
Postuar mė parė nga
ilia spiro
Masakra e Manastirit (9 gusht 1830)
Me pretekstin se nuk u ishin paguar rrogat ushtarėve, njė varg komandantėsh tė tjerė shqiptarė u larguan nga shėrbimi zyrtar. Ndėrkohė, Besėlidhja e Beratit kishte mundur tė tėrhiqte nė anėn e vet edhe disa kapedanė grekė qė qėndronin nė krahinat e tyre pėr ti mbrojtur nga dhuna osmane. Por radhėt e saj u shtuan edhe me krerė tė tjerė shqiptarė tė pakėnaqur nga Porta e Lartė. Nė kėto rrethana u krijua nė sanxhakun e Janinės njė gjendje e turbullt.
Megjithėse sulltani nuk ia hoqi menjėherė Mehmet Reshid pashės detyrat e valiut tė Rumelisė dhe tė vezirit tė tre sanxhakėve tė Shqipėrisė Jugore, pėr tė mos ia ulur autoritetin nė sytė e shqiptarėve, pas largimit tė tij pėr nė front, e ngarkoi me detyrėn e valiut tė Rumelisė dhe tė qeveritarit tė sanxhakut tė Tėrhallės e tė nazėrit (mbikėqyrės, ministėr - shėn. i aut.), tė derbendėve ish-Vezirin e Madh, Mehmet Selim pashėn. Ndėrsa nė postin e qeveritarit tė tė tre sanxhakėve shqiptarė u emėrua, me gradėn e vezirit Mahmud Hamdi pasha, njė nga vartėsit e Mehmet Reshid pashės. Edhe pas dėrgimit tė tij nė front, Mahmudi II ia besoi pushtetin nė Shqipėri njė funksionari osman. Kjo tregonte edhe njė herė se ai nuk donte tė kėnaqte kėrkesėn e krerėve feudalė shqiptarė pėr vetėqeverisje, sepse, siē shprehej ai, shqiptarėt do tė vazhdonin turbullirat e nuk do tė shėrbenin si duhej, dhe se kėtė do ta bėnin kur mbi ta tė ushtrohej njė dhunė e fortė nga ana e shtetit. Megjithatė, pėr tė ulur hovin e lėvizjes nė Shqipėrinė Jugore dhe sidomos, pėr tė nxitur mė tej rivalitetin dhe armiqėsitė midis krerėve kryesorė tė kėsaj lėvizjeje, sulltani kėrkoi nga Mehmet Selim pasha qė tė thėrriste Iljaz Podėn nė detyrėn e myteselimit tė sanxhakut tė Tėrhallės dhe tė agait tė derbendėve.
Pas kėtyre emėrimeve, nė vargun e feudalėve tė rebeluar u pėrfshi edhe Asllan bej Puēeja, ish-myteselim i sanxhakut tė Tėrhallės, njė nga krerėt mė nė zė tė Shqipėrisė Jugore, qė mbeti pa ndonjė post zyrtar. I pakėnaqur ishte edhe Ismail bej Qafėzezi i Kolonjės, tė cilit Mehmet Reshid pasha i kishte premtuar myteselimllėkun e Tėrhallės. Po ashtu, nė kėtė grup u radhit edhe Myslim Beu, vėllai i Veli bej Jaēes, komandant i Prevezės e i Artės, i cili ishte njė tjetėr feudal shqiptar po aq i fuqishėm sa Iljaz Poda ose Asllan Beu. Mehmet Reshid pasha i kishte premtuar Myslim Beut agallėkun e derbendėve, qė nuk iu dha. Nė kėto kushte gjendja e turbullt u thellua nė Shqipėrinė Jugore dhe nė tė njėjtėn kohė u shtuan armiqėsitė dhe rivaliteti midis krerėve kryesorė.
I braktisur nga njė pjesė e mirė e komandantėve shqiptarė, veziri Mahmud Hamdi pasha u detyrua tė thėrriste nė Janinė Veli bej Jaēen. Me kėtė veprim Veli bej Jaēja, qė konsiderohej ndėr feudalėt e fuqishėm shqiptarė, pėrveē Prevezės dhe Artės, vuri nėn komandėn e vet edhe kėshtjellėn e Janinės, ndėrsa veziri osmanlli u gjend nė mėshirėn e tij. Nė kėtė kohė edhe Vlora e rrethi i saj kishin rėnė nė duart e Beqir bej Vlorės, vėllait tė Ismail Beut, ish-kryetarit tė Besėlidhjes sė Beratit, ndėrsa qyteti i Beratit kishte rėnė nė duart e Tafil Buzit. E njėjta gjendje ishte krijuar edhe nė sanxhakun e Delvinės, ku Shahin bej Delvina, bejlerėt e Gjirokastrės dhe ata tė Ēamėrisė, vepronin me kokė tė vet, pa pyetur pėr autoritetin e Mahmut Hamdi pashės.
Meqenėse ky vezir nuk solli ndonjė shėrbim, Porta e Lartė e hoqi dhe e dėrgoi nė frontin rus, ku Mehmet Reshid pasha po pėsonte disfata mbas disfatash. Detyrėn e qeverisjes sė Shqipėrisė Jugore Porta ia ngarkoi valiut tė Rumelisė. Ky, me qėllim qė tė shtinte nė dorė komandėn e kėshtjellės sė Janinės, kėrkoi ndihmėn e njėrit prej feudalėve shqiptarė, Latif Efendiut. Ndėrkaq, i premtoi komandantit tė saj, Veli bej Jaēes, se do ti paguante rrogat e ushtarėve nėse ky i largonte trupat e tij nga Janina. Por kėto orvatje nuk patėn sukses. E gjithė Shqipėria Jugore si dhe Tėrhalla e derbendėt, ranė nė fakt nė duart e feudalėve shqiptarė.
Pasi njohu pavarėsinė e Greqisė (1830), Porta e Lartė u mor tėrėsisht me nėnshtrimin e Shqipėrisė, e cila pėr shkak tė popullsisė sė saj, qė nė shumicė ishte myslimane, bashkė me Bosnjėn, konsideroheshin si dy mbėshtetjet e pushtetit osman nė Rumeli. Detyrėn e nėnshtrimit tė Shqipėrisė sė Jugut sulltani ia ngarkoi Vezirit tė Madh, Mehmet Reshid pashės. Pas kėsaj do tė fillonte nėnshtrimi i Shqipėrisė Veriore dhe do tė zbatoheshin nė vend reformat centralizuese, sidomos ajo ushtarake.
Pa u larguar akoma nga Edreneja, Veziri i Madh emėroi tė birin, Emin Pashėn, si qeveritar tė Janinės, Mahmud Hamdi pashėn si qeveritar tė Tėrhallės dhe si komandant tė derbendėve, Iljaz Podėn. Sipas mendimit tė sulltanit, ai duhet ta emėronte kėtė tė fundit myteselim tė sanxhakut tė Vlorės me titullin Kapėxhėbash (kryeportier - shėn. i aut.) i Oborrit, por kjo nuk pati efekt, sepse Iljaz Poda ishte kundėrshtari kryesor i qeverisjes sė Shqipėrisė Jugore nga osmanėt.
Nga Edreneja Mehmed Reshid pasha mbėrriti nė Manastir, ku ftoi krerėt shqiptarė e sidomos Iljaz Podėn, Asllan bej Puēen dhe Veli bej Jaēen etj., tė paraqiteshin nė selinė e tij pėr tė biseduar pėr ēėshtje tė organizimit tė ushtrisė dhe tė pagesave tė prapambetura.
Asllan bej Puēja, qė kishte qenė nė luftė me forcat e Vezirit tė Madh nė Alasonjė, i ndėrpreu luftimet dhe, pasi u takua me Veli bej Jaēen nė Mecovė, vendosėn tė shkonin bashkėrisht nė Manastir tė shoqėruar me kontingjente tė forta ushtarėsh, pėr tė parandaluar ndonjė pabesi dhe pėr ti shkėputur vezirit tė drejtat qė pretendonin.
Ndėrsa Asllan Beu e Veli Beu shkuan nė Manastir, Iljaz Poda, qė nuk i zuri besė Vezirit tė Madh, u tėrhoq nė zonėn e Dangėllisė dhe filloi pėrgatitjet pėr tu mbrojtur nė malin e Melesinit nė rast se sulmohej nga forcat qeveritare, qė mund tė vinin kundėr tij nga Korēa ose Janina.
Mehmed Reshid pasha nuk kishte aspak ndėrmend tė bisedonte me krerėt shqiptarė qė erdhėn nė Manastir, pėrkundrazi, ai kishte marrė masat pėr ti likuiduar ata me pabesi. Pikėrisht nė kėtė kohė ai i preu kokėn nė Berat Hasan bej Vrionit dhe vari nė Manastir Shaban Gegėn, qė kishte zėnė rob nė Janinė. Ndėrsa ndaj bejlerėve qė mbėrritėn nė Manastir, Mehmet Reshit pasha, pasi u bėri njė pritje madhėshtore, organizoi mė 9 gusht njė masakėr tė paparė. Nė kėtė ditė ai i ftoi ata tė merrnin pjesė nė njė stėrvitje tė reparteve tė rregullta ushtarake qė u bė jashtė qytetit. Kėtu ata do tė hanin edhe drekėn nė njė kopsht tė hapur. Mirėpo sapo mbėrritėn nė vendin e ceremonisė, dy tė ftuarit e parė, Veli Jaēe beu dhe Asllan Puēe beu, ushtarėt qė stėrviteshin i kthyen pushkėt kundėr tyre dhe hapėn zjarr mbi ta. Kėshtu tė qėlluar nė befasi, dy bejlerėt shqiptarė dhe shoqėruesit e tyre nuk mundėn tė bėnin veēse njė qėndresė tė vogėl. Veli Beu u vra nė vend, kurse Asllan Beu, tė cilit iu plagos kali, u godit dhe iu pre koka. Pas tyre, po atė ditė tė 9 gushtit u vranė tė masakruar po nė vendin e ceremonisė edhe 800-1 000 shqiptarė kurse 400-500 tė tjerė u zunė robėr.
Njė veprim i ngjashėm dhe i pabesė u krye edhe nga i biri i Vezirit tė Madh, Emin Pasha, ndaj Myslim Beut e Kapllan Beut, i pari vėlla i Veli Beut, ndėrsa i dyti i Asllan Beut. Kapllan Beu mundi tė shpėtonte por, para se tė largohej nga Janina, bėri njė akt tė pakuptimtė e barbar, dogji thuajse gjysmėn e qytetit.
Me masakrėn e Manastirit dhe tė Janinės Mehmet Reshid pasha synonte tu jepte njė mėsim krerėve tė tjerė shqiptarė dhe ti bėnte qė tė nėnshtroheshin.
Kjo masakėr, qė zhduku krerėt mė tė rėndėsishėm tė lėvizjes shqiptare tė Jugut, arrestimi i familjeve tė luftėtarėve tė garnizoneve tė qyteteve tė Shqipėrisė Jugore, konfiskimi i pasurive tė tyre si dhe presioni i vazhdueshėm i forcave qeveritare mbi popullsinė, bėnė qė feudalėt shqiptarė tė hiqnin dorė nga lėvizja. Megjithėse njė pjesė e tyre u hodh nė male pėr njė farė kohe, lėvizja u topit, pėr tu gjallėruar mė pas, nė mesin e muajit prill 1831, kur feudalėt e jugut mbėshtetėn luftėn e Mustafa pashė Bushatlliut kundėr reformave centraliste nė Shqipėrinė Veriore.
Krijoni Kontakt