Te jesh gazetar ne Shqiperi eshte nje pune e veshtire. Keshtu tregon Axel Kronholm, nje gazetar finlandez qe ka bere nje teze per lirine e shtypit ne Shqiperi. Ai tregon per veshtiresite qe kane gazetaret nga kercenimet, censurimi apo pagat dhegjithashtu edhe per mediat shqiptare ne pergjithesi qe shpesh jane te polarizuara sipas bindjeve politike.
Shqipėria, me njė popullsi prej 3 milion banorė, numėron rreth 300 media. A nuk ėshtė ky njė numėr i madh?
Shumica e kėtyre mediave janė tė vogla dhe / ose lokale. Vitin e kaluar ka qenė 26 gazeta kombėtare tė publikuara nė Shqipėri, me njė qarkullim tė kombinuar prej jo mė shumė se 70.000. Pėrveē kėsaj, ekziston njė numėr i madh i radiove lokale dhe stacionet televizive. Kjo nuk ėshtė aq e ēuditshme nė qoftė se duke marrė parasysh tė kaluarėn e afėrt tė diktaturės. Qė kur u hap tregu i medias, sė bashku me tėrė shoqėrinė, njė numėr mbresėlėnės tė mediave kanė ēarė deri nė tė gjithė vendin.
Si arrijne tė mbijetojnė?
Kjo varet se cfare media eshte. Mediat kryesore arrijnė tė mbijetojnė nė reklamat tėrhequr nga fakti shumė pėr tė qenė mė i madh. Numėr i madh i gazetave tė ndryshme tė shpjegohet me faktin se shumė prej tyre janė pjesė e - dhe i mbėshtetur nga - kompani tjetėr pėr tė cilėn gazetė apo televizion se ėshtė njė investim, njė mjet i ndikimit. Nė thelb, ata punojnė si njė organ i marrėdhėnieve publike pėr aktivitet tė veēantė dhe mund tė pėrdoret edhe pėr tė sulmuar politikanėt ose duke qene ne favor tė tyre. Me nje fjale, unė besoj se kjo ėshtė edhe njė ēėshtje e statusit pėr biznesmenėt.
Freedom House dhe Reporterėve pa Kufij raportuan se liria e medias nė Shqipėri ėshtė duke u pėrkeqėsuar nga viti ne vit
Gazetarėt dhe mediat nė Shqipėri janė pėrballur vazhdueshėm me presion nga qeveria dhe biznesi - shpesh kėto dy elemente nuk janė aq tė lehtė pėr tė ndarė. Nė vitin 2011, disa gazetarė janė sulmuar gjatė raportimit pėr protestat e dhunshme nė janar.
Si mund tė qeverisė dhe tė biznesit tė menaxhuar pėr tė ndikuar njerėzit nė media?
Parate jane zakonisht menyra me e drejtperdrejt. E thene trashe, ata blejne mediat. Duke pasur parasysh gjendjen e vėshtirė tė tyre financiare, mediat shqiptare janė tė varur nga reklamat. Qeveria ka njė buxhet reklamat pėr tė gjitha ministritė e saj - njė total prej rreth 15 milionė euro nė vit. Shumica e kėtyre parave ėshtė dhėnė pėr mediat pro-qeveritare, duke ndėshkuar median opozitare. Kjo praktikė ka qenė e pėrshkruar nga pothuajse tė gjithė gazetarėt - nga tė dyja anėt e spektrit politik - I intervistuar pėr tezėn time.
Reklamat private jane parimisht tė ngjashme. Ėshtė e vėshtirė tė vecosh politiken dhe biznesin nė Shqipėri, ata janė tė ndėrlidhur ngushtė. Mediat kėtu ėshtė polarizuar pėrgjatė linjave politike, qė do tė thotė se nė qoftė se njė kompani reklamon veten nė mediat e opozitės, kjo shihet si njė mbėshtetje aktive, jo vetėm nė media vetė, por edhe pėr opozitėn too. Pronarėt e biznesit janė tė vetėdijshėm pėr kėtė dhe e dimė se zgjedhja e tyre e media-partner do tė ketė njė ndikim nė marrėdhėniet e tyre me shtetin.
A ka ndonjė lloj censurimi apo vetė-censurėn nė vend?
Jo censurė nė kuptimin literal tė fjalės, me njė shtet qė kontrollon censuruar atė qė ėshtė botuar. Megjithatė, ekziston njė problem i vetė-censurėn, e cila ka shumė tė bėjė me forma tė pasigurta e punėsimit tė gazetarėve dhe tė tregut informal tė punės. Shumica e gazetarėve punojnė pa asnjė lloj tė kontratės. Pėrveē rrezikut potencial tė humbur punėt e tyre ose jo duke u paguar, ka njė shqetėsim nė lidhje me presionin fizik. Pėr fat tė mirė, sulmet ndaj gazetarėve nuk janė dukuri e pėrditshme, por rreziku i thjeshtė e bėn edhe mė shumė mjedisin e punės pasigurt.
Sigurisht, ėshtė vėshtirė tė matet vetė-censurėn. E vetmja gjė qė unė mund tė mblidhen nga bisedat e mia me gazetarė shqiptarė ėshtė se ata e shohin atė si njė problem serioz dhe se shumė prej tyre janė praktikuar atė, nė njė mėnyrė ose nė njė tjetėr. Freedom House e ka pėrshkruar kėtė fenomen si "e zakonshme", diēka qė gazetarėt tė shohin sa ėshtė e nevojshme pėr tė mbajtur vendet e tyre apo tė pėrparuar nė karrierėn e tyre.
Sa e rėndėsishme ėshtė bashkimi i gazetarėve (u krijuan) ne Shqiperi?
Tregu informal i punės ėshtė njė problem nė tė gjithė sektorėt e shoqėrisė shqiptare, jo vetėm nė industrinė e medias. Unė mendoj se shqiptarėt do tė ketė shumė pėr tė fituar nga forcimin e sindikatave dhe shoqatave. Krijuan bėn njė punė tė mirė, por fatkeqėsisht ndikimi i saj ėshtė e kufizuar. Njė arsye ėshtė, natyrisht, polarizuar peisazhi media, qė e bėn atė mė tė vėshtirė pėr profesionin pėr tė punuar sė bashku si njė e tėrė pėr njė ndryshim thelbėsor.
Shumė gazetarė tė shkėlqyer nė Shqipėri kanė lėnė gazetarinė apo janė larguar nga vendi nė vitet e fundit ...
Kjo ka tė bėjė edhe me gjendjen financiare tė mediave. Ėshtė e vėshtirė pėr tė mbajtur talentin nė profesionin nė qoftė se ju nuk mund tė pėrballojė pėr tė konkurruar me pagat qė kėto gazetarėt shkėlqyer mund tė merrni nė tė tjera, shpesh mė tė sigurta, punė. Sigurisht, kjo ėshtė njė zhvillim shumė shqetėsues e cila ėshtė mė tej duke minuar rolin e medias si njė forcė pėr ndryshime shoqėrore. Humbja talent gjithashtu do tė thotė se gazetarėt, nė pėrgjithėsi, janė mė tė prekshėm ndaj presionit politik.
Pra, si ėshtė tė jetė njė gazetar nė Shqipėri, nga pikėpamja ekonomike?
Kjo na sjell prapa nė ēėshtjen e marrėdhėnieve informale tė punės dhe tė punės nė Shqipėri. Ilda Londo nga Instituti Shqiptar i Medias, ka bėrė njė studim shumė interesant nė lidhje me marrėdhėniet e punės nė media nė vitin 2007. Me pak fjalė, dhe nė pėrgjithėsi, mund tė them se shumica e gazetarėve pėrballen me probleme me rrogat dhe pagesat e vonuara. Vonesat e deri tek dy muajve nuk janė padėgjuar i. Siē tregon Londo, pėrveē kėsaj, gazetarėt nuk janė tė sigurt nė sigurinė e tyre tė punės, edhe nė qoftė se ata janė duke punuar me njė kontratė, e cila ėshtė e pazakontė. Pasiguria tilla padyshim inkurajon vetė-censurėn, pasi gazetarėt janė nė dijeni tė interesave tė veēanta tė botuesve apo pronarėve tė mediave.
A ka gazetaria investigative nė Shqipėri?
Unė mendoj se, pavarėsisht nga rreziqet e dukshme, ka shumė gazetarė tė guximshėm nė Shqipėri tė cilėt vėnė veten nė vijė pėr tė sjellė histori tė rėndėsishme pėr publikun. Vetėm nė vitet e fundit, gazetarėt shqiptarė kanė denoncuar ministrat e korruptuar dhe zbuloi importimin masiv tė paligjshėm tė mbeturinave toksike. Kjo tha, ka ende shumė tema padyshim qė janė "kufijtė off", nė mėnyrė qė tė flasin, nė kuptimin qė ata pėrfshijnė rreziqe tė mėdha. Krimi i organizuar ėshtė shembulli mė i qartė, por ka njė pjesė tė vogėl tė gazetarėve tė guximshėm tė cilėt merren me kėto lloje tė tregimeve. Ēfarė mė shqetėson ėshtė se nuk mund tė ketė hetime mė pak dhe mė pak tė tilla. Gazetaria investigative ėshtė e shtrenjtė dhe kohė-konsumojnė, por ajo mbart asnjė reklama - krejt e kundėrt. Pėrveē kėsaj, gazetaria hulumtuese nuk ėshtė pa rreziqe pėr gazetarėt individuale. Kjo nuk ėshtė shenjė e mirė.
Dhe ēfarė lidhje me qasjen nė tė dhėnat publike dhe tė dhėnave? A ėshtė ky njė problem pėr gazetarėt?
Po, kjo ėshtė. Sigurisht, kjo varet mbi tė cilat kėrkesa gazetarėve se cilat dokumente, por nė pėrgjithėsi tė drejtėn e qytetarėve pėr qasje nė informata brenda kohės sė rregulluar pritjes nuk respektohet.
http://www.balcanicaucaso.org/eng/Regions-and-countries/Albania/Who-owns-Albania-s-media-131618
Pėrgjigju Duke Cituar
Postuar mė parė nga Brari
Krijoni Kontakt