[101] Dr. Xh.Shala, V.c fq.272 / AVII. Kut.462. Fasc. 6. br. 4/39; Milan Zhivanoviç, O evakuaciji srpske vojske iz Albanije i njenoj reorganizaciji na Korfuzu (1915-1916) prema francuskim dokumentima, Beograd 1966, faqe 245.
[102] Dr.Xh.Shala- V.c, faqe. 276.
[103] AJ.Fond; J.J. “Pizhon”, Kut. 80-Fasc. 1. br.166.
[104] Dr.Dragovan Shepiç. Italija, saveznici i jugoslavensko pitanje 1914-1918, Zagreb 1970, faqe 148)
[105] AS-MID-PO 1915, Fasc.VII – Dos. XXIX – br.943)
[106] AS-MID-PO 1915, Fasc.VII – Dos. XXIX – Pa nr.
[107] AJ.Fond; J.J. “Pizhon”, Kut. 80-Fasc. 1. br.168.
[108] AS-MID-PO 1915, Fasc.VII – Dos. XXIX – Pa nr.
[109] Dr.Xh.Shala- V.c, faqe. 283-289.
[110] Sejfi Vllamasi-Ballafaqime politike në Shqipëri ”Koha ditore”, 30.06.2002 ,fq.25.
[111] DASSIP-AO 1916, F.IV-D.X-br.39.
[112] DASSIP-AO 1916, F.IV-D.X-br..46.
[113] DASSIP-AO 1916, F.IV-D.X-br..2)
[114] Historia e Shqipërisë, vëll. II, 1912-1921, Tiranë 1973, faqe.251-252.
[115] DASSIP-AO 1917, F.V-D.V dhe XI-br..279 dhe 146.
[116] Dr.Xh.Shala- V.c, faqe. 301.
[117] Dr.Masar Kodra, Shtypi shqiptar në Amerikë midis dy luftërave botërore, Vjetari i Arkivit të Kosovës, nr.XII-XIII, Prishtinë 1981, faqe 95; Historia e Shqipërisë, vëll. II, 1912-1921, Tiranë 1973, faqe 255.
[118] AJ.Fond; J.J. “Pizhon”, Kut. 80-Fasc. 9-br.404; DASSIP-AO 1917, FV-D.V-br.263.
[119] AS-MID-PO-AO 1918, F.I-D.VI-br.38
[120] MID-PO-AO 1918, F.I-D.VI-br.63.
[121] Historia e populli shqiptar për shkollat e mesme, Tiranë 1994, faqe 152.
[122] Kopja e Memorandumit të Esat Toptanit ndodhet në Bibliotekën Kombëtare në Tiranë. Memorandumi është i shkruar në frëngjisht, gjuhë të cilën Esati e flistë çalë-çalë e natyrisht që nuk dinte kurrsesi ta shkruante
[123] AJ-336-27-V-VII/9-5504.
[124] Ç. Nr. 1827 - AJ, 336 – 27 – V – VII / 9-5204.
[125] Pashiq - AJ, 336 – 27 – V – VII / 9-5204.
[126] Fjalori Enciklopedik Shqiptar, faqe 505.
[127] Skifter Këlliçi: 85 vjet nga atentati i Avni Rustemit kundër Esat pashë Toptanit - Vrasja e Esat pashës para hotelit “Continental” (Dosier i mbështetur në materiale dhe dokumente të Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave të Shtetit dhe në studimin e juristit dhe publicistit të njohur Jusuf Alibali, me titull “Avni Rustemi para organeve hetimore franceze”.
[128] Pas vrasjes së Esat Pashës, në dhjetor 1920 Avni Rustemi u kthye në Shqipëri, ku filloi punën për bashkimin e shoqërive demokratike ekzistuese në një organizatë të vetme. Kongresi i mbajtur më 25 prill 1921 në Vlorë krijoi një shoqëri që mori emrin federata "Atdheu". Kryetar nderi i saj u zgjodh Avni Rrustemi. Me nismën e tij u krijuan dhe organizata profesionale të mësuesve. Pas mbylljes së federatës "Atdheu", në gusht 1922 përsëri me nismën e Avni Rrustemit më 13 tetor 1922 u krijua në Tiranë shoqëria demokratike "Bashkimi". Avni Rrustemi nuk qe vetëm organizatori kryesor i shoqërive demokratike, por edhe një ndër ideologët më të shquar demokratë. Idetë e tij, të formuluara në një sërë fjalimesh e artikujsh publicistikë u bënë armë e fuqishme në duart e rinisë demokratike e të masave të shtypura punonjëse. "Kur qeveria, nuk plotëson nevojat
më me rëndësi që ka kombi, - thoshte ai, atëherë kjo nevojë duhet të realizohet me interesimin e pjesës së organizuar të popullit e ta bëjmë ne qeverinë që ta ndjejë këtë nevojë". Daljen e vendit nga prapambetja Avni Rrustemi e shikonte në zhvillimin e ekonomisë së pavarur kombëtare. "Pa pavarësi ekonomike, - shkruan ai, - nuk mund të ketë pavarësi politike". Idetë e tij demokratike e revolucionare ai i shprehu edhe në Asamblenë Kushtetuese të vitit 1924, ku u zgjodh deputet nga populli i ish-prefekturës së Kosovës. Ai kritikoi me guxim shpërdorimet e aparatit burokratik të kohës, fodullëkun e injorancën e klasave sunduese reaksionare dhe mbrojti me zjarr traditat e popullit tonë dhe të drejtat e shqiptarëve që jetonin në trojet e veta në Jugosllavi. Në kushtet e ashpërsimit të kontradiktave klasore e politike të vendit, reaksioni çifligar me Ahmet Zogun në krye organizoi vrasjen e Avni Rrustemit më 22 prill 1924. Me këtë akt reaksioni synonte të godiste lëvizjen demokratike-borgjeze në ngritje. Vrasja e udhëheqësit të shquar të Lëvizjes demokratike shërbeu si shkëndijë e revolucionit që triumfoi më 10 qershor 1924.
[129] Arkivi Qendror i Shtetit, Fondi Avni Rustemi, Dosja 2, faqe 85
[130] Jusuf Alibali: Avni Rustemi para organeve hetimore” - buletini i shkencave historike nr. 2, 1964, faqe 211.
[131] AQSH, dosja Avni Rustemi.
[132] Po aty
[133] AQSH, fondi A. Rustemi, dosje nr. 2, faqe 46.
[134] AQSH, Dosja Avni Rustemi, faqe 73.
[135] Po aty
[136] AQSH, fondi A. Rustemi, dosje 2, faqe 29.
[137] Po aty
[138] Skifter Këlliçi, Studimi i cituar më lartë.
[139] AJ, 336-27-VII-VII/9-6750.
[140] Gazeta “Lë Tan’”, 16 qeshor 1920.
[141] Gazeta “Humanite”, 20 qershor 1920.
[142] AJ, 336-27-XI-XII/9-6446.
[143] AJ, 336-27-VI-VII/9-6492.
[144] B. Krizman – B. Hrabak, proces-verbale, faqe 296.
[145] AJ, 336-27-VI-VII/9-6492.
[146] AJ, 336-27-VI-VII/9-6720.
[147] Top sekret, Nr. 3173. Ninçiç”. AJ, 336-27-VI-VII/9-6357.
Përgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt