Te Folurit Me Hunde/rinolalia/

[irfan_b]

TË FOLURIT ME HUNDË /Lat. RINOLALIA/

Njeriu ka bërë shumë zbulime shkencore, por zbulimin më të madhë njerëzor që e ka berë, padyshim është, kur e ka zbuluar fjalën apo të folurit. Të folurit është baza e jetës njerëzore nga se njeriu duke falënderuar të folurit dallon nga gjallesat e tjera dhe dominon mbi to. Të folurit është elementi dhe mjeti kryesor i gjuhës me anë të të cilit kontaktojmë ndërmjet veti dhe mësojmë nga njëri tjetri. Nuk dihet se si do te dukej njeriu sikur te mos e kishte zhvilluar të folurit?! Të folurit është dy llojesh: të folurit oral ose gojor i cili flitet me ane të gojës dhe te folurit me ane të shkrim-leximit. Se sa rëndësi ka të folurit për jetën e njeriut këtë gjithkush e din, e më së miri rëndësinë e të folurit e dinë ata të cilëve u mungon ky. Të folurit është baza e jetës njerëzore, nga se mu nga ky varet zhvillimi mendor dhe intelektual i njeriut. Për zhvillimin dhe rëndësinë e tij kam shkruar në temat e mëparshme. Gjatë zhvillimit të të folurit mund të paraqiten edhe pengesa ne të folur. Pengesat në të folur janë të shumëllojshme, që me këtë rast nuk mendoj t’i paraqes ato, pasi për disa prej tyre kam shkruar në disa artikuj të mëparshëm. Në këtë temë do të përqendrohem dhe të shkruaj për një pengesë të të folurit që quhet: TË FOLURIT ME HUNDË që ndryshe quhet edhe të folurit NAZAL apo hundor, e që në gjuhen latine quhet RINOLALI. Rino ne latinishte quhet hunda ndërsa lali quhet zëri – toni, pra kjo e gjitha do të ishte zë apo ton hundor. Në shqiptimin e fjalëve apo në të folur, ky zë apo ton quhet TINGULL. Gjuha shqipe ka 36 tinguj të cilët gjate të folurit krijojnë fjalë. Të folurit nazal apo hundor është një ndër pengesat e rënda në të folur, nga se të folurit është i pakuptueshëm, shumë banal, i mërzitshëm për veshin e dëgjuesit. Personat me të folur hundor gjithnjë janë me strese dhe ankthe shpirtërore, u ikin bisedave, izolohen nga shoqëria, nuk janë asnjëherë të disponuar në shoqëri, janë të përbuzur nga shokët e shoqet, po ashtu kjo gjendje është edhe në rrethin familjar, në shkollë dhe kudo që gjenden. Të folurit hundor është dy llojesh të quhen: rinolali e hapur dhe rinolali e mbyllur. Rinolali e hapur është ajo e cila shkaktohet nga ndonjë e qarë apo ndonjë birë e qiellzës së fortë /lat.palatoschisis/, ndërsa e mbyllur shkaktohet nga mosfunksionimi i qiellzës së butë me njerithin. Shpesh ndodh që fëmijët të lindin me një anomali /defekt/ në qiellzën e fortë e cila është e qarë, apo e shpuar ne formë bire të cilën e përmendëm më lartë, dhe ajri i cili duhet ta krijoj tingullin dhëmbor apo palatal depërton në at të qarë apo bire dhe tingulli nuk do të krijohet aty ku duhet të krijohet, por do te behet hundor si është rasti me tingujt: C, Ç, Z, ZH, XH, Q etj. Po ashtu ndodh edhe kur nuk funksionon mire qiellza e butë me njerithin qe ne latinishte quhet UVULA, e ne popull quhet gjuha e vogël, kjo quhet rinolali e mbyllur. Njerithi, me dirigjimin e Qendrës së Sistemit Nervor kur duhet të artikulohet ndonjë tingull e mbyll kanalin e hundës dhe ajri patjetër duhet të kaloj nëpër gojë, kështu që tingulli krijohet aty ku duhet me dhembë apo me qiellzë, pra në aparatin gjegjës. Ajri më lehtë e ka të depërtoj nga hunda, se sa të kalon disa pengesa si qe janë: hapësira apo rezonatori i gojës, gjuha, dhëmbët, buzët. Kur është në pyetje rinolalia e hapur apo anomalia e lindur që është qarja apo birimi i qiellzës, patjetër duhet të mjekohet me kirurgji plastike të cilën me shumë sukses e bënë specialisti i otorinolaringologjisë /ORL-së/.
Në shumë raste të folurit me hundë apo rinolalia paraqitet edhe tek persona të cilët për momentin nuk i kanë këto anomali apo defekte të cilat u përmendën, por mund ti kenë pasur kur kanë qene ne moshë me të re disa sëmurje të tjera si që janë për shembull: enjtja e bajameve nga të cilat nuk ka mundur të funksionoj mirë qiellza e butë dhe njerithi, pastaj ndonjë trup të huaj në hundë, kallja e mukozës së hundës, zmadhim i kanaleve të hundës, pezmatim i nazofagut, hemorragji nga hunda, ngushtim i kanaleve të hundës e probleme të tjera, por që me kalimin e kohës dhe moshës ato probleme nuk janë më, pasi në një mënyrë janë mjekuar më para, por mënyra e artikulimit të tingujve ka mbetur ashtu si ka qenë dhe të folurit bëhet prapë nazal apo hundor. Sa i përket kësaj pengese në të folur, vërtetoj se kjo mund të eliminohet të mos them më tepër se 100%, por kërkon vetëbesim, durim, vullnet, dëshirë dhe ushtrime personale. Personat e atakuar nga kjo pengesë nuk mund t’i artikulojnë 10 tinguj dhe këta janë: C, Ç, Gj, Q, S, Sh, X, Xh, Z, Zh, prandaj edhe fjala del e pakuptimtë, e shëmtuar dhe mjaftë ta quaj banale. Shpesh këta tinguj zëvendësohen me tinguj të tjerë si psh. fjala susam - tutam, fjala zhapini – dapini, zhurma – durma, Zhuri-duri, sapuni – tapuni, xhaketi- daketi, këmisha-këmita, simiti-timiti etj. Më lartë theksova se rinolalia mjekohet me shumë sukses, por asnjë person nuk mund ta eliminoj vet, pra, patjetër duhet të bëhet nga LOGOPEDI i cili është ekspert për të folur dhe këtë pengesë do ta eliminoj me shumë sukses. Dëshiroj tu-a përkujtoj prindërve, mësuesve dhe edukatorëve, që nëse hetojnë se fëmija i tyre ka një pengesë sado të vogël të rinolalisë, se duhet sa më herët, kur fëmija është i ri të ndërmarrin masat e duhura deri sa ajo nuk ka kaluar në shprehi të përjetshme, pasi do të jetë me rëndë dhe do të kërkoj kohë më të gjatë për eliminimin e kësaj pengese. Po ashtu po ua përkujtoj se rinolalia mund të fitohet edhe nga imitimi i personave të cilët kanë rinolali e sidomos kur emisionet e ndryshme të cilat transmetohen nga televizioni dhe nuk kontrollohen nga faktorët e tyre. Ja sa për ilustrim po u paraqes një letër të një nëne e cila me shkruan: Përshëndetje, jam një nënë nga.........jam e shqetësuar për vajzën time e cila në moshën 8 vjeçare filloi të ketë probleme me të folurin. Tani është 12 vjeçare. Në fillim filloi në formë imitimi, shikonte një program televiziv i cili imitonte një personazh që fliste me ndërprerje, duke iu mbajtur goja, me gjithë vërejtjet që beja unë, mënyra e të folurit duke imituar beri punën e sajë. Vajza fliste shume bukur më para, por ja tash ka shumë problem me të folurit, vajza, por edhe unë ndjehemi shumë keq. Këso raste ka shumë, prandaj u kisha porositur që sado-kudo të keni kujdes nga se edhe rinolalia mund të fitohet nga imitimi.
Lexues i nderuar, këtë temë mund ta printon dhe tu-a dërgon ndonjë shoku, miku që mendoni se do ti ndihmoni.
TEMA NUK MUND TË PUBLIKOHET NË NDONJË FORUM APO DIKU TJETËR PA LEJEN E AUTORIT!
Irfan Bojaxhiu , defektolog
Tel. + 377-44-337-008
Imel: irfanbojaxhiu@hotmail.com