Postuar më parë nga
mardo
Në emisionin “360 Gradë” të gazetarit, Artur Zheji në NEWS 24, Nikolla Marku ka shpjeguar dje arsyet se përse shprehet kundër Kryepeshkopit Janullatos ndërsa ka shpjeguar me fakte kur u krijua Kisha Ortodokse Shqiptare dhe kur humbi pavarësinë, të cilën sipas tij ende nuk e ka fituar.
Ka shumë debate, shumë versione, ka shumë dilema në lidhje me historinë më moderne të Kishës Ortodokse shqiptare, cili është këndvështrimi juaj?
Mund ta fillojmë me vitin 1908 kur një djalë 25-vjeçar vdes në Boston të Amerikës dhe nuk e pranoi Kisha Ortodokse Greke ta varroste tek oborri i saj, tek varrezat ku ndodheshin dhe të tjerat. Dhe kjo u bë shtysë për shqiptarët që të bashkohen të gjithë së bashku, bashku me Fan Nolin dhe të ndërtojnë një kishë të gjithë bashkë enkas të ngutshme të ndërtonin Kishën e Shën Gjergjit në Boston e cila u bë promotorja e organizimit të Kishës Ortodokse, të fillimit të Kishës Ortodokse Autoqefale Kombëtare Shqiptare. Atje u hodhën bazat e para të kësaj kishe të vërtetë shqiptare. Ky njeri, Visajon Xhuvani, kryepeshkopi i parë i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare u dërgua nga shteti shqiptar për të cuar më tej dhe përhapjen më tej të Kishës Ortodokse Shqiptare. Kisha nuk mund të kuptohet pa këtë njeri të madh, poliglot e enciklopedik shqiptar, i cili e coi kishën tonë ortodokse në oborret evropiane, e prezantoi atje dhe ne patëm një respekt të madh.
Është më Kisha Ortodokse një Kishë Autoqefale ashtu si e themeloi Xhuvani dhe Noli?
Visarjon Xhuvani dhe Noli organizuan një kishë me një luftë të madhe bashkë me patriotët dhe më në fund, froni i Kishës Ortodokse në Amerikë erdhi në Shqipëri, dhe Kisha fitoi pavarësinë në vitin 1936. Patriarkania e Stambollit lëshoi rrufe e helme e cfarë nuk lëshoi kisha greke gjithashtu, që të mos njihej kjo pavarësi e Kishës Ortodokse në Shqipëri. Sot Kisha Ortodokse Shqiptare është e sëmurë. Kanonet e Kishës nuk duhen ndryshuar, ato janë baza, themelimi dhe realiteti i cdo kishe në cdo shtet të botës që kanë kisha ortodokse. Kisha Ortodfokse u riorganizua në një mënyrë të tillë duke paraqitur, ose më mirë duke qenë prezent një pjesë e klerit të huaj të ardhur në Shqipëri. Kjo përkthehet kështu. Kisha Ortodokse greke, pretendimet e shtetit grek ndaj territorit shqiptar e shumë e shumë të tjerë, pra fqinji jonë jugor me gjithë pretendimet që kishte gjeti një moment kritik kur populli shqiptar po kërkonte të vinin proceset demokratike në Shqipëri, u gjet i papritur, i pambrojtur pa një informacion se ku do të shkonte Kisha Ortodokse shqiptare, u dorëzua plotësisht dhe ja dha drejtimin politika shqiptare dhe ajo pjesë që nuk e donte historinë dhe kishën tonë të pavarur, ia dorëzuan klerit grek dhe ia dorëzuan Kishës greke dhe ne na erdhi z. Janullatos, për të cilin ne si kishë dhe si realitet nuk e njohim si Kryepeshkop për të drejtuar Kishën Ortodokse shqiptare. Fjalia e parë e zotërisë, përpara popullit shqiptar ishte, ‘unë erdha përkohësisht, do ringremë Kishën nga themelet dhe do të largohem pasi të kem përgatitur kuadrin cilësor të Kishës. Por, ndodhi e kundërta, sic e dimë dhe e kemi parë dhe sic po vazhdon. Janullatosi i ndërtoi kishat, por në modelin dhe stilin kulturor grek. Abrogoi dhe hoqi tërësisht arsenalin e përkthyer nga Fan Noli të liturgjisë teologjike kishtare dhe vuri njerëz të tjerë, ngriti organizata të ndryshme shkencore për të përkthyer veprat e Kishës nga gjuha greke në gjuhën shqipe, por ato vepra të modelit grek.
Ku qëndron e keqja? Në fund të fundit kishat janë përtej kufijve, përtej kombeve, mendimi juaj...
Të shqipërosh fjalët e Zotit në një kishë duhet në fillim të dish traditën e atij popullit, mënyrën sesi ai flet gjuhën e tij, mënyrën sesi e bën lutjen ai në drejtim të Zotit me traditën që ka në gjuhën e nënës. Shumë gjëra që janë përkthyer nga Noli janë hequr, pra këto libra që u përkthyen në Boston me shumë përkushtim me ardhjen e Janullatos, këto libra u zhdukën dhe më në fund fare kemi një prezencë liturgjike, gjysëm për gjysëm, një pjesë në gjuhën greke, një pjesë në gjuhën shqipe.
Si ndryshon fryma e një Kishe Ortodokse shqiptare nga fryma e një Kishe Ortodokse greke, për mendimin tuaj?
Në vitin 1936 ne morëm pavarësinë nga Patriarkania e Stambollit dhe kjo përfundoi në vitin 1994, kur Shqipëria u clirua nga ushtritë e huaja dhe Kishën Ortodokse shqiptare e komandonte Kryepeshkopi shqiptar, Kristofor Kizi, sepse në vitin 1947, Visajon Xhuvani dënohet me 20 vjet burg, ai u burgos në një mënyrë shumë të rëndë. Pra, ky kryepeshkop në atë kohë që mori drejtimin e Kishës pati një vdekje të mistershme përflitej që u helmua në atë kohë dhe në krye të Kishës erdhi partizani i famshëm i Enver Hoxhës, gjyshi i Gramoz Pashkos, Pajizi Vodica. Ky nen është jashtëzakonisht që përcaktoi dhe ndau njëherë e përgjithmonë varësinë e Kishës nga Kishat e tjera. Neni 16 përcaktohet në këtë formë: Kryepëeshkopi i Kishës, zëvëndësi i tij, kujdestari kryesor i kishë, të gjithë shërbesëtarët e Kishës duhet të jenë prej gjaku kombëtar shqiptar, gjaku gjuhe në atë vend ku ligjëron fjalën e Zotit. Z Janullatos nuk i ka këto.
Ky nen ishte në fuqi kur erdhi në këtë Janullatos në Shqipëri, apo ndoshta që në kohën e komunizmit diçka ndodhi me këtë?
Të bëjmë një ndarje Z Artur, Janullatosi sapo erdhi në Shqipëri nuk përqafoi vendimin që dha Patriarkania, ku përfshihej ky neni 16, por përqafoi një statut të vitit 1950, një ribotim i këtij statutit të vjetër, pra të Enver Hoxhës. Pra në atë status, nenit 16 i bie fuqia, në kishën shqiptare mund të hynin dhe ata që nuk ishin shqiptarë e flisnin gjuhë tjetër.
Janullatosi, konsiderohet si një prift shumë i nderuar, bile dhe ish-Presidenti i Republikës i ka dhënë dhe një çmimin “Gjergj Kastrioti Skënderbeu”, dhe për festa zyrtare është gjithmonë i pranishëm. Këtë akuzën tuaj ndaj tij ku e mbështesni?
Së pari, ai kur erdhi këtu në vitin 1991, deklaroi hapur para popullit, para besimtarëve ortodoksë, para gjithë Shqipërisë që unë do rri përkohësisht derisa të ngre administratën shqiptare, por nuk e bëri.
Mos ndoshta i ka pëlqyer klima e Shqipërisë?
Ndoshta dhe i ka pëlqyer klima sepse ai akoma nuk ka mbaruar detyrat që i ka dhënë shteti grek në Shqipëri, për çështjen e Vorio Epirit, për çështjen e memorialëve greke në Shqipëri, pra ai është një përfaqësues i ushtrisë helenizuese në Shqipëri, gjë që nuk funksionon më, vetëm se janë ato kokat e nxehta në Greqi që e ushqejnë këtë iluzion, bashkë me Janullatosin.
A mendoni se jeni duke e interpretuar shumë rëndë figurën e Janullatosit?
Do ta lidh me politikën. Shumë më akuzojnë se unë merrem me politikë, por unë nuk merrem me politikë. Të thuash të vërtetën për kombin tat, të kërkosh të vërtetën që të triumfojë, të shkruhet e të futet në analet e historisë është një vlerë e madhe për cilindo. Megjithatë, unë jam në krye të kësaj kishe si shërbestar i Zotit, si shërbëtor i popullit, për të përcuar lutjet që ne i bëjmë Perëndisë. Unë e akuzoj Janullatosin, jo se ai ka bërë krime, por sepse ai pati shumë detyra nga shteti grek dhe shumë nga ato ai i ka realizuar. Por, cilat i ka realizuar? Ai peshkopët shqiptarë nuk i veshi, nuk e realizoi.
Por ka ndërtuar shumë kisha...
Ka ndërtuar shumë kisha që në sfondin e tyre ato janë të kulturës greke. Gjuha në Kishë gati-gati 90 përqind flet greqisht por me këto ndërhyrje që kemi bërë ne, ai ka filluar të ketë një lloj balancimi, gati 50 me 50 përqind.
Kur Janullatos meshon, në çfarë gjuhe meshon?
Ai gjatë meshës përdor dhe fjalë shqipe, por lutjet më kryesore për të cilën cdo njeri ka nevojë për ti dëgjuar tek Zoti, ai i thotë në gjuhën greke. Prapaskena është, dominon gjuha greke dhe gjuha për të cilën ata mendojnë se Jezu Krishti ka folur në gjuhën greke. Janullatosi është një fatkeqësi e politikës sonë shqiptare. Duke mos pasur politika jonë, udhëheqësit tonë një informacion të plotë mbi prejardhjen sesi kanë luftuar etërit tanë të shenjtë që e prunë Kishën Ortodokse në momentet më të organizime dhe kur erdhi diktatura, erdhi e prishi e shkatërroi i vrau e persekutoi njerëzit. Për riorganizimin e saj erdhi përsëri po ajo etapë, po Greqia prezente, po kisha greke prezente. Ne flasim shqip, kemi traditë shqiptare, kemi një nënë që e ka emrin Shqipëri, kemi një Kishë Ortodokse që do të lutemi në gjuhën e nënës që gjë nuk e pranon. Ne kemi parë se në disa qytete të Shqipërisë, në Përmet e Korcë. Gjirokastër, varreza memoriale, të cilat janë një turp kombëtar, një dështim i politikës shqiptare nga të gjitha llojet të majtë e të djathtë. Politikanët tanë, po flas me ndërgjegjen klerikale, nuk kanë absolutisht informacionin e duhur për tju përgjigjur këtyre ngjarjeve që kanë prapaskena shoviniste dhe prapaskena antishqiptare.
Qarkullojnë fjalë që pikërisht për këtë qëndrimin tuaj, shumë vjecar ju kanë kërcënuar dhe me vdekje. A qëndrojnë këto apo janë sajime?
Frika vjen në mënyra të ndryshme. Themi kemi frikë Perëndinë, dhe kur themi kemi frikë Perëndinë, themi jo se Perëndinë nuk e shikojmë dot, por e kemi frikë se në cdo veprim tonin ai është një gjykatës i madh. Kjo frikë tek unë nuk ekziston. Kam vërejtur se rreth meje ka dhe figura që nuk na duan të mirën dhe mundohen në mënyra shoviniste që unë të trembem. Kisha është vendi ku njeriu gjen një qetësi të jashtëzakonshme dhe një të vërtetë të madhe. Por, përvec qetësisë ai ndjen të vërtetën e madhe që ekziston dhe besimtarët me kalimin e viteve, ky kryepeshkop i vetëemëruar nuk e kryen në mënyrë funksionale atë titull që ka, Ai është një ushtar i qeverisë së Vorio Epirit në Greqi, një përcues i Kishës greke në Shqipëri, është një njeri i cili lufton traditën ortodokse shqiptare, që ka sjellë kontradikta të mëdha mes Shqipërisë dhe Greqisë. Nuk ka ngritur asnjëherë zërin për interesat e emigrantëve shqiptare në Greqi, nuk ka shfaqur asnjëherë dashuri për kombin.
Sigurisht ju keni mendimin tuaj dhe unë sigurisht si gazetar ju dëgjoj dhe pyes, nuk mund të jem dakort për atë që thoni ju, por më ka bërë përshtypje që gjatë luftës së Kosovës nuk e dëgjuam Hirësinë e tij të shprehje diçka si Kryepeshkop i Shqipërisë apo në planin njerëzor. Le të përfytyrojmë se çfarë do të bënte Fan Noli si Kryepeshkop i Shqipërisë?
Ishte viti 1999 dhe lufta e Kosovës dhe gazetari amerikan e pyet, Hirësi, na thoni, apo vepron NATO-ja në mënyrë të denjë në këtë çështje kaq të madhe. Dhe përgjigja e tij ishte, “NATO po derdh gjak të pafajshëm serb”. Ne ende vazhdojmë ti bëjmë keq vetvetes, duke luftuar me njëri-tjetrin, dhe të tjerët na përvetësojnë pronat e na udhëheqim në disa rrugë ku nuk jemi në gjendje të ecim.
Përgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt