Hector Hugh Munro

[Askusho]

HECTOR HUGH MUNRO
(1870-1916)

Hector Hugh Munro me pseudonimin Saki, është shkrimtar anglez. Ai e filloi karrierën duke shkruar satira politike për “Westminster Gazette.” Më 1902 deri më 1908, punoi si korrespondent i jashtëm për “Tory Morning Post” dhe si bashkëpunëtor i disa gazetave të tjera. Ai është më shumë i njohur për historitë e tij të shkurtra, të mprehta, disa herë kapricoze, shpesh cinike dhe të çuditshme. Ato janë përmbledhur në librat: “Reginald” (1904), “The Chronicles of Clovis” (1911), “Beasts and Super-Beasts” (1914) dhe volume të tjera. Mes veprave të tjera të tij janë dhe dy romane: “The Unbearable Bassington” (1912) dhe “When William Came” (1914). Munro u vra në Francë në Luftën e Parë Botërore.

Përktheu Leonard Asllani

LODRAT E PAQES

- “Harvi”, tha Eleonora Bope, duke i dhënë të vëllait një artikull të prerë nga një gazetë Londineze e mëngjesit të 19 marsit, - “lexoje, të lutem, këtë mbi lodrat e fëmijëve. Rekomandon tamam disa nga idetë tona mbi influencën dhe edukimin e fëmijëve”.
“Sipas pikëpamjes të këshillit kombëtar të paqes”, vazhdonte artikulli, “ka kundërshtime të forta mbi dhënien djemve tanë regjimente luftëtarësh, bateri pushkësh dhe skuadra të arteve të ndryshme luftarake. Djemtë, komiteti e pranon, se në mënyrë të natyrshme, adhurojnë zëniet dhe veshjet luftarake, por kjo s’duhet të jetë arsye për t’i inkurajuar dhe ndoshta t’u jepet formë të përhershme instiktive të tyre primitive. Në “Ekspozitën e Shëndetit të Fëmijëve”, që do të hapet në Olimpia mbas tre javësh, Këshilli i Paqes do t’u tregojë prindërve alternativa të tjera brenda përmasave të njërës prej ekspozitave, asaj të “Lodrave të Paqes.”
Një manifestim do të organizohet përpara pallatit të Paqes të Hagës, jo me manekinë ushtarësh, po me manekinë civilësh, jo me armë, po me plugje dhe vegla industriale. Shpresohet që prodhuesit të kuptojnë mesazhin e manifestimit dhe frutet të shihen pastaj në dyqanet e lodrave.”
- “Ideja është me të vërtetë interesante dhe me shumë kuptim”, tha Harvi “Në se do të ketë sukses në praktikë...”
- “Ne duhet ta provojmë”, e ndërpreu e motra. - “Ti do vish tek ne për Pashkët dhe ti gjithmonë u sjell djemve lodra. Ajo do jetë një rast shumë i mirë për ty të inagurosh eksperimentin e ri. Shko nëpër dyqane dhe bli modele dhe lodra të vogla me veshje të jetës civile me aspekte nga më paqësore të saj. Sigurisht, ju duhet t’ua shpjegoni fëmijëve lodrat dhe idenë e re. Më vjen keq, po lodra e “Rrethimit të Adrianopojës” që ua dërgoi halla e tyre, Suzana, nuk kishte nevojë fare për shpjegime. Ata njihnin të gjitha uniformat dhe flamujt, bile edhe emrat e komandantëve të tyre. Kur një ditë i dëgjova të përdornin nga fjalët më të papëlqyeshme, më thanë që ato ishin fjalët e komandimit në bullgarisht. Sido që të ishte, unë ua mora ato lodra. Tani, unë shpresoj që lodrat e tua për Pashkët t’u japin një impuls dhe drejtim të ri mendjes së tyre. Eriku nuk është akoma 11 dhe Berti është vetëm 9 vjeç e gjysmë, d.m.th. në moshën më të influencueshme.”
- “Është instinkti primitiv për t’u marrë në konsiderate, e di”, the Harvi me një farë dyshimi, dhe tendencat e trashëguara gjithashtu. Një prej vëllezërve të gjyshit të tyre luftoi në mënyrën më pak toleruese në Inkerman dhe përmendej në veçanti për trimëri. Dhe stërgjyshi i tyre i shkatërroi të gjitha shtëpitë e komshinjve rrotull në njërën prej kolonive kryengritëse kundër sundimit britanik kur Ligji mbi Reformën u aprovua. Megjithatë, siç jeni duke thënë ju, ata janë në një moshë të ndikueshme. Unë do të bëj gjithçka mund.
Të shtunën e Pashkëve, Harvi Bope po hapte një kuti të madhe me pamje të bukura nën vështrimet kureshtare të të nipërve. - “Xhaxhai ju ka sjellë lodra nga më të rejat, tha Eleonora me krenari, ndërsa imagjinata e të rinjve priste me padurim ushtri shqiptarësh ose njësi somaleze trupash me deve. Eriku kishte shumë dëshirë të ishin këta të dytët.” - “Do të jenë arab në kuaj”, pëshpëriti ai. “Uniformat e shqiptarëve kanë pamje të gëzueshme dhe ata luftojnë gjithë ditën dhe gjithë natën po të ketë hënë. Po vendi i tyre është shkëmbor dhe ata nuk mund të kenë kavaleri.”
Ata panë një letër pak të zhubravitur kur u hoq kapaku. Kështu kishte filluar gjithmonë me lodrat më të mira. Harvi hoqi shtresën e sipërme dhe nxori një godinë në formë katrore që nuk të linte ndonjë përshtypje.
- “Është një fortesë!” bërtiti Berti.
- “Jo, është Pallati i Mbretit të Shqipërisë”, tha Eriku, me krenari për njohuritë e tij mbi vendet e largëta. “E shikon, nuk ka dritare, në mënyrë që kalimtarët nuk mund të qëllojnë mbi familjen mbretërore.”
- “Është një kuti mbeturinash”, tha Harvi me nxitim. “E shikoni, mbeturinat e qytetit janë mbledhur aty, në vend që të rijnë sa andej këtej e të dëmtojnë shëndetin e qytetarëve.”
Me një qetësi që s’durohej, ai zbuloi pjesën e sipërme të një njeriu me rroba të zeza.
- “Ky”, tha ai “është një qytetar i shquar, Xhon Stuart Mill. Ai ishte një personalitet në Politikat Ekonomike.”
- “Pse”? pyeti Berti.
- “Po, në fakt ai donte të ishte. Ai mendonte se ishte një gjë e mirë të ishte.”
Berti mërmëriti në një mënyrë që donte të thoshte që shijet e tyre nuk po llogariteshin. Një godinë tjetër katrore u nxor jashtë, po kësaj here me dritare dhe oxhak.
- “Ky është një model i degës së Mançesterit për Shoqatën e të Rejave të Krishtere.”
- “A ka luanë?”, pyeti me shpresë Eriku. Ai kishte lexuar historinë e Romës dhe mendonte se ku kishte të krishterë duhet të kishte edhe luanë.
- “Nuk ka luanë”, tha Harvi. - “Ky është një tjetër qytetar civil, Robert Raik, themeluesi i Shkollave të së Djelës. Dhe ky është modeli i një banjo publike. Këto të rrumbullakëtat këtu janë franxholla to pjekura në një furrë sanitare. Ai në qendër është një inspektor sanitar, ky këtu është një këshilltar i qarkut dhe ky është një zyrtar i qeverisë lokale.”
- “E çfarë bën ai?”, pyeti Eriku pak si i lodhur.
- “Ai merret me çështjet që i takojnë departamentit të tij”, tha Harvi.
- “Kjo kutia me këtë të çarën këtu është një kuti votimi. Votat hidhen aty në ditën e zgjedhjeve.”
- “E çfarë vihet në të ditët e tjera?”, pyeti Berti.
“Asgjë. Dhe këtu janë disa vegla industriale, një karrocë dore, një shat dhe këto më duket se janë shtylla gardhi. Ky është modeli i një koshereje dhe ky është një ventilator për ventilimin e gjirizeve.
- Ky duket si një tjetër kazan llozhrash i Bashkisë - jo, është modeli i një shkolle arti dhe i bibliotekës. Kjo në qendër është zonja Hemans, një poete, dhe ky është Roland Hill, që krijoi sistemin postar me qindarka. Ky është zoti Xhon Herskel, astrologu i shquar.”
- “Ne duhet të lozim me këto”? pyeti Eriku.
- “Sigurisht”, tha Harvi, “këto janë lodra dhe prandaj janë bërë, për të lozur.”
- “Po si”?
S’ishte pyetje e lehtë. - “Ju mund t’i vini dy nga ata të konkurrojnë për një vend në parlament nëpërmjet”, tha Harvi, “një fushate…”
- “Me vezë të prishura, përleshje pa rregulla dhe kokë të çara”! shpërtheu Eriku.
- “Dhe me hundë që rrjedhin gjak dhe fare të dehur”, e pasoi Berti, që kishte studiuar me kujdes një nga pikturat e Hogartit.
- “Asgjë nga ato”, tha Harvi, “absolutisht asgjë si ato. Votat do të hidhen në kutinë e votimit dhe kryetari i bashkisë do t’i llogarisë dhe do të thotë se kush ka marrë shumicën e tyre. Pastaj dy kandidatët do ta falënderojnë atë për mbikëqyrjen dhe secili do të thotë që gara u krye në mënyrë të drejtë dhe të kënaqshme. Pastaj, ata do të ndahen me njëri tjetrin duke shprehur vlerësime reciproke. Kjo është një lojë e këndshme për ju djem të luani. Unë nuk pata kurrë lodra të tilla kur isha i ri.”
- “Unë nuk besoj se ne do të fillojmë të luajmë me to menjëherë”, tha Eriku, pa treguar aspak entuziazëm, siç kishte bërë dajua i tij. “Unë them se duhet të bëjmë ca nga detyrat e pushimeve. Duhet të mësojmë diçka mbi periudhën Burbone në Francë.”
- “Periudhën Burbone”, tha Harvi, me një shprehje mospëlqimi.
- “Duhet të mësojmë diçka për Luigjin e 14”, vazhdoi Eriku.” Unë kam mësuar tashmë gjithë emrat e betejave kryesore.”
Kjo nuk do ndihmonte aspak. - “Sigurisht që u bënë disa beteja gjatë mbretërisë së tij”, tha Harvi, “po unë mendoj se ato janë ekzagjeruar shumë. Lajmet nuk ishin shumë të bazuara në ato kohëra. Nuk kishte kronikant lufte dhe kështu që gjeneralët dhe komandantët mund të zmadhonin ç’do përleshje të vogël deri sa arrinin në beteja deçizive. Luigji ishte shumë i famshëm si një ideator kopshtesh. Mënyra se si bëri Versajën u admirua aq shumë sa u kopjua në gjithë Europën.”
- “A dini ndonjë gjë rreth zonjës Dy Berri”, pyeti Eriku, “asaj a nuk ju pre koka”?
- “Ajo ishte një admiruese tjetër e kopshteve”, tha Harvi në mënyrë evazive.
- “Në fakt, unë besoj se trëndafili i mirënjohur Dy Berri ka marrë emrin e saj. Tani ju duhet të luani pak dhe t’i lini mësimet për më vonë.”
Harvi u kthye në bibliotekë dhe kaloi nja 30-40 minuta duke u menduar në se do të ishte e mundur të përpilonte një tekst historie për shkollat elementare në të cilin të mos u jepej rendësi luftërave, masakrave, vrasjeve dhe vdekjeve të dhunshme. Periudhat e Jorkut, Lankasterit dhe Napoleonit, ai e dinte, do të paraqisnin vështirësi të madhe, dhe lufta 30 vjeçare do krijonte një boshllëk të madh po të lihej jashtë.
Megjithatë, do të ishte diçka pozitive në se, në këtë moshë kaq të influencueshme, fëmijët do të kthenin vëmendjen e tyre në mënyrën e prodhimit të basmës me figura, në vend të Armatës spanjolle ose betejës së Vaterlosë.
Ishte koha për t’u kthyer prapë në dhomën e djemve dhe të shihte se sa ishin miqësuar me lodrat e paqes. Kur iu afrua derës mundi të dëgjonte zërin komandues të Erikut dhe Bertin që ndërhynte herë pas here me këshilla ndihmuese.
- “Luigji i 14”, ishte duke thënë Eriku, “është ai atje me pantallona deri tek gjunjët që dajua tha krijoi shkollat e së dielës. Nuk ngjan shumë me të po do ta bëjmë që t’i ngjajë.”
- “Do t’i veshim shpejt një kapotë ngjyrë manushaqeje nga kutia ime”, tha Berti.
- “Po, dhe takat e kuqe. Ajo është zonja Mentënon, atë tjetrën ai e quajti Zonja Hemans. Ajo i lutet Luigjit të mos shkojë në ekspeditë, po ai e bën veshin të shurdhër. Ai merr marshallin Seiks me vete dhe ne do supozojmë që ata kanë mijëra ushtarë nga mbrapa. Parulla është: “Qui vive”1) dhe kundërparulla është: “L’etat c’est moi”2), që ishte një nga shprehjet më të preferuara të tij. Ata zbarkojnë në Mançester në mes të natës dhe një komplotist Jakobin u jep atyre çelësat e kështjellës.”
Duke përgjuar nëpërmjet derës Harvi vuri re që kazanit të llozhrave të qytetit i ishin hapur vrima për tytat e topave dhe tani paraqiste pjesën kryesore të fortifikimit të Mançesterit. Xhon Stuart Mill ishte zhytur i tëri në bojë të kuqe dhe ishte në rolin e marshallit Seiks.
- “Luigji urdhëron trupat të rrethojnë Qendrën e të Rejave të Krishtere dhe të kapin sa më shumë nga ato.” “Sapo të kthehemi në Luvër, vajzat janë të miat”, bërtiti ai. Ne duhet të përdorim Zonjën Hermans prapë për një nga vajzat. Ajo thotë “kurrë” dhe qëllon marshallin Seiks në zemër.”
- “Atij i del gjak tmerrësisht”, u hodh Berti, duke derdhur bojë të kuqe me bollëk mbi fasadën e godinës së grave.
- “Ushtarët turren menjëherë dhe marrin hakun e tij me egërsinë më të madhe. Njëqind vajza vriten”, dhe këtu Berti zbrazi mbi godinën e martirizuar gjithë bojën e kuqe që kishte mbetur “dhe 500 vajzat që i shpëtojnë vdekjes janë hequr zvarrë deri tek anijet franceze.” “Unë kam humbur një marshall”, thotë Luigji, “po nuk po kthehem duar bosh.”
Pa u ndjere, Harvi u largua nga dhoma dhe shkoi e gjeti të motrën.
- “Eleonor”, tha ai, “eksperimenti…”
- “Hë”?
- “...dështoi. Ne kemi filluar shumë vonë.”

-------------------------------------------
1) kush rron?
2) Shteti jam unë.

[Askusho]

Përktheu Leonard Asllani

DRITARJA E HAPUR

- “Tezja ime do të zbresë poshtë së shpejti, zoti Nutel”, tha një vajzë e re, e qetë, rreth të pesëmbëdhjetave. Ndërkohë ju duhet të bëni si të bëni me mua. Framton Nutel u orvat të thotë diçka që të miklonte mjaftueshëm mbesën për momentin, por duke mos lënë në harresë tezen që ishte për të ardhur. Vetë ai nuk ishte i bindur në se këto vizita formale duke takuar me radhë njerëz plotësisht të panjohur do të ndihmonin shumë në qetësimin e sistemit nervor që ai duhej t’i nënshtrohej.
- “Unë e di se si do të jetë”, i kishte thënë e motra, kur ai po përgatitej të transferohej tek kjo qendër rurale kurimi. - “Ti do të varrosesh veten atje pa i folur asnjë njeriu të gjallë dhe nervat e tua do të keqësohen më shumë nga trishtimi. Unë do të të japë letra prezantimi për të gjithë njerëzit që unë njoh atje. Disa nga ata, me sa më kujtohet, ishin mjaft të mirë.”
Framtoni nuk e dinte në se zonja Sapelton, gruaja të cilës do t’i jepte një nga letrat e prezantimit, ishte një nga të mirët.
- “A njihni shumë njerëz këtu”, pyeti mbesa kur mendoi se ata kishin patur mjaftueshëm ca shoqëri te heshtur midis tyre.
- “Pothuaj asnjë”, tha Frantoni. - “Motra ime ka qenë këtu nja katër vjet të shkuara dhe më ka dhënë letra prezantimi për disa nga njerëzit këtu”, tha ai me një ton të dukshëm keqardhje për këtë të fundit.
- “Atëherë ju nuk dini asgjë për tezen time”, vazhdoi me qetësi vajza e re.
- “Vetëm emrin dhe adresën e saj”, pranoi vizitori. Ai nuk ishte i sigurtë në se zonja Sapelton ishte e martuar apo e ve. Diçka e papërcaktuar në dhomë të jepte përshtypjen se ndonjë burrë jetonte atje.
- “Tragjedia e saj e madhe ndodhi tre vjet me parë” tha vajza, - “d.m.th. rreth kohës së motrës suaj.”
- “Tragjedia e saj”, pyeti Framtoni. Në një farë mënyre, ky vend i qetë në natyrë nuk dukej si vend tragjedish.
- “Ti mund të thuash pse e mbajmë këtë dritare të hapur plotësisht në një mbasdite tetori”, tha mbesa duke treguar një dritare të madhe franceze nga ku dukej livadhi jashtë.
- “Është fare ngrohtë për këtë stinë të vitit”, tha Framtoni, - “po a ka të bëjë kjo dritare ndonjë gjë me tragjedinë”?
- “Tre vjet të shkuara, burri i saj dhe dy vëllezërit më të rinj, dolën nga kjo dritare për të bërë gjuetinë e ditës. Ata nuk u kthyen më kurrë. Duke shkuar tek vendi i preferuar i tyre për gjueti, ata u gllabëruan nga një pjesë llumishte me shkurre tradhtare1). Vera kishte qenë shumë e lagësht dhe vendet që kishin qenë të sigurta më parë kishin ndryshuar pa pritur. Trupat e tyre nuk u gjetën kurrë dhe kjo ishte më e keqja e asaj që ndodhi.” Këtu zëri i vajzës humbi tonin e qetë dhe u bë i ligështuar. - “E gjora teze, gjithmonë mendon se ata do të kthehen një ditë, ata dhe langoi i vogël, i murrmë, spanjoll që u zhduk me ta, dhe do të futen nga ajo dritare ashtu si gjithmonë. Kjo është arsyeja që dritarja mbahet hapur çdo ditë deri sa errësohet. E shkreta teze gjithmonë më thotë se si u nisën, burri i saj me pelerinën e bardhë kundër ujit të hedhur mbi krah, dhe Roni, vëllai i saj më i vogël duke kënduar: “Berti, pse kërcen lart e poshtë?” siç bënte gjithmonë për ta ngacmuar, pasi siç thoshte vetë e bënte nevrik. E dini, ndonjëherë në mbrëmjet e qeta, kur pothuaj s’lëvizte asgjë si kjo e sotmja, mua më vjen një ndjenjë e frikshme sikur ata do të hyjnë brenda nga ajo dritare.”
Ajo pushoi se foluri dhe u drodh pak. Framtoni u ndjeh i lehtësuar kur tezja u fut me nxitim në dhomë duke kërkuar shumë herë ndjesë për vonesën.
- “Shpresoj që Vera t’ju ketë kënaqur me muhabet”, tha ajo.
- “Ajo ishte shumë interesante”, tha Framtoni.
- “Shpresoj që kjo dritare e hapur nuk ju bezdis”, tha zonja Sapelton prerazi. - “Burri dhe vëllezërit e mi do të kthehen drejt e në shtëpi nga gjuetia, dhe ata gjithmonë hyjnë këtej. Ata kanë qenë për gjueti sot nëpër gëmusha dhe kanë për të bërë pis gjithë qylymat e mi. Ashtu si gjithë ju burrat, apo jo.”
Ajo foli gjatë dhe me qejf mbi gjuetinë, zogjtë që nuk ishin me shumicë dhe rosakët që do të vinin në dimër. Për Framtonin e gjitha kjo ishte e tmerrshme. Ai u mundua, po pa patur shumë sukses, ta kthente bisedën në diçka jo kaq tronditëse. Ai e kuptonte që e zonja e shtëpisë nuk po i kushtonte shumë vëmendje dhe sytë e saj ishin vazhdimisht të drejtuara tek dritarja mbrapa tij dhe në livadhin më tej. Ishte pa dyshim një koincidencë jo e mirë që ai erdhi në këtë vend një ditë përvjetori të një tragjedie.
- “Të gjithë doktorët më kanë rekomanduar qetësi të plotë, mungesë të ç’do eksitimi mendor dhe evitimin e ç’do aktiviteti fizik me natyrë violente, bëri të ditur Flamtoni, duke mos qenë i sigurtë asnjëherë që njerëz fare të panjojtur të tregonin interes për detajet më të vogla të sëmundjes, dobësive, shkaqeve dhe kurave të tyre”.
- “Për dietën e ushqimeve, ata nuk janë shumë në një mendje”, vazhdoi ai.
- “Jo”, tha zonja Sapelton me një zë që në momentin e fundit sikur zëvendësoi një gogësimë. Pastaj, ajo papritur u çel duke i kushtuar një vëmendje të madhe, por jo asaj që thoshte Framtoni.
- “Ja ku janë”, bërtiti ajo. - “Tamam në kohë për çajin, dhe a nuk duken sikur janë me baltë deri tek sytë”!
Framtoni u drodh pak dhe u kthye drejt mbesës me një shikim që i shprehte simpati për ç’ka ajo i kishte shpjeguar. Vajza vetë ishte duke parë jashtë nga dritarja me një çudi tmerri në sytë e saj. Me një tronditje të ftohtë e frikë të paemër, Framtoni u rrotullua në karrigen e tij dhe pa në të njëjtin drejtim.
Në mugëtirën që thellohej, tre silueta po ecnin nëpër livadh drejt dritares. Të gjithë kishin armë nën krahët e tyre. Dhe njëri ishte më i ngarkuar nga të tjerët me një mantel të bardhë të hedhur mbi supe. Një qen spanjoll i murrmë, i lodhur ecte pranë thembrave të tyre. Pa zhurmë ata i afroheshin shtëpisë dhe pastaj një zë djaloshi i ngjirur erdhi nga muzgu: - “Unë thashë, Berti, pse kërcen”?
Framtoni u hodh me rrëmbim dhe mori shkopin dhe kapelen e tij. Dera e korridorit, rrugica me zhavorr dhe dera e jashtme u kaluan pa u vënë re fare nga nxitimi. Një çiklist në rrugë u fut nëpër shkurre të evitonte përplasjen e drejtpërdrejtë.
- “Ja ku jemi, e dashur”, tha ai me pelerinën e bardhë duke u futur nëpër dritare, “me ca baltë, po pjesa më e madhe është e thatë. Kush ishte ai që doli me aq nxitim ndërsa ne po vinim”?
- “Një burrë shumë i çuditshëm, zoti Nutel”, tha zonja Sapelton. - “Fliste vetëm për sëmundjet e tij dhe u largua menjëherë pa përshëndetur fare kur ju arritët, sikur të kishte parë ndonjë fantazmë”.
- “Më duket se ishte për shkak të Spanjollit”, tha mbesa me qetësi. - “Ai më tha që qentë e tmerronin. Njëherë, një grup qensh rrugësh e kishin përzënë deri në një varrezë diku në brigjet e Gangës dhe ju desh të kalonte natën në një varr të sapohapur me qentë që hungëronin, ngërdhesheshin dhe shkumonin mbi të, aq sa ç’do njeriu do t’i ikte mendja.”

-------------------------
1) legatine.

[Askusho]

Përktheu Leonard Asllani

ANIJA THESAR

Galioni i madh shtrihej si i dalë përgjysmë në pension nën rërën, barin dhe ujin e gjirit verior ku fati i luftës dhe moti e kishin fshehur qetësisht. Tre shekuj e një çerek kishin kaluar që nga koha kur ishte goditur nga deti i keq njëra prej njësive me të rëndësishme të një formacioni luftarak, në përcaktimin me saktësi të të cilit studiuesit nuk binin dot në një mendje.
Galioni nuk kishte prurë asgjë në këtë botë, po, duke u bazuar në traditat dhe raportet, kishte marrë shumë nga ajo. Po sa shumë? Për këtë prapë studiuesit nuk ishin në një mendje.
Disa nga ata ishin aq bujarë në vlerësimet e tyre aq sa edhe vlerësuesit e të ardhurave për taksimin. Të tjerët ishin shumë kritikues për depozitat e fundosura të thesarit dhe e zhvlerësonin atë si një ar fantazmë.
Luluja, dukesha e Dulvertonit, u përkiste të parëve.
Dukesha ishte jo vetëm e bindur për ekzistencën e një thesari të mbytur me përmasa mahnitëse, po ajo gjithashtu besonte se kishte dijeni për një mënyrë me të cilën thesarit në fjalë mund t’i përcaktohej me saktësi vendndodhja dhe nxjerrja e tij të bëhej pa kosto të lartë.
Një teze e saj kishte qenë Shërbyese Nderi në Oborrin Mbretëror të Monakos dhe kishte qenë shumë e interesuar në zbulimet nënujore, për të cilat mbretëria e atij vendi, e pakënaqur nga territori i kufizuar tokësor, donte të zhytej në thellësitë e ujërave.
Nëpërmjet kësaj kushërire Dukesha mësoi për një shpikje që u përsos dhe pothuaj u patentua nga një dijetar Monakan1), nëpërmjet së cilës jeta e sardeleve të Mesdheut mund të studiohej në një thellësi të madhe nën një dritë të bardhë më të ndritshme se ajo e një dhome balloje.
Përfshirë në këtë shpikje, (që në sytë e Dukeshës ishte pjesa më tërheqëse), ishte një dragë elektrike thithëse, e bërë veçanërisht për të nxjerrë në sipërfaqe objekte me shumë interes nga fundi i detit.
E drejta e blerjes së shpikjes kushtonte një mijë e tetëqind franga dhe aparati për disa mijëra më tepër.
Dukesha e Dulvertonit ishte e pasur, ashtu si e vlerësonin njerëzit pasurinë.
Ajo gjithmonë ushqente shpresën për t’u bërë një ditë e pasur sipas vlerësimit të vet.
Firma të ndryshme ishin krijuar dhe shumë përpjekje ishin bërë herë pas here gjatë tre shekujve për të bërë kërkime mbi thesarin interesant të Galionit. Me ndihmën e shpikjes, ajo mendonte që mund të shkonte dhe të punonte në anijen e mbytur vetë, në mënyrë të pavarur.
Mbi të gjitha, një prej paraardhësve të saj nga nëna e kishte prejardhjen nga Medina Sidonia2). Kështu që sipas saj ajo kishte të drejtë mbi thesarin si gjithë të tjerët.
Ajo e bleu shpikjen dhe aparatin.
Mes lidhjeve dhe detyrimeve të tjera familjare, Luluja kishte një nip, Vasko Honiton, djalë i ri që gëzonte një të ardhur të vogël, një rreth familjar të madh dhe jetonte pa stabilitet financiar në mes të të dyjave.
Ishte e mundur që emri Vasko t’i ishte vënë me shpresën që ai të trashëgonte traditën aventurore të familjes. Po ai e kufizoi veten në një aventurier shtëpiak që preferonte më mirë të zbulonte ato që diheshin, se sa të panjohurat.
Marrëdhëniet e Lulus me të kohët e fundit nuk ishin veçse kur ai ndodhej larg, në vështirësi dhe i shkruante asaj për t’i dërguar lekë.
Megjithatë, ajo erdhi në përfundimin se ai ishte shumë i përshtatshëm për drejtimin e një ekspedite thesarkërkuese. Në se ishte dikush që mund të nxirrte ar në një situatë fare të vështirë, ai ishte Vaskua. Sigurisht, nën mbikqyrjen e nevojshme. Kur bëhej fjalë për lekë, Vaskua ishte i aftë si asnjë tjetër ta mbante sekret.
Diku në bregun perëndimor të Irlandës, pronat e familjes Dulverton përfshinin disa hektarë gurishtesh, shkëmbinj dhe shqope aq shterpë sa edhe bujku me i zellshëm s’do tregonte interes. Po përfshinte gjithashtu një gji të vogël, të thellë ku karavidhet ishin me shumicë në pjesën më të madhe të vitit. Gjithashtu, pjesë e tyre ishte edhe një shtëpi aspak tërheqëse, po që për ata që pëlqenin karavidhet dhe vetminë dhe ishin në gjendje të pranonin gatimet plot me majonezë të një kuzhinieri Irlandez Inisglather ishte një vend pushimi i pranueshëm gjatë verës. Vetë Luluja shumë rrallë shkonte atje, po miqve dhe të njohurve për të pushuar ua jepte me bujari. Tani e vuri atë në dispozicion të Vaskos.
- “Do të jetë tamam vendi për të praktikuar aparatin nënujor të shpëtimit”, i tha ajo. - “Në disa vende gjiri është shumë i thellë dhe ju do të jeni në gjendje të praktikoheni shumë mirë para se të filloni gjuetinë e thesarit.”
Pa kaluar as tre javë Vaskua u kthye t’i tregonte se ç’kishte arritur të bënte.
-“Aparati funksionon fare mirë”, i raportoi ai tezes. - “Sa më thellë të futesh, më qartë duken gjërat. Ne gjetëm gjithashtu edhe një anije të mbytur ku të praktikoheshim”!
- “Një anije e mbytur në gjirin Inisglather”! Bërtiti Luluja.
- “Një motobarkë e fundosur, Sab-Roza”, tha Vaskua.
- “Vërtet? tha Luluja. - “Anija e të gjorit Billi Jutlis. Më kujtohet që u mbyt para nja tre vitesh. Trupi i tij u nxor në breg nga dallgët. Njerëzit thoshin në atë kohë që anija ishte përmbysur me qëllim, d.m.th. ishte vetëvrasje. Llafazanët atë thonë sa herë që ndodh ndonjë tragjedi.”
- “Në këtë rast ata kishin të drejtë”, tha Vaskua.
- “Çfarë do të thuash”? pyeti Dukesha me nxitim. - “Çfarë ju bën të mendoni kështu”?
- “Unë e di”, tha Vaskua me ton të sigurtë.
- “E di, si mund ta dish, si mundet një njeri ta dijë atë? Ajo ndodhi tre vjet të shkuara.”
- “Në një dollap të Sab-Rozës unë gjeta një kasafortë hermetike. Ajo kishte brenda disa dokumente.” Vaskua bëri një pushim të shkurtër që pati efekt dramatik dhe filloi të kërkonte diçka në xhupin e brendshëm të kapardinës.
Ai nxori një fletë të vogël të palosur. Dukesha ia rrëmbeu me një mënyrë të pahijshme dhe u afrua pranë vatrës së zjarrit.
- “Ishte kjo në kasafortën e Sab-Rozës”? pyeti ajo.
- “O, jo”, tha Vaskua lirshëm. “Ajo është një listë personash të mirënjohur që do të përfshiheshin në një skandal të madh në se dokumentat e Sab-Rozës do të bëheshin publike. Juve ju kam vënë në krye, kurse pjesa tjetër e listës është sipas rendit alfabetik.”
Si e pafuqishme Dukesha pa emrat në listë dhe për çastin iu duk se i njihte të gjithë. Në fakt, emri i saj në krye të listës pati një efekt paralizues ndaj aftësisë së saj për të menduar.
- “Ju sigurisht i grisët dokumentat”, pyeti ajo pasi e mori disi veten por pa qenë e sigurt për atë.
Vaskua tundi kokën në shenjë mohimi.
- “Po ju duhet ta kishit bërë”, tha Luluja me zemërim, “në qoftë se ato, siç thoni ju, janë kaq shumë komprometuese.”
- “Të siguroj unë që ato ashtu janë”, ndërhyri djali i ri.
- “Atëherë ti duhet t’i bësh ato të padëmshme para se gjërat të merren vesh.
Mendoni për gjithë ata njerëz të varfër dhe të pafat që do ta pësonin nga kjo”, dhe Luluja goditi letrën në mënyrë të shqetësuar.
- “Të pafat, ndoshta, por jo të varfër”, saktësoi Vaskua. “Në se ju e lexoni listën me vëmendje, do të vini re që unë nuk kam vënë atje asnjë me gjendje financiare të dobët.”
Luluja vështroi nipin e saj në mënyrë zhbiruese. Pastaj pyeti vrazhdë:
- “Ç’farë do të bëni”?
- “Asgjë - për tërë jetën time”, u përgjigj ai me bindje. - “Ca gjueti, ndoshta”, vazhdoi ai, “dhe duhet të kem një vilë në Firence. Vila Sab-Roza do të tingëllonte origjinale dhe shumë njerëz do e merrnin vesh kuptimin e emrit. Dhe unë duhet të merrem me diçka për të kaluar kohën, p.sh., të koleksionoj Raeburna3).”
Kushërira e Lulusë që jetonte në Monako mori një përgjigje të shpejtë dhe tepër e nervozuar kur ajo i shkroi në se pranonte t’i rekomandonte ca shpikje të reja në fushën e zbulimeve nënujore.

--------------------------------------------------
1) nga Monakua.
2) qytet në Andaluzi, në jug të Spanjës.
3) portrete të bëra nga piktori i njohur skocez i portreteve, Henry Raeburn.