Bidati-definicioni, llojet dhe dispozita
Bidati nė kuptimin gjuhėsor (etimologjik) dmth. ėshtė marrur nga fjala: risi, pra diēka e shpikur pa shembull tė mėparshėm, si p.sh., fjala e Allahut:
"Ai ėshtė shpikėsi i qiejve dhe i tokės-pa kurrfar shembulli tė mė parshėm." El-Bekare: -117.
Gjithashtu fjala e Allahut:
"Thuaj: "Unė nuk jamė risimtar prej tė dėrguarve". El-Ahkaf: 9.
Pra nuk jam pejgamberi i parė e as shpikės i kėsaj rruge mirėpo kam pasur shembuj para meje.
E nėse thua: Fulani ka shpikur risi, pra kuptohet; Fulani ka bėrė njė vepėr pa shembull tė mėparshėm.
Bidati ndahet nė dy pjesė kryesore:
1-Bidat apo risi nė zakone, sikurse zbulimet e reja shkencore etj. e kjo gjė ėshtė e lejuar sepse origjina e dispozitave nė zakone ėshtė e lejuar derisa tė vijė argumenti nga feja pėr ndalimin e tij (e nėse nuk ka argument pėr ndalimin e tij atėherė pra ėshtė i lejuar).
2-Bidati nė fe, e ky lloj i bidatit ėshtė i ndaluar-haram, sepse origjina e dispozitave fetare ėshtė: mosveprimi derisa tė vie argumenti pėr lejimin e tij ( e nėse nuk ka argument pėr lejimin e tij atėher ėshtė i ndaluar). Thotė Pejgamberi sal-Allahu alejhi ve selem: "Kush shpik nė fenė tonė atė qė nuk ėshtė prej saj, ajo ėshtė e refuzuar"1 , kurse nė njė transmetim tjetėr thotė: "Kush punon njė punė qė nuk e kemi punuar ne, ajo ėshtė e refuzuar". 2
Llojet e bidateve nė fe:
Bidati nė fe ndahet gjithashtu nė dy lloje:
Lloji i parė: Bidati nė fjalė dhe besim nė zemėr, sikurse fjalėt dhe besimi i Xhehmijėve3, Mu`tezilėve4, Rafidijėve1 dhe grupacioneve tjera, e tė cilat janė tė humbura nė qėshtjet e besimit.
Lloji I dytė: Bidati nė adhurime, pra; adhurimi i Allahut nė mėnyrė tė cilėn nuk na ka mėsuar Ai e as Pejgamberi i Tij, e ky lloj i bidatit ndahet nė disa nėngrupe:
A: Adhurim i shpikur nga fillimi i tij deri nė fund, psh, shpikja e ndonjė lloji tė namazi, agjėrimi apo festa si mevludi etj.
B: Shtojcė e njė pjese tė adhurimit e ky adhurim nė esenc ėshtė i lejuar si psh, shtimi i rekatit tė pestė nė farzin e namazit tė drekės apo ikindisė etj.
C: Bidat nė cilėsinė apo mėnyrėn e kryerjes sė kėtij adhurimi si psh, bėrja e dhikrit pas namazit (pra kjo gjė ėshtė e lejuar), mirpo nėse bėhet me zė dhe nė mėnyr tė pėrbashkėt (me xhemat) atėher ndalohet, ose mundimi i vetes nė kryerjen e adhurimevedhe dalja nga kufinjėt e normales.
D: Caktimi i ndonjė kohe apo vendi pėr adhurimtė cilin feja nuk e ka caktuar si psh, caktimi i ditės sė pesėmbdhjet tė muajit Shaban dhe agjėrimi i saj apo falja namaz nafilekėtė nat. . Pra origjina e agjėrimit dhe namazit janė tė lejuara nė pėrgjithėsi por pėrcaktimi i kėsaj pėr tė cilėn nuk ka argument ėshtė bidat.
Dispozitat e bidatit me llojet e tij:
Ēdo bidat nė fe ėshtė i ndaluar dhe lajthitje nga rruga e drejtė, thotė Pejgamberi sal-Allahu alejhi ve selem: "Keni kujdes nga shpikjet nė fe, sepse ēdo shpikje risi- ėshtė bidat e ēdo bidat ėshtė humbje". 1, gjithashtu thotė Pejgamberi sal-Allahu alejhi ve selem: "Kush shpikė nė fenė tonė atė qė nuk ėshtė prej saj, ajo ėshtė e refuzuar"2, e nė njė transmetim tjetėr thotė: "Kush punon njė punė qė nuk e kemi punuar ne, ajo ėshtė e refuzuar"3.
Pra kėto hadithe argumentojnė se ēdo shpikje nė fe ėshtė bidat dhe ēdo bidat ėshtė i ndaluar dhe i refuzuar, mirpo duhet ta dimė se kjo ndalesė apo ky haram ėshtė shkallė apo gradė, sipas llojit tė bidatit, pra ka tė rrezikshėm por ka edhe mė tė lehtė e prej tij ka kufėr tė qartė si psh, tavafi rreth varreve1, lutja e tė vdekurve dhe kėrkimi i tė mirave apo ndihmės prej tyre, apo ėshtė mjet qė tė dėrgon nė shirk si psh; ndėrtimi i xhamive mbi varreza, falja nė varreza dhe lutja nė to, apo ėshtė dyfytyrėsi nė besim si psh; bidatet e Havarixhėve2, Kaderijėve3 dhe Murxhive4 nė fjalėt e tyre tė cilat janė nė kundėrshtim me argumentet e fesė tonė, apo ėshtė mėkat si psh; mosmartesa pa arsye, agjėrimi nė kėmbė duke qėndruar nė diellė etj. 1
Vėrejtje :
Ata qė e ndajnė bidatin nė bidat tė mirė dhe tė keq kan gabuar nė ndarjen e tij dhe e kanė kundėrshtuar Pejgamberin sal-Allahu alejhi ve selem i cili ka thėnė: (Ēdo bidat ėshtė humbje), pra Pejgamberi thotė ēdo bidat ėshtė humbje e kėta persona thonė jo, nuk ėshtė ashtu mirpo ka edhe bidate tė mira.
Thotė Hafidh iben Rexhebi nė librin e tij tė njohur ``Xhamiul ulumi vel hikem``: Fjala e Pejgamberit sal-Allahu alejhi ve selem: (اdo bidat ėshtė humbje) ėshtė prej fjalėve pėrmbledhėse tė tij me tė cilėn e ka pėrmbledhur ēdo gjė, dhe ka vendosur njė rregull tė madhė nė fe, i cili ėshtė i pėrngjashėm me fjalėn tjetėr tė tij sal-Allahu alejhi ve selem: (Kush punon nė fenė tonė atė qė nuk ėshtė prej saj, ajo ėshtė e refuzuar), pra ēdokush qė shpikė nė fe diēka e nuk ka bazė, ajo ėshtė humbje, dhe feja jonė ėshtė larg tij, pa marrė prasysh a ėshtė kjo shpikje nė qėshtjet e akides besimit-, adhurimeve apo nė fjalė. 1
E ata qė thonė se ka bidat tė mira nuk kanė argument pėrveq fjalės sė Omerit radij-Allahu anhu i cili ka thėnė nė qėshtjen e teravisė: (Sa bidat i mire qė ėshtė ky), gjithashtu kėta persona thonė se nė kohėn e selefit tė parėve tanė tė mirė-ndodhėn shumė gjėra qė nuk kishin ndodhur mė parė e ata nuk i kundėrshtuan si psh; mbledhja e Kur`anit nė njė libėr, shkrimi i haditheve etj., mirėpo kėta persona duhet ta dinė se kėto vepra, pra qoftė fjala e Omerit apo tė tjerat kishin bazė nė fe e nuk u bėnė pėr herė tė parė.
Sa i pėrket fjalės sė Omerit radij-Allahu anhu ``Sa bidat i mire qė ėshtė ky``, ai pati pėr qėllim kuptimin e tij gjuhėsor, e jo fetar, pra vepra e tij kishte bazė nė fe, sepse Pejgamberi e kishte falur kėtė namaz me shokėt e tij disa ditė, e pastaj mė nuk doli nė xhami pėr kėtė namaz, e kur u pyet se ku qėndron shkaku nė mosdaljen e tij nė xhami pėr kėtė namaz tha se kam frikė mos po u obligohet e nuk mund ta kryeni, e pastaj filluan shokėt e tij tė fallen nė xhami grupe tė voglasa ishte Pejgamberi gjallė, e pas vdekjes sė tij, Omeri radijAllahu anhu i bashkoi besimtarėt qė tė fallen pas njė imami tė caktuarashtu siq faleshin nė fillim pas Pejgamberit sal-Allahu alejhi ve selem, pra puna e Omerit nuk konsiderohet bidat, e sa i pėrket fjalės sė tij ajo ka qėllim kuptimin gjuhėsor.
Edhe mbledhja e Kur`anit nė njė libėr ka bazė nė fe sepse Pejgamberi sal-Allahu alejhi ve selem i urdhėronte shokėt e vet me shkrimin e Kur`anit, mirėpo ishte i shkruar nėpėr vende tė ndryshme, e sahabėt e mblodhėn nė njė vend qė tė ruhej mė mirė. Kurse sa i pėrket qėshtjes sė mbledhjes dhe shkrimit tė hadithit kjo vepėr ka gjithashtu bazė nė fenė tonė, sepse Pejgamberi sal-Allahu alejhi ve selem sa ishte gjallė urdhėronte tė shkruhej hadithi i tij pėr disa shokė qė kėrkonin tu shkruhej ndonjė qėshtje fetare e kishin frikė nga harresa e tė ngjashme, edhepse nė mėnyrė tė pėrgjithshme i pat ndaluar nga shkrimi i hadithit por shkaku i ndalesės ishte se frikėsohej sal-Allahu alejhi ve selem nga pėrzierja mes Kur`anit dhe hadithit, e pėr kėtė arsye urdhėroi tė shkruhej vetėm Kur`ani, e pas vdekjes sė tij ky problem mė nuk ekzistonte sepse Kur`ani u plotėsua dhe u shkrua sa ishte gjallė Pejgamberi e disa sahab e mėsuan pėrmendėsh para vdekjes sė tij e disa tė tjerė mė vonė. Kėshtuqė pasi u zgjidh problemi i Kur`anit sahabėt filluan ta shkruanin hadithin me qėllim qė mos tė zhdukej, Allahu I shpėrbleftė pėr kėtė punė, sepse ata u bėnė shkaktarė qė tė ruhej libri i Allahut dhe suneti i Pejgamberit sal-Allahu alejhi ve selem nga ēdo ndryshim dhe zhdukje.
Shėnime:
1-Transmeton Buhariu dhe Muslimi.
2-Transmeton Muslimi.
3 Njė nga grupet e pasuesve tė mendjes tė cilėt i pasuan bidatet dhe mendimet qė ishin nė kundėrshtim me akiden e Selefit, u ndikuan me tė madhe nga Jėhudėt dhe tė krishterėt.
4 Grupacion u paraqit nė fund tė sundimit Emevij dhe u zhvillua gjatė sundimit Abasij besimin e tyre e ngritėn nė bazė kuptimit tė mendjes e jo nė argumente gjithashtu patėn ndikim nga filozofia.
5 Grup shiit qė beson se hilafetin (sundimin) pas Pejgamberit e meritonte Aliu e jo Ebu Bekri e as Omeri radijallahu anhum dhe besojnė se kjo qėshtje ėshtė prej bazave tė besimit. (El-Mevsuatu el-mujesere fil edjani vel medhahib).
6Transmeton Ebu Davudi dhe Tirmidhiu dhe thotė : hadithi ėhstė I mirė dhe I vėrtet.
7 Transmeton Buhariu dhe Muslimi.
8 Transmeton Muslimi.
9 Siq janė tek ne nė disa vende adhurimi i teqeve dhe tyrbeve.
10 Quhet ēdokush qė mundohet ti bėj puē prijėsit tė cilin e kan pranuar muslimanėt pėr udhėheqės tė tyre.
11 Grupacion islam i cili pason mendime tė gabuara nė ēėshtjet e kaderit dhe thotė se njeriu ėshtė i lirė ne kryerjen e punėve tė tij e Allahu nuk mund tė pėrzihet nė to. (El-Mevsuatu el-mujesere. . . )
12 Grupacion islam i cili gaboi nė kuptimin e imanit tė cilėt gjithashtu u ndanė mes vete nė definicionin e imanit disa thanė imani ėshtė besim me zemėr dhe shqiptim me gojė tė tjerėt thanė mjafton vetėm shqiptimi etj.
13 Shih ``El-I`tisam`` 2-37.
14 Xhamiul ulumi vel hikem 223.
1-Transmeton Buhariu dhe Muslimi.
2-Transmeton Muslimi.
3 Njė nga grupet e pasuesve tė mendjes tė cilėt i pasuan bidatet dhe mendimet qė ishin nė kundėrshtim me akiden e Selefit, kan ndikim tė madhė nga Jėhudėt dhe tė krishterėt.
4 Grupacion u paraqit nė fund tė sundimit Emevij dhe u zhvillua gjatė sundimit Abasij besimin e tyre e ngritėn nė bazė kuptimit tė mendjes e jo nė argumente gjithashtu patėn ndikim nga filozofia.
5 Grup shiit qė beson se hilafetin (sundimin) pas Pejgamberit e meritonte Aliu e jo Ebu Bekri e as Omeri radijallahu anhum dhe besojnė se kjo qėshtje ėshtė prej bazave tė besimit. (El-Mevsuatu el-mujesere fil edjani vel medhahib).
6Transmeton Ebu Davudi dhe Tirmidhiu dhe thotė : hadithi ėhstė I mirė dhe I vėrtet.
7 Transmeton Buhariu dhe Muslimi.
8 Transmeton Muslimi.
9 Siq janė tek ne nė disa vende adhurimi i teqeve dhe tyrbeve.
10 Quhet ēdokush qė mundohet ti bėj puē prijėsit tė cilin e kan pranuar muslimanėt pėr udhėheqės tė tyre.
11 Grupacion islam i cili pason mendime tė gabuara nė qėshtjet e kaderit dhe thotė se njeriu ėshtė i lirė ne kryerjen e punėve tė tij e Allahu nuk mund tė pėrzihet nė to. (El-Mevsuatu el-mujesere. . . )
12 Grupacion islam i cili gaboi nė kuptimin e imanit tė cilėt gjithashtu u ndanė mes vete nė definicionin e imanit disa thanė imani ėshtė besim me zemėr dhe shqiptim me gojė tė tjerėt thanė mjafton vetėm shqiptimi etj.
13 Shiqo ``El-I`tisam`` 2-37.
14 Xhamiul ulumi vel hikem 223.
Salih el-Fevzan,
3.9.2004
Krijoni Kontakt