Diskutime mbi Oliver Jens Schmitt

[Kreksi]

Zingjiri Iliro-Shqiptar (pergjigjia e dytë Oliver Jens Schmitt-it )


Zingjiri Iliro-Shqiptar
Dihet që nga burimet e vjetra se, sulmet Doriane që vërshuan tërë Greqinë rreth vitit 1200 para Krishti dhe vijuan të pushtonin gati se të tërë ishujt e Egjeut, si duket, la gjurmë të pa shlyera pa dyshim në Kretë si dhe ishujt tjerë të Egjeut, ku sot hasim dy toponime, dy emra të njohur të qyteteve, Gurnia dhe Mallia.
Sipas studiuesit dhe autorit të njohur Gustave Glotz në vepren e tij Qytetrimet Egjeane, në një paragraf që ia kushton invadimeve Doriane ai thotë; "Duke u perhapur kahë Lindja, nëpër të gjitha brigjet e Mesdheut, pra në Azië të Vogël, Akejet prapa tyre kishin lën një shpraztirë, ku pakë nga pakë, grupe tjera etnike, të njëjtës rac dhe që flisnin një dilekt të njëjtës gjuhë, dolen nga Iliria dhe shperthyen pertej maleve Pinde duke vijuar gjithnjë të shtyhën kah mesi i Greqisë Dorianët hyrën në histori "!
"Fortifikata dhe muret e Mikenës në fillim iu sherbyen Akejve si mburoje perkohësishtë siç e prisnin këtë eventualitet, mirëpo Heraklidët, kështu i quanin Dorianet sepse si hyjni kishin Herakleun, të organizuar në tri grupe sulmuan tërë Greqinë, asgjë nuk iu dilte perpara, derisa u ndalen në Arkadië dhe pastaj filluan ti pushtojnë edhe ishujt gjitha një nga një; Kreten, Roden, Kosin, melos, Terra etj..."
Ky invadim shperndau shumë e shumë popuj të këtyre ishujve të cilët mezi gjeten shpetim në brigjet e Azisë, e disa prej tyre kishin arrijtur edhe në kufijt e Egjiptit, në kohën e Ramsezit III-të s'iç ishte fisi Pelesati, që gjeti një vendbanim tjetër në Palestinën e sotme..."
Akejt mëzi gjetën shpetim në Atikë tek vllëzërit e tyre, një valë e madhe e refugjatve kishin gjetur strehim tek kolonët e brigjeve të Azisë, (Tuki e sotme) që e ndryshoi qytetrimin. Ionia, që pastaj do ishte vendlindja e Homerit, pranoi refugjatët Akej dhe pa dyshim edhe te atyre që banonin në Pilos, Pelpponeze (Amore) ku Delos bëhët si qendër kulti e këtyre Akejve emigrantë atiko-ionanë..."
Një dinasti e Heraklidve dorian u bë kryzot i tokave të Lidisë, kështu pra, të gjithë Egjeanët braktisen ishujt, ndêr ta, si e permendem siper, Pelesati ose si quheshin nga egjiptasit, Kheretim, banorë të Kretës, si dhe popuj tjerë me emrin Zakkara, teukerien nga Zakro. Të gjithëkêta refugjatë suleshin drejtë Egjiptit, kjo turm e madhe njerëzish disa prej tyre kishin marrur anijet e tjerët nga Azia e vogël, familje te tëra gra e fëmijë tëngarkuar në karroca, ecnin drejtë Egjiptit..;"
Asnjë popull nëpër Azi të Vogël nuk arrijti t'ua ndali turrin këtyre refugjatëve Egjeanë, edhe se Ramsezi u zuri priten dhe i ndali në vëndin e quajtur Magadil, (Liban-Siri) nuk mudi ti ndaloi të vëndoseshin në Gaza e Ashkelon dhe aty krijuan shtetin e trye të ri nê vitin 1193 para krishti, pra rreth 8 vite pas sulmeve të para Doriane.
Se çka ndodhi pastaj më boten Mikenase pas këtij invadimit Dorianë të 1200 para krishti, nuk krahasohet më ndodhit që pësoi Kreta dy shekuj më parë nga pushtimet e po këtyre Akejve, por që, Akejet iu pershtaten qytetrimit Egjean, nuk e shkatrruan...
Kurse invadimi Dorian i cili doli papritmas nga mbrëndësia e Shqipërisë së egër, shkatrroi gjithëqka që kishin përpara. Klimi i tyre nga Korinta në Spartë shënohet përmes germadhave që lanë pas tyre.
Poashtu edhe në Kretë, të gjitha portet ishin braktisur dhe gjetur strehim në naltësi të maleve, qyteti Knos digjet flakë i tëri.
Këtë herë gjithqka perfundoi për Knosin, që për disa shekuj ishte zotnuese nê ujërat e Mesdheut; nën gerrmadhat e nxiëra që mbuluan shekuj e shekuj, 3000 vite kaluan në një qetësi si vdekje, perfundimishtë si pas një kataklizmi universal, qytetrimi i bronzit u zhduk dhe u paraqit tjetri i hekurit, pra me invadimin e kêtyre barbarve Dorianë perfundoi qytetrimi Egjeanë i cili u kthye si në Mesjetë dhe priste Renesancen".
Referanca; Gustave Glotz "Qytetrimi Egjeanë" - 1923

Aryeja e një shenimi në një Blog nxjerrrte iden se emri Mallia në Kretë, vjenë diku nga lindja, nga asirianët, kananet e popuj tjerë dhe se ishte për të, emër njeriu....
Mirëpo, sipas autrve të ndryshëm si dhe duke iu referuar Robert D'Angely në Enigma, emri Malia, burimi Strabonit, emër qe e hasim edhe në Lesbos, spjegohet përmes gjuhës shqipe, Mali=malet apo Mali=Montagne.
Mirëpo, sipas mendimit tim, kësaj hipoteze mund ti shtojmi edhe toponimin tjetër që është Gurnia, dhe pa dyshim se Gurnia, apo Gurishte, spjegohet permes shqipes ku ne dy rastet perfundojnë me -ia- Gurn-ia- njashtu si edhe Mall-ia.
Mirëpo duhët kêrkuar edhe nga pikpamjet tjera rreth prejardhjes së emrit Malia apo pse jo Mallia ? Pse mos të mirret Mallia= si një vendë apo depo e mallrave=Mallia ?.. aty ku grumbulloheshin mallrat ?
Pse të kërkohet ky emër në Mezopotami, Siri, Mari, Kanan kur mu afër Mall-ia në Kretë, 30 kilometra më në lindje kemi edhe qytetin tjetër =Gurnia=Gur-nia që spjegohet mirë permes shqipes dhe si e cekëm më lartë dëshmin tjetër nga autori Gustave Glotz se, rreth viti 1200 para krishti i tërë Egjeu si dhe Kreta u pushtun nga Dorianët e ardhur nga Shqiëria, perndryshe në histori njihên edhe si Heraklidët të cilët dolen nga Iliria, Shqipëria e sotme, a nuk do mjaftonte kjo dëshmi se gjuha shqipe la gjurmë edhe në Kretë ?
Fushata anti Doriane nga historianët grekë ?
Duhët të shtojmi se, këto vitët e fundit, historianët grekë e arkeologët kanë marrur urdhër nga qeveria greke që të evitohet emri Dorian, te fshihet nga historia greke duke pretenduar se ky invadim "nuk ka egzistuar kurrë" por gjoja se është çpikje e arkeologëve te huaj..."
Si e shihni, arsyjet dihen...pa komente !

P.S: Një gojdhanë e vjetër tregohët tek ne,
...na ishte njëherë një mbret, kishte mobilizuar të gjithë te rinjët për luftë dhe para se të bëhëshin gati të shkonin në fushëbetej, mbreti iu thotë ushtarve të rinjë; - A keni ende gjallë baballarët tuaj gjyshin apo babain ?
Ngriten doren shumica dhe mbreti i dau anash e iu tha; - Keni një javë pushim, nëse e doni nga një dhurt te madhe prej meje, vrani gjyshin apo babain tuaj, do shperblehni posa te kthehëni...
Dhe këta te rinjët e shkret bëjnë si iu tha mbreti, i mbysin të gjithë pleqët dhe kthehen, perpos njërit...Ai ishte qelluar i mençur, e gënjeu mbretin, i thotë; "unë e vrava gjyshin tim, te vetmin që kujdesj për mua qysh kur isha i vogël.." dhe mbreti gëzohët, mirë ua keni bërë iu thotë, por, tani keni edhe një detyr ta kryeni, ai që nuk ia arrinë do ti kputet koka këtu para të gjithë ushtarve, iu thotë mbreti dhe perulet, merrë një grusht zallë(rërë) para këmbëve dhe iu thotë të rinjve; -E shihni, kam një grusht zallë, por nga ju dua që kur të kthehëni nga shtëpia juaj të më bëni nga një qafore rruzash prej këtij zalli...
Ushtarët e rinjë që i kishin mbytur pleqët, te habitur e shikuan njëri tjetrin dhe i mbushen gjepat me zallë e shkuan në shtëpi të tyre.
Ky djali i zgjuar, më i mençuri, icili e kishte gënjyër mbretin se, gjoja e kishte mbytur gjyshin e tij, posa kthehët në shtëpi, shkon e gjënë gjyshin e tij qê e kishte fshehur diku në një ahur dhe i tregon se kishte hall te madh, koka do i shkonte nëse nuk ia sjellte mbretit rruzat e punuara nga zalli...!
Posa e dëgjoi djaloshin mirë, plaku i tha; "Mos u shqetëso fare, shko te mbreti më këtë zallin që e ke dhe, thuaj mbretit; "Lartëmadhêri, më jepni modelin se çfarë rruzash i doni dhe unë do t'ua sjelli punën që kerkoni nga unë"
Pa frikë, djali pas dy javësh kthehet para mbreti, të gjithë i kishte rradhtur duke i pyetur; "A e keni kreyer detyren tuaj, ti shohi rruzat tani"...por të gjithë një nga një iu pergjigjet se iu ishte e pamundur të bënin nga zalli rruza"... dhe me urdhër të mbretit menjëherë të gjithve iu pre koka...
I erdhi radha edhe këtij djalit që nuk e kishte kryer urdhêrine mbretit por e kishte fshehur gjyshin e tij, dhe nxjerrë zallin e i thotê mbretit; "Lartëmâdhni, mê jepni njê model nga këto rruzt e zallit dhe do ta sjelli punën javën tjetër"...
Menjêherë mbreti e hetoi se ky djaloshi ka fshehur gjyshin e tij dhe se nuk ka zbatuar urdhêrin si te tjerët që i kishin vrarë te gjithê pleqët e tyre, iu afrua mbreti e i tha;
"Ti je i falun, shko në shtëpi dhe perqafoje gjyshin që ta shpëtoi jeten"....
Pas disa ditësh, u khye në shtëpi djaloshi dhe e rroku e perqafoi ngrohtësishtë nga gêzimi gjyshin e tij te dashur me sa fuqi që kishte...

Prandaj, edhe ne me urdhëra te te huajve se do na japin dhurata nëse i mbysim te gjthë Akademiket tanë pleq dhe se do triumfojmi... POR qe rezultati...!

[Akili-A]

Dedë:=Graus, apolis, ateknos, apais, agamos. Meqe nuk di rrjedhen e shkrimit ne pergjithsi kam frike se gaboj, po edhe pse gaboj nuk ka gja. Mos valle bahet fjale per = gruen e atit= (babait), njerken qe ashte martu e qe ajo qe flet nuk e pelqen kte gja?
Dedë:=Apolis= per mua ashte fjale qe duhet zberthye me saktesi pasi spjegon shume gjane dhe qe merr edhe kuptime jo te njejta. Ne grek te sotme bahet fjale per qytetin por nuk me duket se ka ate kuptim,krejt tjeter gja don me thane.
Dedë:=Graus, apolis,ateknos,apais, agamos. Meqe nuk di rrjedhen e shkrimit ne pergjithsi kam frike se gaboj, po edhe pse gaboj nuk ka gja. Mos valle bahet fjale per =gruen e atit =(babait), njerken qe ashte martu e qe ajo qe flet nuk e pelqen kte gja?
=pa dyshim, njashtu duhet te ishte, =grauja=gruja= ke te drejt.e.
Dedë:=Apolis= ështe me e komplikuar, sepse; mendoj se gjithnje kur kemi =à= eëhtë e barabart me =âsht, =à= e naltë qiellzore...qe gati ka humbur, vetem malsoret e ruajne ende ...
XY: =Prona e tim Eti=Emrat e qytetetve në shqip mendoj se kanë ardhur si fjalë prone; =qy=ky=têt = nga i ati. Edhe sot ne Myzeqe Ky=Qy= shqyptim i Laleve. Ndersa =Polis= dhe âpolis janë dy kuptime te ndryshme.
Dedë:Po jam dakort,= â=po-li- s = ashte pâ ? folja =ashte=gjithmone ( â ) ashte shkrue e ngjitun me fjalen masardhese, po ashtu â.

nuk mund te gjendet ne kete forme zbulimi i fjaleve. sepse po beni gafa te medha nga padija,
1-duke marre fjale fundamentale te greqishtes (pa e ditur), dhe perpiqeni ti jepni kuptimin ne shqipen e sotme.
2-fjalet nuk jane te latinizuar sipas fonetikes shqip, por jane marre nga frengjishtja apo anglishtja.
3-jam dakort me idene tende qe te nxirren fjalet nga veprat e lashtesise qe kane prejardhje barbare. por ato duhen nxjerre ne greqishten e lashte ashtu sic ndodhen ne textet origjinale, e pastaj te shqiptohen germat greke si degjohen ne shqip, e jo ne anglisht apo frengjisht.
ps. Πονηρός - poniros (shqiptohet) dhe jo poneroi. hileqar
αγαμος - agamos - beqar gamos - martese dhe a mohuese
ατεκνος - ateknos - pa femije tekno - femije dhe a mohuese

librin zogjte (Ὄρνιθες) e aristofanit e kam ne shtepi, ne greqishten e vjeter. nese me jep paragrafet ku thuhet per fjalet e barbareve do ti sjell ketu.

[Kreksi]

Përshendetje Akil-A; e kam thënë pa pretendime këtu sipër se duhët të nisemi nga tekstet origjinale, kuptohet:
"Kuptohët se për ti identifikuar këto fjalë te vjetra dhe analizuar nga gjuhëtarë e studiues shqiptar duhët bërë perpjekje e mundime të shumta e te gjata sepse sot vështirë arrihët së pari te arrihet deri tek ndonjë kopje e këtyre teksteve te vjetra te shkruara në greqishten e vjetër dhe pastaj janë perkthyer në persishten e vjetër apo edhe gjuhên arabe, sot këto tekste te rralla gjënden në biblioteka te njohura po që kërkojnë angazhime të mëdhaja dhe investime për këto kërkime".

Falimenderit për këshillat Akil-A, keni te drejtë këtu edhe se është vëshirë të ghënden tekstet e vjetra duhet vepruar me punë shkëncore që iu perketë Akademikve e profesorve tanë të vjetër por si e keni vrejtur, sipas urdhërit të Schmitit i cili bënë thirrje që ti vrasim te gjithë pleqët tanë(akademiket) e pastaj... ti biemi fyellit... lol ! (lexoje ate anekdoten qe solla ne fund te postimit tjetêr) ...
Perpjekjet për ti zberthyër këto fjalë te vjetra nga shqipja e vjetër te cilat janë te shkrura ne tekstet e geqishtes së vjetër, pa pretendime, nuk janë ende te perfundura si duhej, e kupoj, por kemi Akdemik dhe profesor ende te pavdekshëm (ata te fshehur) te cilët kanë frikë te dalin nê siperfaqe nga Shmitat se do iu kputet koka...por do ia arrijnë, patjetër, deri mê tani në tekstet grke janë të njohura afër 100 fjalë për te cilat mendoj se mudn te kuptohën permes gjuhës shqipe mirëpo duhët mundim e shumë punê si dhe kopetenca që unë nuk mundëm ti kryej dhe se nuk jam as gjuhëtar e as profesor por thjeshtë kam pasion te kaluaren...dhe po nuk u munduam ta ringjallim te kaluaren dhe të bëjmi diçka edhe ne për ta, atêherë humbet edhe kuptimi i trashigimsisë universale që njerzimi sot mundohët ta pervetësoj per interesa e ideologji tjera shkatrruese. Prandaj me knaqësi e kisha pranuar propozimin tuaj, tekstin e vjetër të Aristofanit, që e verteta është, nuk gjendet aqë lehtë...por, tek "Zogjët" kemi dy tri citime nga Tribali, mirêpo ka edhe fjalë tjera te shkëputura edhe nga komedi tjera...më duhët të përpiloj një faqe të gjitha burimet nga autor e vepra te ndryshme. falminderit, shëndet.

[BLEDI_SH]

Zeqo kundër Shmit: Ja provat e vijimësisë iliro-shqiptare

Duke shfletuar një koleksion të gazetës "Illyria" të vitit 1935, pashë një shkrim profesional për arkeologjinë, botuar në datën 31 dhetuer 1935 dhe me vijim në datën 4 kallnuer 1936 të një njeriu që nënshkruan Dr. Shyqri Demiri. Titulli i shkrimit është "Arkeologjia dhe autoktoniteti Ilyro-shqiptarëve". Kam mbetur i befasuar kur e lexova, duke kuptuar se kisha të bëja me tekstin e një dijetari shqiptar i cili kishte fituar gradën shkencore Doktor në arkeologji.
Ja teksti i plotë i këtij shkrimi të rrallë:
ARKEOLOGIJA DHE AUTOKTONITETI I ILYRO-SHQIPTARVET
Gjurmimet arkeologjike në Shqipni gjinden ende në fillim. Okupacjonet e hueja pak a shum shkaktojshin nji pengim të ktyne gjurmimeve të dobishme për zhvillimin kulturuer të vendit t'onë, ku kanë lulzue qytetnime të ndryshme. Sot dy misjone arkeologjike, njani i kryesuem prej z. Leon Rey edhe tjetri prej z. L. M. Ugolini gjer më sot kanë bâm zbulime me rândësi të madhe t'epokave greke e romane. Mjerisht fushata e veprimevet të tyne âsht kufizue në Butrinto e n'Apolloni, dy vende klasike, kur se kërkimet në Shqipni të Veriut qi âsht tokë prehistorike e protohistorike, kanë mbetun djerr.

Nga shkencat arkeologjike, dega prehistorike-protohistorike, në kta vitët e fundit kanë marrë nji zhvillim të math. Rândësija mâ e madhe i âsht dhânë në Gjermani, ku janë tue u krijue kathedra njana pas tjetrës nëpër universitetet e ndryshme.

Kjo degë ka mâ shum rândësi për Shqipnín se sa për vende të tjera, sepse epoka prehistorike-protohistorike âsht arkeologji ilyrike e duhet të konsiderohet si nji shkencë kombtare dhe e domosdoshme për me ndriçue të kaluemit t'onë.

Asht e dijtun se kjo shkon krah për krah me kulturën klasike, mbasi në Shqipní përputhen të dy qytetnimet edhe në vorret e Ilyrvet gjindet importi grek direkt ase imitacioni i formavet.

Zbulime paleolithike mungojnë, po gjurma kulturore dalin piksëpari në fazën e fundshme neolithike.

Konstatohen katër klasë të gjuetunash, ndër të cilat âsht edhe nji thikë obsidiani qi u'gjet në Butrinto e me qênë se ky farë guri në Shqipní nuk gjindet po në ishullin e Melos, duken kjartas relacjonet qi kanë pasun banorët e këtushëm me vendet e largta të Mesdheut, qysh në kohët mâ të para (2500 p. Kr.). Në pikpamje ethnologjike kemi të bâjmë ktu me nji popullsi paraindoeuropiane, si duket me Pelasgët.

Në ktêkohë fillon invazjoni i indogjerman qi ishte nji popull i math, i ndamun në shum fise e djalekte. Mâ të përmendun nga kto fise ishin Grekët, Thrako-Ilyrët e Italikët.

Të parët qi u-shpërngulën nga Europa Qëndrore në Balkan ishin Grekët e mbas ktyne Italikët të cilët kapërcyen Adriatikun e u-hodhen n'Itali. Vendin e ktyne e zunë pastaj Thrakët e kta të shtrënguemun prej fisit mâ t'afërm të tyne, Ilyrvet, u shtýn prej Shqipnís së Mesme në pjesën lindore të Balkanit.

Me gjíth që Thrakët edhe Ilyrët ishin fqinjë me vendet ku dominonte qytetnimi mediterran linduer, nuk hýn në ket qytetnim përpara pushtimit roman.

Nga ky shkak, jeta kulturore e viseve dinarike, Bosnje, Herzegovinë, Mal i Zi e Shqipni ndahet në dy periudha të ndryshme: Kultura parahistorike (koha e hekurit me disa parafaza) edhe pjesmarrja në jetën provinciale, të perandoris romane.
Materiali i broncit i dalun deri sot nga nëntoka shqiptare, përmban: supata, supata dubel, supata me çekiç, etj., edhe koha që janë përdorun kto zgjatet nga 2200-1200 p. Kr. Arkeologu rumun Radu Vulpe në nji konferencë që mbajti në kongres të arkeologvet për prehistorín në London më 1932, pretendoi se supatat e gjetuna në Shqipní, po nuk qenë t'importueme, së pakti janë t'influencueme prej formave të supatavet që janë gjetun në Palestinë. Mirpo diferencat qi kanë kto me ato të Shqipnís janë shum të mdhaja, kurse afërsija ndërmjet tyne âsht aq e vogël saqi hypotheza e Vulpes konsiderohet si nji produkt fantazije.

Mbas ksaj faze hýjmë në Kohën e Hekurit. Mjerisht reliktet arkeologjike të daluna deri tash në dritë janë tepër të pakta, kurse ato duhesh t'ishin shum mâ të mdhaja se gërmimet që janë bâmun p.sh. mbrenda në nji gjymës shekulli në Bosne, ku zbulimet e vorrevet të vjetra t'Ilyrvet kanë pasun përfundime kolosale.

Historija na mëson se në viset e brekdetit linduer t'Adriatikut juguer ka qânë kulmi kulturuer ilyrik, e passi shteti i parë ilyrik u-themelue ktu, triumfin mâ të math kanë me e pasun ata brenda njij kohe shum mâ të shkurtën ktu.

Në Kohën e Hekurit, shkaktohet gjatë eksistencës së saj dasija kulturore e Shqipnís. Kurse në Shqipnin e Veriut zhvillohen të dy epokat e Kohës së Hekurit (Hallstatt e La Tene), merr Shqipnija e Mesme, ajo e Jugut e Maqedhonija krejt nji zhvillim tjetër (me përjashtimin e enklavave greke: Lissos, Epidamnos, Orikum, Chimara, Panormus, Aulon, Onchesmus, Buthroton, Phoenica, Amantia, Byllis, Apollonia).

Ndër këto vise konstatohet nji përiudhë e parë e Kohës së Hekurit me karakter nordik edhe nji kohë e vonshme, ku dominon influenca e madhe greke. Nekropolet e pasuna të Trebenishtës afër Strugës janë shëmblla mâ e mira.

Me kolonizacjonin grek në fundin e shekullit VII fillon epoka protohistorike e Shqipnís, ajo epokë e cila dëften se Ilyrët bashkë me kta edhe Thrakët, Gjermanët etj. gjinden akoma pak a shum n'epokën prehistorike, mirpo situata e ktyne kulturore âsht ndriçue prej nji populli fqi mâ të përparuem në pikpamje literare, mbasi kta, në kontakt me qytetnimin e naltë t'Orientit, kishin pasun nji zhvillim të posaçëm e shum mâ të shpejtë. Inventari i formave mâ të shumta t'epokës së broncit hýn n'epokën hallstattiene.

Mâ fort konservative âsht typologija e objekteve që përdoreshin për zbukurim, si spiralet, pllakat, rrethet, ornamentika, gjylpanat dubel, qeramika edhe typi i vorreve tumulus ose vorre rrafsh.

E gjithë kjo zgjatje e ktyne formave prej kohës së broncit deri n'atâ të hekurit i rrëxon pretendimet e bâmuna prej arkeologut inglis Stanley Casson në librin e vet "Macedonia Thrace and Illyria - Oxford 1926" i cili e lên të ngjajë imigracionin e Ilyrvet në shek. VII e VIII. Kongruenca e sipërpërmendun nuk lejon ndonji ndrrim popullsije në ket kohë. Vendet ku janë zbulue deri sot vjetërsinat e Kohës së Hekurit në Shqipni janë: Laçi, Ungrej, Dushmani, Maladzi. Ungrej ka nji synkronologji me Trebenishtën d.m.th. fundin e shek. VI p. Kr.
Nekropolet mâ të fundshme t'Ilyrvet të kohës parakrishtênë - jo klasike konstatohen në kufinin e Shqipnís në Medun të Malit-Zi. Në kto vorre të shek. III p. Kr. shifet kjartas fillimi i penetracjonit të kulturës romane. Prej Meduni humbin zbulimet, dhe deri në Koman 600 mbas Kr. konstatohet në pikpamje arkeologjike nji vacuum.

Rráll ka eksistue ndonji problemë mysterioze qi t'i két okupue arkeologët kaq shum sa ajo e Komanit. Zgidhja e saj aq e vështirë shkaktoi nji polemikë të rrepët ndërmjet qëndrave kulturore të Kontinentit Paris, Berlin, Ëien, Romë.

Dy pyetje kryesore pritshin përgjigjen. Kush janë ata të vorruemit e kúr janë vorruem. Randësija qi ka Komani shifet prej bibliografís përkatse të posht-shënueme: A. Degrand. "Souvenirs de la Haute-Albanie," Paris; Th. Ippen: "Ëissenschaftliche Mitteilungen aus Bosnien und Herzegovina" vol VIII e IX ; Baron Nopsca "Ëiss. Mitt. Bos. Herzeg." vol. XI e XII; S. Reinach: "L' Anthropologie," Paris 1901; P. Traeger; "Zeitschrift fur Ethnologie" vol. XXXXII, XXXIII, XXXIV Berlin; L. Ugolini "Albania Antica" vol. I. Roma 1927; L. Ugolini L"Antica Albania" Roma 1929; L. Rey "Albania Nr. 3." Paris 1928.

Prej materialit të Komanit, nji pjesë e vogël gjindet në museum kombëtar në Tiranë, nji pjesë tjetër në kolekcjonin e Etënve Jezuitë e Franciskanë në Shkodër, kurse pjesa tjetër gjindet në Paris, Berlin e Ëien mâ tepër në kolekcione private.

Në buzën e majtë të Drinit, në Veri-prendim të Pukës bie katundi Koman me nekropolin Kalaja e Dalmacjes.

Emni kala ktu nuk justifikohet aspak, mbassi nuk ka as gjurma as shënja muresh. Nenprefektura e Pukës hýn në zonën e koncesjonit të misjonit arkeologjik francez. Vorret janë si arka guri të formueme prej rrasash e gjinden në to nji ase mâ shum të vorruem. Deri sot nekropole të tjera, përveç atij të Komanit, nuk janë gjetë.

Janë zbulue disa vorre afër Krujës e disa të gjetuna sporadike janë bâmë prej Shkodre deri në Durrës. Mbassi të gjitha kto të gjetuna kanë afërsí me nekropolin e math të Komanit atëherë formon ky nji qark kulturuer. Qarku kulturuer i Komanit ka zgjatun prej 600-800 mbas Krishtit d.m. th dy shekuj me rradhë âsht përdorun nekropoli i Komanit prej shum breznivet.

Nji sipërparmje e bâme në materialin e zbuluem mjafton të na bâjë të kuptojmë se Komani ka afërsí të madhe me dy nekropole të tjera: Keszthely t'Ungarís e Kettlach t'Austrís. Të dy kto nekropole lozin nji rrol të math në kulturën e kohës së trazimeve të popujvet. Të vorruemit në Keszthely janë Avarët, kurse ata në Kettlach janë Slavët.

Kulmi kulturuer i a mrrinë Keszthely përpara, kurse Kettlach vjen mbas Komanit. Afrimi i Komanit me Kettlach po i shtynë disa arkeologë slavë të reklamojnë Komanin për vehte. Për arsyena qi po kallzojmë mâ poshtë, theksimi i slavitetit âsht pa vend dhe ilyriciteti formon karakterin e vorreve të Komanit. Analyzimi i materialit na ep ket përfundim:

1) Pjesa ilyrike para-romane 2) pjesa romane provinçiale 3) influenca e madhe avare 4) influenca byzantine.

Nëpër vorret e Slavëvet, material pararoman deri sot nuk âsht gjetun. Përveç ksaj, Slavët kur u dërdhen nëpër Ballkan në fillim të shekullit VI mbas Kr. e kishin zakon që i digjshnin të vdekunit e vet e për ktê arsye nekropole slave kaq të hershme si ai i Komanit nuk eksistojnë. Vorret e para të Slavëve fillojnë në shekullin IX.

Elementi mâ karakteristik i pjesës romane provinciale âsht fibula me kâmbën e shpërdredhun.

Forma mâ e afërme e ksaj fibule si në pikpamje typologjike ashtu edhe kronologjike u-gjet në Debelo Brdo të Sarajevës (400 mbas Kr.)
Pjesën mâ të konsiderueshme t'inventarit të nekropolit të Komanit e influencojnë Avarët. Qëndrimi ase influenca e ktyne në Shqipni kuptohet mâ mirë prej thesarit që u'gjet në katundin Vrap të Peqinit, pjesa mâ e madhe e të cilit u-zhduk e vetëm nji pjesë e vogël u-ba objekt i nji botimi nga ana e profesorit Josef Strzygourski të Ëien-ës me titullin "Altai, Iran und Volkericanderungszeit" Ëien 1917.

PREJ AVARVET U HUAJTEN SI PROVINCIALËT ASHTU EDHE SLAVËT.
Elementet mâ karakteristike t'influencës avare janë vathët e veshit e të tamlavet të krés të quejtun ashtu, mbasi u-gjetën në vendin e tamlavet të të vdekunvet lidhun me nji lidhje rreth krés. Kto lloj vathësh gjinden me shumicë si në Koman ashtu edhe në nekropole të tjera të Balkanit. Me gjith influencat e pushtimevet të hueja ky popull konservativ mujti me i bâ báll rrezikut të çkombsimit që i vinte nga ana romane e slave.

Ruejtja e traditavet âsht aq e madhe, sa që Baron Nopsca konstaton pothue identitet në format e kostumevet të gravet t'epokës kulturore të Mykenës me kostumet e sotshme të Malsís së Shkodrës. Rezultati i hetimevet arkeologjike rrëzon hypothezën e bâmun prej shkencëtarit rumun Parvan, i cili i lên Shqiptarët të shpërngulen prej Rumanije e t'imigrohen në fillim të Kohës së Mesme në Shqipni si nji popull barijsh të romanizuem.

Albanologu i Ëien'ës Norbert Jokl në hetimet linguistike që bân, i afrohet rezultatit të hetimevet historike bâmun prej profesorit Constandin Jirccek. Ky e lên popullin e Ilyrvet të shpërngulet prej malevet ndërmjet Dalmacis e Tunës në kohën e trazimevet të popujvet e të shtýhet në viset jugore.

Kjo, në nji anë do t'ishte e mundshme mbasi në Debelo Brdo u-gjet forma mâ e afërt e fibul-ës së Komanit, po m'anë tjetër faktet anthropologjike kundërshtojnë nji shpërngulje kaq të madhe, mbasi komponenti ilyrik në popullsin slave të sotshme të viseve dinarike shkon mâ tepër se 50Ç.

Përveç ksaj mbas hetimeve të bâmuna prej Milan Sufflay Ilyrët e romanizuem nëpër qytetet konstatohen deri më 1000 mbas Kr. e me ktê bâhet i mundshem edhe kontinuiteti i popullsís që banon larg qytetevet. Elementet ilyrike para-romane të Komanit dalin në dritë së pari në fund të epokës hallstattiene e në fillim t'epokës La Tene d. m. th. rreth shek. VI para Krishtit.

Format e ktyne epokave janë kongruente me atê të broncit e kështu pra ky përfundim i kontinuitetit të formavet prej 2000 p. Kr. ka për konsekuencë autoktonitetin e popullit shqiptar gjatë 3000 vjetve mbasi pas invazionit slav popuj të tjerë nuk janë imigrue në Shqipni mâ e në të vorruemit e Komanit kemi Shqiptarët e hershëm.

Nji rezultat definitiv mund të marri zgjidhja e problemës s'autoktonitetit të Shqiptarvet në qoftë se fillohen gërmimet në Shqipni të Veriut ku deri sot nuk âsht bâmun asnji gërmim systematik.

Ktu do t'ishte mirë që nji nga misjonet e naltpërmenduna arkeologjike të fillonte sa mâ parë gërmime, nga të cilat do të derdhesh dritë mbi epokën protohistorike-ilyrike që na intereson né Shqiptarët mâ tepër se sa për kohën klasike.
(Dr. SHYQRI DEMIRI)

(e.m/GazetaShqiptare/BalkanWeb)

[Akili-A]

Përshendetje Akil-A; e kam thënë pa pretendime këtu sipër se duhët të nisemi nga tekstet origjinale, kuptohet:
"Kuptohët se për ti identifikuar këto fjalë te vjetra dhe analizuar nga gjuhëtarë e studiues shqiptar duhët bërë perpjekje e mundime të shumta e te gjata sepse sot vështirë arrihët së pari te arrihet deri tek ndonjë kopje e këtyre teksteve te vjetra te shkruara në greqishten e vjetër dhe pastaj janë perkthyer në persishten e vjetër apo edhe gjuhên arabe, sot këto tekste te rralla gjënden në biblioteka te njohura po që kërkojnë angazhime të mëdhaja dhe investime për këto kërkime".

Falimenderit për këshillat Akil-A, keni te drejtë këtu edhe se është vëshirë të ghënden tekstet e vjetra duhet vepruar me punë shkëncore që iu perketë Akademikve e profesorve tanë të vjetër por si e keni vrejtur, sipas urdhërit të Schmitit i cili bënë thirrje që ti vrasim te gjithë pleqët tanë(akademiket) e pastaj... ti biemi fyellit... lol ! (lexoje ate anekdoten qe solla ne fund te postimit tjetêr) ...
Perpjekjet për ti zberthyër këto fjalë te vjetra nga shqipja e vjetër te cilat janë te shkrura ne tekstet e geqishtes së vjetër, pa pretendime, nuk janë ende te perfundura si duhej, e kupoj, por kemi Akdemik dhe profesor ende te pavdekshëm (ata te fshehur) te cilët kanë frikë te dalin nê siperfaqe nga Shmitat se do iu kputet koka...por do ia arrijnë, patjetër, deri mê tani në tekstet grke janë të njohura afër 100 fjalë për te cilat mendoj se mudn te kuptohën permes gjuhës shqipe mirëpo duhët mundim e shumë punê si dhe kopetenca që unë nuk mundëm ti kryej dhe se nuk jam as gjuhëtar e as profesor por thjeshtë kam pasion te kaluaren...dhe po nuk u munduam ta ringjallim te kaluaren dhe të bëjmi diçka edhe ne për ta, atêherë humbet edhe kuptimi i trashigimsisë universale që njerzimi sot mundohët ta pervetësoj per interesa e ideologji tjera shkatrruese. Prandaj me knaqësi e kisha pranuar propozimin tuaj, tekstin e vjetër të Aristofanit, që e verteta është, nuk gjendet aqë lehtë...por, tek "Zogjët" kemi dy tri citime nga Tribali, mirêpo ka edhe fjalë tjera te shkëputura edhe nga komedi tjera...më duhët të përpiloj një faqe të gjitha burimet nga autor e vepra te ndryshme. falminderit, shëndet.

librat akademike te lashtesise greke, jane te koduar dhe cdo paragraf ka nje numer perkates qe ne cdo gjuhe te perkthehet numrat e paragrafeve nuk ndryshojne. keshtuqe nese gjen nje liber te perkthyer ne frengjisht, thjesht sigurohu qe eshte liber i dale
nga akademia frenge dhe do ta gjesh me numrat e sakte te paragrafeve.
kurse per etimologjine e fjaleve te greqishtes se lashte, fjalori me i spikatur ne boten akademike eshte ai i Johann Baptist Hofmann.

[Kreksi]

Oliver Jens Schmitt si ndaj Pukevillit: Nuk ka vijimësi iliro-shqiptare, mungojnë faktet !

Reagimi nga Malte Brune: Shqiptarët janë ilirë, poull i lashtë Europianë !

Pas një eksplorimi të Maqedonisë nga i cili kemi dhënë një pershkrim të kësaj permbajtje, Pukevilli na njoftonë edhe detajet e një rrugëtimi tjetër që ka bërë i vëllau i tij, që nga kufiri i Dalmacisë e deri në Janinë. Kjo rrugë që kalon nga Bosnja shpalos pelhuren që mbulonte provencenn e egër të Tribalëve; ky vendë iu ofron interesim më teper natyralistëve se sa antikiterve, ku banoret e ktyr anëve ishin gjithmonë të pa interesuar nga arti. I njohim permes këtij udhëtimit vendet e sigurta të burimeve të lumejve Aksiusit, Vardarit dhe pamjet e kesaj Maqedonie boreale te maleve si dhe vijimin e Alpeve Tiroliane te cilat perfundojnë në Bosfor. Gjeografia e këtyre vendeve nxjerr dritë të re nga ky udhëtim më plotë rreziqe të pa pritura prandaj i jemi mirnjohës.
Gjëja tjetër që na habit tek ky volum është thjeshtësija dhe vertetsija e shkelqyer që autori na jep përmes këtij fjalori, saktësishtë, duke treguar dallimet e tërsishme të Shqiptarëve ose shkyptarëve me dallime të ndryshme të idiomave kaukaziane, sherben që të perbyset nga rrënja hipoteza e dashur nga autori Pukevilli, një hipotez që kurrësesi nuk do duhej ta shpaloste, sikur të ia kishte filluar, si një kritik i mirë, t'ia fillonte para se gjithash nga gjuha.
Më plotë konsideratë personale për autorin që na inspiron më mënyrën e tij të drejtë, më kerkimet tija të mahnitshme, deshiren e tij të flakêt për të gjetur tê verteten, por këtu ne nuk mund të evitojmi detyren e veshtirë dhe ta kritikojmi rëndë sistemin e tij etnografikë.
Hipoteza që i nxjerrë Albanët e Ilirisë nga Albania aziatike ishtë perhapur edhe më parë nga Eneus Silviusi, nga Magini, nga Antonio Bofinusi, dhe nga Filefo, mirëpo ishte mprehur nga Leibnici i cili demontron dallimet absolute të gjuhëve të Iberisë dhe Albanisë sê kaukazit nga Albania e Ilirisë. Masci, një dijetar napolitenë, duke sjellur arsyjet e Lebnicit, ai shton më tej shumë me të drejtë, se është absurde të bartëshin popuj të terë në këtê rast kur nuk ka asnjë burim historikë të migracionit të tyre dhe, kur iu gjindet një origjinë natyrale nga popujt autokton që historia i vendos pozitivishtë në vendin e tyre. Pra hipoteza kaukaziane kështu e shpartalluar, është rimarrur edhe nga Adelung në vepren e tij shkencore ku Mitridatêt më një ndryshim tjetër.
Albanët sipas tij, ishin të njejtêt më Allanët, popull shumë i madh dhe i perhapur, që perfshinin një pjes të madhe të Skitisë. Pra Adelin i shtyr nga një citim i Marcellinit i cili i ka sgtyrë edhe dijetar tjerë në tê tê njejtat ide se Alanët ishin Albnët. Si dihet, Alanêt kishin bërë shumë herë sulme nê Trakië dhe Mesi gjatë shekullit të II-të dhe V-të pas Krishti, si i gjejmi keto prova, se në vitin 1398 njê grup i ktyre Alanêve vendost nê Bullgarië, pra egziston vetem se një pretekst historikë për ti krkuar edhe pjesë tjera te ketij populli nê Maqedoni dhe Ilirië. Alduini pra duhej të shtonte se, nese demontrohet kjo se ka patur mundësi të nj¨shperngulje të ktyre popujve, dhe se është demontruar kjo nga dijtari danez Suhm, se Alanët ishin shumë të afërt me Gotët, të cilët flisnin një idiom ose gjuhë të perafert ku shumica fjalëve gote, sllave dhe kelte që Lebnici i ka vrejtur tek gjuha shqipe, spjegohën lehtë dhe bëhën si prova nê favor të origjines së tyre alanike.
Kjo hipotez sadoqë e veçantë, permbyset, sepse Albanët egzistonin në Ilirië edhe me parë, para migracioneve të këtyre Alanëve. Asnjëherë nuk e kemi provuar në një mënyr të duhur se Albanët tek Ptolemeu janë një interpretim modernë; dhe mund të japim provat por ende mbetet mprehja e opinioneve nga të cilat fiset shqiptare, pa e patur asnjë emër të perbahkët por egzistonin me emra tê ndryshëm në gjirin e Ilirisë së vjetër, ku do ta demontrojmi pastaj në vijim.
Kalojmi tani tek Pukevilli; Së pari, nuk është dinjitoze nga ai që ta injoroje këtë qeshtje, ku, nëse ishte në dijeni për punimet e mëparshme të dijetarve para tij, pse e ka fshehur këtë padrejtsi ndaj ktyre dijetarve aqë të famshëm ? Mirëpo më kryesore është që të shohim nëse historiani i ri ka dhënë argumente të reja në favor të kesaj hipoteze.
Në vendë që ti kërkoje arsyjet për të dhënë prova se Albania ka hyrë vetëm se nga interpretimi në tekstin e Ptolemeut se, në Ilirië nuk egzistonte në kohërat e vjetra ky emër, pra kërkimet e para qe duhej ti ndërmerrte Pukevilli në interesin e sistemit të tij, ku ai afirmon se, Albanët kanë ardhur në Iliri nga Kaukazi në kohëra që nuk mbahen mendë...?
Pra, nëse shqiptarët janë banor të Ilirsë që prej kohëve të lashta "që nuk mbahën mendë", pra këtu ç'do diskutim merrë fund !
Ne nuk kërkojmi diçka më tepër se kjo, gjithëqka që ka ndodhur në kohërat para historike, nuk i interesojnë askujt ! Mirëpo, nga momenti kur prisnja nga Pukevilli që të na i spjegoje këto migracionet që nuk mbahën mendë, të këtyre popujve të kaukazit drejtë Ilirisë e Maqedonisë, e shohim se ai anon mënjëherë tek disa gjeograf orientalistë të kohës moderne duke i kërkuar disa fise tartare hunike e mongole të cilët banonin në Kaukaz, ndoshta në shekullin VI-të pas krishti, e ndoshta edhe më vonë, në shekullin e XII-të, sepse Pukevilli këtë e le të pa percaktuar, ngase edhe këta gjeografët orientalistë nuk e thojnë se, kur egzistonin këto fise nga pikpamja kronologjike. Mirëpo pa vendosjen kronologjike së paku të perafërt të këtyre popujve të Kaukazit, dhe pa asnjë indikacion të epokës së migrimit të tyre në rrethinë të Greqisë, ne hecim absolitishtë mbi dallgë, vetëm duke bërë kërkim te disa emrave të ngjajshëm që nuk japin kurrfarë provash, sepse, këto mund te aplikohën në dy migracione në drejtime te kunderta. Si për shembull; të pranojmi se Geglasët e Shqiperisë të ishin Gegét e Kaukazit, që t'ia plotsojmi deshirën Pukevillit, ç'ka mundemi të përfundojmi këtu ?
Gegét, thotë Pukevilli, erdhen nga Kaukazi në Ilirië, mirëpo dikush tjetër do thoshte më të njëjtat arsyje se, Gegét janë të ardhur nga Iliria në Kaukaz ? Si e shohim edhe në ditët tona, një grup e boshnjakëve migron në Nubië ku atje do të kishte patur mundësi të krijonte një komb po ti kishim lën të qetë.
Poashtu të gjitha këto homonime që nuk japin asnjë provë se a ishin te sakta apo jo, humbin të gjitha te drejtat nga ana jonë, sidomos kur vrëjmi se janë të imagjinuara, si për shembull; Doskët e Kaukazit, që i shkruajmi njësoj si "Tuski", janë sipas autorit, Toskët e Shqiperisë ? Mirëpo kjo ngjajshmëri, e vetmja që autori e spjegon, bëhët e pa kuptimtë kur i shohim se Toskët janë një emër thirrës që vjenë nga një lum që quhët =Takson, dhe tjetra se, =Tuski= ngjason më shumë në "Toskanë" në Italië dhe në Toskë si fis i Shqipërisë.
Herat tjera Pukevilli i pershtat më lehtësi disa emra të pa sakët si për shmbull; emri =Scheptechepes=, që e ka gjetur tek një gjeografë Armenian, i intuazmuar Pukevilli përmes këtij emri gjën emrin "shqiptarët" megjithatë i vrenë këta të njejtit "shqiptar" edhe tek Plini me emrin =Skirtari,= pra, ne dyshojmi se emri =Sheteship= është vetëm se ngatrrim i emrit "Sebapsish", një fshat i Abkazisë.

Shpeshëherë Pukevilli kerkon nga etimologjia e largët kurse origjina natyrale gjindet në vendin e duhur; për shembull, ai do ti ngjes =Mirditët e Shqipërisë= më Mardët ose Mardaitët si dhe disa fise tjera persane. Mirëpo tek një citim nga Don Kasiusi, ku ai na mëson se në malet, në mes Maqedonisë, Trakës dhe Mesisë, kishte dy popuj;= Serdët =dhe Merklët=, të parët pra, Serdët quhën edhe me emrin Sardikas(Sofia në Bullgari) kurse fqinjët e tyre Mardët shtriheshin deri në Shkup dhe te burimi i Vardarit, pse të kerkohët koti në Persi kur i gjëjmi këta emra edhe në Maqedoni ?
Ishim tepër të habitur ti shohim Daboët, popull i madh nomad i brigjeve të detit Kaspikë cituar nga Pukevilli se i ngjason fisit shqiptar =Dardët= dardanët.
Asgjë nuk ka të perbashkët nga burimet e vjetra se =Dahoe= vjenë nga Kaspiku në Shqipëri. Fjala =dard= është emri i një shtize në gjuhën kelte dhe mund të thuhet pa mëdyshje se, ky është emri i vjetër i =dardanëve=, fqinjë të ilirve, ose të njejtë si ilirët, pra nuk ka asnjë arsye që =dardet= të kërkohën atje në Tartari.
Poashtu Pukevilli mundohet të kërkoj tek emri =Antivari =emrin e një popllate aziatike =Antibarrani=, zoti e di se për ç'farë arsyje, kërkon tek këta origjinën e =Mirditëve= sipas Marditve e =Mardëve te Kaukazit= ?
Fatkeqsija e këtij Antivarit, sot Bari në Mal të Zi, se, ky vendë nuk njihet nga antikiteti më këtë emër, por sipas Bruzen, emri Antivari vjenë natyrishtë sipas =Barit =në Italië dhe se Antivari ndodhet përkundër këtij emri =Anti= Vari=, pra,* indikon pozicionin* gjeografikë përballë Barit dhe nuk ka kurrfarë lidhje më =Antibarranët e kaukazit !
Pra, ne nuk do të humbasim kohën tonë që të ndjekim hap pas hapi dijetarin e njohur dhe të konsiderueshëm në një rrugë të cilën e ka humbur nderlidhjen, duhet ti thëmi njëherë e pergjithëmon: Tabloja e juaj e klasifikimeve të fiseve shqiptare është një sherbim i vlersuar që i keni dhënë shkencës, mirëpo, ju e keni torthurua pa patur nevoj fare nga një veprim i shtrembruar si të një gjeniut Budbek, ju kshillojmi pra, në emrin e shkencës, në emrin tuaj te shquar, fshini këta rrema e citime të shtrëmbuara në edicionet e ardhshme, dhurojani këto homonime ndonjë amatori tjetër që të perfitoni nga hapsira e shfryzuar ku do na mësoni gjëra pozitive mbi dialektet shqiptare, mbi zakonet dhe gramatiken shqiptare; këto janë mënyrat e verteta për të gjetur origjinen e tyre dhe asnjëri nuk është si ju në gjendje ta kryej këtë detyr.
Pasi qe e rrahëm hipotezen kaukaziane, aqë dobët të treguar nga Pukevilli, ne presim edhe pytjen më banale;
Athua se, ç'ka do të shtoni në vendë të këtyre gabimeve që keni paraqitur në këtë libër ?
Mirëpo ne shohim se egzistojnë arsyjet e paluhatshme për të parë tek Shqiptarët vetëm se një popull te vjetër Europianë !
Këtu poshtë po e shtojmi edhe një kërkim nga Pukevillli në lidhje me Ghekerët në Pakistan ku ai mendon se janë Gegét e Shqiperisë dhe se ata ishin ushtarët ilirë nga koha e Aleksandrit te Madhë.
DEFINICIONI:
Definicioni për gjuhën shqipe nga Konrad Malte Brune 1850

"Gjuha e ilire të vjetër dhe e shqiptarve modernë, është një idiom e veçantë, dhe se origjina e saj shtyhet më shekujt mbrapa në historinë e Europës, në ato kohëra që nuk mbahën mendë, ku gjuhët, greke, iberike, keltike, sllave, teutonike e gotike formohen secila në sferat e saja"
"Te gjitha gjuhët Europiane kanë disa vija te ngjajëshme mes tyre; nëse gjëjmi gjuhën Iliriane në këto kushte dëshmohët se, populli ilirianë ishin në lidhje familiare qysh herët me racat tjera europiane"

Europës, në ato kohëra para-historike që nuk mbahën mendë, ku gjuhët, greke, iberike, keltike, sllave, teutonike e gotike formohën secila në sferat e saja"
"Te gjitha gjuhët Europiane kanë disa vija te ngjajëshme mes tyre; nëse gjëjmi gjuhën Iliriane në këto kushte dëshmohët se populli ilirianë ishin në lidhje familiare qysh herët me racat tjera europiane"
"Është e vëtetë se emrin e Albanëve "Albani" dhe i Albanapolisit nuk e hasim tek autorët para Ptolemeut. Mirëpo, në Mont Albiens nga Straboni mundët të merrte të njëjtin vendë si Monts Albanes që e gjëjmi tek Ptolemeu edhe se këto vargmale ndajnë Kroacinë nga Dalmacia dhe një pjes të Bosnjës.."

" ...Ilirët dhe thrakët, ishin popujt e vetëm te Furopës të cilët vizatonin trupin e tyre me gjilpëra pra, bënin tatuazhe, një stil ndryshe nga traditat e keltëve, të cilët vepronin ndryshe; thjeshtë, ata e ngjyrosnin tërë trupin me ngjyrë prandaj, Straboni, gjithandej, i dallon ilirët nga keltët..."

Konrad Malte Brune 1850
================================================== ==
Ghekeret e Aleksandrit te Madh ne Lahore, Pakistan
"Albanie était le nom de cette contrée, aussi asiatique qu'européenne, qui est comprise entre les rivières Cherras (Terek) et Cyrus (Kour), aujourd'hui le Daghestan et le Schirvan." "Dans les armées qui, sous la conduite d'Alexandre, sont retournées au berceau de notre race, il est certain qu'il y avait des soldats européens qui priaient une langue différente du grec, langue dont certains mots se retrouvent dans le schkipe; et aujonrd'hui encore le nom de Ghekers est donné, dans le Patvar, entre Altok et Lahore, aux descendants des colonies fondées par le conquérant Macédonien." Në ushtrinë maqedone te drejtuar nga Aleksandri i Madhë është e sigurt se në mesin e këtyre ushtarve kishte edhe prej tyre që flisnin një gjuhë ndryshe nga grekët, gjuhë ku disa nga këto fjalë i gjejmi tek gjuha shqipe dhe sot emri Ghekere iu është dhënë këtij vendi në =Patvar= në mes të Altok e Lahore pasardhëseve të kësaj kolonie themeluar nga luftëtarë te Aleksanderit te Madhë. Përgatiti për Rilindjen Ilire Shqiptare: kreksi 2012

[shofer]

nuk mund te gjendet ne kete forme zbulimi i fjaleve. sepse po beni gafa te medha nga padija,
1-duke marre fjale fundamentale te greqishtes (pa e ditur), dhe perpiqeni ti jepni kuptimin ne shqipen e sotme.
2-fjalet nuk jane te latinizuar sipas fonetikes shqip, por jane marre nga frengjishtja apo anglishtja.
3-jam dakort me idene tende qe te nxirren fjalet nga veprat e lashtesise qe kane prejardhje barbare. por ato duhen nxjerre ne greqishten e lashte ashtu sic ndodhen ne textet origjinale, e pastaj te shqiptohen germat greke si degjohen ne shqip, e jo ne anglisht apo frengjisht.
ps. Πονηρός - poniros (shqiptohet) dhe jo poneroi. hileqar
αγαμος - agamos - beqar gamos - martese dhe a mohuese
ατεκνος - ateknos - pa femije tekno - femije dhe a mohuese

librin zogjte (Ὄρνιθες) e aristofanit e kam ne shtepi, ne greqishten e vjeter. nese me jep paragrafet ku thuhet per fjalet e barbareve do ti sjell ketu.

o tanhouser, po na tregon perralla me "greqishte te lashte", e ke bizantinishte mesjetare mer teveqel.... the oldest copy heeeee, e ke parasysh ti.

s'vure mend qe s'vure.

Time gap from date of author to date of earliest surviving manuscript
Tacitus 700 years
Livy 400 years
Caesar 900 years
Catullus 1,600 years
Aristotle 1,400 years
Plato 1,200 years
Aristophanes 1,200 years
Thucydides* 1,200 years
Euripides 1,500 years
Sophocles 1,400 years
Herodotus 1,300 years




po re po, ke "aristofanin" mesjetar ne shpi, atij te lashtit ti rruash leshte, se si ka mbetur gjurme hihihihihihi

[Akili-A]

o tanhouser, po na tregon perralla me "greqishte te lashte", e ke bizantinishte mesjetare mer teveqel.... the oldest copy heeeee, e ke parasysh ti.

s'vure mend qe s'vure.

Time gap from date of author to date of earliest surviving manuscript
Tacitus 700 years
Livy 400 years
Caesar 900 years
Catullus 1,600 years
Aristotle 1,400 years
Plato 1,200 years
Aristophanes 1,200 years
Thucydides* 1,200 years
Euripides 1,500 years
Sophocles 1,400 years
Herodotus 1,300 years




po re po, ke "aristofanin" mesjetar ne shpi, atij te lashtit ti rruash leshte, se si ka mbetur gjurme hihihihihihi

veprat e aristofanit u rishkruajten me mijera kopje ne greqishten e lashte, ne te gjitha periudhat qe pasuan, pasi ne romen e lashte veprat e tij mesoheshin ne shkolla.
sot veprat e tij ekzistojne nga shume burime.
1-koleksioni i letrave (old greek) te shkollarit grek Didymus Chalcenterus i aleksandrise, viti 63BC -10AD
2-koleksioni i letrave dhe komenteve (old greek) Symmachus viti 100AD
3-koleksionet me 230 letra me veprat e aristofanit (old greek) nga filologet bizantine shek 9 ku versioni me i mirembajtur (11 veprat qe njohim sot) eshte: MANUSCRIPT 137,4 A RAVENA NE GREQISHTEN E VJETER.

LERE IRONINE HERE TJETER. SE NUK PO FLET ME SHPELLARE SI VETJA.

[BLEDI_SH]

Schmitt-i dhe dekadenca e frikshme e studimeve historike jashtë Shqipnisë

Ardian Ndreca

Ka kalue do kohë qysh se J. O. Schmitt botoi në gjuhën shqipe librin e tij të dobtë për Skënderbeun, ku teza kryesore mbështetej në nji dokument (i Ardian-Ndrecavetmi i zbuluem prej autorit) që paraqet nji bisedë që nji i dërguem i familjes Sforza ndigjon rastësisht mes dy personash në oborrin e Papës, e që kumton se Skënderbeu ka ba gjithë atë luftë thjesht për hakmarrje personale ndaj Sulltanit. A mundet nji dokument i vetëm, periferik dhe i izoluem, me ndërtue nji interpretim të tanë historik tue hedhë poshtë me nji të rame lapsit nji traditë të tanë historike? Simbas Schmitt-it po, e këtu nisë çekuilibri i tij si interpretues i fakteve.

Por ma së parit përfytyroni nëse nji studiues anglez, rus apo japonez mund të shkruente historinë e Gjermanisë pa e njohtë siç duhet gjuhën gjermane? E pra Schmitt-i mëton me shkrue historinë tonë pa e njohtë gjuhën shqipe, as aq sa mjafton me kuptue nji libër historie. Të tillë historianë që injorojnë gjuhën e vendit për të cilin shkruejn kemi disa këto kohët e fundit. Nji sish asht edhe Nathalie Clayer, me sa kemi lexue nji inxhiniere gjeologe e specializueme në orientalistikë që tek ne ka gjetë do sponsorë që janë mësue me shitë dushk për gogla. Madje tezat e saja absurde rreth lindjes së nji kombi shqiptar mysliman, deri diku mvaren dhe përputhen me kandvështrimin e studiuesit serb Alexandre Popovic, i cili asht njikohsisht edhe burri i saj.

Mbas kritikave që i erdhën për “Skëndërbeun” Schmitt-i tha se nuk do të merrej ma me historinë tonë, madje nuk mori pjesë në nji kuvend studimesh në Lecce ku ishte i ftuem dhe lëshoi deklarata se ndihej i kërcenuem prej shqiptarëve. Tashti e ka kuptue se shqiptarët janë shumë tolerantë jo vetëm ndaj regjimeve vrastare dhe hajdute, por edhe ndaj marrinave, prandaj ka nisë me na engledisë me analizat e tija naive e të cekta.

Në nji intervistë të dhanun ditët e fundit, Schmitt-i ankohet për sulmin kundër A. Klosit, por tue mos njohtë gjuhën shqipe nuk asht në gjendje me kuptue se ai “sulm”, të paktën nga ana e të nënshkruemit, s’ishte tjetër veçse nji kritikë radikale ndaj nji përkthimi tejet të dobtë, që e turpnon gjuhën shqipe dhe tregon qëndrimin tendencioz të përkthyesit. Vetëm kaq, këtu mbaron kritika ndaj Klosit, pjesa tjetër nuk na intereson aspak.

Qëllimi i intervistës së fundit të Schmitt-it asht mohimi i tezës së vijimsisë iliro-arbnore apo “iliro-shqiptare” siç thotë ai vetë, tue kalue fluturim do shekuj të mirë Mesjetet kur ne ishin të lakuem si arbnorë. Prej këtu nis tendencioziteti, pse tue u mundue me minimizue randësinë dhe vetë ekzistencën e arbnorëve, takimi ynë hipotetik me ilirët bahet gjithnji e ma i vështirë me u provue.

Ka tashma disa shekuj që studiuesit janë nda në dy grupime: ata që mbështesin vijimsinë me ilirët dhe ata që e kundërshtojnë atë. Deri këtu Schmitt-i nuk na thotë asgja të re, madje i ka dalë gjumi me vonesë.

Nuk merret vesht mirë nëse asht i vetëdijshëm deri në fund për ekzistencën e këtyne dy rrymave, fillimisht e kryekreje të përbame prej studiuesish të huej e jo prej rilindasisht shqiptarë, siç shprehet në tym ai.

Tue mos pasë kompetenca në fushën e studimeve të historisë së gjuhës sonë e të arkeologjisë antike, sidomos të zbulimeve të bame në gjysmën e parë të shek. XX në Bosnje-Hercegovine dhe në gjysmën e dytë në Shqipní, Schmitt-i injoron ose s’i merr sa duhet parasysh autorët (për çudi jo rilindas) si G. W. von Leibniz, H. E. Thunmann, J. G. von Hahn, C. Malte-Brun, G. Meyer, H. Krahe, N. Jokl, G. Stadtmüller , C. Patsch, A. Stipčević , G. Svane, H. Ölberg, E. Hamp, G.B. Pellegrini etj.

Nga ana tjetër asht e tepërt me shpresue që Schmitt-i t’i ketë konsultue studimet, rreth qytetnimit ilir, e F. Prendit, S. Anamalit, A.F. Harding, K. Kilion, N.G.L. Hammond, H. Cekës, K. Zhegut, M. Korkutit, A. Gjergjit etj. – puna kërkimore në terren dhe ajo studimore e të cilëve nuk mund të klasifikohet tout court si nji përmbledhje përrallash me mbret!

Studiuesi zviceran shprehet se “historiografia komuniste nuk kishte kundërshtarë”, tue tregue padijen e tij përpara kontributeve historiografike të Stravro Skëndit, Zef Valentinit, Tajar Zavalanit, Paulin Margjokës, Ekrem Vlorës, Atanaz Gegës e disa tjerëve, vështrimet e të cilëve nuk përputheshin me ato të historiografisë zyrtare të Tiranës.

Schmitt-i flet për “proto-shqiptarë”, term me të cilin përcakton “folësit e formës së lashtë shqiptare – që jetonin atëherë në Antikitet në një zonë…”. Ma tutje ai shprehet se protoshqiptarët bashkë-ekzistuen me sllavët.

Pra, simbas tij kemi proto-shqiptarë në antikitet, i cili siç dihet mbaron me ramjen e perandorisë romake në vitin 476, dhe prapë po këta na dalin proto-shqiptarë edhe me ardhjen e sllavëve disa shekuj ma vonë?

Kur flasim për “folësit e formës së lashtë shqiptare” ne kemi parasysh se dokumenti i parë i shkruem i gjuhës shqipe i përket vitit 1462, sigurisht që shqipja asht folë edhe përpara por kjo vetëdije nuk na lejon me formulue pohime shkencore rigoroze. Nji historian kur flet duhet të bazohet në dokumente jo në fantazinë e tij pjellore. E pra viti 1462 nuk asht antikitet, e pikësëpari nuk mund të flitet për proto-shqiptarë në antikitet pse dy konceptet janë kontradiktore. Termi naltkumbues “proto-shqiptar” nuk domethanë tjetër veçse “shqiptarët e parë”, e në qoftë se Schmitt-i e ka idenë se çka ishin ilirët, çka ishin arbnorët e çka janë shqiptarët, nuk do t’ia lejonte vetes me folë për proto-shqiptarë në antikitet!

Që teoria e vijimsisë iliro-arbnore-shqiptare nuk asht thjesht nji hipotezë pa baza e tregon edhe fakti se teoria kundërshtare nuk ka mbërrijtë me u imponue si e vërtetë e padiskutueshme tue e zhdukë të parën, jo ndër mjediset e studiuesve shqiptarë, por atyne të huej.

Schmitt-i shprehet se në studimin e tij ka shmangë përdorimin e lokucionit “koha e komunizmit” në favor të atij “periudha e mbasluftës”, gjoja për me qenë i paanshëm. Asht me të vërtetë nji vorfnim ideor me ngatërrue qëllimshëm periudhën e komunizmit, si ideologji e fortë, e vetme dhe mbizotnuese me nji kohë të pangjyrë që paska pasue në Shqipní Luftën e Dytë botnore! Koha e komunizmit në Shqipní ka qenë nji kohë anormale në çdo pikëpamje. Gjatë atyne dekadave gjithçka ka gjallue në kushtet e shtypjes dhe terrorit. Simbas logjikës pseudo-historike schmittiane periudha 1933-1939 në Gjermani mund të përçansohet thjesht si periudha para Luftës së Dytë botnore pa asnji referencë për barbarinë naziste që gjunjëzoi nji popull dhe përgatiti kasaphanen botnore!

Schmitt-i na del përposë se historian i shekujve XV-XVI, siç e dinim deri tashti, edhe ilirolog, turkolog, glotolog, politolog, opinionist… me nji fjalë i gjithëdijshëm.

Katedrat që merren me studime shqiptare nëpër botë janë reduktue shumë, megjithatë ka prej atyne, si ajo e Munihut dhe Palermos, që punojnë me vetmohim dhe me akribí shkencore; përkundër ka të tjera që tashma mund të themi se kanë pushue së ekzistuemi si qendra kërkimore shkencore, e tillë asht edhe katedra e themelueme prej E. Koliqit në Romë.

Dekadenca në lamijen e studimeve shqiptare në botën e huej asht e pandalshme. Prej N. Jokl-it, N. Jorga-ës, G. Stadtmüller-it, Z. Valentinit, F. Babinger-it kemi përfundue te Schmitt-i me shokë!

Që nji sharlatan i tillë të shkruejë prej nadjes deri në darkë historina të tutkallta e bihude për do mendje kakareçe, nuk na ban aspak përshtypje, por kur nji individ kësisoji hypë në nji katedër studimesh shqiptare dhe e rren mendja se po na difton kush kemi qenë e kush jemi, pa njohtë jo vetëm gjuhën, të kaluemen tonë dhe çka asht shkrue për të prej do dijetarëve të vlertë, të huej e shqiptarë, por pa njohtë as abc-në e metodologjisë së shkencës historike, kjo gja tregon dekadencën e frikshme të albanologjisë së sotme.

http://www.mapo.al/2013/02/16/schmit...hte-shqipnise/

[Bajraku]

Edhe çfarë faktesh duhen për vijimësinë ilire - shqiptare?
Publikuar: 19.02.2013 - 14:46
Prof.dr. Skender Gashi

Vjenë, 19 shkurt - Duke qenë se çështja e autoktonisë së shqiptarëve në hapësirat e Shqipërisë së sotme është trajtuar shpesh e gjerëisht e drejt nga dijetarë shqiptarë, vërejtjet e mia do të përqendrohen kryesisht në çështje të lidhura me autoktoninë dhe çështje të tjera të banorëve të hapësirës që në harkun kohor para e gjatë pushtimit romak quhej Dardania.

Përkitazi me temën me shumë peshë: prejardhja e gjuhës shqipe, vendi i formimit të saj dhe autoktonia e shqiptarëve që trajtohen në këtë intervistë, po ndalem tek deklarimi i autorit se: „Teoria e ilirëve apo origjina pellazge e shqiptarëve u zhvillua në shekullin e 19-të nga pjesëtarët e Lëvizjes Kombëtare shqiptare, […] si një përgjigje direkte kundrejt pretendimeve të nacionalistëve grekë dhe serbë, të cilët i justifikonin pretendimet territoriale me argumentin se Shqipëria ishte një komb pa histori.” por që […] „studiuesit jashtë Ballkanit nuk i marrin seriozisht këto pretendime.”

Nuk ka kurrfarë mundësie të besohet që Schmitt nuk e di se elita intelektuale e Shqipërisë së shek. 19, përkatësisht e periudhës së Rilindjes, ashtu si as ato të popujve sllavë fqinjë të tyre, nuk kishte kapacitete shkencore që do të postulonin teza për prejardhjen e tyre. Një punë të tillë e bëri ndonjë rilindës i diasporës siç ishte psh. arbëreshi Demetrio Camarda (Dhimitër Kamarda) që, duke pasur çasje në fushën e filologjisë së zhvilluar në Perëndim, në veprën e tij monumentale Saggio di grammatologia comparata sulla lingua albanese, të vitit 1866 e kishte përqafuar tezën për prejardhjen pellazge (por edhe ilire) që ishte lansuar nga Johann Georg von Hahn. Poashtu besoj që Schmitt e di se me tezën për prejardhjen pellazge të shqiptarëve nuk është marrë asnjë fililog shqiptar me kompetenca në fushë të helenistikës, me përjashtim të Spiro Kondës i cili në vitet e 60-ta të shekullit të kaluar e botoi veprën monumentale Shqiptarët dhe problemi pellazgjik. Pjesa dërmuese absolute e autorëve shqiptarë që shkruajnë artikuj e libra për kinse birësinë pellazge të shqiptarëve bëjnë lavër mini e mbathen si bretkoca pa pasur përgatitje nga fusha e gjuhësisë indoeuropiane, e aqë më pak nga helenistika dhe jo rrallë as edhe nga dija e mirëfilltë albanologjike, prandaj nuk duhet të merren seriozisht e aq më pak që për shkak syresh të përçmohet dija e mirëfilltë filologjike e shqiptarëve. Ndryshe do të duhej vepruar sikur një tezë të tillë ta përkrahnin akademitë shqiptare të shkencave në Tiranë e në Prishtinë.

E, këto dy akademi e kanë përqafuar tezën e prejardhjes ilire dhe të autoktonisë së shqiptarëve vetëm në hapësirat e Illyrii proprie dicti „ilirëve të mirëfilltë” dhe të „dardanëve të mirëfilltë”, përkatësisht vetëm në hapësirat etnolinguistike aktuale kompakte të shqiptarëve në Shqipëri, në Kosovë e më gjerë jo porse edhe në gjithë hapësirën që mbulonin fiset e ilirëve. Ndryshe, dijetarit të merituar Schmitt nuk do t’i ketë shpëtuar pa e ditur që as teza e përqafuar gjithandej e prejardhjes ilire të shqiptarëve dhe e autoktonisë së tyre, nuk është „shpikje” e shqiptarëve. Rrënjët e kësaj teze lis janë tek dija filologjike e Perëndimit.

Në përgjigjen pyetjes se si e sheh çështjen e vijimësisë ilire-shqiptare Schmitt thekson: „Mund të ekzistojë një vazhdimësi iliro-shqiptare, por për momentin ku ndodhen kërkimet tona, kjo është vetëm një hipotezë.” për të vazhduar me konstatimin se […] „ka akoma nevojë të vazhdohet të bëhen kërkime e veçanërisht mbi toponimet.”

Përkitazi me këtë çështje bën të theksohet se teza (jo hipoteza) e prejardhjes ilire të shqipes e të shqiptarëve është teza më e mbështetur deri tani (krahasuar me tezën për prejardhjen thjesht trakase) dhe se kjo është meritë pikërisht e një morie prej dijetarësh gjermanë, austriakë, hungarezë, ebreitë, holandezë, suedezë, danezë të fushës së indoeuropeistikës, romanistikës, ballkanologjisë, sllavistikës e të albanologjisë, midis të cilëve shquhen gjuhëtarët J. E.Thunmann, J. G. von Hahn, P. Kretschmer, G. Meyer, H. Pedersen, N. Jokl, S. Mladenov, P. Skok, H. Krahe, A. Mayer, H. Barić, I. Popović, R. Katičić. Georg. R. Solta e shumë të tjerë, të cilët kanë dëshmuar bindshëm e qartë se gjuha shqipe është vazhduese e ilirishtes; se shqiptarët janë pasardhës të ilirëve dhe se vendi i formimit të gjuhës shqipe e të etnisë shqiptare është pikërisht Dardania përkatësisht Kosova, pjesa e Maqedonisë me kryeqytetin Scupi të saj, Serbia e sotme e ashtuquajtur e Jugut, Shqipëria dhe Mali i Zi i sotmi. E rëndësishme për t’u vërejtur në këtë mes është rrethana që dija shqiptare shkoi në hap me dijen e ilirologjisë së zhvilluar në Perëndim. Edhe kjo hoqi dorë nga panilirizmi dhe, përsa i bie autoktonisë, u përqendrua vetëm në hapësirën e cilësuar që në antikë për e Illyrii proprie dicti „ilirëve të mirëfilltë“ dhe në atë atë të dardanëve.

Në rrafshin gjuhësor e onomastik, kjo dëshmohet edhe me rrethanën se trajtat e sotme shqipe Nish, Shkup, Shtip, Shar, Ohër, Drin të emrave pararomakë të vendbanimeve Naissus, Scupi, Astibos, të malt Scardus, liqenit Lychnidos e lumit Drinus janë vazhdim i drejtpërdrejt shqiar i trajtave parasllave dhe se lindja e trajtave sllave të tyre Niš, Skopje, Štip, Šar- planina e Ohrid shpjegohet vetëm si rezultat i kapërcimit dhe i zhvillimit të këtyre emrave vendës, parasllavë, nëpër gojën e pasardhësve shqipfolës të dardanëve ilirë. Dijetarë të Perëndimit treguan poashtu se disa nga emra të dëshmuar vendbanimesh në antikë dhe të konsideruar për emra ilirë si Pelagonia, Bora mons (sot Kajmakčalan), Bylazora (sot Veles), Ulcinium (sot Ulqin), Ulciana (më vonë Ulpiana) janë të zbërthyeshëm me brumin leksiokor të shqipes.

Këtu duhet shtuar që janë pikërisht dijetarët sllavistë I. Duridanov [Illyrische Flussnamen in Serbien, në Linguistique Balkanique VI, Sofia, 1963] e I. Popović [Die Einwanderung der Slaven in das Oströmische Reich im Lichte der Sprachforschung, Zeitschrift für Slawistik, Bd. III, 1958], të cilët treguan (i pari) se 9 nëndegë të sistemit ujor të Kollubarës (në Serbinë Qendrore) mbajnë emra ilirë, shumica e të cilëve mund të zbërthehet me brumin leksikor të shqipes, duke nxjerrë edhe përfundimet: „Popullata më e vjetër e kësaj hapësire ishte popullata ilire” […] dhe „Kur sllavët (serbët) u bënë banorë vendës të regjionit të Kollubarës, këta i morën pjesërisht emrat ilirë të lumenjve dhe pjesërisht krijuan trajta sllave të tyre. Rrethana që u ruajtën 9 emra ilirë të lumenjve, mund të shpjegohet si rezultat i një bashkëjetese paqësore të sllavëve me ilirë të romanziuar, të cilët u bashkëshkrinë në këta të fundit, përkatësisht në sllavë.”, ndërsa i dyti tregoi se gjurmë ilire onomastike e madje edhe leksiore dardane ka edhe deri në rrethina të Beogradit (Singidunum-it kelt ose trakas).

Në të mirë të autoktonisë së shqiptarëve në hapësirat që i banojnë edhe sot shkon edhe „sjellja e dëshmive të një emri të protoshqipes, i cili do të jetë marrë nga romakët dhe që përsëri do t’i jetë kthyer gjuhës së vendit” - që e kërkonte dijetari gjerman Wolfgang Zeitler dhe që vetë sqaronte në vazhdim se një shembull të këtillë e kemi me emrin Mat të lumit, nga fjala shqipe mat „buzë lumi”, të cilin (emër) romakët e morën si Mathis (fluvius), por që emri Mat,-i vazhdoi në popull deri në ditë tonat. Me përafërsisht poaqë forcë bindëse do të jetë edhe rasti i përkthimit në latinisht të emrit ilir të ndonjë vendi. Kështu do të ketë ndodhur me emrin Dardania të shtetit të dardanëve që romakët e bënë provincë të perandorisë së tyre. Ata e gjetën dhe e lanë këtë emër ashtu siç ishte para se ta pushtonin, por në një rast tjetër administrata romake e përktheu këtë emër në Pirustae (lat. pirus „dardhë” ) për ta shënjuar me të jo gjithë provincën, porse vetëm një fis të ilirëve, (edhe) emri i të cilit e përmbante porse emrin/fjalën dardan. Kontinuiteti shqiptar shihet edhe në dritën e rrethanës që, shqiptarët, në harmoni me natyrën fonetike të gjuhës së tyre, e ruajtën (madje) edhe përkthimin latin të këtij emri pikërisht si Qafa e Prushit, në hapësirën e banimit të *Dardanëve emrin e të cilëve administrata romake e kishte përkthyer në Pirustae. Ky përkthim dëshmon bindshëm që emri Dardania vërtetë e kishte dhe e ka kuptimin „vend i dardhave”.

Me shumë interes për historinë e shqiptarëve është edhe përgjegjja e Schmitt-it pyetjes se si e sheh ky rivalitetin midis shqiptarëve e serbëve për si autoktonë në Kosovë. Schmitt sqaron, midis të tjerash se „[…] proto-shqiptarët jetuan në Kosovë në Antikitet; me ardhjen e komuniteteve Sllave, modelet etnike pësuan një ndryshim të madh. Deri tani, ne dimë shumë pak rreth bashkekzistencës së proto-shqiptarëve me Sllavët” dhe se „për shqiptarët, barbarët paganë serbë shkatërruan provincën kristiane të Dardanisë dhe shkatërruan civilizimin e tij roman”. Nuk më besohet që Schmitt të mos e dijë kuptimin e atributit „autokton” dhe që ky historian i shkëlqyeshëm të mos e dijë që çështja nëse janë apo jo autoktonë në Ballkan mund të shtrohet vetëm për shqiptarët e për rumunët, sidomos në rrafshin e vendit të formimit të gjuhëve e të etnive shqiptare e rumune. Për autoktoni nuk mund të flitet për ata që dihet se janë të ardhur, përkatësisht për sllavët e Jugut. Kjo sepse e vetmja dyndje që është shënuar nga historiografia e vjetër është ajo e sllavëve të Jugut për të cilët është thënë që ata janë jo vetëm popull/popuj të pa histori të antikës, porse edhe rrënues të asaj kulture/civilizimi apo, siç shprehej ilirologu Hans Krahe, sllavët janë „varrtarë të kulturës së antikës”. Fundja, historia e sllavëve të Ballkanit (serbëve e bullgarëve) është histori e pushtimeve. Në rrafshin gjuhësor, kjo vërtetohet me mungesën e huazimeve të drejtpërdrejta leksikore nga latinishtja. Në gjuhët sllave dhe hapësirat e banuara nga këta të Ballkanit ka vetëm emra latinë të vendeve e pak leksik që sllavët i morën nga ilirë e trakë të romanizuar. Prandaj, thënia e këtij dijetari të merituar se „Popullsia shqiptare në Kosovë është, ashtu si Serbët e Kosovës, produkt i autoktonisë nga Antikiteti apo Mesjeta” lë të kuptohet sikur na paska dy lloj autoktonie: nga antika (për shqiptarët) dhe nga mesjeta (për serbët) ka rrezik të jetë paksa diletante po u pat paraysh kalibri i autorit të një kësi konstatimi.

Përsëri, nuk janë shqiptarët, por autorë të lashtësisë ata që kishin njoftuar se ardhja e sllavëve në Ballkan pati pasoja mneruese, sado që „edhe para këtyre ngjarjeve, [...] për shkak të luftërave të shpeshta të cilat ndhodhën në Ballkan gjatë shekujve 3 e 4 të epokës sonë disa vise të Ballkanit ishin deri në fillimin e shek. 5 plotësisht të shkatërruara. Regjione të tëra kishin mbetur shkret, arat kishin mbetur djerrë dhe qytetet ishin braktisur nga banorët e tyre. Iliria ishte e shkretëruar; gjithashtu edhe Thrakia dhe Dardania dikur e pasur ishin shkretëruar; fushat kishin mbetur të papunuara dhe të mbuluara nga eshtra të të mbyturve”. Në vitin 548 ndodhi pastaj sulmi i sllavëve me ç’rast sllavët - shkruan Prokupios, historiograf i shek. 6 i Bizantit me origjinë nga Palestina - „siç e kanë zakon, nuk e kursyen askënd dhe që kur u gjendën në Bizant s’kishin asgjë tjetër ndërmend përpos që ta mbytnin secilin që ra nën mëshirën e tyre. E gjithë Iliria dhe Thrakia u mbuluan nga kufoma të pavarrosura […] sllavët nuk i therrnin viktimat e tyre me shpatë apo me heshtë, porse për së gjalli i ngulnin në hunj duke i mbytur kështu nën tortura nga më të tmerrshmet” shkruante dijetari serb St. Stanojević, [Vizantija i Srbi II, Novi Sad 1906, fq. 175].

Përveç kësaj, zvogëlimit të numrit të banorëve dhe zhdukjes së rëndësisë së qyteteve si qendra të mundshme kulturore të Dardanëve ndikoi edhe tërmeti katastrofal që më 518 e goditi Dardaninë dhe kryeqytetin e saj Scupi. Historiografi latin Marcellius Comes shkruante në veprën e tij Cronicon ndër të tjera se „Nga tërmetet e vazhdueshme, në provincën dardane, menjëherë u shkatërruan njëzet e katër kështjella. […]. U shkatërrua krejtësisht edhe qyteti kryesor Skupi, megjithëse pa humbjen e qytetarëve të tij, të cilët ikën para armikut.” [Ilirët dhe Iliria te autorët antikë,Tiranë 1961, fq. 451-452]. Një pjesë e madhe e popullatës së Dardanisë u shtrëngua kështu t’i braktis qytetet e fushat dhe të kërkojë strehim në male të larta duke u marrë atje me blegtori. Do të ishte prandaj iluzore që nën këso rrethanash të pritet që në truallin e Dardanisë të ruhen, përkatësisht të gjenden, dëshmi shkrimore - bartës të të cilave do të ishin dardanët apo ndonjë popullatë tjetër, gjithsesi parasllave. Përveç kësaj, nuk bën të harrohet që Dardania as në kohën e zenitit të perandorisë romake nuk kishte qendra të mëdha e me peshë kulturore. Popullata parasllave e Dardanisë, protoshqiptarët dhe pjesërisht ajo romane-ballkanike (vllahët), mbeti të jetë bartëse e kontinuitetit etnik e pjesërisht edhe të atij onomastik të antikës, jo porse edhe të kulturës së kësaj periudhe historike. Kjo popullatë i vazhdoi veçoritë etnike nga antika dhe asgjë tjetër: as pushtetin dhe as format e vjetra të organizimit shoqëror romak. Së këndejmi vetëm një numër fort i vockël emrash (kryesisht të maleve të larta, lumenjve të mëdhenj dhe qytetesh e kështjellash të njohura) dhe emrash të njerëzve (të dëshmuara në mbishkrime epigrafike) arriti ta mbijetojë valën e sllavizimit.

Përkitazi me sqarimin te Schmitt-it se „Dokumentet e shekullit të 14-të dhe të 15-të qartësisht i tregojnë shqiptarët si fshatarë gjedherritës (S.G: do të duhej thënë blegtorë) sidomos në atë që sot është Kosova Perëndimore, por ka gjithashtu dokumente që i atashojnë shqiptarët p.sh. në Maqedoninë Qendrore. […] dhe „se shumica dërmuese e Shqiptarëve në Kosovë ishin ortodoksë dhe ndiqnin ritus-in sllav.” Duket se edhe Schmitt kujton gabimisht që shqiptarë ishin vetëm ata që nëpër burime kishëtare serbe përmenden si arbanas, qofshin ata individë që në vend të patronimit të mirëfilltë mbanin këtë atribut ose banorë katundesh të cilësuara për të arbanasëve. Në këtë mes bën të shtohen sqarimet se ardhësit sllavë e gjetën në hapësirën etnolinguistike të shqiptarëve variantin e parotacizuar të emrit etnik arbën/arban dhe në krye të herës, në trajtën e metatatetizuar Rabn e përdorën për të shenjuar etninë dhe shtetin e arbënve por më vonë edhe (vetëm) kategorinë sociale të blegtorëve që, siç e thotë Schmitt kur (në librin e tij për Kosovën) fliste për fiset e shqiptarëve, „nuk ishin shkelur nga asnjë pushtues edhe përbrenda qenies së tyre” dhe bënin jetë paksa më të lirë pa e respektuar shtetin.

Se arьbanasь në dokumentacionin kishëtar serb të shek. 13-14, ishte një sinonim për „bari, -u”, bëhet e qartë, më tej, edhe nga rrethana që arbanasët në këtë dokumentacion përmenden vetëm atëherë kur kemi të bëjmë me kategorinë sociale të barinjëve. Këtë mendim e kishte edhe historiani serb Čed.(omilj) Mijatović [Studije za istoriju srpske trgovine XIII’og i XIV’og veka, Glasnik Srpskog Učenog Društva, 37 /1873] i cili, kur po e trajtonte këtë çështje, vërente se „Duke qenë se serbët, kur u vendosën në këto vende, i gjetën vllehët duke u marrë me blegtori, emri vllah e mori kuptimin e përgjithshëm të njeriut që merret me blegtori, prandaj kjo fjalë në burimet tona edhe përdoret në këtë kuptim. Edhe shqiptarët kanë qenë kryesisht barinjë, prandaj edhe ky emër merret shpesh për sinonim të „bari,-ut”.

Këtë mendim e pranonte tërthorazi edhe historiani St. Novaković - njohës i mirë i mesjetës dhe studiues edhe i katundit mesjetar i cili shkruante se „emri vllah iu dha grupeve të barinjëve pak a shumë të romanizuar porse shumë të ndryshëm përkah përbërja etnike para invadimit sllav dhe që nga ajo epokë ky nocion e kishte sa kuptimin etnografik aqë edhe kuptimin thjesht ekonomik. […] Ka shumë shenja që dëshmojnë se midis tyre kishte romanë e shqiptarë (të cilët shpesh janë radhitur nën të njëjtin nocion ekonomik) mirëpo ka edhe shumë raste që dëshmojnë se ata ishin sllavë të mirëfilltë gjë që e provon se vllah në Serbinë e vjetër, qysh në shek. 13, shënonte më parë një klasë sociale, duke e ndarë nga ajo nacionalja”. [Les problèmes serbes I, Archiv für slavische Philologie, 33/1879, fq. 458]. Se atributi arbanas nuk e kishte kuptimin e etnisë, por të kategorissë sociale të blegtorëve ilustrohet edhe eme rrethanën midis 9 katueve të arbanasëve numërohet edhe katuni Novaci, (sot Novak në rrethina të Prizrenit) banorët e të cilit janë edhe sot, siç do të kenë qenë edhe në shek. 14, serbë,

Nuk më vie mirë që një historiani të kalibrit të Schmitt-it i ndodh të mos i kujtohet se dokumentet e shekujve 14-15 që i përmend ai janë, përsa i përket onomastikonit të shqiptarëve, të kohës kur kishte përfunduar procesi i sllavizimit onomastik të shqiptarëve që kishin rënë nën sundimin e shtetit dhe të kishës serbe. Kjo don të thotë që në atë kohë shqiptarët mbanin në pjesën absolute dërmuese të tyre antroponime të gjithkrishtera në variantin sllav të tyre dhe antroponime gjuhësisht sllave. Barazimi i përkatësisë gjuhësore të antroponimeve me përkatësinë etnike të bartësve të tyre ka qenë dhe është gabim kardinal i cili bëhet edhe më i madh nëse në kësi gracke bie edhe një dijetar si Schmitt-i. Kjo don të thotë që shqiptarë nuk ishin vetëm ata pak bartës të emrave të gjithkrishterë që ishin bërë emra popullorë të shqiptarëve dhe ata që në vend të patronimit të mirëfilltë e mbanin atributin „i bir i arbanasit” dhe as vetëm banorët e atyre pak katuneve të cilësuara shprehimisht për të „arbanasëve” porse që shqiptarë etnikë ishin edhe pjesa dërmuese absolute e shqiptarëve të hapësirës së Dardanisë të cilët mbanin antroponime që i lejonte vetëm uzusi onomastik i kishave serbe e bullgare. Për analogji duhet parë antroponiminë e shqiptarëve pas islamizimit të tyre.

Nuk e shoh për të drejtë as konstatimin e Schmitt-it sipas të cilit „Kosova ishte një shoqëri ortodokse e traditës së kishës Serbe, e përbërë nga serbët, shqiptarët dhe vllehët.”. Është vështirë të besohet që historianit Schmitt t'i ketë shpëtuar konstatimi që fillet e krishterimit të sllavëve të ardhur paganë në hapësirat e Bizantit nisin tek në shek. 9 të erës sonë, ndërsa pararendësit e shqiptarëve, ilirët e dardanët, janë populli i parë i Ballkanit që e pranoi (që në fillet e lindjes së tij) krishterimin e variantit roman e më vonë (përsëri përpara ngulitjes së sllavëve në Ballkan), si pasojë e ndarjes së Perandorisë më dysh, edhe atë të tipit bizantin dhe se në qytetet e tyre pararomake e romake Naissus, Scupi, Astibos, Bylazora Ulcinium, Ulciana si edhe në qytetet antike Scodra, Drivastum (Shkodra e Drishti) shqiptarët ishin gjatë mesjetës -siç thoshte midis të tjerësh K. Jireček, [në Romani u gradovima Dalmacije, Zbornik Konstantina Jirečeka II, Beograd, 1962, fq. 50.] „popullatë e krishterë e vjetër me kulturë qyteti, më e afërt me grekët bizantinë dhe me romanët e Dalmacisë se sa me sllavët”, gjë që e tregon fare mirë edhe terminologjia kryekëput latine kishëtare e shqiptarëve.

Konstatimi i mëspërm i Schmitt-it mund të vlejë vetëm për kohën pas pushtimit në vitin 1198 të hapësirës së Kosovës: Zveçanit, Vushtrrisë, Llapit, Lypianit, Prizrenit që vetë pushtuesi St. Nemanja e quante grčka zemlja „tokë e Bizantit” nga principata e Rashës që ishte vazale e Commonwealth-it të Bizantit. Pavarësimi i kishës serbe nga kisha e Bizantit nuk don të thotë edhe instalim i ortodoksisë në këto hapësira sepse që para instalimit të kishës serbe shqiptarët e vllehët e kësaj hapësire ishin qytetarë të perandorisë së Bizantit me traditë kishëtare ortodokse - bizantine. Kjo nënkupton se këta kishin edhe kishat e kapelet e veta të cilat më vonë u përvetësuan nga kisha serbe. Në rrafshin gjuhësor, këtë e dëshmon ruajtja e disa huazimeve nga greqishtja e mesme (bizantine) në të folme të Kosovës si paraspore, protogjer, keramidhe, perivojth, sinap, sinor, llaqemi, meteh, palare, fli-ja etj, nga fusha terminologjisë së rregullimit social, emrave të perimeve e barishtave dhe të kuzhinës.

Sa u bie vllahëve (që merren për ilirë e trakë të romanizuar me pak mbetje kolonësh romakë) të Kosovës dhe të pjesës më të madhe të së Dardanisë, duhet thënë që një bashkëjetesë midis këtyre dy etnive kishte - si pasojë e romanizimit të pjesshëm apo total të tyre - që nga kohë të mugëta e deri në fundin e shek. 15 për kur mund të konstatohet asimilimi i plotë i tyre në shqiptarë me përjashtim të banorëve sllavishtfolës të regjionit të Gorës, dhe në pak raste (vetëm në vendbanime rrafshinore e përreth kishave e manastireve) edhe në serbë. „Zhdukja” e vllehëve në Kosovë dëshmohet fare mirë me disa mbetje leksikore vllahe në të folme shqipe të kësaj hapësire dhe sidomos në dritën e bukur shumë emrave vllehë të vendbanimeve e të vëllazërive/mbiemrave të kosovarëve. Kjo rrethanë tregon, fundja, që shqiptarët nuk ishin në këto hapësira ndonjë pakicë, porse popullatë që mbizotëronte si etni.

Çështje që duhet të shkoklohet më imtësisht është edhe pretendimi i Schmitt-it që çështja e autoktonisë së shqiptarëve na qenka politizuar. Në këtë thënie ka bukur shumë të vërtetë por këtë çështje nuk e politizuan shqiptarët sepse kjo punë është e lidhur me problemin e vendit të formimit të etnisë e të gjuhës së rumunëve dhe të zonave të kontaktit e të simbiozës së tyre me pararendësit e shqiptarëve dhe me vetë këta. Politizimit të kësaj çështjeje filologjike i kontribuan gati më shumë bullgarët me sllavo-maqdonët duke e projektuar pushtimin e Maqedonisë së Egjeut, ndërsa serbët për t’i arësyetuar pushtimet e mëherëshme dhe sidomos për arësyetimin e projekteve të tyre për dëbimin e shqiptarëve. Shqiptarët e politizuan këtë çështje vetëm që duke e mbrojtur një të vërtetë historike t’i mbrojnë tokat që u kanë mbetur pa u gllabëruar nga fqinjët. E, siç thoshte mësuesi ynë i madh Idriz Ajeti, nuk është punë e sllavistikës të merret me çështje të prejardhjes së popujve autoktonë - shqiptarë e rumunë - të hapësirës së Ballkanit- sidomos kur kështu synohet t’u vehet vulë pushtimeve të territoreve ku sot jetojnë, thuase këto i kishin gjetur të pa zot dhe t’i hapin udhë sundimit edhe më tej të tyre duke kërkuar sovranitet edhe mbi ato toka, banorët e të cilave i shpëtuan rrebeshit të sllavizimit.

Në këtë kuadër ka mbase vend të thuhet që politizimit të çështjes po i bën argat mjaft edhe vetë autori Schmitt, në stilin ja, aber „po, por”, përkatësisht duke i ballafaquar e duke i vënë në dyshim me të padrejtë, në stil prej politikani e diplomati, rezultatet e dijes së Perëndimit (të përqafuara nga shqiptarët) me ato të historiografisë serbe.

Për të paqëndrueshme i konsideroj qëndrimet e Schmitt-it, sipas të cilit Kosova dhe viset e tjera shqiptare dalin si diasporë e Shqipërisë dhe, sidomos se kishte shqiptarizim të serbëve për shkak islamizimit të tyre. Nuk do të diskutoj lidhur këtë sepse nuk e ndjej veten kompetent për këto segmente të historisë së shqiptarëve, sidomos për të dytin.

(Autori është studiues etimolog, me banim në Vjenë. Ka punuar në Institutin Albanologjik të Prishtinës)
http://www.kohaditore.com/index.php?page=1,5,135635