Si u krijua "njeriu i ri komunist"?

[Albo]

Njeriu i ri komunist ose në kërkim të rrënjëve të së keqes

Arben Prendi

Periudha e sundimit të regjimit komunist do të jetë një “minierë” e pasur për studiuesit e fushave të ndryshme, së pari për interesin shkencor që download (7)ajo paraqet për të studiuar mekanizmat me anë të të cilave ka funksionuar diktatura komuniste shqiptare dhe së dyti si nevojë e afërt për publikun, për të shpjeguar proceset që kanë ndodhur në atë mënyrë, që duke i njohur këto procese e gjithë shoqëria shqiptare të përpiqet që ato të mos përsëriten në kohën tonë me forma të reja.

Edhe studimi i dr. Albert P. Nikollës “Njeriu i ri shqiptar, Ndërmjet morali komunist dhe tranzicionit”, vjen në kohën e duhur, për t’i shërbyer analizës shkencore antropologjike e sociologjike të njërit prej fenomeneve më përfaqësuese që prodhoi propaganda e regjimit komunist: “njeriun e ri”, i cili do të ishte edhe shpresa kryesore në përjetësimin e sistemit diktatorial. Me të drejtë autori ka bërë objekt të studimit procesin laboratorik ideologjik, i cili synoi dhe krijoi mund të thuhet deri – diku me “sukses” qenien e çuditshme njerëzore, të zhveshur nga vlerat individuale, personaliteti, të veshur me kolektivizmin dhe masivizmin. Autori e çmistifikon regjimin komunist dhe mjegullën e nostalgjive për të kaluarën duke zbuluar të vërtetën e frikshme dhe tronditëse: denatyrimin e njeriut në diktaturën komuniste. Diktaturat nuk janë sisteme të zbritura nga qielli, për më tepër në vende të lira e të pavarura, siç doli Shqipëria pas Luftës së Dytë Botërore. Rolin kryesor në këto sisteme si në të gjitha sistemet e tjera e ka njeriu, veçanërisht kasta e zgjedhur në pushtet.

Diktatura u përqendrua tek krijimi i “njeriut të ri” sepse kështu do ta kishte jetën më të gjatë, ekzistencën të sigurt. “Njeriu i ri”, do të brumosej me mësimet ideologjike të Partisë dhe ideologëve të saj, nënkupto, ai do të ishte një lloj roboti njerëzor, që i lidhur në mënyrë serike, do të komunikonte informacion me qelizën mëmë, partinë, për çdo problem dhe shqetësim që mund të dëmtonte apo të përbënte rrezik për sistemin. Kjo që sot duket si fantashkencë, siç argumenton autori i këtij studimi, ishte e sanksionuar në legjislacionin shqiptar të kohës si detyrim ligjor për shtetin: Shteti zhvillon një veprimtari të gjerë ideologjike e kulturore për edukimin komunist të punonjësve, për formimin e njeriut të ri. Shteti kujdeset në mënyrë të veçantë për zhvillimin dhe edukimin e gjithanshëm të brezit të ri në frymën e socializmit e të komunizmit (cituar nga studimi, f. 45). Makina shtetërore ideologjike punonte pa pushim për krijimin e “veprës më të madhe të partisë”, siç emërtohej shpesh “njeriu i ri”. Pasi kishte dështuar me përrallën e mirëqenies dhe jetës së lumtur socialiste diktatura mburrej me krijimin e “njeriut të ri”, punë të cilën, duhet pranuar, e realizoi me mjeshtëri, aq sa pasojat e saj do të jenë të pranishme edhe për shumë vite në shoqërinë tonë.

Studimi ndahet në katër kapituj dhe prihet nga një parathënie e shkruar nga prof. Sami Repishti.

Në kapitullin “Çështja morale dhe njeriu i ri” autori vë në dukje se, Meqenëse projekti i njeriut të ri në Shqipëri ka ndjekur besnikërisht atë sovjetik, formimi i tij është i bazuar mbi aspektin moral. Pra nuk ishte një njeri që shihet si një “punëtor i lirë”, siç pohonte Marksi te Kapitali, por më shumë një njeri i nënshtruar, korrekt nga ana morale dhe me virtyte të larta shoqërore. Është një njeri që beson qorrazi në drejtësinë shoqërore komuniste dhe është i gatshëm të flijohet për të” (f. 25). Autori analizon kopjimin e modelit ideologjik për “njeriun e ri” të Leninit dhe Stalinit, dhe të zbatuar në kushtet shqiptare duke e përforcuar edhe tepër aspektin moral të “njeriut të ri” shqiptar.

Ndërsa në kapitullin “Elementë të ndërtimit të idesë së “Njeriut të ri” në revistën Rruga e Partisë dhe në disa romane të realizmit socialist”, autori nënvizon rolin dominues të organit “Rruga e Partisë” në hartimin e direktivave ideologjike që do të studiohen dhe aplikohen në bazë me qëllim edukimin e shoqërisë me mësimet dhe parimet e udhëheqësit E. Hoxha dhe ideologëve të tjerë të regjimit. Autori duke cituar dhe interpretuar punimet dhe artikujt e botuar në këtë revistë nxjerr në pah procesin e indoktrinimit dhe ideologjizimit të shoqërisë shqiptare, procesin e “shplarjes së truve”, proces i cili finalizohet me krijimin e “njeriut të ri”; detyra themelore e kësaj reviste që dilte si organ i Institutit të Studimeve Marksiste – Leniniste. Në këtë revistë ndërtohet modeli se si duhet të jetë njeriu i ri, kush duhet të jetë kandidat i përshtatshëm për të qenë i tillë. Recetat që jepen këtu shprehin qartë denatyrizimin e qenies njerëzore e cila e ka humbur plotësisht dinjitetin e saj, personalen, privaten, aftësinë dhe lirinë për të artikuluar mendimet e veta.

Njeriu i ri i kësaj reviste, në çdo sekondë të ekzistencës së tij udhëhiqet nga qëndrimi komunist nga mësimet e partisë dhe shokut Enver, çdo sjellje ndryshe është e papranueshme dhe e dënueshme ashpërsisht. Autori analizon me kujdes procesin e edukimit të njeriut të ri, sipas artikujve të ideologëve të kësaj reviste, në familje, në shkollë, në shoqëri, në punë, në kohën e lirë, në jetën intime etj. Ai nënvizon ndërhyrjen e dhunshme të shtetit komunist në jetën e njeriut, individit deri edhe në jetën intime e familjare, duke i eliminuar krejtësisht këto dimensione duke e nxjerrë individin lakuriq në sytë e publikut dhe partisë. Deri edhe martesat apo lidhjet dashurore duhet të realizoheshin duke u nisur nga kritere ideologjike: “që shokun e jetës njeriu ta vlerësojë nga shumë anë, të ketë ndjenja të pastra dashurie për të, ta vlerësojë nga pikëpamja e ndershmërisë, e dashurisë ndaj atdheut, popullit e Partisë”, (cituar nga punimi f. 94). Ndërkaq siç vë re autori, për makinën propagandistike mosha e rinisë është mosha ideale që duhej përpunuar me qëllim të përgatitjes së brezit “të njerëzve të rinj”, veçanërisht e rinisë me origjinë të përshtatshme sociale për një qëllim të tillë kaq të lartë. Përmes brumosjes ideologjike të rinisë kontradikta mes brezit më të vjetër dhe më të ri ishte garantuar dhe mund të përdorej për të shtrirë luftën e klasave deri në vatrën familjare, për ta pasur nën kontroll edhe atë.

Ndërkaq paraqesin interes në këtë kapitull edhe disa analiza të autorit lidhur me portretizimin e njeriut të ri në disa romane të realizmit socialist, portretizim i cili buron së pari nga qëndrimi ideologjik i shkrimtarëve të realizmit socialist ndaj realitetit dhe së dyti, nga pikësynimi i shtetit komunist për ta shndërruar artin në një mjet për edukimin klasor të masave.

Në kapitullin “Sjellja e njeriut të ri në kontekstin shqiptar. Disa përfundime të një studimi në terren” autori përmes disa anketimeve vëren se “njeriu i ri ishte një mit që i shërbente mbajtjes së pushtetit, ishte një lloj subjekti utopik” (f. 140) që kishte degjeneruar në hipokrizi politike, sepse edhe në shoqërinë totalitare lulëzoi korrupsioni politik dhe ekonomik, si forma të degradimit të sistemit, që teorikisht ngrinte në piedestal vlera dhe virtyte që në realitet zhbëheshin dhe shkeleshin sistematikisht, që do të thotë se pavarësisht nga propaganda, nuk bëhej fjalë për një sukses të ndërgjegjësimit të vetëdijshëm; përkundrazi njerëzit sapo gjenin rastin i bënin “gjëmën” ekonomisë socialiste, i cila nuk u siguronte as mirëqenien minimale. Autori mendon se “ai model korrupsioni që ekzistonte në komunizëm është transferuar si i tillë në periudhën post-komuniste” (f. 145). Dëshmi e hipokrizisë së projektit për njeriun e ri dhe shoqërinë e re socialiste ku të gjithë njerëzit janë të barabartë, janë edhe qëndrimet me dy standarde të shtetit komunist kundrejt femrës, të burgosurve politikë dhe popullsisë rome.

Ndërsa në kapitullin “Njeriu i ri dhe çështja etike në Shqipërinë postkomuniste” shumë prej problemeve të shoqërisë postkomuniste, shpjegohen edhe me “deformimin moral” të “njeriut të ri” mbijetojat e të cilit janë të pranishme dhe aktive në këtë shoqëri. Autori vë në dukje edhe absurditetin në të cilin përfundon projekti i ndërtimit të njeriut të ri: “Disa informues na kanë thënë se tashmë ishte bërë rregulla e jetës: të mashtrosh të tjerët duke e ditur se edhe ti vetë je i mashtruar” (f. 168). Mirëpo ky absurditet rrezikon të bëhet normë edhe pas rënies së regjimit komunist, vëren autori me shqetësim.

Në disa nga çështjet e këtij kapitulli autori i kushton vëmendje të veçantë problemeve të periudhës postkomuniste duke e parë burimin e tyre në të kaluarën komuniste, probleme që në rrethanat e favorshme rishfaqen përsëri. Ndër problemet më serioze: mungesa e besimit ndërmjet qeveritarëve dhe të qytetarëve dhe problemi i korrupsionit. Autori mendon se lufta ndaj korrupsionit në Shqipëri do të ketë efekte të thella dhe pozitive vetëm kur në mënyrë efikase do të kundërshtohet sistemi si i tillë. Duke kërkuar shkaqet e krizës së shoqërisë shqiptare postkomuniste autori dr. Albert P. Nikolla cilëson se “boshllëku i lënë nga etika marksiste ka krijuar kushtet fillestare për një model të etikës utilitariste në variantin e saj të theksuar të edonizmit, sepse ndoshta është preferuar ajo rrugë e shkurtër në vend që të kërkohet modeli etik që do të kishte kërkuar një përgatitje kulturore shumë të gjatë, të themeluar mbi promovimin e dinjitetit njerëzor- një kulturë që duket sikur mungon sot në Shqipëri” (f.197).

Studimi shquhet për këndvështrimin interesant të problematikës së periudhës komuniste, argumentimin shkencor të tezës, të mbështetur në literaturën vendase dhe të huaj; për vëzhgimin konkret mbi fenomene dhe dukuri të realitetit historiko-politik shqiptar, aftësinë për të bërë krahasime dhe sinteza të qëlluara me dukuri e fenomene të ngjashme në realitetet historiko -politike botërore.

Megjithëse pas viteve 1990, është diskutuar e shkruar shumë për periudhën komuniste, studimet në këtë nivel dhe kompetencë shkencore janë të pakta, fatkeqësisht, dhe për rrjedhojë kjo periudhë jashtë etiketimit të zakonshëm, është e panjohur dhe ende e pastudiuar siç duhet. Prandaj ky studim i dr. Albert P. Nikolla, është një kontribut i rëndësishëm dhe ndër të paktët në këtë nivel, që merr përsipër të studiojë në thelb këtë periudhë, rolin e ideologjisë paranojake enveriste në instrumentalizimin e njeriut dhe shoqërisë shqiptare. Në këtë studim autori thekson se përpjekja për të prodhuar me çdo kusht këtë lloj njeriu rezultoi në një utopi që solli mjerimin moral e shpirtëror, rrënimin ekonomik e kulturor, qindra tragjedi njerëzore, burgjet politike, varret pa emra… por edhe deformime të cilat ende janë të pranishme në shoqërinë tonë, në një mënyrë ose në një tjetër.

Me të drejtë autori është fokusuar tek “mekanizmi” bazë i sistemit ideologjik, krijimi i njeriut artificial që përvetëson programin ideologjik dhe vepron duke e zbatuar atë në praktikë. Përmes analizës së projektit ideologjik komunist për të krijuar njeriun e ri, mund të analizohet gjendja absurde e shoqërisë shqiptare, gjendje pa rrugëdalje, për shkak të mekanizmave djallëzorë të sistemit diktatorial në të cilin një pjesë e madhe e njerëzve ishin xhelatë dhe viktima të njëri-tjetrit, kontrollues dhe të kontrolluar nga njëri –tjetri, mashtrues dhe të mashtruar nga njëri–tjetri, përjashto kategorinë e njerëzve të etiketuar si kundërshtarë të regjimit, këta do të ishin të paracaktuar për të qenë vazhdimisht viktima. Studimi, besoj, ndihmon jo vetëm studiuesit e çështjeve antropologjike dhe sociale, por edhe një publik më të gjerë për të kuptuar deri –diku, “misterin e madh”, se si një nga regjimet më totalitare në historinë e njerëzimit, pati një jetë aq të gjatë, 45-vjeçare; por edhe për reflektuar që regjime të tilla apo të ngjashme me to të mos prodhohen më, në realitetin shqiptar.

MAPO

[Albo]

Njeriu i ri komunist, si u formua

George Frendo*

Libri Njeriu i ri shqiptar është fryti i një pune kërkimore të thellë, serioze dhe të gjatë. Autori ka paraqitur tezën e vet duke konsultuar jo download (4)vetëm shkrimtarë shqiptarë, por edhe shkrimtarë të tjerë që mund të ndriçojnë dhe kritikojnë idenë e “njeriut të ri”.

Nuk mund të nënçmojmë sinqeritetin e autorit, i cili, veçanërisht në pjesën mbi situatën shëndetësore në Lezhë, nuk u kufizua duke e paraqitur situatën vetëm në periudhën e komunizmit, por edhe duke kritikuar sistemin e sotëm, që ende nuk ia doli mbanë të frenojë korrupsionin në fushën shëndetësore dhe në fusha të tjera. Ai ka shprehur me shumë objektivitet mendimet e tij mbi doktrinën e komunizmit shqiptar si edhe, e kjo ka shumë rëndësi, pasojat e komunizmit që mund t’i vërejmë deri më sot.

Kush është dhe çfarë është “njeriu i ri”? Autori na tregon si u përkufizua ky nga shkrimtari sovjetik Igor Kon: “Ai është një njeri, interesat personale të të cilit janë të lidhura pazgjidhshmërisht me interesat e popullit, ai është gati të luftojë deri në vetëmohim për kauzën e Komunizmit. Ai është një njeri, qëndrimi i të cilit për jetën është përherë krijues, ai nuk mund ta mendojë jetën pa punë, është një humanist i cili ka ngritur lart flamurin e dinjitetit njerëzor dhe është gati për të sakrifikuar vetveten në luftë për lumturinë e njerëzimit”.

Doktor Nikolla shtjellon shumë mirë moralin e njeriut të ri, degradimin e dinjitetit të njeriut, shkakun e luftës kundër besimit, dhe përhapjen e korrupsionit.

MORALI

Autori tregon qartë se komunizmi shqiptar ka pranuar konceptin leninist të moralit, që “duhej t’u nënshtrohej krejtësisht interesave të proletariatit dhe të ishte promotor i çdo aksioni kundër armiqve të revolucionit”. Pra, në konceptin e moralit, “fjalët punë dhe luftë janë në plan të parë”. E duke cituar fjalët e Leninit, “Sipas nesh, morali u nënshtrohet interesave të luftës së klasave të proletariatit”, autori komenton: “Lufta e klasave në Shqipëri ka njohur një prej formave të saj më të egra. E keqja ishte identifikuar me armiqtë e klasës dhe e mira gjendej vetëm në proletariat”. Morali u identifikua me politikën e partisë, me çdo veprim që ndikon për ndërtimin e komunizmit. “Shfaqet – thotë autori – për herë të parë haptas justifikimi moral i përdorimit të çdo lloj dhune të kaluar, të pranishme dhe të ardhshme në Shqipëri.

Por kjo është thjesht një karikaturë e moralit. Kush ose çfarë vendos a është e mirë një vepër? Sicc thotë Nikolla: “Është e qartë se Lenini e lë mënjanë tërë reflektimin filozofik mbi konceptin e etikës dhe të moralit që i referohen një nevoje të vërtetë spekuluese mbi konceptin e lirisë. Një njeri, për të reflektuar mbi etikën dhe moralin, ka nevojë fillimisht të jetë i lirë” dhe se “morali do të jetë i lirë atëherë kur njeriu do të jetë i lirë, ose në komunizëm. Pra, për gjithë periudhën kalimtare morali do të jetë në shenjën e dhunës”. Dhe autori citon Marcuse, i cili “nënvizon … ndryshimin mes konceptimit marksist dhe themeleve etike Sovjetike”.

E gjeta shumë interesant citimin që bën autori nga Kongresi XXII i PKBS, së pari sepse citohen fjalët e shën Palit: “kush nuk punon, as nuk ha” (2 Sel 3, 10); së dyti, sepse në fund të atij citimi flitet për disa vlera siç janë solidariteti shoqëror, respekti i ndërsjellë mes personave, ndershmëria dhe drejtësia, korrektësia morale, thjeshtësia dhe modestia, paqja, etj. Shumë bukur do të ishte komunizmi, po të arrinte te këto vlera, që si tha Harvey Cox, janë në thelb vlera të krishtera. Por si mundet, një ideologji e themeluar mbi luftën e klasave, të arrijë tek vlera të tilla? E gjithë historia njerëzore na ka mësuar se ideologjitë politike mund të ndryshojnë strukturat, por jo zemrat. Vetëm besimi mund t’i ndryshojë zemrat!

Autori ankohet: “Si është e mundur që baza morale e shoqërisë sonë të jetë e plagosur kaq rëndë?”. Dhe tregon sesi “krijoheshin disa situata frike, terrorizohej, intrigohej për të marrë besimin absolut të popullit, të njerëzve të rinj”. Filozofia e Aristotelit, e shën Augustinit, e shën Tomës tregon qartë se njeriu është thellësisht qenie morale. Por filozofia e Marksit dhe e veçanërisht e Engelsit e kundërshton këtë. Dostojevski tha: “Nëse Zoti nuk do të ekzistonte, gjithçka do të ishte e lejueshme.” Por Zoti s’ka asnjë vend në sistemin komunist. Baza e vetme e rendit publik në Shqipëri ishte frika. Ja pse me rënien e komunizmit shoqëria shqiptare ka përjetuar një periudhë anarkie ose edhe, guxoj të them, amorali.

DEGRADIMI I DINJITETIT TË NJERIUT

Mjaftojnë këto fjalë nga libri Njeriu i Ri për të vërejtur dinjitetin e njeriut në sistemin komunist në Shqipëri: “Në Shqipëri është zhvilluar një sulm i pamëshirshëm kundër familjeve fisnike, familjeve në mirëqenie, intelektualëve, njerëzve të klerit të të gjitha feve, kryesisht kundër atyre që kishin studiuar jashtë si përlyes të moralit të ri. … (Individi) humbet duke u shkrirë në shoqërinë socialiste. Në emër të popullit bëhet gjithçka. Edhe pushkatimet apo arrestimet që bëheshin në Shqipëri ishin të gjitha, pa përjashtim, të paraprira nga formula: “Në emër të popullit”.

Gjithçka ishte në funksion të partisë. Prandaj autori shkruan: “Njeriu i ri shikohet më shumë si një objekt që ka një funksion të saktë dhe të rëndësishëm, sesa si një subjekt që ka një dinjitet të vetin dhe të drejta specifike”. Është idhujtaria e shtetit.

Si pasojë e kësaj politike, njeriut nuk i njihet asnjë hapësirë për jetën private. “Në komunizmin shqiptar (njeriu) bëhet skllav i Partisë që nuk e lë të lirë as në intimitetin e tij”; “duhet të dihet gjithçka rreth çdo njeriu, mbi jetën e tij shoqërore, në punë e në jetën familjare”. Autori citon Piro Kondin: “Në shoqërinë tonë nuk ekzistojnë dhe nuk mund të ekzistojnë interesa personale jashtë interesave të shoqërisë”. Kjo politikë shkaktoi një situatë të tmerrshme, sepse “ndodhte që nuk mund të kihej besim te bashkëshorti, te motra apo vëllai, te prindi”.

Kështu nuk mbetej asnjë kohë e lirë për njeriun. Autori i referohet Servet Pëllumbit, “armik i kohës së lirë të individëve”, i cili “sheh tek aksioni një mjet të rëndësishëm për formimin e njeriut të ri”. Dhe në notë autori sqaron: “Për aksion bëhet fjalë për të ashtuquajturat ‘të shtunat komuniste’ sipas modelit sovjetik, me fjalë të tjera, një punë pa pagesë e kolektivit. Në Shqipëri ai organizohej të dielave, sepse e shtuna ka qenë gjithmonë një ditë pune”.

Autori përmend “terrorin e imponuar të pushtimit nga jashtë dhe ndërtimi i rreth 700.000 bunkerëve” – një simptomë e paranojës së Enverit. Kam lexuar disa shkrime të tij; më kanë konfirmuar se ishte me të vërtetë paranojak. Autori përmend kultin e personalitetit që Enveri nxiti te populli. Kjo tregon sesi e ka manipuluar popullin për të ngjallur këtë kult ndaj vetvetes: “Kulti i tij është i pranishëm kudo … fotoja e tij gjendet në të gjitha familjet shqiptare”.

Ky manipulim i popullit tregohet edhe në mënyrën si e kanë kuptuar dhe interpretuar edukimin. Këtu autori i referohet Beqjes, i cili “ngulmon mbi faktin se metoda e edukimit të njeriut të ri është thelbësisht ajo e bindjes”; dhe bindja “donte të thoshte thjesht dhunë”. Pra edukimi ishte, në fakt, lavazh truri! Edukimi i rinisë, sipas Hoxhës, përfshin: luftën kundër çdo armiku të partisë – terreni më i mirë për edukimin e saj; përdorimin e rinisë kundër manifestimeve fetare të çdo tipi; nënshtrimin e interesave personale ndaj atyre të kolektivit.

E gjithë kjo tregon pse Enveri dhe ideologët e Partisë kishin frikë nga intelektualët, shumë prej të cilëve janë vrarë. Autori vëren se me revolucionin kulturor kinez, “edhe në Shqipëri u transferua e njëjta përvojë: çdo intelektual duhej të kthehej në fshatar, në kooperativat bujqësore për të paktën 15 ditë çdo vit”. “Njeriu i ri – shkruan autori – nuk është një njeri intelektual (ai që di), por një njeri që karakterizohet nga sjellje të përcaktuara nga morali komunist (ai që bën)”.

As familja nuk shpëtoi nga kontrolli i rreptë i shtetit. Sipas Angjelit, familja nuk është një çështje personale. Familja duhet të përgatisë fëmijë që do të jenë kandi-datë të denjë për t’u bërë njerëz të rinj. Autori citon dy shkrimtarë që, sipas mendimit tim, kanë qëlluar jetën martesore në thelbin e saj. I pari është Kadri Hazbiu, sipas së cilit “punëtorët duhet ta zgjedhin bashkëshorten me mjaft kujdes duke u nisur nga pozicioni klasor i saj dhe duke e trajtuar këtë çështje jo si personale, por si një çështje që i përket revolucionit socialist ….. duke mbajtur përherë parasysh mësimet e shokut Enver”. I dyti është Alfred Uçi, që tha se “lidhur me martesën nuk ekziston asnjë dallim mes njerëzve dhe kafshëve”. As Marksi, as Lenini, as Stalini nuk arritën të përulin martesën deri në këtë nivel aq të poshtër!

LUFTA KUNDËR BESIMEVE

Partia kishte frikë nga intelektualët. Por më e madhe ishte frika nga besimet. Autori jep dy arsye për këtë. E para sepse besimtarët “nuk mund të kthehen drejt moralit komunist”; e dyta “sepse mund të ndotin të afërmit e tyre, të cilët kanë marrë rrugën e mirë drejt komunizmit”. Komunizmi shqiptar pranoi idenë e Marksit se feja është opiumi i popullit. “Por, Shqipëria ia doli t’ua kalojë të gjitha shteteve të tjera komuniste”. Komunizmi shpallte një eskatologji tokësore: “Parajsa … do të gjejë një plotësim të vërtetë vetëm në tokë me ndërtimin e socializmit e të komunizmit”. Autori citon Leninin, që tha: “Kjo luftë (d.m.th. lufta kundër besimeve) duhet lidhur me praktikën konkrete të lëvizjes punëtore”. Por këtu dua të citoj një fjalë tjetër nga Lenini, që më duket shumë interesante: “Asnjë libër edukativ nuk mund të çrrënjosë besimin nga mendjet e masave”, dhe pikërisht për këtë arsye tha se lufta kundër besimit duhet t’i nënshtrohet luftës së klasave.

Autori pohon se regjimi komunist kishte shpallur luftë kundër të gjitha besimeve, por shton se ka treguar një urrejtje dhe një egërsi të veçantë ndaj Kishës Katolike. Dhe i referohet Mehmet Shehut, “i cili e përkufizoi Kishën Katolike si ‘një çerdhe reaksioni’ dhe jezuitët si ‘konspiratorë të pabesë’. Prej 200 meshtarëve katolikë, më shumë se 120 u vranë ose u burgosën”.

Secili që ka lexuar ndonjë libër autobiografik të një katoliku që u burgos në kohën e regjimit, si shkrimet e Imzot Zef Simonit, të Atë Zef Pllumit, të Atë Anton Lulit, ose librin e famshëm “Ils ont voulu tuer Dieu”, mund të vërejë se me të vërtetë Kisha Katolike ka qenë viktimë e veçantë e luftës kundër besimit. Por mund të pyesim: Pse komunizmi shqiptar ka treguar gjithë këtë urrejtje ndaj Kishës Katolike? Kam lexuar fjalimin e Enver Hoxhës në Konferencën e Pezës, ku diktatori thotë: “Hierarkët katolikë ishin njerëz pa atdhe, vareshin plotësisht nga Vatikani …. të gjithë hierarkët e kishës katolike, nga më kryesori deri te xhakoi e te famullitari, ishin të mësuar, të shkolluar me shkollë teologjike, me disiplinë të hekurt”. Si njeri që ka pasur gjithmonë frikë nga intelektualët, dhe si njeri paranojak që kishte fiksim se katolikët ishin spiunët e Vatikanit (!), i shikonte katolikët si një kërcënim për ndërtimin e shoqërisë komuniste.

KORRUPSIONI

Autori flet edhe për korrupsionin në kohën e regjimit, por që, fatkeqësisht, ndikon edhe deri më sot. Ai thotë: “Edhe gjatë komunizmit, ashtu si sot, korrupsioni ishte tejet i përhapur. Ishte, nëse mund të thuhet kështu, një ‘korrupsion totalitar’. Çdo qelizë e shtetit komunist shqiptar ishte e korruptuar”.

Autori flet për korrupsion që ekzistonte në spitalet, por ka guxuar të shtojë se “ky sistem korrupsioni, që ende mbijeton në Shqipëri”, përfshin edhe sistemin gjyqësor, dhe vazhdon: “pjesa më e madhe e analistëve dhe e intelektualëve në Shqipëri bien dakord për ta gjykuar si të korruptuar, megjithatë, askush nuk flet haptas për korrupsionin që është i përhapur aty”.

Të jemi të sinqertë: korrupsioni është shumë i përhapur, në çdo nivel, por përmend veçanërisht fushën arsimore, atë shëndetësore dhe atë gjyqësore. Gjynah se, më shumë se njëzet vjet pas rënies së komunizmit, korrupsioni ende është aq i përhapur në këtë vend, mes një populli që sigurisht meriton diçka më të mirë.

PËRFUNDIME

Pas një citimi nga një shkrim i Servet Pëllumbit, autori komenton: “Këta ideologë, që e kanë shkatërruar njeriun gjatë regjimit, nuk duan të lënë të shërohen plagët që kanë shkaktuar, por propozojnë modele të tjera për të vazhduar shkatërrimin e njeriut. Ngulmimi në misionin e tyre na sjell në mendje thënien latine: Errare humanum est, perseverare autem diabolicum.

Dhe dua të mbaroj me një citim tjetër të doktor Nikollës, i cili afër fundit të librit bën këtë rrëfim: “Ne, si komb, do të rilindim vetëm kur do të jemi në të vërtetë të aftë që të mohojmë të kaluarën tonë komuniste, ‘morali’ i së cilës bazohej mbi mashtrimin, mbi të keqen, mbi urrejtjen”.

*Autori është Ipeshkëv ndihmës i Arqipeshkvisë Tiranë-Durrës. Kumtesa është mbajtur gjatë promovimit të librit Njeriu i ri shqiptar-mes moralit komunist dhe krizës së tranzicionit me autor Albert Nikollën.

MAPO

[Albo]

Një libër për komunistin e klonuar te ne

Alfred Lela

Njeriu i ri shqiptar-mes moralit komunist dhe krizës së tranzicionit, i Albert Nikollës, është, përveç të tjerash, një tekst paniku. Duke qenë se flet alfred-lela-21për strukturën e brendshme kryesisht të njeriut të fabrikuar, të një kloni, në këtë rast të njeriut të ri komunist, droja e parë është e llojit: a do të gjej tipare të miat te tipologjia e fenomenit apo personazh/it/eve? A më ka prekur edhe mua dergja e njeriut të ri? Është si të lexosh një traktat të nazizmit apo të një devijimi tjetër ideologjik a psiko-social.

Megjithë këtë frikë, dhe megjithëse teksti, duke shtjelluar një temë të mërzitshme si komunizmi, teoria kulturore e të cilit bazohej pikërisht te çngjyrosja, nganjëherë bëhet edhe gri, libri sërish mbetet një nga më të rëndësishmit e botuar gjatë vitit të shkuar. Kjo për një arsye themelore: ndihmon shoqërinë të ndërtojë një raport kuptimi me veten, i bën me dije se nga i vijnë traumat; i vendos përpara një pasqyrë e cila, megjithë dangat, arrin të japë një portret të shqiptarit të sotëm zbërthyer sipas kodesh të shqiptarit të djeshëm, domethënë të njeriut të ri komunist.

Libri i Albert Nikollës na jep një pamje dhe një çelës të asaj se pse ne, pothuajse si e tërë, veprojmë kështu siç veprojmë, korruptojmë ose korruptohemi, trysnojmë ose trysnohemi, ngremë apo ulim krye, kemi ose nuk kemi skrupuj, jemi ata që jemi apo ata që s’jemi.

Autori qëmton, ndër tekstet që ka hulumtuar për efekt të këtij studimi, një ‘porosi të porosive’ për farkëtimin e njeriut të ri: faktin se njeri i ri është ai që vepron, dhe jo ai që di. Këtu nuk mund të shmanget një lidhje mes librit të Nikollës dhe një tjetër teksti, që, megjithëse memuaristikë, hyn edhe tek antropologjia politike. Rënia dhe përkulja e tiranisë shqiptare të Spartak Ngjelës. Avokati ka tezë qendrore të refleksioneve të tij anti-intelektualizmin e elitave politike shqiptare. Këtë anti-intelektualizëm mund ta dallosh edhe te deviza e ideologëve komunistë të njeriut të ri “njeriu i aksionit dhe jo ai i mendjes”. Jo vetëm kaq, por edhe te mbështetja e komunistëve te klasa punëtore dhe fshatarësia, duke e përmbysur kështu rendin normal të gjërave, hierarkinë sipas vlerave dhe karrierën bazuar në to.

Nuk i shpëton hulumtimeve të Nikollës analiza e sendërtimit të njeriut të ri komunist përmes sendëzimit të tij. Kjo, e përfaqësuar nga shprehja lapidare (ja një moment që e justifikon frikën nga libri, drojën e gjetjes te vetja të gjurmëve të njeriut të ri – përdorimi i cilësorit lapidare): “njeriu është kapitali më i çmuar”. Vetëm duke e vrarë njeriun te njeriu i ri, duke e zhveshur atë nga individualizmi, bëhej më i lehtë edhe hapi tjetër: kolektivizimi, pra zëvendësimi i individit me kolektivin. Siç vëren Nikolla, de-individualizmi plotësohet edhe me një formë tjetër: asgjësimi i kohës së lirë, ose ajo që njihej si aksioni, puna vullnetare, zbori e të tjera.

Ndoshta, kreu më i rëndësishëm i librit është ai që trajton korrupsionin në gjirin e shoqërisë socialiste shqiptare. Është i rëndësishëm sepse shpjegon në masë të madhe gjendjen e sotme të homo albanicus dhe raportin e tij me korrupsionin dhe shumëformat e tij. Lexime të tjera mund të ofrojnë qëmtime dhe këndvështrime të ndryshme të këtij teksti, prandaj ky libër duhet lexuar, megjithë frikën se diku mund të gjesh tipare të vetes.

MAPO