Marcello Venturi

[Askusho]

MARCELLO VENTURI
(1925-2008)

Marcello Venturi u lind më 1925. Debutimin e parë në letërsi e bëri në revistën letrare “Politecnico”. Ishte eksponent i rezistencës italiane në kohën e luftës, temë që do të bëhej një nga frymëzueset kryesore të veprave të tij para. Romani i tij më i njohur është: “Flamuri i bardhë në Qefaloni” publikuar më 1963. Me librin “Të mundur në fushë”, fitoi çmimin prestigjioz “Strega”, më 1982, për prozën. Krijimtaria e tij është e pasur edhe në gjininë e prozës së shkurtër.

Përktheu Eqrem Biba

VERA QË NUK DO TA HARROJ MË KURRË

- Ky, fëmija yt? - pyeti ushtari gjerman, duke treguar me gisht.
- Po, - u gjegj fshatari.
- Po kjo, gruaja jote?
- Po.
Ishte verë.
- Më pëlqejnë shumë fëmija, - tha ushtari.
Dielli digjte të lashtat në ara dhe fushat në male; digjte shtëpitë e vetmuara në malet e Pistojës.
- Verë si kjo nuk ka bërë vaki, - thoshin fshatarët.
- Unë kam shtëpi shumë fëmijë, - tha ushtari. Ai mbante në dorë kamerdaren e kamionit të vet. E fërkonte me zumpara. Djersa i digjte ballin, nga vapa e asaj vere të vitit 1944.
- Kam zonjë shtëpi, - tha. ushtari. Buzëqeshi dhe nxori dhëmbët.
«Këta, - mendoi fshatari, - nuk janë njerëz si gjithë njerëzit, nuk janë. Edhe kur buzëqesh, ndryshe buzëqesh»,
- Më pëlqejnë fëmija, - tha ushtari, duke fërkuar vazhdimisht kamerdaren. Që ulur në lëmin poshtë fikut. Fshatari i kishte sjellë një kovë me ujë dhe kish qëndruar te dera. Prapa tij qëndronte e shoqja, e cila vështronte ushtarin që fërkonte kamerdaren me zumpara.
Ishte verë, verë e nxehtë si asnjëherë tjetër. Vera e vitit 1944, të cilën nuk do ta harrojmë kurrë. Plisat e dheut nëpër ara ishin tharë e fryrë si në ethe, kurse korrësit nën pemë thua se qenë çmendur, Bulkthat këndonin edhe ditën, prej etjes. Sepse bënte verë e nxehtë e kuqe, thua, e ngjyer me gjak.
- Unë shpejt në Gjermani, - vijoi ushtari. - Gjithshka kaput dhe unë Gjermani.
«Kaput...» - mendoi fshatari dhe i tha së shoqes: - Ti hyrë brenda.
Atyre ditëve, kolona të gjata kamionësh kalonin nëpër rrugët kryesore, që të çonin në Modenë. Herë pas here, ndonjë prej kamionëve ndalej dhe gjermanë flokëkuq zbrisnin për të kërkuar vezë, qumësht ose gjësendi tjetër për të ngrënë.
«Nuk kemi gjë, - thoshte fshatari. Dhe dëftente të voglin në krahët e së ëmës.
Gjermanët shkonin poshtë e lart në lëmë dhe bisedonin me zëra metalikë. Mbi supe ju vareshin kolona fishekësh, që i mbanin për qejf, ashtu sikurse gratë mbajnë varur stolitë, kur venë në festat popullore.
- Amerikanët në Ama, - tha gjermani, si fshiu djersën e ballit. - Shpejt çdo gjë mbaroi, kaput.
Tani ai lyente me mastiço vrimën e kamerdares, kurse fshatari, te dera e shtëpisë, nuk ja hiqte sytë.
Në atë verë të kuqe të vitit 1944, dielli me rrezet e tij goditte me fuqi arat me të lashta. Dhe gruri nuk qe i verdhë, por i kuq. Pishat në male flakërinin, flakërinin dhe katundet e shpërndarë nëpër malësi. Nga malësia zbrisnin në luginë burra e gra, me shtëpitë e tyre në krahë. Shtëpi të mbledhura në një bohçe të zezë, varur në një shkop.
- Unë kthehem në Gjermani, - foli prapë gjermani, i ulur nën fik. - Lufta jo mirë.
Pa mendoni: burra e gra zbrisnin poshtë. Mbi supe mbanin, të lidhura në shkop, shtëpitë e veta, katandinë e vet, të vdekurit e vet. Dhe ishin të shtrënguar të zbrisnin jo prej diellit, po prej flakëhedhësve të xhenierëve gjermanë. Dhe fshatari, që rrinte e vështronte te dera se si gjermani rregullonte kamerdaren e kamionit, priste çdo ditë mbërritjen e karkalecave edhe në arat e tij, për t'i shkretuar e për t'i rrënuar dhe shtëpinë.
- Breshër i vërtetë, - thoshin pleqtë, ikur shikonin dheun. - Kurrë nuk kemi parë verë të tillë.
Gjermani ngrit! kryet, vështroi fshatarin dhe tha: - Goma kaput. Tashti jo kaput. Gati. Po shkoj. Fshatari tundi kryet; sikur po i thoshte «po».
- Por - vazhdoi gjermani, - shumë vapë. Unë nisem kur natë. Kupton? - pyeti ai. Dhe shtoi: - Dhe shumë uri.
Qeshi sa u gajas, Vuri gomën mbi bar, nën fik.
Freskoi duart në kovën me ujë. Pastaj nxori nga sedilja një copë leckë dhe u fshi. Dhe bëri mengadalë drejt fshatarit, çurgje të bardhë djerse i rridhnin nga balli; dhe në zverk po ashtu. Fshiu ballin me dorë.
- Vapë, - tha. - Pres nata, kur dielli fle.
Miq, ne nuk kemi si ta harrojmë atë verë të përcëlluar të vitit 1944. As bohçen që varej në një shkop. Në atë bohçe qëndronte një shtëpi, një shtrat, një varr nga varreza. Kurse pishat ishin pishat tona. Dhe të lashtat ishin të lashtat tona. Burrat e varur në degën e ndonjë peme, me qafë të shtrirë nga litari, ishin vëllezërit tanë. Të mos harrojmë, vëllezër, sa baballarë na u vranë. Dhe sa herë neve, të gjallëve, na rrahën me dru.
- Ke vezë? Ke qumësht? - pyeti gjermani, si u ndal para fshatarit.
Fshatari vështroi këmbët e veta të zbathura dhe pantallonat e çjerra.
- Nuk kam kurrgjë, ja ktheu.
- Kurrgjë? - pyeti gjermani. Tani ai nuk buzëqeshte; tani ish, krejt i vrerët, fytyrëngrysur, akull bërë gur. - Italianët gjithmonë kurrgjë, - shtoi ai.
Fshatari bëri me duar, duke u munduar të shpjegohej:
Erdhën shokët e tu e më morën lopën. U thashë shokëve të tu që kam fëmijë. E pe fëmijën time, apo jo? U thashë shokëve të tu: Po të më merrni lopën, kjo fëmijë e gjorë do të vdes urie. Po ata ma kthyen:
Ne bëjmë luftë, ne mbrojmë tokën tuaj, kurse ju duhet të na jepni për të ngrënë. Kështu më thanë.
- Unë asgjë nuk kuptoj, - tha gjermani.
- Ti asgjë nuk kupton, - u gjegj fshatari, - por unë e di mirë se ç'dua të të them. Dua të të them se s'kam gjë prej gjëje.
- Nuk ka qumësht? - tha përsëri Gjermani. Balli, faqet dhe qafa i qenë bërë ujë në djersë. Ajo djersë që rridhte asaj vere të vitit 1944. Fshatari shihte arat e shkretuara dhe ndjente grykën t'i thahej. Ai hidhte vështrimin nga arat që të mos ndeshej me shikimin e ftohtë e të xhamtë të gjermanit, që kish qëndruar fare afër, përballë tij.
- Atëherë - vijoi gjermani, - ti jep vezë. Fshatari ngriti dorën ngadalë dhe bëri një rreth për të treguar tërë lëmin e bardhë, i cili zbardhte nga drita verbuese e diellit.
- Shokët e tu, - u mundua të shpjegonte fshatari, - ata, të tutë që më morën lopën, më ngritën dhe pulat. Shtatë pula kisha. Ndërsa bëja fjalë me togerin për lopën, të tjerët m'i rrëmbyen të gjitha pulat që po hanin në lëmë. Kur e kuptova, vajta drejt e te togeri. «Po si t'ia bëj pa pula? Me se do ta ushqej foshnjën?» - Dhe ai m'u përgjigj: «Nuk kuptoj ç'thua».
- Ja gjer ku arrijnë këta njerëz, - thoshin pleqtë, duke mbajtur sytë përdhe.
Tani, goma e ndrequr rrinte nënë fik, në anën tjetër të lëmit. Kamioni mund të nisej përsëri. Po gjermani qëndronte ballë për ballë fshatarit. Në brez mbante si zakonisht një kaish të trashë, Kurse nga këllëfi prej lëkure, që varej në kaish, dukej revolveri i gjatë, të cilin fshatari e pa mirë disa herë me radhë. Pa dashur, sytë i mbetën aty.
- Bukë, - tha fshatari, - bukë mund të të jap.
Më pat mbetur pak miell. - Heshti për pak dhe zu prapë të flasë. - Po të kishim pritur maqinat shirëse, këtë vit nuk do të kishim për të ngrënë, sepse ato nuk dolën për të shirë. Bukë mund të të jap.
- Bukë, - tha gjermani.
- Po, - foli fshatari, - bukë. Po edhe fiq e pjeshkë mund të të jap.
- Dua hyj brenda, - tha gjermani. - Këtu vapë shumë.
- Nën hijen e fikut, - foli me të butë fshatari, do të jetë më mirë se brenda.
- Jo, - tha gjermani, si bëri mënjanë. - Un dua hyj.
Pse, pak qenë ata gjermanë që na hynë nëpër shtëpi atë verë të vitit 1944? Fshatari e ndiqte me sy, ne i ndiqnim me sy dhe pastaj shihnim se si dilnin nga dhomat tona.
- Ti ngjitu lart, - i foli fshatari së shoqes.
Gruaja mbante foshnjën në krahë dhe fshehu buzëqeshjen pas kokës së të voglit. Ajo ishte buzëqeshje e vitit 1944, jo buzëqeshje e vërtetë.
- Përse? - pyeti gjermani, ikur pa se gruaja bëri për te shkallët, - Frikë? - Dhe, për ta mbajtur aty, shtoi: - Unë kam fëmijë Gjermani. Dhe zonjë. Mos tremb.
Gruaja vështroi të shoqin. Nuk dinte nga t'ia mbante dhe mbeti aty, pranë shkallëve, me fëmijën në krahë.
Në dhomë kishte një tryezë dhe disa karrige. Gjermani u ul dhe nxori shaminë nga xhepi. Fshiu djersën që i zbriste gjer në buzë.
- Dua bukë, - tha ai, thua për qetësuar gruan.
- Dhe fiq. - Pas pak pyeti: - Sa vjeç fëmija?
- Tri, -- i tha gruaja, më këmbë, pranë shkallëve. Nuk dinte si të bënte, të hypte apo të mbetej.
Fshatari ish mbështetur në mur, me duar në xhepe dhe mbante sytë përdhe i menduar:
- Vogël, - tha gjermani. - Po ti?
Gruaja vështroi të shoqin në sy.
- Sa vjeç ti? - pyeti ai përsëri.
- Njëzet e pesë,- u përgjigj gruaja dhe vështroi me përvuajtje të shoqin. Si të bënte? Të hynte në dhomë apo të mbetej aty, siç do të dëshironte gjermani? Ju mbushën sytë me lot dhe ajo mundohej t'i fshihte prapa kokës së foshnjës.
- E bukur grua ti, - tha gjermani. - Mos tremb.
Unë këtu, sepse vapë në kamion. Pres natën. Tani merret fryma.
Asaj vere të vitit 1944, neve na merrej fryma. Dielli dhe xhenierët gjermanë na e merrnin. Pemët digjeshin. Pishat tona digjeshin. Dhe burrat, dhe gratë zbrisnin në luginë, duke u hedhur si dhen. Vetëm se nuk qenë dhen, por burra e gra - secila me shtëpinë lidhur në një bohçe, varur, në një shkop.
Gjermani ndezi një cigare.
- Dhe unë, - hapi ai fjalën përsëri; - kam grua. Shumë e bukur grua ime. Po ti më e bukur.
Gruaja fshinte fytyrën pas kokës së foshnjës, që të mos i dukeshin lotët. Një nyje i zuri grykën.
- Po bukë? - ju kthye gjermani fshatarit. Fshatari mori ngadalë për te dollapi. E hapi dhe nxori bukën. Mori dhe thikën. Dhe i vuri të dyja mbi tryezën e gjermanit.
Dhe përsëri shkoi e u mbështet për muri me duar në xhep, duke vështruar përpara vetes pa qëllim, pa shprehje, pa mendim. E shoqja rrinte ende pranë shkallëve, dhe fshihte sytë e përlotur në kokën e foshnjës.
Gjermani preu një rriskë buke.
- Të thashë, fiq, - i foli fshatarit. - Dua fiq.
- Atje, - hapi gojë fshatari, duke bërë me dorë nga dera.
- Ti sill fiq, - tha gjermani.
Por fshatari nuk luajti vendit. E shoqja u largua nga shkallët dhe bëri disa hapa në dhomë, për të dalë e për të mbledhur fiq.
- Po shkoj unë, - tha ajo.
Gjermani u ngrit nga tryeza dhe e ndali.
- Ai, - bërtiti gjermani duke treguar të shoqin. Fshatari bëri nga dera, pa nga dera e dhomës së freskët verën e nxehtë të fushës, gomën nën fik dhe, para se të di1te nga dhoma, ktheu kryet e pa të shoqen. Ajo nuk ja ndante sytë, prapa kokës së foshnjes. Dhe e pa të larë me dritën verbuese të diellit, duke shkelur në lëmin e zbardhur. Zemra i rrihte fort.
- Vapë, - i tha gjermani gruas. Dhe vajti me hap të shtruar te dera e e mbylli.
- Si ke emrin? - e pyeti gruan.
Ajo nuk e kuptoi. Vetëm ndjeu se një dorë qe futur midis gjinjve të saj dhe foshnjës.
- Hape! - bërtiti pas derës fshatari. - Hape, gjerman! Nuk del i gjallë këndej.
Gruaja pa se gjermani nxori revolverin dhe fshiu, ballin. E pa që ju afrua derës me armë në dorë. Mbylli sytë.
Ishte vera e vitit 1944. Ajo verë qe. Dhe ai fshatar isha unë, ishe ti, me pushkë në dorë, nxjerrë nga plevica. Ishte vera, të cilën nuk mund ta harrojmë kurrë. Nuk do ta harrojmë, Atëherë mësuam edhe ne të shtiem me pushkë.