Ne pritje te Restaurimit - Kisha dhe parku i Shën Prokopit ne Tirane

[abica]

Kisha pati jetë të shkurtër, por impakt të rëndësishëm; pas ndërtimit të saj e gjithë zona filloi të quhej Kodrat e Shën Prokopit, dhe me krijimin e parkut periferik të kryeqytetit në vitet e pesëdhjeta, Parku i Shën Prokopit. Brezi të cilit unë i përkas ndiqte të dielave familjen e cila shkonte për piknik (drekën me vete e birrën jashtë) në Shën Prokop. Kjo mikrotoponimi u ruajt e gjallë deri aty nga fillimi i viteve tetëdhjetë, për t’i lënë më pas vendin toponimit të ri Kodrat e Liqenit apo Parku i Liqenit Artificial. Por funksioni i asaj kishe, ende pa dalë nga përdorimi religjioz, ish edhe më i gjerë; vështirë se mund të gjendej kund në Shqipëri vend më të mirë për të inskenuar pjesë nga filmi legjendar “Skënderbeu”. Regjisorët sovjetikë zgjodhën pikërisht mjediset e Shën Prokopit për të dhënë atmosferën e Bizantit perëndimor që ka mbizotëruar në krejt Arbëninë mesjetare – ashtu sikundër edhe në ato zona t’Italisë që kanë qenë nën ndikimin e Kostandinopojës – dhe kjo, në këtë rast, dëfton ndjeshmërinë e lartë të Luarasit ndaj traditës trashendentale të truallit mbi të cilin ai vepronte.

Kisha pret ende të ndërtohet, e me gjasë komuniteti ortodoks do ta gjejë kohën dhe mjetet për naltimin e saj, por do të ishte një akt i madh emancipimi shoqëror dhe shprehje e respektit për traditën dhe trashëgiminë arkitekturore shqiptare nëse ajo rindërtohej ashtu siç ka qenë, pra me të njëjtin projekt të ideuar prej njërit ndër themeluesit e arkitekturës moderne, ark. Skënder Luarasit, në mënyrë që parku aq i bukur aty të vazhdojë të thirret me emrin e tij karakteristik Parku i Shën Prokopit.



Plani rregullues italian konfirmoi spostimin e kishës së vjetër aty ku vendi qe zgjedhur përpara hartimit të tij. Ndonëse në aks të bulevardit do të ngrihej Pallati Mbretenuer, komuniteti ortodoks, nuk kish pranuar të largohej shumë prej vendit të vjetër dhe u ra dakord që kisha e Shën Prokopit të spostohej më në Jugperëndim, për nga kodrat e Saukut, mbi një çukë panoramike 25 m mbi nivelin e bulevardit të ardhshëm, e me kundrajë të mrekullueshme që rrokte krejt pamjen e qytetit dhe të Tiranës së Re që po lindte.

Me paratë e shpronësimit të kishës së vjetër dhe të truallit të saj përqark u krye blerja e tokës dhe u planifikua ringritja e Shën Prokopit. Kryepeshkopi i autoqefalisë së porsanjohur (njohja zyrtare 17 prill 1937) imz. Kristofor Kisi në konsultë me këshillin qendror vendosi t’ia komisionojë punën për projektimin e kishës arkitektit të ri shqiptar, Skënder Luarasi. Ky, në linjë atërore, ishte pinjoll i një trungu veçanërisht të shquar në tradita patriotike dhe në rininë e parë qe edukuar në një mjedis familjar ku patriotizmi ushqehej jo vetëm nga vetëdija e qartë e përkatësisë shqiptare që kishin ortodoksët e qarkut Korçë-Kolonjë, por edhe nga burime intelektuale breznore që ia kishin dalë ta strukturonin këtë vetëdije drejt një pjesëmarrje aktive në jetën politike e shoqërore të Shqipërisë. Bir i Kristo Luarasit, Skënderi, që kishte mbaruar studimet për arkitekturë në Vjenë, e ku ish formuar në të njëjtin mjedis me studentët të shquar shqiptarë si Lasgush Poradeci, Qemal Butka, Eqrem Çabej, Rrok Geraj apo Selman Riza, kishte rënë shpejt në sy me projektet e tij harmonike e moderne në Tiranë e Korçë. Luarasi pranoi me entuziazëm detyrën për projektimin e kishës kushtuar Prokopit dhe realizoi padyshim një ndër projektet më të bukura për komunitetin ortodoks të Shqipërisë.

Bëhet fjalë për një konceptim tipik mbështetur në traditën hapësinore të kishave post-bizantine të Ballkanit Jugperëndimor, sipas tipologjisë së ashtuquajtur kryq me kupolë. Absidën, a kungën, si zakonisht e orientoi për nga lindja ndërsa mjediset shtojcë, që lidheshin përmes një korridori të vogël me kishën, nga jugu. Kisha ekspozohej hijshëm me hajatin e saj verior, mbulesën e së cilës arkitekti përmes një analize reduktiviste e kish abstraguar në një lojë trekëndëshash që shoqëronin harqet e ndërshtyllave. Faqata kryesore ngërthente po ashtu një monumentalitet të kërkuar dhe të arrirë. Arkitekti këtu, pasqyroi me anë të një triptiku simetrik (ku elementi qendror qe më i lartë) esencën e volumeve të brendshme të kishës. E meqenëse kisha nuk qe në dimensione shumë të mëdha, ai përdori një marifet gjenial për t’i dhënë asaj madhështi: pjerrësoi pilastrot vertikale të faqatës kryesore, të asaj që sheh nga perëndimi, ndërkohë që kurtinat e po asaj faqate i mbajti vertikale (shih maketin). Efekti do të qe vërtet mbresëlënës nëse ky pjerrësim i pilastrove do ish zbatuar gjatë realizimit të projektit në vepër – gjë e cila për shkaqe të panjohura nuk u realizua – e megjithatë, kisha e re, Shën Prokopit u bë tregues se si një vëllim modest mund të trajtohej me sukses si vëllim masiv. Modernia që përçoi arkitekti nuk duhet parë pra si konceptimin radikal i hapësirës së brendshme apo trajtim modernist i faqatave; kanonet e kishës ortodokse, ndryshe nga ajo katolike, nuk është se lejonin shumë hapësirë në këtë kuptim, por theksimi i linearizmit përmes dritëhijeve dhe gjeometrizimi i kërkuar i elementeve, të cilat të parat bien në sy të shikuesit, janë ende sot të pakapërcyera në trajtimin e kishave ortodokse në Shqipëri. Skënder Luarasi e arriti këtë nëpërmjet modelimit paraprak të vëllimit të kishës me anë të një maketi të cilin e punoi vetë dhe që i lejoi kontrollin e çdo detaji të jashtëm. Konstruksioni i kishës u konceptua prej beton-armeje, risi absolute kjo për kohën, aterial të cilin Luarasi e njihte mirë e që me inteligjencë do ta vinte në punë edhe në punimet e ardhshme të tij.

Ndërtimi u realizua nga ndërmarrja italiane Ing Lucca & Co, Milano-Napoli e specializuar për punime beton-armeje, e cila ndërkohë kishte hapur disa kantiere në Shqipëri, por drejtimin e punimeve në vepër arkitekt Luarasi e udhëhoqi vetë në bashkëpunim të ngushtë me kishtarë shqiptarë.

Prej vitit 1942, kur kisha e Shën Prokopit mbaroi (ndonëse për shkak të luftës, përurimi zyrtar i saj u bë vetëm në maj të 1945-s), e deri në vitin 1968, kur ajo u rrënua nga furia shkatërruese e revolucionit të imponuar antifetar, në murin e saj qëndronte pllaka e mermertë me mbishkrimin:

“THEMELUE NË VITIN 1940 NË KOHËN E KRYEPISKOPIT TË GJITHË SHQIPNIS IMZOT KRISTOFORIT – me pjesëmarrjen dhe bashkëpunimin e pleqësis kishtare dhe të kujdestarisë së kishës të Tiranës, ndërtue me t-ardhunat e çpronësimit të kishës së vjetër të Shën Prokopit dhe me ndihmat e popullit orthodhoks, projektue dhe drejtue prej ing. arch. Skënder Luarasit, zbatue prej sipërmarrjes Ing. Lucca e C, Milano”.


Prokopi i Qezarese në Palestinë

Natyrisht bëhet fjalë për Prokopin e lindur në Jerusalem në shek III, e jo për ndonjërin prej dy shenjtoreve të tjerë, që mbajnë të njëjtin emër, që ndërruan jetë përkatësisht në vitin 1053 dhe 1303. Kështu pajtori i zgjedhur për Tiranën, tipik i kishës lindore, ishte prej shekujsh një shenjtor i përnderuar fort ndër shqiptarët ortodoksë, bullgarët dhe vllehtë. Deri edhe në Kalabri qe shpënë prej ballkanasve kulti i tij, të cilët kishin formuar atje një qytezë me këtë emër. Shën Prokopi ka hyrë në historinë e kishës si i krishteri i parë vrarë në Palestinë, gjatë persekutimeve të Dioklecianit, pasi, përpos mohimit të hyjnive pagane, ai kishte refuzuar publikisht para gjykatësve të ngrinte dolli në nder të perandorëve të Romës. Kjo i kushtoi jetën më 8 korrik të vitit 303 – datë e përkujtimit të tij prej kishës ortodokse në mbarë botën. Më pas, në Qezaré të Palestinës, te vendi i martirizimit, u pat ngritë për ndër të tij një faltore. Kulti i shenjtorit qe i fortë në Tiranë, ku në rrjedhë të kohëve organizoheshin procesione e festa të posaçme më 8 korrik, ditën e Shën Prokopit dhe kjo shpjegon faktin pse në komunitetin ortodoks tiranas vërehej deri vonë njëfarë dendurie në përdorimin e këtij emri. Etimologjia e emrit Prokop, lidhet me greqishten dhe do të thotë përnxitës.

Artan Shkreli – Maj 2012

[ilia spiro]

Ka probleme me truallin me sa di, pasi qe te jepet leje ndertimi, ne rradhe te pare duhet qe Kisha te zoteroje truallin,...pervec kesaj zona perreth eshte "zone e gjelber" dhe sipas rregullave nuk lejohen ndertime te reja,...ceshtja duket e komplikuar, vetem po te zgjidhet me vendim KRRTRSH dhe vendime qeverie...

[abica]

Po, mbase kjo e dyta qendron sepse sa i takon truallit eshte dhurate e familjeve te bashkesise ortodokse te Tiranes sic del dhe nga shenimet e Kodikut te Kishes.Problematik mbetet mbrojtja e mjedisit qe disa metra me tutje ne liqenin thuajse pa uje artificial nuk perfaqeson ndonje pengese apo model ekologjik.

[ilia spiro]

Sot eshte tamam koha per te bere rindertimin e Kishes se Shen Prokopit dhe jo vetem kaq por edhe per te percaktuar qarte territorin perreth saj, qe do te kerkoje zhvendosje rrugesh, pra edhe nje bashkepunim me pushtetin vendor dhe ate qendror..
Mesa di une jane 2 projekte si variante,..njeri eshte qe te behet rindertimi ne vendin ku eshte sot, pasi njeri nga muret, nga veriu me duket, i perket Kishes se prishur me 1967,...dhe varianti i dyte eshte ndertimi i nje Kishe te re qe nga themelet, qe pre mendimin tim eshte edhe me pozitivi...
Sidoqofte, pavaresisht se Kisha e re mund te jete me e madhe se sa ajo qe ka qene, projekti i Skender Luarasit duhet te merret si baze, per te ruajtur trashegimine dhe origjinalitetin e Kishes,...
Pas ndertimit te Katedrales "Ngjallja e Krishtit", ndertimi i saj eshte ne rend te dites...., dhe ne kete rast, si edhe ne te tjera, nepermjet ndihmave te mbledhura ne bote, prej Kryepiskopit Anastas..

[abica]

Ja nje lajm i mire per kulturen dhe qyteterimin shqiptar!

[murik]

Ne qe u lindem ne ate lagje prane ish kishes e therisnim thjesht Shen Prokopi. Shpesh babai me dergonte per birra te lokali qe u ndertua ne token e kishes.Shko bli ca birra te Shen Prokopi thoshte im ate. Ne fakt aty ndodhnin shpesh sherre te renda,ne disa raste me rezultat vdekjen.Ju ndoshta nuk e dini por ka pasur edhe sherre me shkembim zjarri edhe pse ishte koha e komunizmit. Nen ze ekzistonte idea se keto ndodhin pasi lokali ishte ndertuar mbi nje toke te shenjte,pra ishte sakrileq te perdorej per te pire e mepas njerezit urinonin pas ndonje peme aty rrotull. Ne i besonim keto gjera pa pasur parasysh se te ciles feje ishim.Shpresoj te ndertohet ajo kishe.

[ilia spiro]

Gjithcka eshte gati nga ana e KOASH-it, por mesa kam degjuar Bashkia Tirane nuk e ka predispozicionin e duhur per te na ndihmuar..., sepse ka probleme te regjistrimit te truallit,.... etj. Keshtu qe nuk besoj ne ndertimin e Kishes, ne nje periudhe te afert...Vetem po te sensibilizohet qeveria dhe te nxjerre vendim te vecante, gje e veshtire per t`u realizuar...gjithsesi le te shpresojme...