Bid'ah (Bidati) - Risite ne fene Islame!
C'fare eshte Bid'ati? Si kanė vepruar dijetarėt e ymmetit me bid’atin, cili ėshtė tė kuptuarit e vėrtetė tė ēėshtjes sė bid’atit?
Pėrgjigje:
Pėr ta njohur domethėnien e bid’atit dhe pėr ta kuptuar tė vėrtetėn e tij, ėshtė patjetėr qė tė njihemi me domethėnien e tij nga aspekti gjuhėsor (el-lugah), dhe kėshtu me domethėnien e tij nga aspekti terminologjik i sheriatit. Atėherė le tė fillojmė me domethėnien gjuhėsore.
Domethėnia gjuhėsore e bid’atit
Bid’ati ėshtė risi (el-hadeth) dhe ajo qė ėshtė bėrė nė fe pas plotėsimit tė saj. Ibnu Es-Sukejti thotė: Bid’ati ėshtė ēdo risi. Fjala risi nė traditė zakonisht pėrdoret nė kontekst tė pėrēmimit. Ebu Adnan thotė:Rismėtari (المبتدع) ėshtė ai i cili e ēpikė njė ēėshtje tė cilėn nuk e ka parapri askush mė parė pėrpos tij. Filani ėshtė rismėtar nė kėtė ēėshtje, do tė thotė: i pari qė nuk ėshtė paraprirė nga askush. Thuhet nuk ėshtė pėr mua rismėtar dhe as novator… Fjala bid’at vjen nė format e saj foljore: أبدع, إبتدع, تبدَّع, qė do tė thotė: bėj risi. Allahu i madhėruar thotė: وَرَهْبَانِيَّةً ابْتَدَعُوهَا– “…ndėrsa murgėsinė ata vetė e shpikėn…”[1]; pastaj nė formėn foljore: بدَّعه - e ka akuzuar pėr bid’at, إستبدعه - e ka llogaritur pėr bid’at; ألبديع - risi e ēuditshme, po ashtu ألبديع -do tė thotė: novator shpikes, kurse أبدعت الشيئ – do tė thotė ‘kam shpikur njė gjė jashtė ēdo modeli paraprak’.[2]
Domethėnia terminologjike e bid’atit
Nga aspekti terminologji i sheriatit, ekzistojnė dy mėnyra tė definimit tė bid’atit.
Mėnyra e parė: ėshtė mėnyra e El-Izz bin Abdis-Selam, i cili bid’atin e definon si njė gjė qė Pejgamberi a.s. nuk e ka vepruar (إن ما لم يفعله النبي بدعة), dhe e ndanė nė disa dispozita, ku thotė:”Bid’ati ėshtė njė veprim qė nuk ka ekzistuar nė kohėn e Pejgamberit s.a.v.s. dhe ndahet nė: bid’at i obliguar (بدعة واجبة); bid’at i ndaluar (بدعة محرمة ); bid’at i rekomanduar (بدعة مندوبة); bid’at i urrejtur (بدعة مكروهة) dhe bid’at i lejuar (بدعة مباحة). Kurse rruga pėr tė njohur se ēfarė bid’ati ėshtė, nevojitet qė akėcilin ta parashtrojmė pėrpara rregullave tė sheriatit (قواعد الشريعة): nėse ai (bid’ati) hyn nė kategorinė e gjėrave tė obliguara, atėherė ai ėshtė vaxhib – i obliguar; nėse hyn nė kategorinė e tė ndaluarave, ėshtė haram – i ndaluar; nėse hyn nė kategorinė e rekomandimeve, ai ėshtė mendub – i rekomanduar; nėse hyn nė kategorinė e tė urrejturave, ai ėshtė mekruh – i urrejtur; e nėse hyn nė kategorinė e tė lejuarės, ai ėshtė mubah - i lejuar.[3]
Kėtė domethėnie e vėrteton edhe Imam Neveviju r.h. kur thotė: “gjithēka qė nuk ka qenė nė kohėn e Pejgamberit a.s. quhet bid’at, mirėpo ka nga ai qė ėshtė i mirė (hasenen), dhe po ashtu ka qė ėshtė nė kundėrshtim me kėtė”[4]
Mėnyra e dytė: ėshtė ajo e cila tė kuptuarit e bid’atit nė kuadėr tė kuptimit terminologjik e bėn mė tė veēantė nga tė kuptuarit e tij nė gjuhė. Prandaj bid’atin e konsideron vetėm si tė pėrēmuar dhe nuk e quan fare me dispozitėn e vaxhibit, mendubit, mubahit dhe mekruhit, sikurse veproi El-Izz. Kjo mėnyrė e tė kuptuarit tė bid’atit, e ngushton atė vetėm nė tė ndaluar. Prej atyre qė e mbrojnė kėtė qėndrim, ėshtė Ibni Rexhep El-Hanbelij r.h. i cili e qartėson kėtė domnethėnie kur thotė:”Bid’ati nėnkupton atė risi e cila nuk ka bazė nė sheriat qė dėfton pėr mbėshtetjen e saj, ndėrsa, nėse ka bazė nė sheriat qė dėfton pėr mbėshtetjen e saj, atėherė ajo nuk llogaritet bid’at, anipse nga aspekti gjuhėsor e meriton tė quhet e tillė (و اما ما كان له اصل في الشرع يدل عليه فليس ببدعة، و إن كان بدعة لغة).[5]
Nė tė vėrtetė qė tė dy mėnyrat dakordohen mbi tė kuptuarit e realitetit tė bid’atit, megjithė ndryshimin e tyre nė fillim, qė ēojnė deri te kuptimi pėr tė cilin janė unikė se bid’ati i pėrēmuar (المذمومة) vepruesi i tė cilit bėn mėkat, ėshtė ai bid’at i cili nuk ka bazė nė sheriat qė dėfton pėr tė, dhe kjo ėshtė ajo qė Resulullahi s.a.v.s. e ka thėnė: كل بدعة ضلالة – “disa prej bid’ateve janė devijim”[6]
Kėshtu nė kėtė kuptim tė qartė dhe tė drejtė, kanė shkuar imamėt (prijėsit) e juristėve islamė dhe dijetarėt e ymmetit, meritor pėr t’u pasuar. Transmeton imam Bejhekiu nga Imam Shafiu se ka thėnė:Risitė e ēėshtjeve janė dy sosh: E para:ajo ēka kundėrshtohet nga Kur’ani apo Sunneti apo tradita apo koncenzuesi i dijetarėve (ixhma), e ky ėshtė bid’ati qė shpie nė devijim; dhe e dyta: ėshtė njė bid’at i mirė i cili nuk kundėrshtohet nga asnjėri prej tyre, prandaj ky ėshtė bid’at qė nuk duhet nėnēmuar.[7]
Autoriteti i Islamit Ebu Hamid El-Gazalij r.h. thotė: jo ēdo gjė qė ėshtė bid’at nuk ėshtė e ndaluar, por i ndaluar ėshtė njė bid’at qė kundėrshton Synnetin e vėrtetuar dhe pezullon njė ēėshtje qė ėshtė prej sheriatit”[8]
Gjithashtu transmeton imam Neveviju r.h. nga mbreti i dijetarėve Imam Iz-zud-din bin Abdis-Selam, ku Neveviju thotė:”Ka thėnė dijetari i madh, imami, pėr dituritė e gjera tė tij nė shkenca tė ndryshme, kanė unanimitet dijetarėt Ebu Muhammed Abdul Aziz bin Abdus-selam nė fund tė librit tė tij “El-Kavaidu” Bid’ati ndahet nė vaxhib, haram, mendub, mubah… etj.[9], po ashtu nė njė vend tjetėr nė thėnien e tij mbi “shtrėngimin e duarve” (ألمصافحة) pas namazit, ne do ta veēojmė prej saj fetvan nr.66, ai thotė:”Dije se kėto “shtrėngim duarėsh” janė tė rekomanduara (mustehabb) nė ēdo takim, ndėrsa sa i pėrket asaj qė e kanė bėrė zakon njerėzit pėr “shtrėngimin e duarėve” vetėm pas dy namazeve, atij tė sabahut dhe tė ikindisė, nuk ka bazė nė sheriat nė kėtė mėnyrė, mbase nuk ka gjė tė keqe nė kėtė (لا بأس به), sepse baza e “shtrėngimit tė duarėve” ėshtė sunnet, kurse respektimi i kėtij synneti nga ana e tyre nė disa e raste, e lėshimi i tij nė disa tė tjera, nuk i pėrjashton ato nga tė qenurit e tyre prej llojit tė “shtrėngimit tė duarėve” e cila ka bazė nė sheriat”[10]
Ibni Ethiri ka thėnė:”Bid’ati ėshtė dy sosh:bid’ati i mbarė (بدعة هدي) dhe bid’ati i mbrapshtė (بدعة ضلالة). Ai qė vjen nė kundėrshtim me atė qė e ka urdhėruar Allahu dhe i Dėrguari i Tij s.a.v.s., i tilli ėshtė nė sferėn e nėēmimit dhe mohimit, kurse ai qė vjen nė kontekstin e tėrėsisė sė rekomandimeve dhe motiveve tė tilla, i tilli ėshtė nė arenėn e lavdėrimit”… pastaj thotė: Bid’ati i mirė nė tė vėrtetė ėshtė sunnet (و البدعة الحسنة في الحقيقة سنة), dhe nė kėtė komentim bartet hadithi: كل محدثة بدعة – ēdo risi ėshtė bid’at, nė kontekstin qė manifestimi i tij ka rezultuar ndryshe nga parimet e sheriatit, kurse nuk e kundėrshton synnetin (و لم يخالف السنة)[11]
Po ashtu edhe Ibnu Mendhuri r.h. ka njė konstatim tė mirė rreth bid’atit nė aspektin terminologjik tė tij kur thotė:”Bid’ati ėshtė dy sosh: bid’ati i mbarė (بدعة هدي) dhe bid’ati i mbrapshtė(بدعة ضلالة). Ai qė vjen nė kundėrshtim me atė qė e ka urdhėruar Allahu dhe i Dėrguari i Tij, i tilli ėshtė nė sferėn e pėrēmimit dhe mohimit. Ndėrsa ai qė realizohet nėn pėrgjithėsimin e rekomandimeve tė Allahut, qė ka motive nga fjala e Allahut dhe e tė Dėrguarit tė Tij, i tilli ėshtė nė sferėn e tė lavdėruarave; po ashtu ai qė nuk ka ndonjė shembull ekzistues, sikurse ėshtė lloji i sexhdeve, i bujarisė, veprat e mira, i tilli ėshtė prej veprimeve tė lavdėruara. Nė kėto raste nuk lejohet qė ai tė jetė nė kundėrshtim me njė gjė qė ka ardhė sheriati, ngase Pejgamberi a.s., nė fakt ka bėrė shpėrblim pėr atė, ku thotė:
من سن سنة حسنة فله أجرها و أجرمن عمل بها
”Kush e hap njė rrugė tė mirė, ai do tė ketė shpėrblimin e saj dhe tė atyre qė veprojnė sipas saj”, ndėrsa pėr tė kundėrtėn e tij thotė:
و من سن سنة سيئة فعليه وزرها و وزر من عمل بها
“Kush e hap njė rrugė tė keqe, ai do tė ketė ndėshkimin e saj dhe tė atyre qė e veprojnė atė”, kjo kur bid’ati ėshtė nė kundėrshtim me atė qė e ka urdhėruar Allahu dhe i Dėrguari i Tij. Thotė (Ibnu Mendhuri) prej kėtij lloji (prej llojit qė nuk e kundėrshton udhėrin e Allahut dhe tė Dėrguarit tė Tij), ėshtė thėnia e Omerit r.a.: نعمت البدعة هذه - ē’bid’at i mirė ėshtė ky?, pasiqė ky ėshtė prej veprave tė mira dhe bėnė pjesė nė sferėn e lavdėrimit, e tė cilin e quajti bid’at dhe e lavdėroi, ngaqė Resulullahi s.a.v.s. nuk ua pati bėrė synnet atyre (لم يسنَّها لهم). Ai (Pejgamberi a.s.) e fali atė disa netė, pastaj e la dhe nuk e pėrfilli, gjė qė as njerėzit nuk u tubuan pėr tė. Dhe kjo vazhdoi tė mos jetė edhe nė kohėn e Ebu Bekrit. Mirėpo Omeri r.a. i tuboi njerėzit ndaj saj (teravisė) dhe ua rekomandoi njė gjė tė tillė. Pėr kėtė asrye e quajti “bid’at”, qė nė tė vėrtetė ėshtė sunnet nė bazė tė thėnies sė Pejgamberit a.s.
َعَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الْخُلَفَاءِ الرَّاشِدِينَ مِنْ بَعْدِي
“Pėrmbajuni synnetit tim dhe traditės pas meje tė halifėve besimdrejtė…” dhe thėnies sė tij
اقْتَدُوا بِاللَّذَيْنِ مِنْ بَعْدِي أَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ
”Pranoni pėr liderė ata dytė pas meje, Ebu Bekrin dhe Omerin.
Nė kėtė frymė bartet hadithi كل محدثة بدعة – “ēdo risi ėshtė bidat”, me tė cilin synohet ai bid’at qė i kundėrshton parimet e sheriatit dhe qė nuk pajtohet me Sunnetin”[12]
Vazhdon.............
Krijoni Kontakt