Nezir Myrta - Iliristika

[GL_Branch]

Iu kisha lut te gjitheve te diskutoni per shkrimet e Nezir Myrtes se jane shkrime interesante tash me rradhe do ti jap shkrimet.

[GL_Branch]

Mbi autorin:

Nezir Myrta (Drillon Gega - pseudonim) ka shkruar midis të tjerash poezi me motivet - atdhedashuria, lirika, satira, erotika - të cilat janë botuar në të gjitha gazetat e revistat shqipe në Kosovë e deri ne Njujork). Mund të përmendet botimi në 1996-tën në Nju Jork i vëllimit poetik "Poema për popullin" që përmban edhe poezinë "Oshëtima e Skënderbejve"
Ka qenë aktor (theatri popullor i Gjakovës, protagonist i dramës "Ura e Shenjtë" 87), pedagog (prof. në Gjakovë, Istog, Prishtinë - mbi 15 vite); publicist (analist politik), zëdhënës i pavarur i luftës çlirimtare të Kosovës (1990 - ?), publicist në mjetet audio-vizuele shqiptare e të huaja RTSH 1992... (1994- ?) në: Njujork, Cigago, Detroit, Cunnetcicut, Florida...
Linguist nga 1968 (i papajtuar me sllavizimin e grekizimin e linguistikës shqiptare)...

Zotëron gjuhët: angleze, gjermane, franceze, kroate (gjuhë amtare - shqipja). Pjesërisht: italishten, maqedonishten, rusishten, latinishten....
Kohet e fundit ka ofruar studimet e tij dhe për tu botuar dhe ne Internet dhe kështu janë botuar të gjitha shkrimet me sipër ne revistern Rruzull dhe pjesë të tyre janë diskutuar ne forume të ndryshme shqiptaresh.

[GL_Branch]

Nezir Myrta / LINGUISTIKA



Fjala – Linguistika, apo gjuhësia, si fjalë shkencore botërore, është shkenca e cila merret me studimin e një gjuhe dhe origjinën e saj, me studimin e një grupi gjuhësh dhe origjinën e tyre dhe me studimin e Gjuhësisë së Përgjithshme (Linguistikës Gjenerale) e origjinën historike të saj. Kjo fjalë – Linguistika është një kompozitë gjenerale, e cila e ka origjinën e vet në dy rrënjë fjalësh: lin + gui – të cilat përbëjnë fjalën – lungui, nga fjala për emërtimin e gjuhës në gjuhët latine – lingua.



Nëse e dëshifrojmë këtë kompozitë gjenerale – Linguistika, sipas methodës linguistike gjenetike, për ta njohur origjinën linguistike të saj, na del sipas formimit fonomorfologjik kështu: Lin+gui+st+i+k+a. Të dy rrënjet – lin+gui – në përbërjen e tyre morfologjike, formojnë bazën kompozitore – lingui, nga fjala – lingua, si përshtatje përcaktuese fonetike me ndryshimin e tingullit fundor, zanores – a, në – i, ndërsa, pjesëzat kompozitore – st+i+k+a=stika, janë sufiksale i.e., që përcaktojnë fjalën – lingua (lingui), në trajtën e pashquar si emër – linguist, pëmes grupit - st, në trajtën e shquar – linguisti, përmes zanores - i, si formë mbiemrore e pashquar – linguistik, përmes tokzanores - k dhe si trajtë shquese e kompozitës në përcaktim të emërtimit të saj – Linguistika, përmes zanores – a.



Rrënja kryesore e kompozitës – Lingustika, është nomi – gui, që kuptojmë fjalën për emërtimin – gjuha – e cila sipas shqipes na del si trajtë e shkurtë e emrit – gui=gua=guha=gjuha, nëpër trajtat zhvillimore të illirishtes së lashtë, që në shqipen e vjetër e kemi në disa forma dialektore – gua – giua=giuha=gluha=gjuha – si ndryshime historike fonetike shqipe-illire.



Fillesa morfologike e kompozitës – Linguistika, rrënja – Lin – është kuptimi i formimit të një gjuhe nga një burim i përbashkët gjuhësh, nga një gjuhë e parë - një gjuhë e cila lindet nga Ama e saj e lashtë – lin=lind=lindet si gjuhë e re lineare, me spjegimin shqip – lin gua – lind gua (guha), lindet gua (guha-gjuha) – gua e re – lind gua – lin gua – lingua.



Pra, rrënja e fjalës – lin – ethymologjinë e saj e ka në fjalën – lind, nga fjala – lindje, gjuhë e lindur, e formuar si gjuhë linerare, e cila përbëhet nga tre tinguj – lin(d), ku origjina fonetike e tingujve na difton diftongun – l+i=li – si diftong që difton – lindje (lindja e diellit, lindja e djalit, lindja e vajzës, lindja e foshnjes) në shqipen. Kurse tingulli i tretë i rrënjes – lin – lin(d) – është trajta e shkurtë fonetike e grupit të shqipes – nd – që theksohet në shqipen e vjetër të folur me një tingull të bashkëdyzuar, të cilin e kemi në fjalët e fjalëformimet shqipe: ndij, perëndij, perëndia, ndigjua, ndjej, ndjenja, parandjenja, ndjeva, parandjeva, ndoshta, ndashtë, mendja, mendim-i, ndeja (nde^ja), ndera, ndihma, ndikimi, andej, këndej, ëndë-ëndet-ëndje, andje-andja-anda-ënda etj.

Në lidhje me dytingullorin, apo grupin fonetik të shqipes së vjetër – nd – e kemi shëmbullin e mirëpritur të albanologut, F. Boppi (1855), ku shihet përpjekja e tij për ta konstatuar mendimin se shqipja e vjetër, ka mundësi më të forta për ta spjeguar gjuhën sanskrite, ku na del mendimi i tij krahasues: “Përsa i përket leksikut të shqipes, me anën e sanskritishtes, gjindet një pikë referimi më e lehtë dhe më e natyrshme, se sa me anë të greqishtes. Në numrorin e shqipes – nëndë (nandë, gege – na^nd), duket se nën ndikimin e likuideve të mëparshme është futur një – d, në vend të – t-së. Po të hiqet rrokja – dë, nga nandë (na^nd), gege-shqipe, spjegohet më lehtë me rrënjen sanskrite për numrorin – navan, se sa me greqishten – evvea”. Duke mos e njohur mirë fonetikën historike të dytingullorit të Gegënishtes – nd, që është bazë e shumë fjalëve kryesore shqipe të lartëpërmendura (mend-je, mend, ndij, perëndij...), nuk duket aspak se është futur një – d, në vend të - t-së, nën ndikimin e likuideve të mëparshme, por, ishte dhe është kjo – nd, që përbën natyrën e një tingullit shumë të rëndësishëm linguistik. Sikur ta dinte Boppi, këtë dytingullor – nd, që tok me atë – ng (nga, ngasje, ngamje, ngue, nguemja, ngat, n’gati, ngucama, nge...) i cili poashtu theksohet vetëm me një tingull në të folur shqip – do ta kishte shumë më lehtë ta spjegonte afërsinë e lashtë të shqipes me sanskritishten, duke krahasuar spjegimin shqip të numrorit gegë – na^nd (nandë) – na^nd=navan, kunë shqipen përbëhet nga tre tinguj, kurse në sanskritishte nga pesë tinguj, do të thotë se në shqipen është edhe më shkurt si trajtë emërtuese – na^n(d), gege-shqipe = navan, sanskrite.



Kështu, rrënja – lin – në pikëpamje linguistike e ka kuptimin e lindjes së një gjuhe nga një gjuhë e parë (nëna lind foshnjen e gjuha lind gjuhën) gjuha lind gjuhën – lingua, ku si folje – lind – formoi fillin e kompozitës – Linguistika.



Kompozita i.e. Linguistika, e cila sot merret edhe si kompozitë gjenerale për Linguistikën Gjenerale – fomohet kryesisht nga një fjalë për emërtimin e gjuhëve latine, kurse në shqipen janë dy fjalë, sipas ethymologjisë së shqipes së vjetër, apo illirishtes së re – me një ndryshim intonal fundor nga rrënja – gua, në – gui (gua=gui), si formë paraindo-europiane.



Guha lind guhën – lingua (gua lind guen – lingua). – Gjuha greke lindi gjuhët greke (sllave), kurse gjuha latine lindi gjuhët latine (romane). Ndërsa, me plot kuptimin e fjalës - gjuha illire-pellgaze, lindi gjuhët indo-europiane.



Gu^ me ku^ (guhë me kun, gjuhë me kun – gjuhë kuniforme)



GUA E GEO



Gua e geo janë dy fjalë - termine të para të fillit të shprehjës së zhvillimit të kulturës së të folurit të njeriut, duke formuar komunikimin e njeriut – gjuha si mjet shprehjeje. Gua është – gjuha, kurse geo është – dheu, toka.

Fjala – gua, si trajtë e shkurtë e fjalës, termit – guha (gjuha), është në tri trajta emërtuese: 1. gua, si emërtim i organit anatomik të trupit të njeriut, organ i gojës – gua e gojës – guha e gojës, shqisa e të shijuarit, 2. gua, guha-gjuha, emërtimi i gjuhës së njeriut, përcakimi për gjuhën dhe 3. gua, folja, të folurit e gjuhës së njeriut – ku shqipja i ka shumë forma të pasura linguistke, si thesare burimore të koncepteve: ligjërim - /gjuhë/ - të folur. Termat e vjetra bartin në vetvete lashtësinë e njeriut, kulturën e veprimit të tij dhe karakteret terminologjike e leksikore, të cilat ndryshojnë në koncepte të reja. Kur marrim shembuj nga shqipja e vjetër, kemi shprehjet: po folë djali / a po të folë djali-qika / ka nisë me folë pak / po folë mirë / çka po folë ashtu?/ po foli drejtë / fol e mbushma menden / guha asht s’ashtë po eshtna then / foli sa mujti / fol e mos hesht / fol me mend / etj., ky term – fol, folja, formoi konceptin – të folurit, si koncept i ri shqip, kurse termi – folja – u formua për emërtimin e pjesës së ligjeratës gramatikore – folja, si koncept i ri, nga termi i vjetër.



Termi i lashtë – gua, formoi konceptin e ri – gjuhë, nga (gu^- gu^h(ë), ndërsa termi i lashtë – geu-dheu, toka, formoi koncepin e ri – geo, ku diftongu – ge – (ge’) me zanoren e zgjatur të theksuar – e, është një term i lashtë – ge – që përcaktoi emërtimin e hidronomit – ege (Ege-Egje-Egjeu), si kuptim i gjetjës së dheut, tokës (ujdhesave të shumëta të detit Egjee dhe nga kuptimi i tokës, dheut, iu dha emri hidronomit, ujit të detit, emërtimi i detit). Ky kuptim i gjetjës – e gje – është shprehja shqipe – gjetja e dheut, tokës – e gjee, (lype tokën se e gje), e gjenë, si kuptim i foljës shqipe – me gjetë, për të gjetur. Por ky term – ge – krijoi emërtimin – gen-i, geni i njeriut, geni i gjallesës, (genesis) - lidhet me emrin – gegë (gega) Gega i Dardhanisë (emërtimi i Grykës së Dardhanelleve – Dardanelet), që substancionohet, në kuptimin e përgjegjës së njeriut – të foljës së njeriut, kur njeriu – gjegjet = geget – gega geget – ai që përgjegjet, njeriu që geget – të folurit e njeriut – gua – guha e geges – germa e geges.



Diftongu – ge – ka kuptimin e dheut, tokës, në kohezionin linguistiko-historik, të rrjedhës së theorisë se njeriu u krijua nga dheu, toka edhe do të bëhet dhee, tokë – nga dheu u krijua e dhee bëhet. Diftongu – ge – difton dhee, tokë – ku në kuptimin e atij që u krijua nga Dheu – ai që përgjegjet, ai që jep gjegje (gege), flet, apo geget – geget gega – gega geget, rrodhi emërtimi i fjalës – gega, si antroponom gjeneral i banorit të atij vendi, Gega i Gegënisë, kurse si toponom – Gegënia. Poashtu ky diftong – ge, formoi termat: Gea (Perëndia e Tokës), si term mythologjik. Tash, të shohim, se sa kanë lidhje kronologjike linguistike fjalët: geo - gua – gea – geni – gega – goga. Këta terma të lashtë bartin me vete vet lashtësinë e njeriut, në formimin e koncepteve të reja të sotme linguistike, të cilat i takojnë një periudhe të hershme para indo-europiane.



Gua e njeriut që u krijua nga dheu (geu-geo). – Termi – gua – nëpërmjet të varianteve shqipe të lashta – gua – guha – giuha – gluha, ku termi – giuha e dha konceptin – gjuha, të folur, e folme (dialekt).

Fjala – dialekt – formohet nga pjesët: di+a+lek+t, që diftongu – di, ka kuptimin e një pjese të së folmës, tingulli apo zanorja – a, në këtë rast të termit është një lidhëse e kompozitës, ndërsa rrënja – lek (që është edhe kuptimi i Lekut-monedhës shqiptare, nga antroponomi Lekë, Leka dhe Lekët), është kuptimi i të folurit, kuptimi i gjuhës, që në rastin – alek, nënkuptohet njeriu që flet, folësi i parë – që formoi antroponomin – Lekë-a, nga illirishtja – Aleksandër, me kuptimin – shqipja flet – folësi shqip i Folësi i Parë. Kurse në rastin e të folmës – lek(t) – alekt, tingulli – t, skajon termin – dialekt – pra, ai që formoi të folurit e parë – gjuhën e parë.

Ndërsa, termi – gluha – që e hasim në shkrimet e Buzukut tek Meshari, është term i lashtë, që formoi konceptin – glosë, glosa (glosse), gjithashtu formoi në greqishte fjalën – glota – gjuhë - si kuptim i konceptit më të vonshëm – glosa (fjala). Në këta terma vlenë të theksohet, se si dominon tingulli – L, që është vet filli i lëvizjes së gjuhës në gojë – lëvizja e gjuhës në gojë, si organ anatomik, me përshkrimin – një copë mish në gojë, e gjatë në formë shpatuke (guha-gjuha). Pra, këtu kemi dy variante të termave – gua – guha, si terma shumë të hershme të fillit të gjuhës së parë dhe këta dy termat tjerë të mëvonshëm – giuha e gluha (glosa – si kuptim për fjalën).



Ethymologjia e termit – gua. – Gjuha si mjet komunikimi në mes njerëzve, krijoi emërtimet e natyrës dhe komunikimin indirekt me natyrën, nga zërat e natyrës formoi tingujt e gjuhës, në abecetë e para i.e., nga pozita e hapjes së gojës, rrodhi tingulli i parë – a, si fill i gjuhës së shkruar. Pikërisht kjo zanore – a – përcaktoi diftongun – gu – gua. Diftongu – gu – i cili theksohet me zanoren hundore – u^ - në shqipën e vjetër emërton edhe pjesën e mesme të këmbës, gu^ - guni (gju^ - gjuni, gjuri), në terminologjinë dialektore: gazhdra e gunit, ashti i gunit, ashti i rrumbullakët lëvizës, në pjesën e parme të këmbës. Tash, këta dy terma shqipe – gua-guha e guni – rrjedhin nga një diftong – gu^, ku gua-guha është një copë mishi lëvizëse, e zgjatur në gojë dhe guni është një copë ashti rrumbullak lëvizës në këmbë, të cilat dhanë dy terma tjera – guni e goja, guha e gojës e guni i këmbës (gjymëtyrë), këta si terma anatomik. Kurse, në shqipen, diftongu – gu – dha emërtimet: guha, gur-i, gurrë-a, gup-i (fati, gopi), gushë-a, guxim-i, gusa, guaca, guci, gulshim-i, guma, gufim-i etj.



Në variantet terminologjike të hershme rrodhën fjalët e para me të cilat mund të formojmë një diagram, me të cilin pasqyrojmë lidhjen në mes emërtimit të fjalës – gua (guha-gjuha), si mjet komunikimi – me termin geo-dheu, toka, poashtu, me emërtimin e zotit të tokës – gea, deri tek termi – guha (gjuha):



Gua

/ \

/ \

Geo Gea

\ /

\ /

Gega



Emërtimi – gua, iu prinë të gjitha termave tjera në kuptimin e të folurit, sepse përmes gjuhës filloi emërtimi terminologjik dhe vet linguistika theorike, gjuha është ajo fuqia e të shprehurit të njeriut, që flet për gjithçka dhe duhet të vihet në pikën fillestare të gjithçkafes, përmes të cilës shprehet kultura e njeriut, zhvillimi i diturisë e shkencës.



Fjala – gua – guha – gjuha, në termat e Linguistikës i.e. lingua, langue, language, kryesisht në gjuhët romane, në theorinë linguistike, na del në forma të ndryshme si termine. Gjuha gjermane dhe gjuhët gjermanike, ndryshojnë në termin e koncepteve të tyre përnga forma e të shprehurit, për gjuhën si organ anatomik, gjuha si mjet i të folurit dhe të folurit. Gjermanshtja ka emërtimin për termin linguistik krejt shqip me të gjitha elementet tingullore dhe morfologjike – sprache (shprahe), që është shprehje, shprehja – german sprache (deutsche sprache), me kuptimin e shprehjes së njeriut, të shprehurit me të folur. Kurse, tek termi – gjuha, si organ anatomik i gojës, tek gjermanishtja e kemi – zung (cung), e cila lidhet me shqipen përmes fjalës – cung-u, një cung mishi i zgjatur në gojë dhe lëvizës, ku kemi disa fjalë shqipe lidhur me këtë term - cung-u: cungu i drunit, cungu i bimës, cungu i druve (një copë dru ku copëtohen drutë me spatë), cungu i bimës (pjesa e trupit të bimës nën dhe, nën tokë, në të cilën lidhen rrënjet – cungu i lisit, cungu i bungut, cungu i ahut). Një copë dru i shkurt, reflekton një copë mishi në gojë si term anatomik për gjuhën në gjermanishten. Kur njeriu ka ndonjë fatkeqësi dhe pret gishtat e dorës, në shqipe themi – i ka mbetë dora cung (pa gishta), ose kur e këputë dorëndhe i mbetet pjesa tjetër e krahut, themi se i ka mbetë krahu cung, i cunguar, si cungu. Poashtu, kemi fjalën - cung edhe si mbiemër: i,e,të cunguar-a, si folje – cungua, cunguar, kurse si term tjetër – cungim-i-e-et etj.



Një nga problemet më të ndërlikuara të theorisë liguistike moderne edhe vet në Linguistikën Gjenerale, është kundërvënja në mes dy termave: gjuhë – e të folur. Kemi probleme terminologjike në gjuhët i.e. – ger. Sprache – cunge / ang. Speak – speech – language – tonge / fr. Langue – langage – parole – discours – parler / it. Lingua – linguaggio – parole / span. Lengua – lenguaje – habla / arab. Lisan – kalam (gjuhë – të folur) / greq. Glota – logos / lat. Lingua – sermo / rus. Jazyk – rec – govor / kroat.serb. jezik – govor / .



Rreth termave – gjuhë dhe të folur probleme ka gjermanishtja: sprache – rede – das sprechen-sprachact-sprachbesitz- Spreche – Einzel, Sprache – Sprachfahigkeit etj. Edhe gjuha angleze ka probleme terminologjike, lidhur me termat – gjuhë dhe të folur, e gjuha organ anatomik – language – gjuhë, kurse, speech – të folur,e tonge – termi anatomik për gjuhën. Sipas W. Baskinit, që e përktheu Kursin e Saussure-t, e jep tash një zgjidhje të re anglishte: language – gjuhë / speech (humman speech) – ligjërim dhe speaking – të folur.



Dihet se kompozita – Linguistika u formua nga gjuhësia romane dhe gjenetika linguistike e vet fjalëformimit – lingua (lingui), na jep shkrepje të reja mendimesh dhe hapë udhë të re që duhet ndjekur, për të ardhë deri tek burimi i vërtetë terminologjik. Udha është e hapur për të gjitha gjuhët, për studime ethymologjike, por shqipja e vjetër, përbën në fokusin e saj linguistik një thesar të madh e të pastudjuar mirë elementesh fonetike e fonomorfologjike, sidomos në morfologjinë historike të saj, me rrënjet e lashta linguistike. Shumë nyje linguistike të lashta shqipe, nga ato edhe parahistorike, për të cilat nuk kanë mundësi spjegimi shumë gjuhë tjera edhe të mëdha. Mu për këto shkaqe linguistike edhe nuk kanë mundur derisot ta përcaktojnë shqipen në asnjerin grup gjuhësh i.e. satem e kentum.



Termi – langue, shpesh përdoret edhe si synonom për – language – langage. Sipas Fjalorit Linguistik, Paris, 1973 “Language - është terësia e fenomenit njerëzor – gjuhë, jo gjuhët konkrete, por të bazuara në faktin e ekzistencës së tyre dhe në faktin psikologjik të aftësisë së njeriut për të komunikuar me shenja. Language – është aftësia specifike e gjinisë njerëzore për të komunikuar me ndihmen e një sistemi shenjash tingullore gjuhësore duke vënë në lojë një teknikë trupore komplekse dhe duke supozuar ekzistencën e një funksioni symbolik edhe të qendrave nervore gjenetikisht të specializuara. Ky sistem shenjash tingullore përdoret nga një grup shoqëror i caktuar dhe përbën një gjuhë të veçantë. Sipas problemeve që ushtron termi – language – është vend analizash shumë të ndryshme, që implikon raporte të shumëanshme: relacioni midis subjektit e ligjërimit, që është fusha e psikolinguistikës – midis ligjërimit e shoqërisë, që është domen i sociolinguistikës – midis funksionit symbolik dhe sistemit që përbën gjuha, midis gjuhës si tëresi dhe pjesëve që e përbëjnë, midis gjuhës si sistem uniersal dhe gjuhëve që janë forma të saja të veçanta, midis gjuhës së veçantë si formë e përbashkët e një grupi shoqëror dhe realizimeve të ndryshme të kësaj gjuhe nga folësit – e gjithë kjo hyn në domenin e Linguistikës.”



Për strukturalizmin amerikan, gjuha është sistem relacionesh, ose bashkësi sistemesh të lidhura ndërveti, elementet e të cilave nuk kanë asfarë vlere jasht relacioneve të barazisë e të kundërvënjes që i bashkojnë. Termi – langue, i kundërvihet dialektit (të folmes) dhe shenon gjuhën e një bashkësie folëse, ose terësinë e mjeteve shprehëse, që përdorë një shoqëri për të komunikuar. Këtu mendojmë, ndryshon qendrimi freng nga ai amerikan, për domenin – Linguistikë. Për frëngët, termi, dialekt - domethënë, jo variacion territorial i një gjuhe, por variacion i pavleshëm i një gjuhe, që më shumë përdoret nga ato shtresa të caktuara dhe që dialekti është i denjë, të përdoret si gjuhë kulture. Mendojmë se dialektet kanë rëndësinë e tyre, ato janë bazamenti i gjuhës së kulturës dhe pa ato nuk ka as gjuhë kulture, sepse vet gjuha e kulturës është vet fryti i dialekteve, si normë letrare e një gjuhe moderne – por, jo të merret dialekti s gjuhë kulture kombëtare dhe amerikanët kanë të drejtë logjike sociolinguistike dhe shkencore, ku strukturalizmi duhet të jetë në qendër të vëmendjes, për konceptin – gjuhë, language, langage, langue. Prandaj, koncepti i Linguistikës strukturale në përgjithësi – gjuha si sistem relacionesh, i kundërvihet jo të folurit, por strukturës së asaj pjese të ligjërmit – gjuhës dhe të folurit si prodhim individual, duke formuar komunikimin e një bashkësie. Krejt, kjo mvaret nga rregullimi i kombinimit të rregullave sintagmatike dhe rregullave paradigmatike, të cilat bashkohen midis një sistemi shenjash, që i kemi tek termi – gjuha – langue.



Spjegimi linguistiko-fonetik dhe sociomorfologjik i kompozitës fillestare – Linguistika, rifillon bazën shkencore të Linguistikës Gjenetike, ku shihen rrënjet e nëndheshme, apo të nëngjuhëshme dhe dalin në provë shkencore të secilës gjuhe indo-europiane dhe asaj Gjenerale dhe dihet kush kujt i ka borxhe huazimesh epokale linguistike. Nuk ka asnjë gjuhë të vdekur, vetëm pasi të ketë vdekur një popull totalisht bashkë me gjuhën e tij, ashtu sikundër ndodhi me disa popuj të zhdukur tërësisht.

[GL_Branch]

ETHYMOLOGJIA E EMRIT - MITOLOGJIA

MYTHOLOGJIA

MYTHI - DËSHIRA PËR TA ZOTËRUAR BOTËN E NATYRËN



Fjala emër - Mitologjia, e cila sipas shkencës së sotme, vie nga fjala - mit - miti - (greq. mythos - tregim, rrëfim), nënkuptohet rrëfenja, tregimi për një qenie të mbinatyrshme, apo rrëfenjë e trilluar për dicka që nuk ka ekzistuar e nuk është në të vërtetë; apo, prrallë, legjendë, poashtu në mënyrë figurative: dicka që shtrëmbrohet me qëllim dhe paraqitet në mënyrë krejt ndryshe, nga se ishte. - Pra, mitologjia është tërësia e miteve të një populli.

Fjala - myth, mythi, fjalë e vjetër shqipe e folur, e cila flitet edhe sot në të dy dialektet, ka kuptimin e dickaje që është mbetur nga një sasi e plotë, qoftë materiale, qoftë si shprehje gjuhësore, e cila na rrëfen, materialin që ka qenë; apo, si rrëfim i shkurt, kur një gojëdhënë apo legjendë, si personifikim i një qenië mbinjerëzore apo edhe mbinatyrore, nuk mbahet mirë mend, por nga e gjithë ajo tërësi kompozicioni i themës dhe idesë së rrëfimit, sot ka mbetur, vetëm një rrëfejzë e shkurt, apo mund të mbetet edhe në vetëm disa fjale goje. Si shëmbull nga - mythi materje, material, si myth substancial, nënkuptohet, kur harxhohet (soset) materiali në një enë, të drunjtë, a të qeramikes, që është ruajtë për një kohe dhe pasi është sosë (harxhuar) - ajo pjesa e materialit që ka mbetur aneve të enës së ruajtur e të zbrastë, thirret - myth, mythi, illirisht. Kemi shprehjet shqipe: mythi i mjaltit, mythi i tëlynit, mythi i dajthit, mythi i dyllit të mjaltit në korube (zgjua) të bletëve, që na përkujton se koruba *)(zgjoni) dikur ishte mbushur me mjaltë. Pra, mythi na tregon, a ka pasë mjaltë në korubë (zgjua), mythi i mjaltit; mythi na tregon se ka pasë tëlyne në enë të ruajtur, qyp, apo tinare etj.

Ndërsa, mythi i një ngjarje të kahmoçme, apo që nuk mbahet mirë në mënd, pasi ajo ngjarje është përcjellë gojëpasgoje dhe si e tillë, në pamundësi të të mbajturit në mënd, nuk është interpretuar drejtë, por është zmadhuar, hiperbolizuar, saqë hiperbollat na kalojnë në dicka të pamundshme e të pakapshme për realitetin; nuk ka pasë mundësi shkrimi si dokumente, apo nuk kanë guxuar as të shkruhen, nën sundimet e pushtuesve...ashtu krejt drejtë sipas reales, se ata heronj kanë ekzistuar një kohë tok më njerëzit tjerë, apo janë personifikuar, përmes fuqive natyrore e mbinatyrore.

Mythi është ajo pjesë kompozicionale, thematikë e ideore, që ka mbetë nga legjendat e gojedhenat e një popullit, e përcjellur gojëpasgoje, e rikrijuar me një kompozicion hiperbolik (duke e paraqitur historinë tërthorazi, nga mosguximi në mënyrë të hapët) me personifikime mbinjerëzore, natyrore e mbinatyrore. Shëmbuj: Mythi mbi Sizifin, Mythi mbi Prometheun, Mythi mbi Mujën e Halilin, në këngët kreshnike shqiptare, Mythi mbi Divin mavron, Mythi mbi Gjergj Elez Alinë, Mythi mbi Millesh Kopilin (shqiptarin,heroin e Luftës së Kosovës, 1389, që është deformuar në Millosh Obiliqin), apo Mythi mbi Herkulin, Mythi mbi Samsonin etj.

Fjala - mitologjia, në mungesë të shqiptimit të drejtë nga origjinali - mythologjia, në gjuhët sllave, që nuk e kanë zanoren - y, dhe tokzanoren, dytingulorin - th, të illirishtes, respektivisht të skipes illire (shqipes illire), poashtu theksohet edhe në shqipen e sotme të shkruar, sipas direktivave të Sllavistikës, vetëm me një ndryshim të dytingullorit - gj, në fund të emrit të pashquar, kur flitet si shkencë - mitologji, ashtu sikurse shumë thermine tjera linguistike, të cilat nuk kanë guxuar as të perkthehën në shqipen, anipse shumica nga ato, ishin e janë të amës së vet shqipes - shqipes-illire.

Të gjitha fjalët kryesore shkencore, që përcaktojnë shkencat dhe therminologjinë substanciale, që fillohet një shkence, janë përciellur në shqipen shkencore bukfalisht nga sllavishtet, me të vetmin qëllim kryesor, të mosmundjes së përcaktimit të drejtë nga gjuha shqipe, kur e gjithë shkenca antike greke, është vërtet, shkenca illire - shkenca e shqipes illire (skenca e skipes hillire-pellgase).

Ndërsa, në gjuhët romane, është ruajtur origjinaliteti i gjuhës nga rrodhi: ang. mythology, ger. mythologie,fr. mythologie. Por, nga cila gjuhë vërtet, rrodhi fjala - mythologjia ?

Cila fjalë e cilës gjuhe mund ta shprehu kuptimin e mythit, sipas fonetikës historike dhe morfologjise historike, qofte sipas linguistikes komparative apo linguistikës gjenetike ?

Fjala - myth, që thohet e shkruhet panevojë nga shqipja, si - mit-miti, kur e ka mundësinë fonetike të theksimit të drejtë të tingujve - y, th, nga gjuha illire, të cilët tinguj janë rrjedha kryesore e fjalës nga burimi linguistik prej të cilit u formua si thermin, nga ama e saj - gjuha illiro-pellgaze.

Në bazë të vet tingujve të fjalës - m y th, në trajten e pashquar te emrit, na del rrokja skipe-illire, e cila në mënyrë figurative, pasqyron një mbetje, myth, prej një tërësie shumë të largët kohore, e cila nuk ka fuqi ta sinkronzojë gjithë atë material linguistik, si shprehje figurative të kahmotshme, për ta konkretizuar si kompozicion të veprës, (pasi ajo ishte dikur e plotë dhe reale për kohën në të cilën u krijua nga vepra në fjalë) dhe popujve iu la në dispozitiv gojor, të formojnë lirshem, ndoshta krejt diçka tjetër figurativisht edhe tej paragjykimeve, gjë që na del tash diçka krejt abstrakte.

Mirëpo, në atë abstrakcion foljor, tash sikur rikrijohet një kompozicion krejt i ri, në mënyrë alegorike, si pikëmbeshtetje në themën dhe idenë e vërtetë të veprës, i cili myth, nga abstraktja, e konkretizon vuajtjen, mundimet, shfrytëzimin e popullit nga pushtetarët; por edhe mbijetesën e tij, se do të vijë një ditë e një kohë, që do ta mposhti robërimin...

Tash, me mythin manevrohet alegorikisht me metafora e perifraza të kohës së spjegimit të veprës (prej asaj veprës reale të kahmotshme) - saqë ( anipse vëhet në baza ireale ), përsëri ka kuptimin e madhështise së një njeriu të një populli, i cili personifikon shpëtimtarin e tij, bëmirësin e tij, mbrojtësin nga rrëbeshet histerike, të cilat ende vazhdojnë ta lëkundin vet historinë e atij popullit. Kjo nuk është vetëm një hiperbolizim i ngjarjes, ndodhisë reale, por mishërim ideshë krijuese artistike abstrakte, të cilës i jep gjak jete - ideja e veprës së lashtë dhe e bën të kohës, përmes thënieve filozofike: me motive të sofistikuara artistikisht, qoftë përmes vargjeve: poezise popullore, epikës, epiko-lirikës, baladës apo romancës, apo përmes prozës popullore, - ngase mythi është anonim, duke krijuar kështu mythologjine e një popullit.

Sizifin e dënuan perëndite, ta shtyente në rrokullisje një shkëmb, përpjetë deri në një majebjeshke dhe ta lëshonte përsëri tëposhtë, poshtepërpjetë pandërpremje - si mundim i kotë...Sizifi është vet populli dhe perënditë janë pushtetarët e dhunshëm dhe e detyrojnë popullin të bëjë mundime të kota, duke ushtruar tryesninë, si zgjatje e jetës së tyre hegjemoniste. Por, a është vërtet, i kotë, veprimi i njeriut në obskurantizmin e tij tejmase - është, përderisa të ngritet vetëdija në nivel dhe t’i thejë ato pranga terri të jetës. - Gjergj Elez Alia,(“Qe nandë vjet, nandë varrë n’shtat m’i ka...”) - kur e shtërngoi me dorë, një dru thane të thatë, të thame nëntë vjet - filloi të pikojë uji...Përgatitje e forcës morale të popullit, për t’i dalë në dyluftim balozit të detit (që e kishte mbi krye në vatër)... Njerëzit me një Rrëmb Fuqie, siç thonë, kanë ekzistuar vërtet, si rrëmb fuqie mbinjerëzore, njerez me Ore, qe ne momente te caktuara iu ka ndihmuar Ora e tyre ne raste vendimtare shpëtimi - Ora biologjike e njeriut...

Por, për tu kthyer në myth, si pjesë e mythologjisë së një popullit - duhet ai kompozicion vepre heroike, të tejkalojë përmasat e kufinjve ethno-kulturor e historik, të atij populli dhe të njihet nga shumë popuj tjerë të botës...atëherë ai është një - myth botëror. Jovetëm të njihet heroi i mythit vetem brënda kauzes imagjinative të atij popullit të vet.

Kemi mythe botërore, të cilat mbesin në kujtesën e njerëzimit, që atë ngritje e ka bërë pikërisht fuqia shprehëse e atij popullit, prej të cilit u krijua. Ndërkombëtarizimi i një ngarjeje është aftësia e kthimit në një myth, si shprehje rrëfyese mythologjike...

Mythi mbi Prometheun, u bë myth botëror. Vet fjala - Promethee, është vetiu fjalë shqipe - skipe-illire, ku ndahet në tri pjesë morfemash: Pro + me + the, që është krejt shqipe: para me the (pro me the), me premtove se nuk do t’iu japesh zjarrin njerëzve në tokë, ME THE dhe tash dënohesh i lidhur mbi shkëmb, ku do të të copëtojnë shqiponjat...më thee, (thanë, thënë). E tash, çka ishte tjetër Pormetheu, përveçse illirian?

Mythi, si fjalë greke (mythos) nuk e përmbushë as përsëafërmi kuptimin e vet fonetiko-morfologjik, por, ajo është vërtet, gjuha illire (pa sufiksin - os). Sipas linguistikës gjenetike, asnjë gjuhe i.e. nuk ka fuqi spjegimi, të fjalës - myth, përveç gjuhës illire të re (shqipes së vjetër). Mythos, nuk është vetëm një fantazi, abstrakcion rrëfimi a ngjarjeje, sepse përcaktimi i fjalës - mythi, kërkon diçka edhe më të thellë linguistikisht e historikisht, që e spjegon fonetika historike e shqipes së vjetër. Përndryshe, sipas kuptimit vetëm, të një rrëfenje, ngjarjeje abstrakte, ky përkfizim spjegimi, është poaqë i thatë edhe më abstrakt, sesa vet kuptimi i mythit. Duke pasë paramendje së mythi, tejkalon përmasat e figurave stilistike linguistike: hiperbola, metateza, perifraza, - poashtu tejkalon përmasat: legjenda, gojëdhëna dhe mbetet një skalitje e thukët kompozicioni imagjinativ, në gurin e trurin e mëndjes botërore, që i jipen heroit të mythit; veprime konkrete si personazh i mbështjelle me petk artistik edhe me kuptimin e vet shumëdimenzional, me aqë pak fjalë dhe me aqë kompozicion shumëdomethënës.

Mythologjia, si shkencë nuk do të kishte qëndruar në krijimtarinë e popujve, me vetëm disa rrëfenja të trilluara, ngjarje të rrëme, apo prralla, e përgënjeshtrime, siç thohet sot për mythin, - perndryshe, nuk është mirë ta ketë vet kjo shkencë një lloj definimi të vet të tillë, ashtu çfarë duhet ta ketë si një kult kulture i një popullit. Gjithmonë, aty ku nuk kanë mundur të japin përgjegje të saktë, në mungesë fuqie shprehëse gjuhësore (edhe vet grekët, që çuditërisht iu kanë mveshë gjithë kulturës e historiografisë illire-pellgaze), kanë shtrëmbëruar shumë fakte historiko-linguistike. E vërteta është, se vet grekët, as përsëafërmi, nuk mund ta spjegojnë antikën “e tyre” - sepse i gjithë Antikuiti (sidomos ai ballkanik), është Antikuiti illiro-pellgas.

Vet fjala - a n t i k i t e t i, është - a n t i k u i t i, anti-kui, anti kuni, që do të thotë, kundër kunit, kundër kuniformit (Cuneiform). Sot, dikujt i duket si emër i mirë, fjala - antika, që është në të vërtetë - ANTI-ILLIRIKA; gjithçka në shkencën greke, është anti-illire! Derikurë, ky - anti-illirik? Kur faktikisht, vet illirët populluan dhe kulturuan Evropën! Thonë sot vet grekët, se kanë zotërat e tyre të Antikës së lashtë dhe përmes greqishtes, nuk mund t’i spjegojnë në asnjë mënyrë, as vet emrat e atyre zotërave (perëndive) që nga Kroni (Kronos), Zeusi e deri në më të vonshmin zot të politheizmit. E si mund të jenë ata perëndi greke, kur nuk mund t’i spjegojnë assesi emërtimet e tyre, përmes gjuhës greke? Derikurë, bota do të mashtrohet me „antiken greke“? Cila është ajo antikë? Derikurë, deformimet historiografike, do të luajnë me ndërgjegjen dhe me realitetin e shkencës edhe me vet, historinë botërore?

Mythologjia është shkenca linguistike e cila merret me methodologjinë e të spjeguarit të ngjarjeve përmes fuqisë së krijimit të modusit artistik, nga rrethanat historike të një populli, ngjarje të skalitura me aqë mjeshtëri artistiko-filozofike, si kult i atij populli nga u krijuan mythet, për të mbetur të skalitur në mendje të botës.

Tingujt M+Y+TH mund të spjegohen përmes linguistikës gjenetike edhe si shprehje: ku tingulli TH është rrënja kryesore e rrokjes gramatikore, që lidhet me kuptimin e diftimit të diftongut të foljes THE të shqipes së vjetër - është diçka e thënë, që thotë mythologji dhe fjala - log: studim, provë, sprovim aftësishë e shkathtësishë, poashti log diturie e mënçurie.

Mythi dallon nga: gojëdhëna, legjenda, prralla, sepse është i thurur me mjeshtëri kompozicionale, si kult i kulturave të popujve, pra, mythi - kulti i kulturës, sepse në brëndësi thematike, ka pjesën reale si ideja mythike.

Mythi ka idenë reale për bazë, për atë dallon nga legjenda - kurse prralla nuk ka asgjë thelbësore reale në kompozicionin e vet artistik.

Ideja e mythit është e vërtetë ashtu sikur thema e tij, që shtjellohet me një semantike kulti të një populli. Mythi ka diçka reale që ta mbushë mëndjen.

Kemi mythet: fetare - Mythi mbi Kiametin (Përmbytjen e Botës),Mythi mbi Musanë (Mose) që ia hapë me duar, rrugën popullit të tij nëpër det; mythi mbi Issanë - Krishtin (që fluturoi në qiell pas kryqëzimit). Mythi mbi Muhamedin e profetë tjerë.

Vet fjala – profet, është shqipe-ilire, që ka kuptimin – pro-per, për fee, ku rrënja e kompozites është fjala shqipe - FEE - Profet = Perfee-Perfeeti - ai që është - për fee, ai që zbaton urdhërat fetare, ai që është në krye të një feeje, rekomandues.

Në gjuhën shqipe, nga shënjtëria e kësaj fjale - profet, është edhe fjala - perfekt (kryetar bashkie, komune), si emërtim politik dhe si emërtim rigorz i kultit të drejtësisë, si i besueshëm që do të zbatojë drejtësinë - përfekti, profekti, si kuptim - afër emrit - profet, me ndaa drejtësinë e popullit si profeti hyjnor, në kuptimin si - profet. Për dallim - profet, nga profekt-përfekt, është shtimi i tingullit - k, si formim i grupit linguistik - kt, të njohur si prapaqiellzore në linguistikë...

Mythet fantastike - mbi kuçedrat e drangojtë, mythi mbi Kaun e Zii, që mbanë Tokën në bririn e tij, mythi mbi (Vampirin) Dhompirin (që është fjalë shqipe – dhampir-i (dhom+pir) - ai që pin gjak njeriu duke kafshuar me dhëmb, nga gegënishtja e lashtë - dhom-i, dhami = dhëmbi, mythi mbi lugatin; mythi mbi Zanat (zona e malit) etj.

Mythet historike-natyrore - përpjekjet e njeriut, për të mbijetuar e zotëruar natyren, shënjat e ndryshimeve shoqërore e historike. Mythet për yjet, Mythi mbi Diellin - krijuesi i jetës, gjallërisë së të gjallit – qenies; mythi mbi Hënën – mbjellja me hënë e pemëve (fidaneve, shorteve në baqe), shartimi i pemëve me hënë, Hëna si symbol hyjnor dhe ndikimi i saj ne njeriun, bimën e kafshën, në bujqësii blegëtorii etj. Myth mbi Hënën është përciellë si gojëdhënë e lashtë illiro-pellgaze, nëpër gjenerata, në popullin shqiptar edhe pa dijtë as shkrim-lexim gjuhe, as shkence, saqë i kanë dijtë ndikimet e katër shinave të hënës, mbi njeriun e gjallesa tjera në natyrë…

Kulti totemik i gjarpërit tek illirët, (saqë disa e mendojnë vet fjalën - illir, nga hillyris, i lakuar, gjarpër) kur fjala - illir (ilir) eshte illi-hilli-hylli. Mythi mbi Orën - Ora-Orët e Mira dhe Orët e Liga.

Mythi mbi Dioskurët, vëllazërit e lashtësisë indo-europiane, që lidhen në një lloj të veçantë, me Mujën e Halilin, heronjt e epikës kreshnike shqiptare.. . Mythi mbi Prometheun, mythi mbi Herkulin, mythi mbi Heren, mythi mbi Zeusin, mythi mbi Kronosin (Kroni = kroni, krua, fjale shqipe), mythi mbi Orfeun, mythi mbi Akillin etj.

Mythet ethno-kulturore, etnike, ( ku fjala greke - ethnos, emërtimi për fjalën - popull, është krejt pellgase-illire-shqipe, që vie nga emrit AT-babai, në numrin shumës të emrit - ETNIT gegënisht, (etërit, toskërisht), etnik, etnike, Etnia, Etnika, Etnologjia si shkence, Etniteti etj. vetem që iu ka shtua sufiksi -os) - këto mythe etnike, si vazhdimësi e jetës e kulturës së popullit, si shënja të ndryshimeve historiko-kulturore e shoqërore, që krijuan legjendat, gojëdhënat shqiptare-illire, mund të jenë si bërthama mythologjike, për të cilat, pjesërisht, u fol dhe u shkrua, si emra që nuk hiqen kurrë nga goja e popullit, deri edhe në përmasa botërore, mund t’i dallojmë disa prej tyre si mythe: Mythi mbi Rozafatin e Shkodrës; Mythi mbi Urën e Fshajit (Murosja e gruas shqiptare), që është shumë interesant, trashigimia e flijimit në themelet e urave, kalave, kullave të shënjta, tempujve fetare, faltoreve etj.



MYTHI MBI FLIJIMIN do ta kisha emërtuar si titull për një zakon shqiptar të lashtë illiro-pellgaz, i ruajtur dhe i aplikuar nëpër gjenerata dhe epoka, ku shënjat e atij flijimi janë edhe sot, që aplikohen konkretisht. Fjala është, sikur për murosjen e nusës në themelet e Rozafatit, në të cilat e murosën Rozafen, një femër shqiptare, me qëllim të qendrimit të murit të Kalasë së Shkodrës, që ndërtohej ditën e prishej natën - sepse kërkonte një flijim të një shpirti të njeriut në të. - Poashtu, si motërzim kemi edhe Urën e Fshajit (ura e ofshamës, fshajit, shmamjës), ura mbi lumin Drini i Bardhë (Drilloni dardhan), në mes të Gjakovës e Prizrenit (spjegim për të huajt).

Në themelet e urës, që ndërtonin ditën e prishej natën, murosen një nuse: “vllau i vogël besnik kish qillue / nusës vet ai s’i kish kallxue...” tregon balada popullore për Urën e Fshajit. Sepse, tre vllazërit, (në bazë të një diftimi në ëndërr, se duhet të muroset një grua, në themelet e urës, që të nxënte vend e mos të rrëxohet më), vendosën që cila grua e tyre, të vijë nesrit (të nesërmen), të iu bie bukën, ajo do të flijohet me murosje - e gjallë në themele. Dhe vllai i vogël, i vetmi, nuk i kishte treguar nusës së vet fshehtësinë e pikërisht ajo shkoi te ura, për t’ua çuar ushqimin burrave në punë; e cila kishte lënë foshnjen në djep... Besa e burrit e flijimi i gruas së tij. Përsëgjallit e murosën nusën në themel guri, që të qendrojë Ura e Fshajit. Respektivisht, ky do të quhej Mythi i Flijimit, ashtu sikurse tek Rozafati i Shkodrës.

Mythi i Flijimit, aplikohet edhe sotekësajdite, si shënje besimi të lashtë, të cilin besim e mbajnë, kur fillohen themelet e një shtëpie, në themele presin një dash, qingj apo bile, një pulë dhe i përgjakin themelet, si “Flijim i një Shpirti”, që të shkojë puna mbarë.

Thone, i duhet shtëpisë, një gjak i një frymori në themele...Në vend të një gruaje, themelet përgjaken me një gjak kafshe...

Poashtu, edhe per festat fetare, si myth religjioni i kahmotshëm, i përcjellur nga popujt e hershëm, të pellgjeve të Nillit, Tigrit, Eufratit, Hindit...librat fetare, tregojnë se prehej nganjë djalë për festa, derisa doli zakoni, të prehet një kafshë. Flijime për Hirë të Natyrës, për qëndresë, mbarësi, plleshmëri e trashëgimi. Ndodhte, kur i cofte (i ngordhte) një kafshë katundarit, I thojshin, se t’i ka marrë të ligat e familjes…

Mythi mbi Flijimin, ishte një fshehtësi natyrore, me kuptimin, se duhet të flijohet dikush, që të gëzohet e trashigohet liria e njeriut...ashtu sikurse liria i ka rrënjet në gjak...Flijohet dikush për dikënd, ta gëzojë lirinë pasardhësi...

Kuptimi filozofik i mythit të flijimit, që gjithmonë do të mbetet fshehtësi edhe poashtu në anën tjetër dihet dhe kuptohet tërthorazi, por me një ftohësi ndjenje të njeriut...

Mythi mbi Afërditën; Mythi mbi Apollonin; Mythi mbi Kronin (Kronos); Mythi mbi Zojsin (Zeusin), emërtimin Zoti - tek shqiptarët, që sot është - Kuptimi i Krijuesit të Gjithësisë; Mythi mbi Konstantinin e Doruntinën; Mythi mbi Gurin e Shpuar (kufiri dardhan i vonshëm me sllavët); Mythi mbi Illin Arbëresh; Mythi mbi Theuten illire; Mythi mbi Pirron epirot-illirian (“Che sovra gli altri com Aquilla volla”- “Që përmbi tjerët si Shqipe fluturon”); Mythi mbi Dardhanusin; Mythi mbi Hadin; Mythi mbi Posejdonin; Mythi mbi Kollin e Rodit (Kollosi i Rodosit); Mythi mbi Odhiseun; Mythi mbi Penellopen (besnikëria e gruas illire, që e priti burrin plot njëzet vjet - udhëtarin e detit); Mythi mbi Illin makedhonas-illirian; Mythi mbi Ajkunën e Kotorreve; Mythi mbi Lekën e Madh - Aleksandri i Makedhonisë illire; Mythi mbi Shqiponjën me dy krerë; Mythi mbi Gegën; Mythi mbi Toskën; Mythi mbi Argjiron; Mythi mbi Apolloninë; Mythi mbi Himarën; Mythi mbi Tomorrin; Mythi mbi Albulenen; Mythi mbi Eneun (Heneun); Mythi mbi Buthrintin; Mythi mbi Athinën; Mythi mbi Shpellën e Gjarpërit; Mythi mbi Krushqit (Vorret e Krushqve); Mythi mbi Norën e Kelmendit; Mythi mbi Shote Galicën; Mythi mbi Mic Sokolin; Mythi mbi Therandën (Kalanë e Prizrenit); Mythi mbi Skendërbeun; Mythi mbi Plojën në Toplicë (zhbimja etnike e dardhanëve nga sllavët); Mythi mbi Dardhën (Krushevcin); Mythi mbi Kreshtabardhën (Kopaoniku i sotëm i pushtar nga sllavët dhe zhbimja e shqiptarëve me spastrime etnike); Mythi mbi Ali Ibrën; Mythi mbi Adem Jasharin, zhbimja familjarisht e Tij dhe filli i epokës së re kosovare, që mbetët mythi i kombit e tjera. Të gjitha këto janë vazhdimësia mythike e mythologjise illire-shqiptare (e shumë tjera), që janë shndërruar sot në mythe. Nuk është lehtë të shëndrrohet njeriu në mythin e kombit të tij!

Vazhdimësia shqiptare-illiro-pellgase, lidhet deri tek Mythi mbi Thotin e Mythin mbi Ethanën (Athinen); e Mythi mbi Atllantin – Tokën e Përmbytur...Emërtime këto, antroponome e toponome dardhane illire - emra që gjithmonë janë në gojën e mëndjen e popullit shqiptar sot edhe të gjithmonshme, si mythe etno-kulturore dhe etno-historike.

Mythi si themel i folklorit burimor, si idee e thema të epikës popullore historike, bukolike, idilike, si dashuri e njerëzve ndaj natyres, diellit, hënës, begatisë, etnikes heroike - si trashigimia e gjallë, portretizime të gërshetuara symbolike, ku i japin gjallëri të sotmes, kur e ndien shpirtërisht se je pjesë e atij etniteti të lashtë, të Të Parëve.

Elementet mythike në folklor janë të pashmangshme, anipse nganjëherë ato, i japin një abstrakcion poetik krijimtarisë popullore, ku qëllimi është shprehja me ashk dashurie, për të mbijetuar edhe në kushte e mjera sociale, si elemente e dhëmbjes krenare.

Mythologjia shqiptare është e lidhur direkt me mythologjinë illire (që sot quhet mythologjia antike greke). Shqiptarët besonin në gjarpërin apo bollën, si Ora e shtëpisë, Ora e Familjes, në themelet e shtëpisë (babai im kurrë nuk lejonte ta mbytte dikush gjarpërin,a bollën, në themele të shtëpisë, që gjarpëri, endej (rrëshqitte) lirshëm nëpër muret e dhomave, raftieve, se thoshte:) dhe pikërisht lidhja mythologjike është përcjellur nga ajo illiro-pellgazgjike.

Kishte raste konkrete, me dëshmi të gjalla, kur disa shqiptarë, besonin se e kuptojnë gjarpërin (gjuha e gjarpnit), flitnin me gjarpërin dhe ai bënte ashtu si i thonin (kuptohet disa njerëz të veçantë). Poashtu, njerëzit e tillë të veçantë, i shpëtonin njerëzit e edhe kafshët, kur i nxinte gjarpëri “e ka nxanë gjarpni” thonë. Ashtu mbeti Kulti mbi Gjarpërin, si trashegim illiro-pellgas ndër shqiptarët ballkanik,

Me kultin e illirëve, që pasqyrohet në veprat e klasikëve të “Antikes” ballkanike, janë mythet që thonë shprehimisht, për Vitoren, për hijet e shpirtërave të Vatrës, Shpirtërat e Mirë (që mbronin Vatrën nga të ligat gojëhapura) dhe Shpirtërat e Ligjë,(që mundohen ta shkatërrojnë Vatrën); tëvona është Mythi për Nënën e Vatres e tjera, të cilat figurativisht paraqiten, poato të veprave të Eskillit, Eurupidit, Sofokliut, Thuqididit, Aristofanit, AristoTelit, Sokratit e Platonit dhe deri tej Homerit hilliran...e babait të Historisë - Herodotit!

Mythi është dëndësia thematike e idesë së krijuar (ajo çfarë ishte si idee e veprës), si rrëfim i shkurt, i thuket, i ngjeshur me fuqi shprehëse figurative, portretizim i fuqishëm historiko-shoqëror, me personazhe të personifikuara nga fuqitë mbinjerëzore edhe nga ato fuqi të njohura mbinatyrore, me persona apo gjallesa tjera, si kulti i kultures së një populli, e ngjeshur figurativisht me gjithë atë karakterin filozofiko-letrar, apo historiko-natyror - një fuqi shprehëse, sa tejkalon në piedestalin e mediave kulturo-historike në përmasa të njohjes botërore.

Mythi nuk është vetëm një rrëfenjë, tregim a prrallë!



_______________

*)Fjala - korubë, koruba (njëjësi i emrit) dhe korubat (shumësi i emrit) në dialektin gegë të shqipes, nënkuptohet, korja e trupit të drunit, zakonisht , trupi i drunit të shelgjës, i premë në madhësi deri në një metër, ashtu në formë cilindrike dhe merrët shelgjëja, ngase pjesa e mbrëndshme, apo zemra e trupit të saj është e butë, për tu hjekë, apo edhe ndodhë që është e zbrastë, kur vjetrohet. Kështuqë, nga korja e trupit të shelgjes, si zgjoni i bletës, mbeti edhe vet emri - korubë, koruba, korubat e bletëve.

Ndërsa, fjala, zgjua, zgjoni i bletës, vie nga kuptimi - zgjimi, bletët që rrinë zgjuar gjithmonë me ndërrime, gjithmonë bletët janë të zgjuara në zgjua. Fjala - zgjua, zgjoni i bletës, merret pasi banesa e bletëve, nuk është vetëm materiali, apo korja nga druri i plotë i shelgjes, si korubë, por, mund të jetë edhe prej materialeve tjera, qoftë të drurit apo metalike.

[GL_Branch]

Nezir Myrta / THANA ILLIRE - ATHENA - ATHINA



ETHANA - ETHENNE - ATHENNE

PREJ MYTHOLOGJISE DERI TE REALITTI

APO

PREJ MYTHOLOGJISE DERI TEJ DEFORMIZMIT



Prej mythit deri tek realja, aqesa kane kaluar periudha historike,
poaqe kaluan edhe periudha te deformimeve historiografike, duke shuar si
zjarrin dielore te tokes nje histori te ngrire illire!

Thana Illire ishte perendia e te gjitha te mirave ne jete, si
personifikim i njeriut me fuqine natyrore - E Thana - Ethana, me fuqine e -
te thenes, Asaj qe Thote, me fuqine e Thotit- Zotit, te ciles i besuan,
illiret me te gjitha fiset e tyre ballkanike. Thana eshte Athena - Athina,
perendia e lashtesise diturore.
Mythi mbi Thanen, mbeti realizim imirefillte, nga antroponomi ne nje
toponom qendror - emer gjeografik, ne nje djep te gjuthes, diturise dhe
kultures antike njerezore.
Vet Athina me tempullin e saj Akropolin,sipas G.F. Wiliams-it, "heret
shume perpara ne koherat parahistorike, perpara se Homeri te kete kenduar
vjershat e perendive dhe te heronjve, perpara se te shkruhej gjuha greke e
vjeter, gjendej nje popull qe quhej - pellazg (pellgas, shen. aut.). Per kete
popull shkroi historiani Herodoti, perpara qyteterimit te grekeve", por ne
kemi pak shkrime te tij historike, lidhur meparaardhesit e illireve te
lashte, jo qe nuk shkroi ai, por qe u zhduken te gjitha hallkat e keputura,
qe ishin qe atebote dhe ashtu na mbeten edhe me te keputura derisot,
historiogafi e humbur apo e tjetersuar ne dy pjese te te kulturave te botes,
qe krijoi civilizimin dhe rregullimin boteror te sotem. Eshte e cuditshme
sesi u zhduk gjithe ajo historiografi e vertete, me nje deformizem aqe barbar?
Mjeshteria e madhe qe duket ne Panteon (Pantheoni panillirian shen. aut),
vazhdon Williams-i, dhe ne Akropol te Athines, quhet ende
pellgazgjike.Pellazget (pellgazet) i bene muret e forta dhe te trasha, qe ne
i quajme , per te cilat profesori Pococke, thote se jane
bere atehere, kur greket e Homerit nuk ishin ne qenie. Ne ato kohera
parahistorike, shqiptaret jane te vetmit qe rrojne edhe sot. Vetem ne
koherat e tashme u provua se pellgazet jane illiret e vjeter, te cilet jane
dega e pare e indo-evropianeve, perandoria e te cileve shtrihej prej Azise se
Vogel e deri ne Adriatik e deri ne veri te lumit Danub". Por, studimet
topografike na shpiejne ne ethymologjine e lumit Iller ne Gjermani, me
origjine nga Illirishtja, qe difton edhe vet emri, ku fisi i theutoneve
(teutoneve), te cilet kishin emertimin e prejardhur nga rrenja illire, e qe
pikerisht edhe ky emer lidhet me Tehutin qe eshte vertet, vet Thoti Skipe,
"Hermesi i madheshtise se trefishte"(Hermes Trismegist) - edhe larg tej
Danubit, qe me plot kuptimin e fjales eshte illirizimi evropian, kur Evropa
ishte e zbaste nga njeriu dhe illiret populluan kete kontinentin e vjeter.
Gjuha e kultura illire percaktohet ne topografine trekontinentale, me tre
atllaset gjeolinguistik: Indi, Aleksandria dhe Illeri, te triat keto toponome
illire. Gurmet antroponmike e toponomastike illre, na shpiejne jovetm ne
Onomasiologjine europiane, por edhe ne pergjithesi ne Onomasiologjine
boterore.
"Illiret, qe u hodhen edhe ne Itali, ne Shqiperi gjenden nen emrin -
toske dhe ne Itali gjenden me emrin , arbereshet
tone, qe mbijetuan me gjuhen, kulturen, doket e zakonet e Arberise, neper
shekuj, ashtu sikur stergjysherit illirian: galabret (Klabret, Kalabrezet),
Japyget, Mesapet, Venetet... te cilet me gjuhen e kulturen illire, lulezuan
Apeninet dhe gjithe Evropen Perendimore te sotme.
Gjuha e kultura illire qyteteroi Evropen de boten!
Per ta forcuar edhe me shume, theorine ethymologjike te emrit Thana
(Athina), me Pantheonin illirian, si vazhdimesi historiogafike e
gjeolinguistike, si Thana illire, vazhdimesia Pantheonike e bashkimit te
besimeve illire ne nje, qe nga Thoti Skiptar, duhet te nisemi nga vet kuptimi
i kompozites ne te dy te folmet (dialektet) shqipe: e thanne, e thenne, qe
lidhen me perendine e lashte - Thotin.
Thoti e Thana jane antroponome rrenjesisht te nje gjuhe illire-skipe, qe
ndryshon vetem gjinija, poashtu linguistikisht ndryshojne emertimet e tyre ne
gjuhet e pergjithshme boterore , ne lidhje me
ethymologjine e perendive te antikuitit, G.F.Williams-i shton: "Me kot jane
munduar te dijturit, te nxjerrin ndonje kuptim nga emrat e perendive te
Greqise, duke pasur per ndihme gjuhen greke. Perkundrazi ne gjuhen shqipe,
kuptimi i emrave e perendive eshte i plote dhe i kthjellte. Athina (Athena)
vjen nga fjala shqipe - E THENA, Zeus, vjen nga fjala shqipe - ze, Zot;
Nemesis, nga fjala - neme, Afrrodita, nga fjalet: afro e dita..."
Perendia illire - Thana, si falsifikim antroponomik, si emertim i femres
dardhane-illire dhe topografik, si emertim i qytetit te sotem - Athena edhe
ne shqipen e sotme cuditerisht thirret - Athina. Pse u be edhe ky ndryshim
nga emri - Athena, ne shqipen - Athina, ekzistojne sot disa theori, te cilat
mbeten vetem si mythe a gojedhena, nga goja e popullit, sepse ne linguistike
ende nuk ka ndonje percaktim shkencor dhe nuk ekziston ende ndonje fakt, qe
do te na bindi e te jete i plotfuqishem, sikurse vet plotfuqishmeria e Thanes
e Thotit illirian.
Mendoj, per te hedhur ne drite disa fakte psiko-linguistike, e qe realisht
mund te jene fakte filozofike, nisem nga intertoponomet e vet qytetit -
Athina, qe perbejne emertimet urbane dhe si emra te pjeseve te qyteterimit qe
dallojne, edhepse ne greqishten, ato kane kuptimin shqip, apo edhe jane krejt
shqipe. Mund te verejme emertimin e lagjeve te Athines - lagja Plake - edhe
ne greqishten e vjeter e te rene, qe pemendin edhe arvanitet dijetare, qe
stergjysherit e tyre, "jane themeluesit e Greqise moderne". - Vet emerimi -
Plake, qe ne shqipen kjarte eshte emertim moshe, pjekurie, pervoje, e
topografikisht, emertim lashtesie. -- Fjala shqipe - Plake, mendoj, ne
kuptimin filozofik: mencurine, diturine e thinjur, (plake e thinme, e thime,
e thinne, duke kuptuar diturine e thinjur te lashtesise illire edhe eshte
emertuar - e thinjura, E THINNA, - Athina. Ky alternim morfologjik dhe
kuptimor ne shqipen, duket sikur iu ka larguar percaktimit te drejte
linguistik, sepse ajo nuk eshte as Athena, as Athina, por - Thana, si
vazhdimesi kohore antroponomike e Thotit, si toponom i sotem.
Domethenia ethymologjike, qe lidhet me shprehjen - e thene, apo shprehja
e lashte shqipe - e thenne, qe ka kuptimin si - e thenur, qe eshte rrenja
shqipe - the (ti) apo - e thenna, tha (ajo) e thenura, ajo qe eshte thene, ne
kuptimin filozofik - ka fuqi spjegimi me te holle (me te mencur) dhe lidhet
me kuptimin - Thana e Thoti, me shume sesa - e thinna, apo - Athina.
Pra, rrenja e foljes -the (gege-toske), nga shprehja - e thene, e thenne
(toske) dhe - e thane, e thanne, e thanme (gege), si alternim - the, ne -
thii (ne kuptimin - e thine, e thinne, e thime - kur njeriu plaket dhe i
zbardhen floket, flokethinne, flokethime, e thinjur), eshte bere edhe per tu
dalluar ajo - Athina shqipe, nga - Athena greke edhe ne kuptimin e mencurise
me pervoje te lashte, si plaka ballkanike e diturise dhe pervojes historike,
pasiqe nuk eshte mundur te shprehet e verteta linguistike. Plakonia ishte
keshilli kombetar illirian per ndarjen e drejtesise ne mes njerezve, si
emertim juridik i kohes.
Anroponomet shqipe: Thani, Thana (Fana), Athani, Athanasi, Thanasi,
Thanora, lidhen me emrin - Thana illire si perendia e te njohures e diturise
se lashtesise.
Nistorja e emertimit - A si kundershtim e hijesim psiko-linguistik, per
te mbetur nen te - THANA, qe nuk ka mbetur - Athana, por Athena, vie si
kundershtim ndaj toskerishtes shqipe, pasi vet Toskerishtja eshte perflakur
me perafer, ashtu si gjeopolitikisht, poashtu edhe linguistikisht me
Greqishten. Kurse, vetem per ndryshim kahjesh hrozonti, Gegenishtja dardhane
paksa iu ka larguar hallkave historiografike te keputura hilliro-hellene, qe
hilliret e hellenet e lashte duhet nenkuptuar si eterit e bijte, anipse
linguistiisht shqipja niset, qe tej Dardhanelleve (Gryka e Dradaneleve)
dardhane, e nga Dardhanusi i biri i Zeusit, qe eshte vet Zojsi, Zoti -
emertimi shqip i fuqise mbinatyrore, krijuesit te boterave... Pleqet
shqiptare ne shqipen e vjeter te folur thone: "Te ndihmofte Zojsi! Te rujtte
Zojsi! Zojsin e paca (patsha) ndihme! Zojsi para e une mbas Tij!" Dhe
pikerisht, nga kjo fjale shqipe-illire, u formua edhe emertimi - Zojs, per
Zeusin gjer. Zeus (gjer. eu=oj), diftongu qe difton nje sinkronizim fonetik
apo alternim fonologjik.
Toskerishtja e Gegenishtaja, dy dialektet e shqipes. qendruan te
perflakura, mu sikur d koka te nje trupi te Shqipes ne flamurin linguistik
shqiptar. Njera perflakej me greket e tjetra me sllavet, gjithmone
(embabadem) qe ka kuptimin Adem Baba Adem, lidhet me Ademin, Adamin, Te parin
e Njerezise! Lashtesia e shprehur ne gjuhen popullore shqipe qe eshte nje
togfjalesh shqip...
Poashtu antroponomet shqipe, ne lidhje me fjalen - Thana, sipas vetave e
zgjedhimeve te foljes - e thene (per te thene), si: Thomi, Thomai,
Themistokli, Thanai, Thoma, Thomani, Thomas (ger. ang.) etj. poashtu lidhen
me Thotin e Thanen illire.
Emertimi - Thana, qe pernga kuptimi filozofik qendron me larg te sotmes,
sikur nenkupton dicka ne kohet e shkuara, te largeta, qe nenkupton Ate qe
eshte thene, Ate - qe Tha (Krjiuesi) dhe u be, Ate qe Tha dhe u krijua toka,
Tha - dhe u krijua njeriu, Tha - dhe u krijua bima, Tha te behet uje - dhe u
be, Tha te behet zjarr - dhe u be, Tha te behet Dhe - dhe u be! - Ndersa, tek
emertimi - Thoti, duket sikur eshte dicka me i afert filozofikisht: Thot,
Thot Thoti, sikur ne kohen e tashme, si krijues i diturise boterore (per ate
edhe eshte ne mythologjine e gati te te gjithe popujve te botes, nga bota
ekuatoriale), nga pellgasit, pellgazet, etniteti
pellgazgjik, si populli i pare i botes. Thoti ka permasa boterore te njohjes
dhe diturise, e te theologjise edhe sot, por me alternime te ndryshme
morfologjike ne gjuhet indo-europiane e boterore.
Rrenja e foljes shqipe-illire - THA, THOT krijoi emertime ne
linguistiken i.e. duke percaktuar, se kush tha - Tha Ai, Thot Ai - Zoti dhe
rrodhi veta e pare peremrit vetor - une, ne anglishte, pershkruhet
linguistikisht - script - I - vijeza vertikale, qe nenkupton veprimin
vertikal, ngritjen, syqeltesine, zgjimin - Ai qe eshte vertikal, (Ai qe
s'fle, as s'kotet - zoti),
qe qendron pip ne kembe, e keto jane shprehje shqipete vjetra me kuptim, -
Une, Uni, universi, nga kuptimi theologjik, ne kumtimin linguistik shkencor;
si ngritja e persosja e njeriut dhe zoterimi i botes nga - Une ( I ) ai.
Njeriu me personifikim linguistiko-filozofik, Ai jam Une per boten ( I ) ai,
zoterimi i botes nga njeriu, si qenia me e zhvilluar mentalisht!
Mentt sundojne boten (mendja sundon boten). Mentt - eshte fjale lashte
gege-shqipe-illire, qe pikerisht nga kjo fjale - mentt, mendt, (mendja,
mendet) u krijuan fjalet emertuese indo.europiane: men, man - njeriu,
anglisht - dhe mentsh, (menc) mentsch - njeriu, man - burre, gjermanisht.
Pra, emertimi per fjalen - n j e r i u ne dy gjuhet e medha te sotme
boterore, (ang. germ.) rrodhi nga illirishtja e lashte, nga fjala - ment,
mendja, si perkufizim i dallimit te njeriut ne intelektin, mendjen e tij me
te zhvilluar nga gjalesat tjera ne natyre!
Mentt (mendja) sundon boten me diturine e njeriut dhe njeriu u emertua
nga - mentt illire.
Poashtu mendoj se, pershendetja anglishte - thank (thank you), si falenderim,
fjale hyjnore, e shenjte, qe difton respektin dhe edukaten e njeriut,
miresjelljen, qe duhet te vije si trashegim i falenderimit te Thanes illire
(thanked = i,e,te falenderuar), - thanket ju dhe Ju ndigjoj, qe eshte
shprehje e lashte gege-dardhane-illire.
Gjithashtu, edhe ne gjermanishten, falenderimi i njejte, vetem si alternim
i nistores, tingullit te pare - Th, ne D, (thank, ang. - danke, gjer.) si dhe
rrodhi numrori i pare ne gjermanishte, numri - nje (1) ne AIN (ger. Ein). qe
ka kuptimin Ai eshte Nje, pra nga kuptimi i shprehjes illire - THA AI.
Poashtu, rrodhen antroponomi, Ajnshtajn (Einstein, A.), Ajnhajt (Einheit -
Bashkim) etj. Pra, edhe falenderimi ne ang. e gjerm. rrodhi nga respekti per
Thanen illire, pikerisht sipas kuptimit linguistiko-filozofik te shprehjes
foljore - thane, e thane, gege-shqipe, si rezultat i mirenjohjes se njeriut
ndaj njeriut dhe formimit te humanizmit ne shpirt.
Rrenja e foljes shqipe-illire - THA (ai), THE (ti), ku rrenja - Tha,
eshte filozofikisht me e larget nga krijimi i botes dhe i njeriut - kurse,
THE eshte me afer lashtesise, apo femijerise se njeriut, - keta, sikur
peremra edhe si trajta te shkurtera te peremrave, formuan shume kompozita
indo-europiane e boterore. Pikerisht, duke bazuar ne emertimet - Thana e
Thoti. Vet keto rrenjet e Shqipes illire (skipe illire), THA e THE, formuan
fjaleformime, kompozita e togfjalesha indo-europiane edhe pothuaj ne te
gjitha gjuhet boterore, qe i percakton Linguistika Gjenerale, si shprehje
fonologjike e morfologjike, si antroponome e toponome, qe perkufizojne gati
tere Onomasiologjine boterore, sikurse jane sot, qe nga fjalori fetar e deri
tek fjalori shkencor kompozitat: THEZE (the+ze); teze, teza - THEMA (teme,
tema tematika) nga - the+me / THEORIA (teoria, teorik-e, teoriket, teorika,
teorikisht, teoricient-i-ja-et)/ THEOREMA (teorema), / DIATHEZE (diateze,
diateza),/ ANTITHEZE (antiteze, antiteza),/ DIOTHEZE (dioteze,
dioteza-Dioqeza),/ THEATER (teater-i, teatral-e), / AUTHOR (autor-i-ja-et), /
THEODOR (Teodor-i), / PROMETHEE (Promete-u),/ THEOFIL (Teofil=Teo+fil = djali
i zotit), /THEO (Theo= Zot), / THEOLOGJI ( Teologji, teolog-u-ja-et), /
THEOLOGJIKE (teologjike, fetare), / THEOLOGIST (teologist), / THEMIDA
(Perendia e Drejtesise), / THEOFRASTI / THEOFANI / THEIST (teist=fetar), /
ATHEIST (ateist-i-ja-et= pafee), / THEBE, THEBA (Tebe, Teba, tebas-i-e-et=
banoret e Tebes), / THERMI (termi, termat, terminolog,terminologjia), /
THESPIUS (Tespius-i), / THEUTHRAS / THAUMANT / THALES (Talesi nga Mileti) /
THALIA (Talia, Muza e komedise), / THEMISI / THESEU (Tezeu), / THESIDA /
THESPIA / THESPIADA / THESOLANIK (Selaniku), / THOAS / THOANTA / THUQIDIDI /
THAULLANT (Taulant, taulantet), THEUTA (Teuta), / PARANTHEZE (paranteze,
paranteza), / METHODA / METHODIKA / (metoda, metodika, metodike), /
METHODICIENT / BIBLIOTHEKA (biblioteka, qe vie nga dy fjalet shqipe-ilire:
bibla + the, tha,ne kuptimin bibla thote - biblioteka) / PANTHEONI /
ORTHOGRAFIA / ORTHOGRAFI / ORTHODOKS / ORTHODOKSAL-E / ORTHODOKSIZMI, /
ORTHODOKSIZIMI (ortodoks, orodoksizimi...) etj. Ku, ne te gjitha keto
kompozita indo-europiane e te gjuheve boterore, ekziston rrenja e foljes
shqipe - THE, ose THA, te cilat gjenden: ne fillim, ne mes, apo ne fund te
kompozitave te lartepermendura dhe qe te gjitha keto jane me origjine reale
nga illirishtja e lashte - Ama e Shqipes se sotme.
Fatkeqesisht, sot edhe ne vet shqipen e shkruar dhe ate letrare edhe ne
shkencen shqiptare linguistike, ne Albanologjine, te gjitha keto kompozita
jane deformime fonologjike, apo direktiva te Sllavistikes, qe i ka deformuar
hegjemonia e tyre. Pse ta humbi shqipja origjinalitetin e vet linguistik, kur
eshte vetiu historio-fonologjikisht, bija e Illirishtes dhe vet rrenja e
gjuheve i.e.?
Faktikisht, per ndryshim te momundjes se theksimit qe "nuk ua qet goja"
sllaveve dhe nuk e kane ne alfabetet e gjuheve sllave dytingullorin TH
shqip-illrian dhe thohet e shkruhet ne sllavishtet me tingullin T, sikurse:
teo, teologija,teatar, Teofil, Teodor, Teolog, ortodoks, ortografija,
ortograf...etj. Sllavet nuk ekane kete te dreje natyrore fonetike te
theksimit t dytingullorit, TH as ne gjuhet e tyre te folura as te shkruara.
Tingulli TH eshte tingull krejtesisht natyralisht i huaj.
Fjala - thana, ne shqipen si botanom, apo emer botanik, bima, pema -
Thana (Cornus mas L. - Cornaceae), bime natyrore, qe mbine vetiu (poashtu
edhe mund te mbeltohet e shartohet me Thanen e bute), rritet ne kodra
gelqerore, mbrone rrenimin e tokes; gjithashtu mbine vetiu e rritet ne vende
te thata kodrinore, lugina etj. Thana ka fryte te kuqe me shije te tharte
(thartine), apo ne fjalen e lashte gege-shqipe - tharpte, tharbte,
tharptine-a, tharbtina, ku gjendet grupi i tokzanoreve - pt- cka karakterizon
fonologjikisht masen e reakcionit te shpejte, te vrullshem, rrufee, poashtu
edhe si acid. Per shqiptaret, Thana eshte bime hyjnore, qe ga lashtesia dhe
Mythi mbi Thanen eshte perciellur si gojedhene, e tash ka mbetur si myth (mit
mitike). Shqiptaret e vjeter, besonin se Thana eshte fuqia hyjnore e te
folurit, miresise, shenjterise, te te njohures, te diturise, te plleshmerise,
rritjes, bymimit (si tek maja, apo tharmi i bukes, fermentet e enzimet),
hyjnia e gufimit te shendetit te njeriut. Kur kane vonuar femijet te flasin,
kane vonuar te ecen, apo ishin shendetligj, plakat i conin nen nje Thane dhe
luteshin asaj, duke menduar se fuqia e Thanes, do t'ua tefilloje te folurit,
ecjen, zhvillimin, bymimin e shendetit (me gufe shendeti), si bestytnii - "Oj
Thane, jepna shendet, fortesi, e pjellore si Ti, tefillona gojen e guhen, oj
Thane - E Thanna e zotit!"
Thana, si bionom-botanom shqip-illir, por edhe kuptim theologjik (qe
fjala - theologji, ndoshta nuk eshte kuptuar si fjale shqipe), te cilen vetem
shqipja mund ta percaktoje tok me te gjitha ato kompozita i.e. (te paraqitura
ne kete studim), ku formohen nga rrenjet - tha, the, theo=zot, ku zanorja -
O, percaktonte diellin, kurse ne kompozite eshte lidhse fonomorfologjike, qe
i lidhe dy rrenjet: the, e - log (log, logu, prova, studimi, sprovimi i
diturise e shkathtesise se njeriut), sikurse ne shkencat tjera perkatese.
Shkenca dhe feja (religjioni), heret nuk ishin aq te ndara perkah
pikepamjet e tyre ideore e theorike mbi natyren e njeriun dhe nje periudhe te
gjate kohore mbizoteronte feja, sepse vet shkenca ishte themeluar ne
predispozita fetare, perderisa, filloi shkenca ta spjegoje realitetin boteror
dhe nga prizmi theologjik, shpertheu me kibernetiken duke mbijetuar mbi
theologjine edhe sot, sikur duket, po mbijeton shkenca edhe vet krijuesin e
saj - njeriun. Ashtu, sikurse ishe shprehja e lashte: deux et machina
(perendi prej makine). Sot, me pare vie ne shprehje, - perendi prej makine,
sesa perendi prej njeriu.
Thoti ne aspektin global dhe Thana ne ate kontinental gjate antikuitit,
njihen si perendi te te folurit te njeriut, derisa, e folura (te folurit), u
kthye ne zo, za, ze, tinguj, per te cileve u formuan alfabetet e gjuheve
indo-europiane e boterore
Thana e Thoti - dy emertime me gjini te kunderta dhe me kuptim linguistik
te njejte, dy fjale te skipes illire (shqipes illire). Nga Thana e tek Thoti
skipe, ndajne e largojne shume periudha historike, prej formimit te vetedijes
njerezore, qe vet vetedija e njeriut, ka aso rritje te shumefishta edhe
poashtu ka renie te shumefishta gjate Historise.
Thana apo Athana - Athena , nga kuptimi i shprehjes shqipe -a thanna, a
thenne, ketu edhe si kundershtim foljor ne kuptimin e mendimit - e thashe, a
thanna, a thenna, a thenne, edhe siur te jene formuar fjalet ATHANA, ATHENA,
ATHENNE -sido qe te bie hulumtimin ne studiet shkencore linguistike,
percaktimi i vet i drejte i emertimit - Athena, eshte direkt nga gjuha
shqipe-illire dhe eshte edhe athenne illire dhe shte kjarte nje kompozite
skipe-illire.
Ky ekuacion mathematiko-linguistik, ne cfaredi menyre te fillohet te
shtrohet si zgjidhje fonetike e morfologjike si dhe ne permasat
fonetiko-historike percaktimi real i emrit Athenna, eshte nga folja shqipe -
e thene dhe ne cfaredo forme te shtruarjes linguistike - del zgjidhja e
njejte shqipe-illre !

(drillon gega)

[GL_Branch]

Nezir Myrta / ORIGJINA E FJALËS SHQIPE – LAHUTA

MYTHI MBI LAHUTËN

NATYRA E GJUHËS DHE GJUHA E NATYRËS

LA HUTA KËNGËN ME LAHUTË

LA HUTA EMRIN - LAHUTA



Fjalëformimet (kompozitat) illire-shqipe, të cilat rrjedhimisht janë formua nga diftongjet, rrënjet e fjalëve, që sot përbëjnë fjalë, apo togfjalësha, si emërtime gjenerale bionomastike (emra gjallesash) antroponomike (emra njerëzish), toponomastike (emra gjeografik); si dhe emërtime armësh, veglash pune, emërtime veglash muzikore – përmes analizave fonetike (zbërthimeve tingullore), mund të vërejmë në një fjalëformim (kompozitë) – në të cilën fshehen disa fjalë në atë emërtim të formuar, ku secila fjalë veçeveç e fshehur në të, është fjalë e plotë në vete dhe ka një kuptim të veçantë: linguistik, historiko-linguistik, linguistiko-filozofik, socio-linguistik, psiko-linguistik, linguistiko-historiografik etj.

Emërtimi i veglës muzikore shqiptare me një tel – lahuta, ështe një fjalëformim, i formuar nga dy fjalë kryesore, sipas dëshifrimit të parë morfologjik, janë dy morfema: LA+HUTA= LAHUTA. Ku fjala e parë, që rrjedhë nga morfema apo formema fonetike – LA është folja shqipe – me lanë (gege), për të lënë (toske) dhe HUTA është emër sendi, pra në rastin konkret të kuptimit është – emër arme.

Por, që edhe në këtë fjalë – huta, përsëri, kemi dëshifrimin fonetik të dy morfemave tjera të padukshme fonetik0-historike e skriptive, në shkallën e dytë të zbërthimit - që këtu, fshehen edhe dy fjalë tjera, sipas zbërthimit fonetik, mu në këto rrënjë a morfema si diftongje, që formojnë dy rrokje morfologjike; që kur zbërthehet fjala – huta, kemi rrënjet e saja – hu+ta = huta. Tash na rrjedhë alternomi (që gabimisht I kemi thënë – alternim-I-e-et, në të cilin është I kjartë emërtimi – nom, nomi – emri - fjalë e lashtë shqipe-illire: nomi I zotit, la nom filani, bani nom; u ba nomi; nuk u ba nomi - shprehje gege-shqipe, ku fjala – nom është e të dy dialekteve gege-toske). Pra, na del tjetër emër apo tjetër nom - alternom-i, i formuar nga diftongu fonetik, si rrokje morfologjike – hu – dhe – ta, hu+ta=huta,pra, nga kompozita – Lahuta.

Diftongu – hu, si shprehje fonetike, duket vetëm se na jep kuptimin linguistik të filleses së fjalës – huta – por, në kuptimin botanik është edhe si botanom, nom botanik, emër botanik sipas origjinës biologjike, si bimë, dru – hu, huni, që është shprehja madhore e fjalës – kuni.
Përderisa, kuni është një shkop druni me maje të mprehtë – ku është spjegimi I germes, shkroles shqipe – skroll skip, forma e germës në gjuhën e pare të njeriut – gjuha kuniforme (Cuneiform language) – edhe spjegohet vetëm përmes Shqipes-illire-pellgaze – germa në formë të kunit – Kuniformi - edhe huni është një dru I gdhendur me maje të mprehtë poashtu (huni I gardhit, I lidhur për huu-për huni, kau lidhet për huni, njeriu lidhet për gjuhe, për fjale – shprehje gege-toske-shqipe) – na del nga kuptimi linguistik,në kuptim filozofiko-historik.

Përderisa, kuni ishte forma e germës së gjuhës kuniforme, tash huni nga kuptimi si material, mjet pune për të thurë gardh, gardhin e rrethimit të trollit, gardhin, si mure të banesës – shtëpisë së hershme – huni, nga kuptimi filozofik na del si kuptim historik, huni si mjet mbrojtjeje e sulmi, emër arme, armë e ftoftë.

Këtu në rastin konkret, tek emërtimi – lahuta, në pjesën e dytë të kompozites – huta, rrënja e fjalës – hu, na paraqet pjesën e drunjtë të emrit – huta, si armë zjarri, pra, pjesa e drunjtë e armës – hutës, në të cilën është e mbërthyer tyta, këmbëza, zakonisht, huta është më e shkurt se pushka, armë me mbushje, e me nganjë fyshek, me kapsolla, me kaçik të ngrehur për shkrehje (ndezje) mos me shkrepë në raste kritike .
Ndërsa, pjesa e dytë e fjalës – huta, rrënja – ta, është si onomatopee e krismes së armës – ta-tak, taaa, taaak – huta.

Pra, emërtimi I kompozites – LAHUTA, pas dëshifrimit të dytë, apo zbërthimit final fonetiko-morfologjik, duke e ndarë në rrokje e diftongje, na rrjedhin tri pjesë të saja: LA+HU+TA=LAHUTA, ku secili diftong difton emërtim të plotë në vete.

Nistorja e kompozites – LA, si morfemë fonetike, apo formemë fonetike, është një nga fjalët më të hershme shqipe-illire, që formoi shumë fjalë nistore, kompozita e togfjalësha në gjuhët indo-evropiane romane - e cila edhe sot në shqipen, paraqet një nga foljet më të rëndësishme, si folje me lanë (për të lënë), dhe që lidhet logjikisht me foljen tjetër shqipe – me laa (për të larë), por që këtu është kuptimi filozofik, - kur lahet, kryhet puna, kemi shëmbuj: lau prej këtij vendi (u la me këtë vend, u shpërngul, iku; I lau paret; laje borxhin; ia lau paret n’vend, me dy kuptime:edhe për lamje-larje me të holla, monedha – edhe kur ia merr jetën tjetrit, në mbrojtje apo në sulm - e mbyti – shprehje shqipe).

Fjala – LA, është edhe kuptim pune, pastrimi, lamja-larja, si folje shqipe: me la-për të larë - edhe si kryerje pune në kuptimin filozofik, folja – me lane, për të lënë: la vendin në rrezik dhe iku; la pas veti vepra; la atdheun; la punën; la lapsin; la hutën-pushkën; më la vetëm; la fjalën e djalin etj. shprehje shqipe.

Në kompoziten – Lahuta, nistorja – LA, ka kuptimin e foljes me lanë-për të lënë, në gjurmimin linguistiko-filozofik të saj: La nom huta, la emër huta, la huta nom; la huta këngën popullore; la huta trimërinë që nuk harrohet; la huta ( la pushka) heroizmin; la huta namin (nomin, famën, zulmën); la huta krenarinë kombëtare; la huta edukatën atdhedashëse në luftën çlirimtare - në kuptimin e mbrojtjes së atdheut, Nderit, Besës Shqiptare.

Apo, la huta trishtim, la huta vdekje (kur bëhej vëllavrasje); la huta gverr, sherr; la huta tmerr; la huta vrragë, plagë (në kuptimin e hakmarrjes); la huta historinë në këngë heroike; la huta këngën kreshnike; la huta zanin e atdheut - la huta këngën me lahutë!

Fjala e hershme shqipe-illire – LA, formoi prefiksat në disa gjuhë romane, si emërtimin e vet fjalës – Latin, poashtu, si prefikse fono-morfologjike të gjuhëve latine: la liberto, it; la famme, la porte, la language,fr.; la lingua, lat.it.sp.; e cila fjalë illire, formoi edhe alternomet morfologjike si prefikse dhe nyje të parme të fjalëve në gjuhët latine dhe gjermanike – nga folja illie, rrodhen nyjet e parme – la - gjinia femnore, në – le, për gjininë mashkullore të emrave dhe – les – për shumësin e emrave në latinishte, frengjishte, spanjishte e në gjuhët latino-amerikane, respektivisht kjo është gjurmë illirishte linguistike në Romanistikë.

Vet, fjala – Latin, si kompozitë, është formuar nga dy fjalë të illirishtes, që sot spjegohen sipas mendimit tim: La+atin= Latin, që vet, fjala e parë, nistorja – La, ka kuptimin e foljes shqipe-illire (skipe illire) – me lane-për të lënë. La atin, la babën, la trollin illirian ballkanik; la vendin e atit, la atdheun, la illirinë – pas shpërnguljes se trojanëve të hershëm tok me mbretin Eneun (Heneun), përmes Ballkanit në gadishullin e Apenineve, që është krejt fillesa filozofike e kuptimit historiko-sociologjk, Gadishulli etruskan – gadishulli etrojan, I formuar kulturalisht e historikisht nga trojanët illirian.

Do të thotë që, nuk është kuptimi I derisotëm I emrit – etrusk, si spjegim nga nyja e parme – e, dhe folja shqipe, me trusë, e trus, e trusi, e truske, e truska, në kompoziten – etrusk, etruske, etruskan-e-et-ët, nga folja me shtypë, me trusë, nga ‘e truska’ e shtypka, e robërojka. – Por Mendoj, se ata janë trojanët e Eneut e edhe para tij, kur në Sicili, I dhanë emërtimin illirian sipas përemrit të pakufishëm illir-shqip – s i c i l i - s e c i l a, secili, në kuptimin linguistiko-sociologjik, secili ka të drejtë të jetojë në këtë tokë të lire, në këtë botë të lirë, në këtë botë të re – SICILIA, Sicilian, siciliani, sicilianja, sicilianët, sicilianet, si antroponome, nga toponomi emri gjeografik – Sicila, ujdhesa e Sicilisë. Për këto toponome dhe antroponome kam shkrime studimesh të veçanta, por meqë ra fjala, tek emërtimi I kompozites – lahuta, rrodhen edhe këtu në shkurtime…

Është me rëndësi të madhe të analizohet e sintetizohet linguistikisht, fonetiko-historikisht, folja shqipe-illire – LA, si folje – me lane – për të lënë, permes methodes krahasimtare, nga Linguistika Komparative, si krahasim I gramatikes historike të Shqipes, respektivisht në lidhje komparative me gjuhët tjera i.e.
Poashtu, edhe sipas linguistikes gjenetike, origjina e kësaj foljeje shqipe-illire fono-gjenetikisht, të dy tingujt (fonemat) L+A= LA, secili tingull, krijon në vete një kuptim të veçantë emërtimi fonetik, që me aqë kuptim psiko-linguistik, paraqiten të dytingujt, duke shprehur një tërësi veprimi kohor e ndërfoljor.

Folja – LA, e cila formoi nyje të parme e fillesa i.e. në shqipen është folje në veten e tretë të vetorit në gramatikë – La (ai, ajo), si folje në kohën e kryer të thjeshtë (aoristi), ku mund të duket zgjedhimi I saj, nëpër vetat gramatikore të përemrit shqip, si zgjedhim I foljes kështu:

Folja shqipe-illire – La

Numri njejës: Numri shumës:

Lash (unë) lam-ë (na)
Le (ti) lat-ë (ju)
LA (ai, ajo) lan-ë (ata, ato)

Fjala – La, illire-shqipe, si një nga trajtat e shkurta linguistike më të hershme illiro-pellgazgjike, nga illirishtja e stërlashtë paragreke e paralatine, në gjuhët latine: la lingua, la patrie, la ideologie, la industrie, la linguistike etj. Përderisa në shqipen kuptohet si përfundimi, kryerja e një pune - LA – në gjuhet latine është fillimi, filli I një fjale, nyja e parme, fillesa e falës. Kjo formë shprehëse linguistiko-historike, na kujton, mbarimin e një epoke në atdheun e lashtë illirian të një popullate ballkanike dhe pas shpërnguljes, si fillim e një linguistike të re, si fillim I një Onomasiologjie indo-europiane të re. Ballkanin e la dhe filloi epokën në Perëndim, si kuptim linguistiko-filozofik.
Kjo formë e fjalëformimeve latine, pikërisht erdhi a rodhi nga vet folja – la, me lane (gege-shqipe) nga Dardhanishtja e lashtë, që na përkujton thellësisht në pikëpamje linguistiko-psikologjike, Pjesën illire, popullatën illire të shpërngulur duke populluar e kulturuar Evropën. Se ajo popullatë illire, prej të cilës u formua kultura perëndimore, me gjuhët e historiografitë e reja euro-perëndimore - është pjesë integrale e trungut illirian, është vet gjaku e gjuha illire. Mund të përmendim edhe vet heronjte kombëtarë: Heroi kombëtar Italian – Guizzepe Garibaldi (Zef Guribardhi, me origjinë nga Guri I Bardhë I Matit të Shqipërisë), I cili bëri bashkimin e Italisë; Napoleon Bonoparta, heroi kombëtar francez, Bono Parta, që vie nga Shqipja-illire – Ana e Mirë, Anamiri-Bonoparta etj. Gjithë Europën Perëndimore, mund ta quajmë si Vëllazëria illire…
Latinët e pare: mesapët, paunët,venetët, madje, galabrët, Kalabrezët – Arbëreshët skipetarë, pëcollen të folmet illire, gjuhën, doket, zakonet, kulturën, në Apenine dhe formuan: mesapishten, venetishten e të folme tjera, formuan gjuhët e vjetra etruske, ku sot I kemi si antroponome e toponome të sotme: Toskana, Alba, Venediku, Triesta etj. që janë spjeguar deridikund, por vetëm si fragmente historiko-linguistike…

Thohet shprehja e lashtë, se ‘Roma e pushtoi Greqinë ushtarakisht, kurse, Greqia e pushtoi Romën, kulturalisht’, por fjalia syntaksore e parë, qëndron, kurse e dyta, nuk ka bazë të vërtetë, se Greqia kurrë nuk e pushtoi Romën kulturalisht, sepse aty ishte kultura illire-pellgaze e stërlashtë dhe nëse ndonjëherë Roma është pushtuar – është rikrijuar nga kultura illiro-pellgaze. Kultura greke është formuar në baza të gërmadhave historiografike illire, e deformuar e falsifikuar sipas interesave vetjake greke, pikërisht nga ajo ‘gjuha e kultura barbare’ që I thonë disa autorë antik në shkrimet e tyre njëanëshe.

Gjithë kjo epokë e hershme e përhapjeve illire është përcjellë edhe përmes epikës historike shqiptare, sidomos me përcjellje me lahutën shqiptare. Mendoj se, emërtimi I hershëm I kompozites – lahuta sipas disa informimeve të vjetra shqiptare, na del me emrin – gauta, qe I përgjigjet vet gjuhës së natyrës fonetike të vet veprimit tingullor të instrumentit të lashtë në fjalë. Disa linguistë e quajnë sipas disa lokalizmave, sidomos nga Malësia Madhe, sipas Gj. Shkurtajt, malësorët I thonë edhe – lavda, merre q’at lavdë, bjeri lavdës (lahutës); por kjo fjalë me duket është më tepër si synonom I emërtimit – lahuta, si lokalizëm. Ndërsa, në krejt shqipen qëndron emri – lahuta.

Kompozita shqipe – Lahuta, si emërtim linguistik, na duket si emërtim I një vegle muzikore shqiptare, në perceptim të parë të fjalës, po në mbrëndi të saj ato trajta të shkurta fjalësh, që formojnë fjalë në vete, e deri tek zbërthimi fonetiko-morfologjik, në tinguj a fonema, secili tingull I kompozites, është një jetë e tërë njeriu; është një gjuhë e tërë, është një histori e tërë e një populli, në sfondin e përgithshëm linguistiko-historik.

Hilliadha e Odhisea e Homerit Hillirian është kënduar me shekuj nga rapsodët e lashtë illirian, deri me rënien e perandorisë illire – ashtu sikur është kënduar ‘Lahuta e Malcisë’ e Fishtes, nga rapsodët popullorë shqiptarë, deri më sot. Hilliadha e Odhisa epoka homerike hilliriane (Iliada e Odiseja), sidomos këngët në Illiadhë (Iliadë), na përkujtojnë shpërnguljet masive trojane në Apenine. Herojt e ideja dhe krejt kompozicion I veprës homerike është illire.

Emërtimi I veglës muzikore me një tel, tek shqiptarët ballkanas, që me plotë të drejtë logjike – lahuta, nuk mund të thirret aqë kuptimplote, si vegël muzikore argëtimi, sa është e gërshetuar vet ndjenja e të bukurës artistike, me ndjenjen e nostalgjisë, dhëmbjes së hidhët e krenare.
Lahuta është kënga e vajit të burrit, vaji krenar historik, instrumenti I vajit kreshnik, që nëpër shekuj luajti rol të rëndësishëm, në mbajtjen gjallë të traditës kombëtare historike. Lahuta, ishte edhe një thirrëse, thirrje e përgjithshme kombëtare, një orë artistiko-historike atdhetare në odat shqiptare. Për fatkeqësi, kjo ndodhi një epokë të gjatë historike, gjatë pushtimeve të huaja, deri me hapjen e shkollave shqipe, universiteteve.
Rapsodi me lahutë ishte aktori, author e aktor, në tribunat e të gjitha atyre dramave, tragjedive historike kombëtare, paraqitja e heroizmit të njeriut me atë Orën e Shqipes, në rrezistenca mbrojtëse kundër të huajve.

Kënga me lahutë ishe theatri kombëtar, duke I dhënë shpirt ngjarjes së ndodhur, që shqiptari ‘bëri gjithmonë një sy gjumë, e tjetrin sy e linte gjithmonë hapur’ duke I përcjellur ngjarjet në vargje: epike, epike-historike, epike legjendare, epike kreshnike, epiko-lirike etj. mbi shkëmbinj e gryka malesh, e kudo që u bashkuan, ata burra e burrëresha, që sot nuk janë më – por, janë këngët e tyre…

Ashtu sikurse u krijuan mythe mbi heronjt, poashtu edhe mbeti vet mythi mbi lahutën, si emërtim I lashtë illirian, që sot është në harresë brezërishë. Ai zëri I njëtrajtshëm I telit të saj, me fije bishtkali, gjatë ferkimit me harkun horizontal, duke krijuar tinguj lahuta vertikale, ashtu, si qendruan vertikalisht, edhe në vdekje heronjt e kombit – rapsodi, e filloi dhe kurre nuk e mbaroi atë ngjarje historike, përmes atij teksti të përcjellur gojëmëgojë, si gojëdhënë, mbajti gjallë doket e zakonet kombëtare, kulturën burimore, rapsodi, si një aktor I kohës në tribuna shekullore, edhe atëbotë kur na ishte e ndaluar shkolla shqipe…

Ajo ngjarje që la huta, u këndua në lahuta, e thurur me një poetikë popullore të rrallë, përmes vargut rithmik, e vargut të bardhë, në vargje metrike, me rimë të përsosur, sa, kur theksojmë vet emërtimin – lahuta, në të pare nuk na duket ajo madhorja historike e fshehur në të, - por me analizë të hollësishme fonetiko-morfologjike e historike, duke e shtie në veprim përbërjen linguistike të saj, na del kumtimi madhor I emrit – nomit qe nga lashtësia e kombit.

[GL_Branch]

Nezir Myrta / ETHYMOLOGJIA E EMRIT – CHRONOS –



K R O N I - ATI I ZEUSIT - CHRONUS



Emri – chronos, që është vet fjala shqipe-illire – Kroni-Kronus, që nuk mund të ketë kurrfarë spjegimi në asnjë gjuhë indo-evropiane – përveçse në Shqipen e Vjetër, në Gegënishten e lashtë origjinale – kroni – rrjedha e ujit të burimit, përmes një gurre – gurra e kronit – kroni, me sufiksin illirian – us – Kronus – është fjalë shqipe!

Kroni ishte Ati (babai) I Zeusit (2690-2615 p.e.r.), anipse at e bir, sot merren si mythe, ata kanë ekzistuar njerëz të gjallë dhe kronologjikisht tre brezat: Kroni Zeusi – Dardhanusi I biri I Zeusit – përbëjnë treshin e illirisë së vonë pellgazgjike!

Greqishtja e Vjetër nuk mbeti si gjuhë e vdekur, për shkak se ishte vjetruar, por vetëm për të humbë gjurmet e saj si dialect I Illirishtes pellgazgjike, e ndryshuar vetëm me sufiksin grek – os, kurse rrënjet janë krejtësisht – skipe-illire-pellgaze. Fjalët kryesore greke të sotme: chronos, ethnos, hellos, bios, logos, janë rrënjet skipe-illire-pellgaze: kroni, etnia, helli, bi (bima, biri, bija), logu – studimi-prova-sprovimi-meidani-peshoja e diturive, shkathtësive, aftësive-zotësive psiko-fizike të njeriut (logu I burrave, logu I mënçurisë, logu I shkathtësisë, logu I trimërisë…) të cilat fjalë sot fliten në Shqipen e Vjetër ballkanike dhe janë tipike origjinale nga gjuha paraardhëse e saj – skipja-illire-pellgaze!

Kroni (Chronos) si fjalë skipe-illire-pellgaze, është emrimi I njeriut si antroponom nga hidronomi – kroni (kroni, njëjesi dhe kroje, trajta e pashquar dhe krojet trajta e shquar e emrit, shumësi I emrit, gege-shqipe); kroi (kroi, njëjësi dhe kroje, trajta e pashquar dhe krojet, trajta e shquar e emrit, toske-shqipe).

Kroni, ati I Zeusit dhe gjyshi I Dardhanusit, nuk ishin vetëm mythe, si persoifikime mythologjike, por njerëz të gjallë, të cilët u shndërruan në mythologji, vetëm për shkak të mosnjohjes së tyre si trashigimia shqiptaro-illiro-pellgase – të cilët edhe ashtu u falsifikuan dhe u përvehtësuan nga grekët dhe nga bota antike e Antikuitit, duke mos dashtë ta njohin gjuhën skipe-illire paraballkanike dhe paraevropiane!

Gjuhën shqipe, antika e quajti - gjuhë barbare, për të cilën shprehje bota antike dhe pëgjithësisht – Antikuiteti, duhet të kërkojë falje, sepse sipas authorëve antik, (që e quanin barbare), ajo është gjuha pellgase – Pellgasishtja e stërlashtë, me pellgasët që ndërtuan Pantheonin = pan=krejt, theo=Theo=Thot=Zot, pra Pantheoni I krejt Zotave, ato Mure të Qikllopëve, ato shtylla, atllasë antik! Pantheoni ishte tempulli I bashkimit të Zotave në Një Zot! Koha kronike e kalimit nga politheizmi në monotheizëm.

PANTHEONI PANTHOTIAN

Pellgasishtja është rraja- rrënja e trungut të Bimës i.e.

Ëmri – Kroni – Chronos nëse gjurmohet jovetëm në aspektin linguistiko-morfologjik, të Shqipes së Vjetër, por edhe në të gjitha aspektet tjera të fushave shkencore, në aspektin: gjeo-linguistik, historiko-linguistik, socio-linguistik, psiko-linguistik etj., asnjë gjuhë tjetër indo-evropiane, as botërore nuk ka kurrfarë fuqie spjegimi të kësaj fjale, në pikëpamje shkencore, si formë e studimit ethymologjik – ngase vet ethymologjia e fjalës – kroni – është origjinale – shqipe (skipe-illire-pellgase).

Fjala – chronos në pikëpame linguistike, përbëhet nga rrënja shqipe – kron që ka kuptimin e hidronomit shqip – kroni si rrjedha e ujit të burimit përmes një gurre, e cila është – gurra e kronit dhe kjo fjalë shqipe – kroni, flitet e shkruhet edhe sotekësajdite në dialektin e Gegënishtes dardhane.

Nga fjala – kroni kemi fjalëformimet a kompozitat shqipe të sotme ballkanike, si emra gjeolinguistik: Kroni I Kuq, Kroni I Pojatave, Kroni I Jashamirit, Kroni I Jahmetajve, Kroni I Kajushës, Kroni I Gllijave, Kroni I Zanave, Kroni I Gurit, Kroni I Sukës, Kroni I Bardhë, Kroni I Zhdrellës, Kroni I Mbretit, Kroni I Vajit, Kroni I Brijave, Kroni I Gjekajve, Kroni I Shpatit t’Shëjit etj., këto vetëm disa nga gjeo-toponomet si hidro-toponome, që I njoh vet personalisht në trevën e Dushkajës së Gjakovës – Kosovë, ashtu sikur gjeo-toponomet, si hidro-nome tjera të Kosovës, Dardhanisë dhe trojeve shqiptare në përgjithësi, sikurse janë sot ende në milleniusin e ri (2001) me emërtime të ndryshme, por me fillesen e secilës kompozite, me fjalën – kroni (kroni, kroi, kroje, krojet).

Fjala shqipe gege, kroni si hidronom, është rrjedha e ujit të burimit, I cili rrjedhë nga guri, shkëmbi, nëpër një gurrë të punuar nga druri, metali etj. qoftë me një formë lugu të vogël të drunjtë a të metaltë, në vendet malore e fushore e deri tek format më të reja të kronit të sotëm në sheshet, rrugët, bulevardet e qyteteve. Shihet, preket, shijohet uji I freskët I kronit, kah gurgullon gjatë rrjedhjes së tij, sikurse thohet shqip – gurgullima e kronit, rrjedha e kronit, freskia e kronit, gurra e kronit, uji i kronit, burimi i kronit, shterrja e kronit etj.

Kroni - që nuk shterrë kurrë është gjuha shqipe-illire-pellgase E THOTIT SKIPE!

Fjala shqipe kroni që është antroponomi – chronos, Kroni - Ati i Zeusit e gjyshi i Dardhanusit që nuk janë vetëm si mythe a kuptime mythologjike, por ishin njerëz të gjallë, të cilët mbeten si mythe, në saje të falsifikimeve historiografike, e që, të cilat nuk munden të përvehtësohen si realitete, ngase ishin figura dardhane-illire, që flisnin e shkruanin skipen-illire, mu këtë Shqipen e Vjetër ballkanike, që flitet sot - si fillonom e psikonom, kroni me kuptimin e rrjedhës, rrjedhshmërisë, rrjedhës së kohës, rrjedhës së kultures e diturisë, shkencës skipe-illire, si kuptim i rrjedhshmërisë së historiografisë illire-pellgase – në Shqipen e Vjetër të dialektit të Gegënishtes dardhane – në bazë të Fonetikës Historike të Shqipes, vet dytingullori fillesa e emrit – kr- kro - është rrjedhë e kohës – koha rrjedhë si kuptim psiko-linguistik dhe si kuptim fonetiko-historik – rrjedha kohore.

Kuptimi fonetiko-historik i emrit – kron – kroni (chronos), sipas ethymologjisë shqipe, duhet të jetë me kuptimin e secilit tingulli a foneme – soni, ku secili tingull paraqet një kuptim linguistik në vetvete, sipas zbërthimit si dëshifrim real i kuptimit të antroponomit në fjalë dhe sipas përbërjes tingullore të emrit, nga i cili emër edhe rrodhi emrimi i atit të Zeusit e gjyshit të Dardhanusit – KRONI - tingujt na dalin me këto kuptime – K+R+O+N+I = KRONI (CHRONOS) -

K = KOHA

R = RRJEDHA

O = DIELLI

N = NJERIU

I = SUFIKSI

Këto nuk janë vetëm supozime, por është fillimisht, kuptimi I secilës germë, si tingull – sone – zone – skrole – shkrole – shkronje dhe secili tingull I emrit, spjegon tërësinë e kuptimit morfologjik në vetvete, sepse emrimet kryesore, ashtu sikur edhe emrimet linguistike, nuk janë bërë pa kuptimin e gjuhës së natyrës dhe vet gjuha e natyrës ka diktuar në çdo emrim - nomim – ku vet fjala – n o m - është kuptimi i shprehjes gege dardhane, NË OMË, N’OMË – NOM – nomi, emri që rrjedhë nga OMA - oma-ama-ëma. Kemi shprehjet e sotme shqipe ballkanike – ‘daje ujin në OMË, N’OMË; Oma është vendi kryesor i ujit në lum, për ujitje të tokave, arave të bukës – OMA E UJT. Poashtu antroponomistikisht, thohet për djalin a vajzën që i përngjet të amës – ëmës- nënës, si rod, soj i mirë apo i keq, e kemi në shprehjet gege-shqipe: ‘ ai/ajo ka gaa n’omë (ai/ajo ka ngjaa në amë-ëmë), ia ka marrë cilësitë, vetitë, karakteret e sojin e rodin e së amës – ëmës dhe është amtar apo amtare, ashtu sikurse është – gjuha amtare!

Fjala – NOM me kuptimin – në omë, n’omë – nom, nga Gegënishtja e hershme dardhane që është emërtimi kryesor gramatikor në gjuhët indo-evropiane satem e kentum, në gjuhët perëndimore, neolatine, gjermanike, frenge – Le nom, nome – prenom (emri e mbiemri) dhe që krijoi kompozitat linguistike të vet shkënces së Linguistikes – Onomasiologjia, 0+nom+masi+0+log+i+a: antropo+nom =antroponom, Antroponomia, Antroponomastika; topo+nom =toponom, toponomia – Toponomastika; lingui+nom=linguinom, syno+nom=synonom (sinonimi, sinonomi), pseudo+nom=pseudonom, alter+nom=alternom (alternim-i-e-et), panto+nom=pantonom, bota+nom=botanom; si emra botanik, bimorë; astro+nom=astronom-i-e-ët-et-ia; geo+nom=geonom; hidro+nom=hidronom etj.

Poashtu, në linguistikën sllave, në Sllavistikë e kemi të njejtën gjë të shtuarjes gjuhësore, për të gjitha këto lloje të Linguistikës në përgjithësi në Indoevropianistikë të sotme. (Na u dasht të lidhemi pakëz me historikun e nomimit, emrimit, si njohje për antroponomet, toponomet e fjalëformimet a kompozitat, që shtrohen në vijim të këtij studimi, për të ditur se çka është nomimi - emrimi).

Fjala – kroni (chronos) është nomi skip – emrimi shqip, në trajta gramatikore të emrit (nomit), në gramatikën e shqipes, trajtohet e lakohet si emër dhe shquhet sipas rregullave të gjuhës shqipe –

Kroni – trajta e shquar e emrit gegë-shqip, numri njajës, rasa emnore, gjinia mashkullore, emër konkret, hidronom, toponom, emër i përgjithshëm gramatikor, ndërsa, në fjalëformime a kompozita dhe këtu në rastin konkret si antroponom – emër i lakueshëm, lakohet nëpër rasat gramatikore të emrit shqip –

Numri njajës - Trajta e shquar – Lakimi nëpër rasat e emrit shqip –

Nom. Emnorja – kroni (Kroni që nuk shterrë, nuk të len pa ujë)

Gen. Gjindorja – i,e,të kronit (rrjedhin lotët si gurra e kronit, uji akull i kronit)

Dat. Dhanorja – kronit ( ia mbarova kronit një gurrë të re...)

Akuz. Kallxorja – kronin ( pava kronin në maje shkëmbi në bjeshkë...)

Vok. Thirrorja – O Kroni (O Kroni ynë kurrë mos u shterrsh (shterrofsh)

Lok. Rrjedhorja – prej kronit ( Prej kronit doli gjarpni...Prej kronit e këtu...)

Fjala shqipe-illire – kroni jovetëm që emroi atin e Zeusit dhe gjyshin e Dardhanusit – Knonin (Chronos) me ethymologji të pakontestueshme nga skipja-illire, guha e omës e cila nomoi Kronin, gjuha e amës e cila amnoi-emnoi Kronin - gjuha amtare e Kronit (Chronos) si fjalë e sotme e shqipes së vjetër ballkanike formoi një numër të madh të fjalëformimeve a kompozitave indo-evropiane ( e cila fjalë, gabimisht derisot është njohur si fjalë me ethymologji greke dhe gabimisht është përvehtësuar në leksikografinë e Linguistikës i.e. edhe në Linguistikën Gjenerale ) – nuk është e asnjë gjuhe tjetër i.e. pos e gjuhës shqipe të folur e të shkruar të sotme.

Fjala skipe-illire kroni, nga gjuha e Kronit – Kronusit (Chronos) krijoi të gjitha kompozitat i.e. të cilat lidhen me të, në fjalorët shkencorë – të mjekësisë, shkencës e teknikës, historik, matematik, pedagogjik, astronomik, arkeologjik, filologjik, biologjik, zoologjik, botanik, antroponomastik,toponomastik dhe onomasiologjik në përgjithësi, fjalorët letrarë, në letërsi, në poezi, gazetari, zhurnalistikë, fejtonistikë, në fjalorët juridik, fillozofik etj.

Fjala skipe-illire – KRONI formoi kompozitat indo-evropiane e botërore, të sotme, sikurse janë –

Kronus (Chronos) ati i Zeusit, e gjyshi i Dardhanusit

Kronik-e mjekësi – sëmundje kronike, që ka filluar shumë më heret e pashërim

Kronik – fig. I vazhdueshëm, i,e përhershme, i,e pandalshme

Kronik – ë, kronika, vepër historike letrare shkencore, sipas kohës që ndodhën

Kronikë – zhurnalistikë, e vazhdueshme e ngjarjeve historike, politike,shkencore

Kronika – kinematografike, film dokumentar kronik, i ngjarjeve filmike

Kronika – kronist-i author i një kronike historike, letrare, shkencore etj.

Kronologji-a – (krono = rrjedhë, log= sprovim, skip-illire) rradhitja e ngjarjeve

Kronolgjik-e – (skip, krono=rrjedhë, log=sprovim) rrjedha e ngjarjeve

Kronometri - (skip, krono=kroni, rrjedha, metri, masa) orë precize matje kohe

Kronometrim – chronometration, matje, masa me kronometër, ekzakt, sakt

Kronometroj – kronometron, mas, matja, punë precize, njeri preciz, i sakt

Fjala skipe-illire – kroni formoi emërtimin në greqishte – chronos=kohë, koha, lat. Chronus=kohë, koha, it. Cronista=kohë, koha, ger. Krone=kunorë, kurorë (mbreti, martese etj.)

Gjuha skipe-illire është folë e shkrua para Kronit (Chronos) gjuha skipe e Kronit, Zeusit, Sokratit, Platonit, Aristotelit, gjuha e Lekës së Madh (Aleksandrit te Makedhonisë illire), që ishte nxënësi i Aristotelit...dhe guha skipe est guha e Thotit Skipe. Historia e Botës shkruhet me pjesëmarrjen e shqiptarëve (Lambrehtz).

Nuk është e çuditshme, kur shqipja ballkanike spjegon antikuitetin! Sepse vet gjuha shqipe ishte gjuha e perëndive të antikuitetit!

[GL_Branch]

Nezir Myrta / ETHYMOLOGJIA E EMRIT – MAQEDONIA



MAKEDHONIA ILLIRE

(Historiku gjeo-linguistik)

Fjala emër – Maqedonia, (Macedonia-Makedonia) në gjuhën shqipe dhe në gjuhët ballkanike dhe i.e. është përciellë si një falsifikat gjeo-linguistik dhe gjeo-politik, gjatë Luftës së Dytë Botërore (1944), si toponom i shpifur ish-jugosllav mbi tokat shqiptare – Makedonija - gjoja duke u mbështetur në emërtimin e hershëm – në toponomin real gjeo-historik – Makedhonia illire dhe duke u zëvëndsuar me emërtimin e një populli, si antroponom – maqedon – si substrat mbetje bullgaro-sllave, që nuk ka të bëjë asgjë ethnogjenetikisht me makedhon illirian. – Kjo mbetje e popullësisë bullgare është substrat qysh pas invazionit bullgaromadh, pas Kongresit të Shën Stefanit (1879) – kur Bullgaria e Madhe pushtuese u shtrij dhe u zgjërua mbi tokat shqiptare deri në mbrëndësi të Shqipërisë së sotme.

Makedhonia illire e Lekës së Madh illirian (Aleksandri I Madh) shtrihet në një pjesë të territorit të Maqedonisë së sotme (IRJM) dhe pjesa më e madhe e saj shtrihet gjeo-politikisht deri në zemër të Greqisë së sotme, si historiogafi e falsifikuar sllavo-greke. E gjithë Antroponomia edhe Toponomastika e këtij linguinomi – Makedhonia paraqet bartjën e gjithmbarshme historiografike antike illire prej antroponomeve, toponomeve, hidronomeve, si emërtime të cilat mund të spjegohen vetëm përmes Shqipes së Vjetër. Dihet se, ndryshimet ethymologjike, të cilat u bënë gjatë periudhave greko-bizantine dhe romake, poashtu edhe pas këtyre sllave, në lidhje me prejardhjën e emërtimeve, përkundër vështirësive të gjurmimeve linguistike, përsëri mund të vërehen rrënjet skipe-illire, në toponomet dhe hidronomet kryesore makedhone.

Gjuha e vendit illirian – Makedhonia ishte – Skipja – Shqipja e Lekës së Madh, e Filipit të Makedhonisë, ishte ajo gjuha që nuk e kuptonin authorët antik, të cilët nga mëria ekspanzioniste e quanin Shqipen e Vjetër edhe gjuhë barbare (“Akeksandri I Madh fliste një gjuhë barbare, që nuk ishte as greke dhe as latine”). Ishte ajo Shqipja e Lekës së Madh, e përciellur gjatë pushtimeve të tij deri në Aleksandri, e deri në – Hindi, poashtu deri tej Illerit gjërman – në rrafshin trekontinental afriko-azio-europian! Leka I Madh nuk pushtoi vetëm ushtarakisht, por edhe pushtoi kulturalisht antikuitetin botëror të kohës, Ai krijoi edhe Mrekullitë e botës si Farin e Aleksandrisë.

Leka I Madh foli shqip tok me Antikuitetin, nga Aleksandria e deri në Hind! *)
Ethymologjia

Ethymologjia e emrit të sotëm – Maqedonia-Makedonia si toponom, emër gjeografik, në ciliëndo formë linguistike të hulumtimeve, që të provosh, me të gjitha gjuhët indo-europiane, me të gjitha gramatikat historike të gjuhëve i.e. ky emërtim – makedonia, në këtë formë siç është sot, nuk paraqet kurrëfarë kuptimi linguistik, si një kompozitë e cila nuk tregon asgjë, as në kuptimin historiko-gjenetik të vet emrit, as të vet popullit, I cili sot është vetemruar – maqedon (makedon).

Sekreti I emërtimit të kompozitës – makedonia, qëndron në tingullin e dyfishtë të shqipes – dh, si fillesë e rrokjës së tretë të kompozitës – e cila rrokje – dho: është edhe vet kuptimi I toponomit, që nuk ka mundësi fonetike, të theksohet në gjuhët sllave dhe mu për atë, ka mbetë I njohur si falsifikat histriografik – emër pa kuptim, I papërcaktuar ethymologjikisht në pikëpamje shkëncore.

Fjala emër – Maqedonia edhe në shqip është përciellë si toponom, emër gjaografik I deformuar, që nuk përcakton emërtimin e hershëm origjinal, nga gjuha paraardhëse e Shqipes, e cila konteston të gjitha format emërtuese i.e. qoftë sipas fonetikës dhe morfologjisë historike të Linguistikës Komparative, poashtu edhe të Linguistikës Gjenetike.

Ethymologjia e emrit – Maqedonia (Makedonia) mund të spjegohet vetëm përmes Shqipes së Vjetër, I cila kompozitë është në origjinal – Makedhonia – që lidhet me foljën e lashtë shqipe-gege – me dho: - me dhonë PIE (Paraindo-europiane)– pra folja – me dhanë (gege) – për të dhënë (toske).

Kompozita linguistike – Makedhonia – në esencën kryesore të thelbit të saj, përbëhet nga tri rrokje të lashta shqipe – ma+ke+dho: - ma: > ke: < dho: >n (ë), ku folja e lashtë dardhanishte gege-shqipe – dho: - dho:n(ë) e theksuar përmes nazalizmit të hershëm :O sikurse tek emërtimet: so-zo-mo- nom-i, zoni, zona, dho:na-dhona, (Dhona e Zotit!), dh^ana, dh^ena – dhana, e dhana – gege - dhëna, e dhëna – toske, me kuptimin – ajo çfarë të jepet (japet), nga zoti apo nga njeriu Si determinim i asaj që të japet, dhurohet, falet...(dhonet) si formë dhunëtie, e dhonne, (e dhanne), theksimi i zanores – O-hundore sikur tek fjala - bonne (e banne) – kurse këtu shprehja shqipe - e dhanme, e banme, gege dhe – e dhënne, e dhënme, toske-shqipe, janë këto shumë më të vonshme, si nazale – a-hundore dhe – e-hundore.

Forma e hershme dardhane gegënishte – O ^ hundore vie si formë më e vonshme nazale – a^hundore që zëvëndësohen gati të gjitha format e theksimit, duke iu larguar edhe theksimit origjinal PIE (paraindo-europian) – son-i, so:na-zo:na, dho:na, dho: (kur dhohet në gjinj) o^sht dho: në gjii (delja, lopa...). Rrjedha fonetike shqipe e vjetër nga theksimet më të hershme: O^: - a^ - e^: ë^ si konfiguracion fonetik, nga dy fazat gege, në shqipen e sotme – me –e- të pazëshme.

Zatën, edhe nomet e hershme PIE (paraindo-europiane): zot, zoti – son-soni-zon-zoni, nom-nomi, zonë-zona-t (zana-t e malit), dho: - dhonë-dhona (dhana-dhëna) – dhona e zotit – ajo si t’i japet njeriut – ato forma fonetike PIE, janë edhe vet spjegimi PIE i kompozitave më të lashta të antikuitetit.

Kompozita origjinale – Makedhonia – përmes spjegimit të Shqipes së Vjetër, zbërthehet a dëshifrohet në këto rrokje të lashta – ma+ke+dhon+i+a= makedhonia, ku secila rrokje ka kuptim fonetik e morfologjiko-historik në vetvete:

Ma = trajtë e shkurtë e perëmrit pronor shqip, veta e parë – mue-mua

Ke = trajtë e shkurtë ndërfoljore, nga folja me pasë, për të pasur

dhon = trajta e shkurtë e foljës së hershme shqipe gege:dhonë-dhanë

i = sufiksi në trajtën e pashquar të emrit si toponom – makedhonii

a = sufiksi në trajtën e shquar të emrit si toponom – Makedhonia.

Emërtimi – Makedhonia – përbëhet prej dy trajtave të shkurta të perëmrave të shqipes së lashtë, si trajta vetori e pronori dialektor të Gegënishtes dardhane të lashtë, me kuptim mbiemror dhe duke kaluar në ndërfoljore, ku rrënja kryesore e kompozitës është folja e lashtë – dho: - dhonë-dhona-e dhonna-e dhonmja - (dhanë-dhana- e dhanmja), dhënë-dhëna-e dhënmja – që theksohet me tingullin – o-hundore dhe si folje e lashtë gege, mund të zgjedhohet nëpër vetat gramatikore të vetorit të shqipes së vjetër, kështu:

Ma ke dho^në (mue) na ke dho^në (neve)

Ta kam dho^në (ty) ju ka dho^në (juve)

Ia ke dho^në (atij,asaj) iu ke dho^në (atyre-ve)

Shprehja shqipe gege e lashtë – ma ke dho^në – e cila është kuptimi i mëvonshëm – ma ke dha^në, (ma ke dhanë-ma ke dhënë) e spjegon ethymologjikisht, krejt fjalëformimin – Makedhonia, në të cilën nënkuptohet shprehja në variante të ndryshme, por, që mendoj se vie pikërisht nga dhunëtia e natyrës, e cila i dedikohet njeriut, në shpërthime piedestalesh të aftësive, zotësive të dhuruara, si ato të mënçurisë, trimërisë-guximit, shkathtësisë, e dhëna e mbarësisë - që i dhurohen njeriut – si dhunëtia e natyrës, ku do të spjegohej përmes shprehjeve të ndryshme: - Ma ke dhonë o Zot...! Ma ke dhonë...diturinë, drejtësinë, guximin! – Ma ke dhonë të Mbarën!...

Emërtimi I vendit – toponomi I sotëm – Maqedonia (Makedonia) është poashtu edhe një deformim fonetik, ku ashtu sikurse tek emri – shqipja-skipka, në këtë kemi deformimin e tokzanores (konsonantes) – K në Q e cila sipas theksimit latin, kjo theksohet - Q=Ku – e cila është edhe njëkohësisht një deformim fonetik, në shqiptimin – Maqedonia, në vend se të thohet – Makedhonia – vendi makedhon, gjuha makedhone, flamuri makedhon, kultura makedhone, historia makedhone etj.

Symboli kombëtar makedhon I Makedhonisë illire origjinale ishte flamuri me diell, I cili është përvehtësuar krejtësisht nga ky substrati i sotëm bullgaro-sllav (makedon) dhe Dita e Flamurit makedhonas, ishte Dita e Hillit – Hillit të Dritës – Dillit – Diellit – Dita e Hillit – Dita e Illit – Dita e Yllit pikërisht, kjo dita festive kombëtare maqedonase – Illinden- ILLINDENI – illi+n+den - Këtu fjala – illi është hilli hillirian – ILLI ILLIRIAN + den = dita pra, spjegohet përmes Shqipes së Vjetër si – DITA E ILLIT = ILLINDITA!

Poashtu edhe tek formimi I gjuhës maqedone, Maqedonishtes, që në të gjitha format është terminologji e papërcaktuar shkëncërisht, e që u përpilua nga Cirili e Metodi (shek.IX. e.r.) – ku vet këto dy emërtime spjegohen përmes Shqipës së Vjetër – CIRILLI E METHODI – ÇIRILLI E METHODI (METHOTI) – të cilat antroponome, janë në lidhje koherente linguistike me skipen illire.

CIRILLI – (Ciril) – ÇIRILLI spjegohet me ethymologji skipe, pikërisht nga Shqipja e Vjetër, ku zbërthimi fonetik dhe morfologjik I emrit bëhet – cir+il=Ciril, çir+ill=Çirill- Çirilli. Pjesa e parë e emrit – fjala – cir – çir – vie a rrjedhë nga PIE – k*c >I:>R = kcir=k*Ç>I:R = k’Çir = ÇiR = Çiri = qiri, qiriri – si preokupim morfologjik I spjegimit të dritës, dritës së diturisë, ndërsa pjesa e dytë; e emrit – il
Antroponomet e sotme – Kiro = Kçiro = Kqira-Kçira- Çiro=Çira (Qira) si tek antroponomet e sotme maqedonase, poashtu edhe tek ato shqiptare në Makedhoninë, janë me prejardhje nga kuptimi I qiriut, si kuptim I dritës, kurse poashtu lidhen direkt fono-historikisht me kuptimin e emërtimit për dritën – ill – illi – LL (AMA), si kuptim I lashtë për dritën, nga – skipja illire – LLAMA ILLIRE.

Poashtu edhe antroponomi tjetër – Metodi (Metod) kur analizohet fonetikisht, në bazë të Fonetikës Historike, spjegohet nga shprehja – me thot-I, Methoti – e që lidhet me rrënjen e foljes – thot – (me thot ai… më thotë, - me <*thot – pikërisht lidhet me Thotin Skipe krijuesin e hieroglifeve të para dhe krijuesin e alfabeteve të para…

Nga fjala – Methoti (Metod-I) ngase në sllavishtet nuk ekziston tingulli I dyfishtë – dytingullori – th, theksohet si – t – ku parafjala – me – e cila lidhet me foljën – thot – krijon emërtimin – Methoti – (Metod-I), si antroponom me kuptimin e lashtë nga folja shqipe – thot (ai), me thot (ai), më thot(ë) Thoti!

Rrjedhshmëria kronologjike emërtuese nga kompozita – methot e që u krijuan kompozitat tjera i.e. dhe PIE (metodë, metoda-t, metodika, metodicient-i-e-ja-et) dhe që në realitet sipas burimit linguistik fonetiko-morfologjik, duhet të jenë reale: methot(d)ë < methodë – methoda – methodika – methodicient-I-ja-et-ët, dhe që edhe në shqipen e sotme thohen sipas fonetikës slave. Anipse, Shqipja ka mundësi fonetike origjinale të theksimit të drejtë të kompozitave në fjalë, si karakteristikë linguistike e Shqipes, me elemente të saja edhe në grupin lindor të gjuhëve – satem, ashtu sikundër Shqipja I ka karakteristikat e elementeve të saja edhe në grupin perëndimor të gjuhëve – kentuum.

Çirilli e Methodi të cilët njihen si përpiluesit e alfabeteve sllave, pikërisht të Sllavishtja e Vjetër – njihen si përcaktuesit e gjuhëve sllave, me qëllim lidhjeje nga Thrrakishtja e lashtë, por me një distancim linguistik nga Greqishtja e Vjetër, anipse të gjita këto gjuhë sllave, merren se janë gjuhë greke dhe pikërisht, në shkëncën e Linguistikës, anashkalohet emërtimi grek, që sot kemi termin linguistik për studimin e gjuhëve sllave – Sllavistika.

Toponomastika ballkanike në këtë pjesë të Makedhonisë illire (tok me Maqedoninë e sotme) e cila shtrihet gjeopolitikisht sipas hartës së lashtë deri në qëndër të Greqisë - është krejtësisht me spjegim nga Shqipja e Vjetër.

Duke u nisur, që nga toponomet, emrat gjeografik, poashtu edhe tek hidronomet, të njohura edhe më vonë gjatë pushtimeve turke si vilajete shqiptare – Vilajeti I Manastirit dhe Vilajeti I Janinës, tok me Vilajetin e Kosovës e Vilajetin e Shkodrës, janë lidhje koherente toponomastike, që sot na përkujtojnë, një tërësi territoriale të një shteti të lashtë, emrime nga një gjuhë makedhone, e cila ishte vetëm një dialekt illirian – ashtu sikur është sot e folmja dibrane në relacion me shqipen – Dibranishtja, një e folme shumë e lashtë e ruajtur etnogjenetikisht, falë autoktonisë historiko-natyrore, sensit të fortë linguistik, pozitës linguistiko-strategjike, e ruajtur si ndërlidhshmëri fono-morfologjike natyrore, të genit foljor, që I ka përballuar të gjitha atyre imponimeve të pushtuesve gjatë periudhave historike e deri tek ato parahistorike…

Toponomet: Skopi (Skupi) Shkupi, si emri I hershëm I kyeqytetit të Dardhanisë, Astibi(Shtipi), Manastiri – Linkestidi (Bitoli), Tanusha e lashtë, Kërçova, Tetova, Gostivari, Struga, Prespa, Ohri etj. janë me ethymologji shqipe, në emërtimet e lashta. – Poashtu dhe hidronomet – Vardari (Aksi) …”edhe lumi I madh I dardhanëve, I cili më parë quhej me emrin Paeion – Aksi, të cilin Homeri e lavdon, mori emrin illirian – Vardari”, sipas I. Degmexhiqit, që është thjeshtë ethymologji shqipe-illire – vardar – vazhdar – që vazhdon -I gjatë.

Hidronomi – Ohri që është një nga liqenet më të bukura, ku nga freskia e ashkut të frymëmarrjes së këndshme, u formua nga pasthirma e gëzimit – Oh dhe nga folja shqipe – rri, rri këtu, Oh rri – Ohrri – Ohri. Poashtu, emërtimi – Klementi – ndryshim fonetik nga emri shqip – Kelmenti – Kelmendi, si alternom nga antroponomi i cili e përcaktoi edhe vet toponomin në fjalë.

Ndërsa, sot në milleniusin e Tretë, popullësia e vërtetë - trashigimia ethnogjenetike makedhone illire – shqiptarët e sotëm si popull shtetformues edhe I kësaj gangrene gjeo-politike ish-jugollave – Makedonia, (1945), (IRJM), shtrihen në zonat më të pazhvilluara, që me qëllim të caktuar, mbeten pa infrastructure, vetëmpse janë shqiptarë!

[GL_Branch]

Nezir Myrta / ETHYMOLOGJIA E EMRIT – ZEUS


ZOISI SKIPE ZEUSI

(2690-2615 p.e.r.)


Emri – Zeus – Zeusi I Biri I Kronit, është emër skip-illir – ashtu sikurse ishte vet dëshira e Tij, para se të ndërronte jetë, që të shëndrrohej në Skipe (Shqipe, shqiponjë) dhe u thirr Zeusi Skipe - ZOISI SKIPE, ZO IS, zë ish, domethënë – Zo /zë / ish – zoni ishte, ishte Zo /Zë is – Ze – Zeu – Zeus – Zeusi, që spjegohet përmes Shqipes së Vjetër.

Vet tingulli – z – i cili në fillim ishte – s – që përcakton tingullin – so – në trajtën e shkurtë të emrit – so – son – soni / zo^ – zo^n – zoni / za^ – za^n – zani / zë – zëu – zëri / - ku kuptimi i tingullit – S – është vet kuptimi i fatit të njeriut edhe në kohën tonë / O – me – S – në mes, që ndanë sferën e fatit në dy pjesë në formë të lakueshme, ashtu sikur edhe është vet forma e shkrolës /shkronjës/ - S – diametralisht në dy diametra harkor, të barabartë, që symbolizojnë dy anët e jetës, dy pjesët e fatit të njeriut, përmes dy ngjyrave – bardh e zi – përcakton fshehtsinë e jetës së njeriut – që synkronizon – të mirën e të ligën dhe barabarësinë e tyre fundamentale, si dy pjesë aqë të afërta – të së njejtës tërësie – ashtu sukurse është edhe vet - jeta e njeriut .
Tingulli – S – so – është forma e lakueshme që nënkupton lëvizjen – gjarpërore, përmes dy harqeve me kahje të kundërta dhe gjatë lëvizjes edhe vet krijimi i tingullit – so / son / soni / zo^ – zoni / zë – zëri – domethënë krijimi i zërit gjatë lëvizjes së trupit. S është edhe syri i gjarpërit, shikimi me syrin e gjarpërit, që shkatërron të ligën dhe mbron njeriun në momentet më fatale të jetës së tij. Syri i gjarpërit – (S) është kuptimi i shpëtimtarit të njeriut, e mu për atë është i njohur edhe Kulti mbi Gjarpërin nga antikuiteti, që në lat. është serpente .

Shqiptarët sipas traditës së lashtë e konsiderojnë gjarpërin në themele të shtëpisë – si roje, Roja e Shtëpisë dhe si mbrojtja e fatit të familjës – kulti hyjnor mbi gjarpërin
Kështu, vet forma fgurative e tingullit fonetik S reciprokisht është lëvizja harkore gjarpërore e trupit anasjelltas, nga e djathta e në të majtë, e që realisht, e figurativisht kur bëhet lëvizja, nga e djathëta në të majtë – krijohet forma – Z si kahje e kundërt e tingullit S. Lëvizja S – nënkupton skriptin e sonit – kurse Lëvizja – Z nënkupton shkrimin e zonit – shkrimin e zërit – sonskriptin / zonskriptin - sanskriptin – shkrimin e shkrolës – S – sonskrit/ sanskrit – Sanskritja. Duke filluar nga e kundërta e lëvizjes së trupit, nga e djathëta lartë, në harkun e parë, deri në mesin diametral të – rrethit – O – që synkronizon – diellin, synkronizon me kronin, rrjedhën e kohës nga lartë, pra rrjedha e kohës nga dielli – O – SO^ ashtu duke vazhduar në fillin e harkut të dytë të kundërt në të majtë poshtë - formimi i tingullit – S. Mu për këtë edhe disa e mendojnë kuptimin e përcaktimit të vet emrit – illir – hillir – Hillirius – Hillorius - që nënkupton fjalën –i lakueshëm, për përcaktimin e emrit – illir, duke e lidhur vet emrin – illir, me gjarpërin. Mirëpo, ky përcaktim ishte për lëvizjen në yll – si trup qiellor – S – në mes të yllit, i cili krijon – SO – zo^ / za^ / zë / në kuptimin – e krijimit të jetës – soni / zani / zëri – si kuptim i përsosjes së gjallesës pas krijimit të JETËS – pas krijimit të të gjallit – qenies së gjallë – qoftë mbi Tokë, apo edhe në trupat tjerë qiellor (sepse njeriu nuk mund të jetë i vetëm në – Gjithësi – si e vetmja qenie në – Kosmos – Univers.
Ky tingull PIE – S – që më vonë tradicionalisht sipas ndryshimeve të fonetikës historike, u kthye në – Z – ishte edhe si kuptim i krijimit të zërit nga lëvizja e trupit – krijimi i të gjallit të gjallesës. Lëvizja e trupit krijon të gjallit e gjallësës – qenies, kurse gjatë lëvizjes së trupit krijohet – so (theksohet me – O hundore, që në gegënishtën shqipe, tëvona na vie si tingull nazal – A hundore, na krijohet fjala – za^ - za^ni, nga fjala paraardhëse e kësaj që ishte – so* s^o – s^on – s^oni – soni = zoni – zani. Ndërsa në toskërishtën shqipe, na vie ndryshimi fonetik, si shëmangie, apo alterfon i përafërt, tingulli si rrjedhë fonetike – Ë – e pa zë, apo e pazëshme, e cila krijon fjalën – zë / zëri në shqipen e sotme.
Vet shkrola /shkronja/ - S – si kuptim i lëvizjes së trupit në natyrë, kur formohet gjallëria e trupit – jeta e gjallësës – e cila jetë është krijuar nga – O – që në fakt ky tingull symbolizon – diellin – si krijues të të gjallit mbi Tokë (e trupa tjerë qiellorë), Dielli si krijues i gjallesës – që bii – bima dhe që Lee /lindet/ zoo – kafsha / zoon / zo^ on – zo^ oni = zoni i onit – zoni i gjallesës në onin e të amës/ ëmës = ZOONI e cila fjalë është krejtësisht shqipe - illire dhe tropi - antropi – trupi – njeriu.

Jo rastësisht janë formuar edhe këta dy tinguj – SO – të cilët përcaktojnë nomet – emërtimet e mëvonshme shqipe-illire (skipe illire) - / son/ soni / zo – z^o / zoni / z^a / z^ani / zë / zëri / * - por, kuptimi i këtyre dy tingujve – so – nënkuptohet si kuptim i Trefishtë – LËVIZJA – KRIJIMI I SONIT / ZONIT / ZANIT / ZËRIT, gjatë lëvizjes së trupit, respektivisht gjatë lëvizjes së airit përmes organit të frymëmarrjes në trajtën e shkurtë – SO – dhe Krijuesi i jetës së të gjallit, Krijuesi i Gjallesës – Krijuesi i Jetës – Dielli – O – që krijon Lëvizjen. Ky është njëherit edhe një qarkullim fundamental ekzistues – S + O = Lëvizja, e cila nënkuptohet si lëvizje e Ajrit, si fill i të gjallit – jetës, për të ardhë fuqia e Lëvizjes – anasjelltas.
Ky kuptim i Trefishtë i këtyre Dy tingujve që nënkuptohet si Treshi i Krijimit – Univers – Krijimi i Unit – Unë Krijuesi – Unë Versi – Universi (versi=versa=vjersha) si symbolizim i Krijimit nga Krijuesi – synkronizohet me rrjedhën kohore si kuptim filozofiko-gjenetik, që praktikisht, për tu krijuar – soni / zoni / zani / zëri – fillohet me lëvizje deri tek këthiza / kthiza / deri tek kthimi dhe në momentin e kthimit të lëvizjes krijohet – SO – zo^ / za^ / zë – pra, krijohet prej kuptimit të zërit – zëri si kuptim i Lëvizjes – kuptimi i të gjallit përmes zërit të tij.

Fjala e hershme skipe-illire – SO^ - si trajtë e shkurtë e emrit – SOI – duke na rrjedhë si kuptim për sojin, rodin, genin trashigues – me pjesën e dytë të emrit, që në rastin konkret është – folje skipe-illire, si trajtë e shkurtë – IS – e cila ka kuptimin e foljes ndihmtare shqipe – me kenë / me qenë - gege dhe – për të qenë – toske shqipe – na del bashkimi ndërfoljor si sufiks i nomit – emrit – SOI – me trajtën e shkurtë foljore – IS – SO + IS = SOIS – në kuptimin – zë ish /ishte zë – SOISI – soni is - / soni iste/ ishte/ - si forma më e hershme skipe, e cila i paraprinë formës së mëvonshe – zo+is = zois / Zoisi – Zeusi.

SONI THOT SKIP


Fjala skipe – SOIS – SOISI – soni is – zoni is – SONI - SONY është krijimi universal i cili THOT / thotë – thotë diçka me zë universal, si kuptim i fillit të krijimit të diçkafes apo të frymorit, i cili duhet të bëjë diçka dhe ai kuptim para përbërjes kuptimore fonetiko-morfologjike të vet fjalës – Sois / Soisi – Zois / Zoisi – Zeus / Zeusi – ishte Soni / Zoni / Zani / Zëri – që THOT (Ë), prej të cilit u formua personifikimi i Hermesit të Madhësisë së Trefisht – Thoti Skipe.
Thotit i tha – soni / zoni – të shkruhet shkrola dhe krijoi hieroglifet e Para të gjuhës së Parë të njeriut, të cilat hieroglife mbetën si forma të formimit të abeceve / alfabeteve të gjuhëve të para të Njeriut.

Nga këto dy forma të kësaj fjale të hershme skipe – son –i, zon –i – sony i.e. – u formuan fjalët thelbësore të dy gjuhëve botërore të sotme – son – biri, djali dhe – sun - dielli– në anglishte dhe – zon – biri, djali e - zone – dielli në gjermanishte, në të dyja gjuhët si kuptim ofrimi me të njejtin burim emërtmi për – djalin dhe diellin, ku të dyjat këto emërtie lidhen me fjalën skipe – soni – zoni / so^ni / zo^ ni – me kuptimin e emrit – zoni/zani/zëri – prej të cilës fjale u formua edhe emri – Zois / Zoisi – Zeus / Zeusi.

Fjala skipe – Zois – formoi kuptimin e emërtimit – ZOI – ZOT si kuptim i emrit të besimit të shqiptarëve /besimi skipetar/ Zoti – Krijuesi i Gjithësisë, në kuptimin më të madh – Zoti – Krijuesi i Universit – ZOISI me emrin e sotëm shqip – ZOT – ZOTI!
Është gjithashtu edhe emërtimi shqip – zog-u, si emërtim i përgjithshëm për shpendët, shpëzet – zog-u / zogjët – si emrim i cili lidhet me kuptimin e zonit/ zanit / zërit (pasiqë tash na dalin tri forma të emërtimeve, përveçse në dy dialektet e sotme, - zani – gege dhe – zëri – toske). Diftongu – zo – është më i hershmi si emërtim në Gegënishten e lashtë, i cili mendoj të jetë emërtim edhe – PIE, që mbeti edhe emërtimi për fuqinë mbinatyrore – Zoti – tek shqiptarët.

Zoni – Zoti – na linden nga i njejti kuptim e Zoisi / Zeusi / lidhet poashtu me emrin - Skipja zogu i qiellit, si formë e mbretërisë qiellore. Skipja / Shqipja zogu më i adhuruar i njerëzimit si synkronizim për guximin e njeriut, që sot është në symbolet kombëtare edhe mbi symbolet kombëtare.

Tingulli, fillesa - S – krijoi fillin e emrit – Skip / Skipe, ku secili nga këta katër tinguj – SKIP – e ka kuptimin filozofik të njeriut, rrjedhës së kohës, ecjes, ecurisë – punës si formuese e njeriut – Qenia Njerëzore, për kuptimin e së cilës unë mendoj se duhet të jetë ardhë sipas kuptimit të origjinës fonetike, ku secili tingull, nuk është vetëm si tingull rasti i emrit, ashtu sikundër nuk u emruan shqiptarët rastësisht me emrin e Skipes – Shqipes, por kishin edhe logjikisht kanë diçka të përbashkët me shqiponjën, si dhunëtia e natyrës. Pra emri skip nuk është rastësia e emërtimit të rastësishëm por si kuptim i paramenduar logjikisht, i menduar e gjykuar mirë, që çdo shkrolë të emrit, përmbanë në vetvete nga një kuptim të veçantë emërtimi :


S = Fati në Lëvizje, dy pjesët e Fatit, si pjesë jete, ekzistenca e njeriut në përflakje
K = ecja, ecuria e Fatit, rrjedhës kohore, kalimi i jetës si synkronizim i kohës
I = Njeriu, qëndresa e tij vertikale mbi tokë, ngjashmëri me Krijuesin e tij
P = Puna veprimi i njeriut për tu formuar si Njeri përmes mendjes së tij - intelektit


Pra, ishte kjo dëshira e Zeusit – Zoisit – për tu shndërruar në Skipe / Shqipe – pasi Ai e dinte shumë mire rrjedhën e kuptimit të vet emrit të tij, për të mbetur I Përjetshëm edhe pasi ndërroi jetë si njeri, që sot njihet si myth – Mythi mbi Zoisin / Zeusin, si Perëndia I të Gjithë Perëndive të antikuitetit.


Zoisi / Zeusi edhepse ishte njeri – ku dihet sot viti I lindjes e vdekjës së tij, përsëri kemi shumë spjegime mythologjike, tek popujt indo-europian që nga antikuiteti e deri vonë. Më duket se më së drejti I thonë në gjermanishte – Zois (Zeus, ku difongu I mesit të fjalës – eu – në gjermanishte është – oi, oj – Zois / Zojs) e edhe në ato gjuhë i.e. ku diftongu fillesë – Zo – I prinë emrit në fjalë.



MYTHI MBI ZOISIN - ZEUSIN



Emërtimi I fjalës – Zeus – Zois, e që ky nom – Zois duhet të jetë PIE (para-indoeuropian) pësoi ndryshimin fonetik gjatë periudhave historike, por në cilëndo formë spjegimi – Zo^ - Ze^ - përsëri na del kuptimi I zërit, që pas lëvizjes difton – zërin metamorfik të ekzistencës – nga ai zëri I parë krijues.

Fjala – Zeus-I - e fjala– Zois-I edhepse me të njejtin kuptim për zërin, duhet të prijë si paraardhëse e vërtetë , fjala më e lashtë – Zois-I – si fjalë jovetëm paragreke e PIE. Rrënja e fjalës – Zois në Shqipen e Vjetër flitet me togfjalësha e fjalë të përbëra edhe sot tek shqiptarët ballkanik, sikur e kemi në shprehjet shumë të shpeshta: zo ku je, që hupe (humbe)…/ zo ku të kam…/ mo zo^ / mozomakeq / mosozo me ndejtë këtu…/ zo çka të bana / zo ku shkove / A ma mire me thane: mozomakeq a mozomamirë? / bane zo hajr / bane zo andërr / bane zo zhgandërr…

Këtë shprehje me trajtën e shkurtë të emrit – zo – nga fjala – zot – e hasim edhe nëpër letërsinë popullore shqiptare, si në poezi ashtu edhe në prozë popullore, në epikë, lirikë, epiko-lirikë – në tregime, legjenda, mythe etj.
Në këngët kreshnike shqiptare trajtën e shkurtë – zo – e kemi në vargjet: Zo ku m’je Tanusha e Kotorreve / Zo çka ka dielli që ashtë ndalë / etj.

Trajta e shkurtë e fjalës zo^ në shqip është jehona e zërit – zoni I madh I natyrës Zoni I Zotit – që shprehet përmes bubullimës, krisma e rrufesë, gjëmimi I motit, gjëmimi I tokës në dridhje, termete etj. Është zëri tej zërave, krisma tej krimave, oshëtima tej ushtimave, fuqia mbi fuqitë natyrore – të cilës I lutet njeriu në momente shpëtimi…

Kemi shprehje popullore shqiptare në trajta të ndryshme të shqipes së vjetër, kur plakat u thonë fëmijve kur qajnë apo e prishin qetësinë: Mo zus! Zus! Shuj, shukatu, mos ban za^ ku përsëri lidhet me kuptimin e zërit dhe na del pikërsht fjala e shkurt – zus, që lidhet pikërisht edhe me vet mythin mbi emrimin e Zoisit/Zeusit nga e ama e tij.

Mythi mbi Zeusin thotë se Kroni – I ati, kishte parë një ëndërr të trishtueshme, kur muzat I thonë ëndërr, se gruaja e tij është shtatzanë (me zanin në shtat) dhe do të lindi një fëmij I yti - që do të të mposhti ty dhe do ta merr gjithë fronin tënd dhe të perëndive! Dhe ai fëmij yti do të jetë përbindëshi yt!
Kroni u zgjua nga ajo ëndërr e frikshme – thirri të shoqen Gea dhe ia tregoi ëndrrën e tmerrshme dhe e urdhëroi mos ta lindi atë fëmij!
E shoqja Gea e mbajti fshehur shtatzaninë – atë zanin e shtatit të saj. Kur erdhi dita e lindjes së foshnjes, Gea e lindi fshehurazi larg burrit të saj Kronit. Posa u lind foshnja, filloi të qajë dhe ajo iu drejtua foshnjes, me fjalët: mo zo, mo zois - mo zus – mos zus - nga frika se do ta mbyste Kroni, dhe ashtu I mbeti emri foshnjes – Zois / Zeus.
Zoisi / Zeusi u rrit larg të Atit – Kronit dhe u bë me një dhunëti natyrore të jashtzakonshme – iu bashkua popullit e perëndive tjerë dhe I shpalli luftë të Atit, duke ia marrë fronin mbretëror të Perëndive të Olympit illirian pellgas, prej nga Maja e Olympit hyjnor drejtoi fronin e Perëndive mbi tokë, nën tokë dhe në ujë – Perëndia I Perëndive – Zoti I zotërave të antikuitetit.

Në shqipën e vjetër kemi shprehjet e lashta, që lidhen direkt me emrin – Zois/Zeus sikur janë: Zoisi të rrittë! / Të ndihmoftë Zoisi o bir! / Të ruejtt Zoisi! Ta dhashtë Zoisi të mbarën! (për uratat a urimet), kurse në shprehjet: T’vraftë Zoisi! Zoisin e paç gazep! Zoisi të ardhtë hakesh! (për mallkimet) si shprehje e ndjenjave të dëshprimit.

Emërtimi I fjalës – Zois / Zeus në të dyjat këto nome, spjegohet vetëm përmes Shqipes që, nuk mundet asnjë gjuhë tketër i.e dhe PIE ta spjegojë ethymologjinë e emrit - ashtu që
edhe nuk ka sesi të mos ishte edhe vet - Zoti Shqiptar – Zoti Pellgas - Zoti Skipe!

[GL_Branch]

Nezir Myrta / ETHYMOLOGJIA E EMRIT – ALBANIA

Diftongu – AL difton një lartësi të bardhë, bardhësi e lartë, shprehje e madhërishme bardhësie, për të ardhë der tek kuptimi I dritës – bardh – kuptimi I të cilës bardhësie të lartë, vie nga ama, ëma krijuesja e bardhësisë – dritës – duke u kthyer në shprehjen e theksimit tingullor të dyfishtë - L+L = LL, ku nga diftongu – AL, u formua diftongu – ALL – ama – LL(AMA) llama illire – drita – atje N*- AL – T – deri tek kuptimi I shprehjes – DRITA ATJE NALT(Ë) – gege-shqipe dhe DRITA ATJE LART(Ë) – toske-shqipe.
Diftongu – AL difton si ngritje lartë deri tek kuptimi I dritës, bardhësisë, e deri tek krijuesi nga drita – zjarri – në kuptimin e gjithësisë – me dyfishin e tingullit – L – LL - Gjithësia – All-ah (arabe), nga – al – nyje e parme e gjuhëve arabe, deri tek diftongu - ALL = gjithë, e gjitha, e tëra – në gjuhët gjermanike,(Alleman), ALL (o)– gjithë, krejt – në gjuhët anglo-saksone (all sky). Pra, nga tingulli – L - si ngritje lartë e deri tek formësimi I bardhësisë – dritës – LL.
Diftongu - AL është kuptimi I fjalës N+ T (Ë) bardhësi e naltë – bardh në naltësi – bardhësi e lartë, bardhësi e ngritur - diçka e ngritur, e lartë, në kuptim bardhësie, e deri tek kuptimi i dritës – e kemi në disa fjalë shqipe - MAL – M*AL – mali, kodër e lartë, e madhe, kodër e ngritur mbi rrafshin tokësor, e cila fjalë është PIE (paraindo-europiane), fjalë aqë e lashtë shqipe – mal, mali, malet, malor, malok, Malcia (Malësia), malësori, malësorja, malësorët etj.

Diftongun AL e kemi poashtu në fjalën shqipe – PAL – p*< al (krhs), pale, paleo (zoiku), në shqipen e vjetër ka kuptimin e domethënies së lashtësisë, apo kur dikush pyet – Pale, na thuaj diçka... ? Apo kur çuditet njeriu për diçka – Pale pale! Si shprehje e pakënaqësisë apo edhe e kënaqësisë, kur ndëgjon dika të bukur, të mënçur...

Diftongun AL e kemi poashtu në fjalën – dal = d*al – dalja, të dalurit, rrugëdalja, derëdalja, shtegdalja, që kuptohet si avansim përpara, e deri tek fjala – ndal – (nd)* al – ndalja, ndalimi (halt, ger.), që kulmi i fjalës është rrënja – al. Poashtu tek fjala shqipe – kal-i – k* al – kuptimi edhe si zoonom, emër kafshe, kalë, kali – poashtu edhe si fjalëformuese e disa kompozitave tjera – kalimi, kalorësi, vendkalimi, anashkalimi, kaluar, kaluese etj. Gjithashtu në fjalët tjera shqipe – val – val(ë), vala – v* al – si ngritje vale mbi nivelin e ujit, - fjalë – fj* al (ë), ku – fj – është të folurit, gjuha, tëvona tek fjala shqipe – b* al (ë) – Bal(ë) është si kuptim bardhësie, Bala.
Kurse me rrënjen e diftongut – al – si ngritje, përsosje e të shprehurit të gjuhës – fjala – gjithashtu kemi fjalën shqipe – gal – g* al – (geni - al ) si ndryshim i genit – al , deri tek fjala që shquan si sufiks – al – gjeneral, sufiksal – genial, gjenial, verbal, paradoksal, final etj.

Këto ishin vetëm disa fjalë shqipe, përmes të cilave deshtëm të kuptojmë se ku gjindet diftongu – AL – në parimin: prej të afërmes kah e largëta, duke hulumtuar deri tek burimi apo ethymologjia e diftongut në fjalë, pasiqë është aqë i lashtë PIE deri tek Gjuha e Parë e njeriut, në kuptimin gjeneral – për të dalë tek formimi i rrokjes – alb – si një nga shumë rrokje tjera – alb, alf, alk, alp, alv – / alb = alba, albania, / - alf=alfa, / - alk= alka, alkimia, / - alp= alpe, alpet, / - alv=alvan, alvin, alvanit etj.

Diftongu – AL formoi antroponome, toponome, etnonome, PIE – që mendoj se është më i lashtë sesa diftongu – AR – për të ardhë tek rokjet e përafërta – ALB – ARB – respektivisht tek etnonomi – alban – arban – (albën – arbën) – Albania – Arbania – Arbëria, deri tek etnonomet – arbanas, arbër, arbëresh, arvanit-as etj.

Përkundër të gjitha studimeve të derisotme të linguistëve: G. Majeri, A Majeri, N. Jokli, E. Giordano, P. Skoku, M. Pavloviqi, V. Dorsa, T. Trajanoski, P. Ilievski, J.B.Hofmani, A. Walde, H. Pederseni, A. Ducellieri, A. Vukiçeviqi, A.V. Desnickaja, M. Shufllaji, C. Truhelka, e deri tek linguistët shqiptarë – S. Frashëri, E. Çabeji, Sh. Demiraj, A. Xhuvani, I. Ajeti, A. Buda, Z. Shkodra, R. Ismaili, S. Anamali, Dh. Shuteriqi, E. Sejdaj etj. të cilët dhanë kontributet e tyre në ethymologjinë e emrave – alban – arbën – si përfundim i derisotëm shkencor linguistik – “mbetët çështje e hapur dhe se nuk ekziston një mendim i përbashkët” definitiv se këto dy fjalë – alban – arbër – janë me ethymologji illire-shqipe, por Çabeji e Pederseni, ngulin këmbë se këto fjalë janë të huaja (!) duke u nisur nga rrënjet – alb – arb. A duhet të mbetet kjo ende çështje e hapur e derikur?
Mjafton ta marrësh vetëm studimin e njerit prej këtyre studjuesve dhe të gjithë i ke aty !

Përdorimi i këtyre dy emërtimeve alban - arban (arbën), qoftë si rrënje të fjalëve – alb – arb – edhepse përputhen hipothezat e linguistëve, se kemi të bejmë me të njejtin etnonom etnogjenetik të përcaktimit të emrit për të njejtin popull, i cili më vonë do të quhej shqip – shqiptar ( e që ndoshta, edhe para këtyreve – skip – skiptar), - duhet kuptuar si ndryshim kohor gjatë etapave historike dhe ky përdorim (përgojim) jovetëm që flet për të njejtin popull, por ngërthen në vetvete një dallim si metamorfozë kuptimore etnonomike, përmes dy tingujve të ndryshëm të të dy rrënjeve L tek rrënja ALB dhe R tek rrënja ARB. Tash, shtrohet pyetja: cili prej tingujve të të dy rënjeve L (ALB) – R (ARB) do të ketë ekzistuar më përpara në rrënjen e vet L në alb – apo R në arb, për ta dijtur se cila nga këto rrënjë është më e lashtë?

Arabët jetuan nga ari (ari i bardhë e ari i zi – nafta), ndërsa
arbnorët jetuan kryesisht nga ara e bukës si formë ekzistence.

Nëse diftongu AR si fillesa e emërtimit të etnonomit arab – Arabia do të bazohej në pikëpamje ethymologjike – do të thoja, se vie nga kuptimi i metalit të çmueshëm ar, ari, sepse atje nuk kemi të bëjmë me – arë – ara – arat – tokë e gatshme për të mbjellë të lashtat, sikurse kemi të bëjmë tek etnonomi – arban, arbën Arbania – Arbënia / – arbër – Arbëria. – Mendoj se diatheza etnonomike dallon përnga procesi i punës, ku nënkuptohet puna si mjet ekzistence. Çka do të thotë se diftongu AR është më gjeneral i përgjithësuar tek disa popuj – ar – arab /, ar – armen /, ar – arban-arbën-arbër / - si e drejtë kuptimore etnogjenetike e popujve në fjalë – nga të tri rrënjet – ara / arm / arb / - si etnonome për tre popujt – arab, / armen, / arban-arbën-arbër. Nga diftongu ar u formuan rrënjet tjera, të cilat dallojnëe secila sipas kutimit të tyre, gjatë formimit të emërtimeve sikurse janë disa sosh: arb, arg, arm, ark, art, ars, arp etj.
Ndërsa, tek etnonomi nga rrënja – alb – kemi një kuptim fonetiko-morfologjik në vetvete, sepse është i vetmuar, si një etnonom në vete, me paraqitje synkronike të një singullariteti morfologjik, që formoi etnonomin – alban – Albanoi – Albanopoli – Albania.

Mendoj se më e lashtë është rrënja – alb, si rrënja monomorfologjike e etnonomit sesa kjo – arb, të cilat i përkufizon në përcaktimin emroro-historik vet tingulli i përbashkët – B, i cili e fikson kuptimin e njejtë, respektvisht - i cili i shquan rrënjet në fjalë – alb – arb, sepse rrënja alb është e njëmvehtësishme, që nuk ka ndonjë shoqe tjetër, përsa i përket një etnonomi për emërtimin e popullit – alban, që vet albanët ishin një prej fiseve illire-pellgase.
Nga rrënja arb kuptojmë një rrafsh të pjerrtë, për qëllim sa më lehtësim pune fizike, bregore të një are të bukës – si arë buke, nga arë basi – arëbansi - arëberësi – / arban-arbanët Arbania / arbënët – Arbnia – Arbënia / arbëri – arbërët / arbëresh – arbëreshët – Arbëria. Edhe kjo ka të bëjë me një – naltësi – n* - al – t (ë), lartësi ku krijon një bardhësi të të lashtave – një – alb (albus) bukolik që dallohet në natyrë kah pjekja e të lashtave. Më shumë këtu nënkuptojmë profesionin bukolik të bujqësisë së illirëve, si bujq e blegëtorë të vyeshëm, por që ekzistenca mvarej kryesisht nga ara e bukës. Këtë përcaktim etnonomi arb – arbnor - arbëror e lidhë thjeshtë edhe S. Frashëri dhe ky është përcaktimi më i njohur në të gjitha përmasat etno-gjenetike të etnonomit, si përkufizim popullor e nacional i arbonëve të Arbnisë, arbnorëve të Arbënisë – arbërorëve të Arbërisë.

Ndërsa, rrënja alb, kuptohet si al – hi hillir – që e përcakton vet rrënjen – tingulli - b – dhe nuk është vetëm si një shenim hartografik në Illirinë e Vonë, në shek. II-të e.r. nga gjeografi Ptholemeu, në hartën ballkanike me etnonomin – Albanoi, e që merret edhe nga greqishtja – Alvanoi – por, është kjo rrënjë – alb – edhe më e hershme, sepse, sigurisht Pthoemeu nuk e krijoi i Pari këtë etnonom, por e mori nga larg nga Hartografia hillire – atje nga ai – hi hillir –al – që tëvona u bë një – al arab – i formuar nga hieroglifet e Thotit Skipe – Tehuti .

Diftongu – AL – si fillesa e shumë fjalëve, antroponome, toponome, hidronome, e deri tek etnonomi – alb-a-n-i-a – doli a rodhi nga pjesa gjeo-morfologjike jugore e trekëndëshit illirian trekontinental azio-afriko-auropian. Ky diftong AL mori kuptimin e hinit (hini i zjarrit) në kutimin etnogjenetik të origjinës së jetës së njeriut e gjallësave tjera në natyrë – dhe në kuptim të gjërë të mendimit, u bë fillesë emërtimi të kuptimshmërisë linguistike e shkencore në shumë fusha diturie. Kështu, nga ky diftong - al - u formuan shumë kompozita linguistike gjenerale – emërtime me fillesën - al – hinore, nga hini, apo tretja e bimëve dhe e kafshëve pas jetës, rrodhi fjala arabe – AL K’AL – që do të thotë, - hii bimësh dhe shprehja – al kimi, alkimia, si shprehje alkimike – alk – alkalet, alkaloidet, alkimetri, alkaloza, alkimetria, alkitherapia, alkooli, - al ku’ul = pluhuriza etj.

Diftongu AL – hini hillir përmes fjalës shqipe – bardh – ku edhe i merret tingulli fillesë – b – dhe gërshetohet fonetikisht me – al – në – alb – nga boja e bardhë, ngjyra e bardhë, nga ai hii hillir linguistik – nga kuptimi i origjinës së jetës nga hini, rrodhi fjala – alba – nga rrënja – alb. Tash këtu fjala alba – ka kuptimin – bojë njeriu, që në shqipen e vjetër është shprehja kuptimore – një bojë njeri – edhe si bojë e bardhë, por edhe si masë gjatësie e njeriut, gjatësia e figurës së njeriut, si gjatësi vertikale, por edhe si gjatësi horizontale – për të vdekurin. E shtini n’dhee një bojë njeri! Një bojë njeri thellë në tokë! Një bojë njeri naltë! E tjera shprehje shqipe, që lidhën me ketë dykuptimshmëri bilogjike, me dy kuptime të ndryshme dhe me një shprehje linguistike.

Nga ai – al – hii hillir që nënkuptohet boja e hinit, bojë hini - ngjyrë hiri, nga hini i zjarrit, e që kjo fjalë shqipe si diftong – HI (hii) hini, nga Shqipja e Vjetër, përmes një tingulli të lashtë, që sot merret si grup dytingullor – nd – ishte vetëm një tingull gege-shqipe – si bashkim fonetik n+d=nd, që nuk ekziston sot në alfabetin e shqipes, por që flitet në gjuhën e folur – u formua edhe spjegimi për etnonomin – hind – hindi – Hindia, India. – Ku vet toka e Indisë është bojë hini, njerëzit janë bojëhini, natyra e Indisë është si bojëhini, toka,dheu si bojëhini. Mirëpo, me shëmangien e tingullit fillesë – h – ashtu sikurse në shumë etnonome, toponome, hidronome i.e. në gjuhët indo-europiane (Histria, Hindia, Hadriatiku, Hindiana, Historia, Hilliria, hilli – hylli, etj.) edhe tek etnonomi – Hindia – Toka Hinore (Hindore), rodhi ky etnonomi i sotmi – India. Kështu e mendoj pra, edhe ethymologjinë e vet emrit – Hindia – India, si etnonom edhe si toponom a hidronom – Hindi – Indi, lumi që brigjet dhe lymi i të cilit janë bojë hini – ngjyrë e përhirtë, e përhimtë, e përhime, përhimur, hinore.

Fjala alba – si rrënja e shumë kompozitave tjera i.e. në të vërtetë është PIE si formin i etnonomit – alban – i cili e ka kuptimin e dokës së njeriut, i dokshëm, i pashëm, i bukur, alban = i bardhë. Nuk ka fuqi ekzistuese përcaktimi i etnonomit – alban – nga rrënja – alp – që sipas disa linguistëve edhe sipas E. Çabejit, po vijka nga kjo rrënjë – alp me kuptimin ‘thik përpjetë’, pjerrtësi e rrëpinjtë malore, alpike dhe paska pësuar ndryshim fonetik, si alterfon ndryshimi i tingullit – p – në tingullin – b – dhe nga rrënja – alp, qenka formuar rrënja – alb -, që po u lidhka me kuptimin alpik, malor, alban = malcor, malësor, sepse qenka vet relievi gjeografik malor alpik i vet Shqipërisë!

Vet kuptimi linguistik i rrënjes – alp – mendoj se nuk është tregues i pjertësisë së alpeve, por një kuptim i bardhësisë, që alpet gjithmonë duken të bardha nga bora (dimër e verë) dhe për atë logjikë edhe e morën emrin si toponom – alp – alpe – gjithmonë të bardha nga bora, si kuptim i lartësisë së bardhë, apo i bardhësisë së lartë. Këtu tek toponomi si emër gjeografik – alp – alpe – mendoj se rrodhi nga skipja illire – m* al – p = malp, malpe, nga fjala shqipe – mal, për tu refleksuar diftongu – al – si kuptim i bardhësisë – bjeshkë gjithmonë me borë, bjeshkë të bardha, bjeshkë bore etj. si kuptim gjenealogjik i bardhësisë – Alpet.

Ethymologjia e emrit - Albania – si kompozitë e formuar nga rrënja – alb – që do të thotë – bardh – edhe vet enonomi – alban – si dhe toponomi, emri i vendit të shqiptarëve – vijnë si fjalëformime nga domethënia kuptimplote – alb = bardh, alba = bardha, albani = bardhi, Albana = Bardha, albanët = bardhanët, Albania = Bardhania.

Pra, emri – Albania – vie nga rrënja – alb = bardh, që mund të vërtetohet shkëncërisht dhe të përcaktohet më drejtësi logjike, linguistike, leksikografike, gjeo-morfologjike, pikërisht nga kuptimi i sotëm shkencor i të gjitha kompozitave të cilat vijnë, nga kjo rrënjë – alb – duke krahasuar vetitë psiko-fizike të zoonomeve, si bionome, apo si veti karakteristike materiale shkencore, qoftë si elemente, duke peshuar me vërtetësi përbërjen shpirtërore, fizike e materiale, të emërtimeve që vijojnë:


Albatrosi = zogu i bardhë i deteve australiane.

Albedo-ja = bardhësi-a në Astronomi: ajo pjesa e dritës rënëse – vrushkulli i bardhë i
Dritës që përhapet, shpërndahe nga një sipërfaqe.

Albin = albus = i bardhë, njeri apo kafshë me veti të bardha – albniste.

Albinizëm = bardhësi, në mjekësi: mungesë e plotë e lingut të pigmentit në lëkurë e në
Anekse të saj – shënja e bardhë e lindjes në lëkurë.

Albit = bardhor, në mineralogji – feldspat i bardhë.

Album = bardhësi – fletore e posaçme me fletë shumë të bardha, për fotografi...

Albumina = e bardha e vesë (voes).

Albuminometri = në kimi – lëngu organik në të bardhë të vesë (voes) – aparat, për
Matjen e të zbardhurit të urinës.

Albuminurina = bardhësia në serumin e gjakut e urinës, zbardhimi i urinës...



Të gjitha këto emërtime edhe shkencore vijnë nga rrënja e fjalës – alb – që domethënë – bardh – në kuptimin e përbërjes dhe të funksionit të tyre si elemente, të emërtuara sipas vetive të tyre.
Faktet shkencore dalin nga origjina e tingujve ashtu sikur edhe janë formuar.

Tash, se cili emërtim etnonomi është i imponuar për shqiptarët – etnonomi i sotëm alban – apo etnonomi – shqiptar – edhe si toponom – Albania – apo – Shqipëria, ku disa linguistë shqiptarë dhe të tjerë, e marrin imponim etnonomin – shqiptar!

Mendoj, se etnonomi – alban – gjeo-morfologjikisht është vetëm një emër i një fisi të lashtë të illirëve – kurse, etnonomi – shqiptar (skipetar) – është gjithëpërfshirës i shqiptarëve ballkanik, respektivisht, na del aqë sa edhe është me të vërtetë atdheu i shqiptarëve – e për pushtuesit më i madh në kuptimin gjeo-historik dhe hartografik – si etnonom bashkimi edhe jashtë kuptimit të një fisi illirian Albanoi.

Për këtë shkak edhe u njoftë ndërkombëtarisht nga bota e sotme ky etnonomi, që mendoj së pikrisht, ky është i imponuar nga fuqitë – Albania, gjuha albane, historiografia albane, kultura albane, - e jo ashtu siç e thotë e vërteta historiografike shqiptare – Shqipëria, gjuha shqipe, kultura shqiptare, historiografia shqiptare... Ngase, imponimi u bë pikërisht nga fuqitë e kohës, që mos të njihet etnonomi kuptimplotë i shqiptarëve e tokave shqiptare te pushtuara nga popujt sllavo-grek, që me toka e popullësi shqiptare edhe u formuan si shtete përrreth dhe mbeti një pjesë gjeo-politike - toponomi – Albania!

Me fjalën – Shqipëria – përfshihet gjithë ballkani shqiptar illirian – ashtu sikurse edhe ishte gjatë pushtimit turk i ndarë në katër Vilajete: Kosova, Shkodra, Manastiri e Janina – ashtu sikundër ishin edhe fiset illire si shtete antike – Illiria, Epiri, Makedhonia, Dardhania, Delmatia, Dakia, etj.

Të dyjat këto etnonome – Albania e Shqipëria paraqesin të njejtin kuptim historiko-linguistik, por që dallojnë në kuptimin gjeopolitik të shqiptarëve ballkanik. Mjafton, vetëm të krahasosh vëllimin hartografik dhe gjeopolitik të Shqipërisë gjatë pushtimeve turke e romake, ku Shqipëria ishte edhe për katër herë me e plotë (as e madhe as e vogël) por sa ishte dhe është sot populli shqiptar në Ballkan, e që duhet patjetër të bashkohet në Shqipëri të Vërtetë!

Etnonomi – shqiptar (skipetar) është unikati më i përshtatshëm – Shqipëria!