Harmonia fetare, shembulli boteror i Shqiperise.

[angmokio]

Harmonia fetare, shembulli boteror i Shqiperise



Cdo tradite fetare , nga Krishterimi , Islami tek Induizmi ne Budizem , e kane trajtuar temeen e paqes, pasi ajo eshte e lidhur ngushte me çështjen e çlirimit nga e keqja dhe me arritjen tek e mira, si qendër e çdo religjioni. Jemi mësuar ta lidhim konceptin e paqes me përvojën e besimit tek Hyji, kështu siç na e përcjellin shkrimet e shenjta dhe kështu siç ne e mendojmë në traditën tonë europiane. Themelimi i paqes në marrëdhënien e njeriut me të vërtetën është i rëndësishëm edhe nga pikëpamja e problemit të marrëdhënieve ndër-religjioze. Problemi i bashkëjetesës së dallimeve fetare është një sfidë më shumë se kurrë e pranishme në botën tonë bashkëkohore, por u ka përkitur edhe periudhave të tjera historike. Argumentet e marra këtu për themelimin e tolerancës janë dy: nga njëra anë, motivi etik dhe, nga ana tjetër, motivi relativist. Motivi etik pranon se sjellja e një të krishteri të vërtetë nuk mund të jetë dhuna dhe sundimi, përkundrazi, “dashuria, mëshira dhe dashamirësia universale drejt llojit njerëzor. Ndërsa lidhur me motivin relativist, sot në fakt besohet se me qëllimin për të shmangur konflikte me sfond fetar është e nevojshme një tërheqje nga pretendimet e së vërtetës prej çdo feje, në mënyrë që të arrihet një respekt dhe një tolerancë e ndërsjellë. Ajo që pohohet teorikisht është i njëjti mosbesim i Xhon Lokut në përcaktimin se cili është religjioni i vërtetë dhe për më tepër ftesën që ai bën ndaj besimeve për t’u vendosur si motra dhe si ecje njëllojshmërisht, njëra përballë tjetrës. Por, dhuna nuk e ka burimin në thjesht vetëm në një pretendim për vërtetësi, por për më tepër, në sundimin e epshit dhe në instinktet shtazore, të kundërta, sipas të njëjtave fjalë të perandorit të ditur Manuelit II me veprimin sipas logos- it, pra në kundërshtim me vetë Hyjin. E vërteta duhet dëshmuar dhe sigurisht, nuk mund të imponohet me forcë dhe shtypje. Eliminimi i dhunës dhe i tundimit për të abuzuar mbi dallimet fetare mund të arrihet vetëm në qoftë se nga asnjë religjion nuk pretendohet se e vërteta i takon atij. Kjo duket se është ndjenja e përbashkët e marrëdhënieve ndërfetare dhe zgjidhja për të eliminuar dhunën midis anëtarëve të feve të ndryshme.

Shqipëria, pa dyshim, gjithnjë e më shumë po afirmohet në lidhje me këtë çështje shumë të ndjeshme në kohërat moderne si një shembull i bashkëjetesës paqësore ndërmjet religjioneve. Kjo për shkak se jemi të sigurt që nga ky vend i vogël dhe pak i njohur i Europës Lindore, me një popullsi prej rreth tre milionë banorësh në Shqipëri (por afërsisht dhe 4 milionë jashtë kufijve të shtetit shqiptar), mbivendoset një dëshmi e madhe paqeje dhe respekti ndërmjet religjioneve dhe besimeve të ndryshme fetare. Në kohët e sotme çështja e bashkëjetesës së kulturave dhe feve është ndoshta një nga sfidat më të rëndësishme që po kapërcen bota jonë në sajë edhe të procesit të globalizimit, i cili ka afruar dhe ngjitur dallimet kulturore dhe fetare. Metropolet e Europës dhe më gjerë, si Londra, Milano, Parisi e Berlini, janë bërë tashmë vende ku përsosmërisht dallimet bien në kontakt, përballen dhe jetojnë së bashku. Ndërsa kur flasim për Shqipërinë, është e pamohueshme se hyjmë në analizën e një situate të veçantë historike ku takojmë një harmoni religjioze dhe ndërfetare. Kur flasim për Shqipërinë, bëjmë takimin harmonik dhe (unikal) që zhvillohet aty ndërmjet Katolicizmit, Ortodoksisë dhe Islamit. Nuk mund të dihet me siguri përqindja e anëtarësisë së popullit shqiptar te besimet e ndryshme, por mund të themi se Islami mban një shumicë të caktuar të besimtarëve për shkak të pushtimit osman, nën të cilin Shqipëria jetoi për afro pesë shekuj. Në analizimin e kësaj trashëgimie të madhe me vlera universale të Shqipërisë, s’ka se si të mos i referohesh Atit të madh jezuit Xhuzepe Valentinit, i cili ia dedikoi jetën e tij për studimin e kulturës shqiptare disiplinës së albanologjisë. Në një artikull të titulluar “Shqipëria dhe ekumenizmi i saj”, të përfshirë në vëllimin e parë (pjesë e 20 veprave të botuara deri më tash në Shqipëri), At Valentini, në cilësinë e njohësit të madh të popullit dhe kulturës shqiptare, veçon në thellësinë e shpirtit shqiptar një prirje drejt ekumenizmit, universalizmit e drejt bashkimit të kishave të Lindjes me të Perëndimit. Ai ndalet në analizën e figurave të ndryshme madhore dhe historike shqiptare dhe në veprat e tyre për të treguar praninë e një drejtimi ligjor në popullin shqiptar të shoqëruar nga hapja shpirtërore. I pari është Justiniani i Madh (482-565), i cili la një përmbledhje ligjore të madhe të njohur si Corpus iuris civilis, e cila është edhe sot në bazën e së drejtës civile. Pastaj është Diokleciani dhe Konstandini i Madh, i cili hyri në histori për dekretin e Milanos (313), akti me të cilin përfundoi persekutimi i të krishterëve dhe përcaktohej liria e besimit, duke i hequr paganizmit vlerën si religjion i shtetit. Justiniani ishte i njohur në rajonin e Dardanisë, në qytetin aktual të Shkupit, i cila ishte pjesë e Mbretërisë Ilire, paraardhësve të shqiptarëve të sotëm, ndërsa Konstandini kishte lindur në Naissus, gjithmonë pjesë e Mbretërisë Ilire. Në mesin e shumë shembujve të tjerë Valentini gjithashtu merr në konsideratë edhe patriarkun e Kostandinopojës, përfaqësuesin më të lartë të Kishës së Lindjes, Athinagorën, i njohur për marrëdhëniet e tij të ngushta me Palin VI dhe hapjen e tij drejt Kishës Katolike, i cili u lind në Janinë në afërsi të kufirit greko-shqiptar. Orvatja e Valentinit, siç shihet, është ajo e të theksuarit, përmes studimit të figurave të mëdha historike, por edhe nëpërmjet analizave të tjera si ajo e Kanunit, të pranisë së një tendence të fortë drejt universalizmit në kulturën shqiptare, në bashkimin e dallimeve dhe në respektin e larmisë.

Harmonia e thellë që ekziston në Shqipëri midis katolicizmit, ortodoksisë dhe islamit është shenjë e një forma mentis që e percepton larminë jo si një problem apo rrezik. Në vijim Valentini shqyrton dy poetët shqiptarë arbëreshë, Jeronim de Rada dhe Zef Skiroi, që bënë të shkëlqejnë përmes punës së tyre vlerat e ekumenizmit dhe të universalitetit të Kishës. Ai shprehet për Skironë se “Pavarësisht besimit ortodoks, ai u tregua një laik i thellë deri në pikën e përparimit - pa nevojën e mbështetjes klerikale të asaj kohe - në atë hapje drejt njohjes së vlerave të vërteta të të gjitha feve, që vite më vonë shërbeu si bazë për zhvillimin e ekumenizmit”. Poema e tij “Kthimi” është interpretuar nga Valentini si “kryevepra e poemës filozofike dhe religjioze shqiptare”, “Komedia Hyjnore e shqiptarëve, përtej të qenit një vepër me rëndësi fillestare për zhvillimin e ekumenizmit në nivel botëror”, - përfundon Valentini në artikullin e tij duke folur për Kthimi- n. Një tjetër shembull i bashkëjetesës dhe i respektit të ndërsjellë në fushën e marrëdhënieve ndërfetare përfaqësohet nga frati françeskan shqiptar At Gjergj Fishta (18411940). I lindur në Fishtë, një vend i vogël në ultësirën e Zadrimës, në zonën e Shkodrës, kandidat i parë për çmimin “Nobel” në Literaturë, poet, prozator, përkthyes, publicist, akademik, politikan dhe patriot i madh, ai përbën një nga figurat intelektuale shqiptare më të shquara. Kontribuoi jashtë mase në rritjen dhe stabilizimin e paqes dhe bashkëjetesës ndër-religjioze. Më tej u angazhua për të stabilizuar pakte, bashkëpunime, marrëveshje dhe marrëdhënie të një respekti të vërtetë dhe të një dashamirësie të ndërsjellë, duke mos hequr shikimin nga interesat e Shqipërisë dhe të së drejtës së saj për pavarësi, aq sa është e vërtetë se meshat e tij ishin të ndjekura edhe nga zyrtarë të politikës shqiptare që i përkisnin Perandorisë Osmane, nën sundimin e së cilës gjendej Shqipëria deri në vitin e Pavarësisë (1912).

Një nga aktet më treguese të Fishtës për sa i përket kontributit tij në bashkëjetesën fetare ishte kur ai, me çlirimin e Shqipërisë nga osmanët, ngriti flamurin kombëtar në Shkodër, dhe në marrëveshje me myftininë e xhamisë aty pranë, bëri të lidhet një konop i ndriçuar me drita nga kampanilja e kishës së fretërve te minarja, në të cilin valëvitej flamuri kombëtar. Ishte një mesazh i qartë dhe i drejtpërdrejtë i bashkimit kombëtar dhe i bashkëjetesës paqësore ndërfetare. Faktet tragjike të historisë së shekullit XX kanë dhënë një tjetër shfaqje të frymës universaliste dhe njerëzore të popullit shqiptar, i aftë për të kuptuar, përtej dallimeve etnike dhe fetare, bashkimin e thellë të familjes njerëzore. Në artikullin e botuar në Congress Monthly, revistë e Kongresit hebreo-amerikan, me titull “Mbijetesa hebraike në Shqipëri” (29), Shirley Cloyes DioGuardi shqyrton këtë fenomen pak të njohur të përkujdesjes dhe mbrojtjes së popullsisë çifute që është bërë në Shqipëri, që bëri të mundur që ky Vend të jetë sot i vetmi në të cilin nuk u zhvillua shfarosja e hebrenjve nga ana e forcave naziste. “Vetëm pak njerëz e dinë historinë e gjatë të tolerancës fetare shqiptare dhe rezistencën ndaj shtypjes. As e dinë se gjatë Luftës së Dytë Botërore të gjithë hebrenjtë që jetuan në Shqipëri apo që kërkuan azil në atë vend u shpëtuan nga shfarosja e Holokaustit. “Shembulli i Shqipërisë dhe i harmonisë fetare që haset në këtë vend na tregon qartësisht vlerën e paqes dhe të vëllazërisë universale njerëzore. Një mendim dhe një praktikë e paqes, e bashkimit dhe e prejardhjes së familjes njerëzore është mundësia më e mirë për kundër logjikës së dhunës.

Ndricim Kulla
Panorama 05-10-2012