Mihail A. Shollohov

[Askusho]

MIHAIL A. SHOLLOHOV
(1905-1984)

Mihail Aleksandroviç Shollohov u lind më 1905, në Kamenskajë të Rusisë. Gjatë luftës civile, luftoi në anën e revolucionarëve dhe më 1922 shkon në Moskë për t’u bërë gazetar. Në të njëjtin vit fillon të shkruajë romanin, që do ta bënte të famshëm: “Doni i qetë”, (1928-1940). Më vonë publikon romanin: “Tokat e çara”, (1932-1960).
Më 1939 bëhet anëtar i Akademisë Sovjetike të shkencave. I jepet Çmimi Nobel për Letërsinë më 1965.

Përktheu Eqerem Biba

KOMISARI I GRUMBULLIMEVE

I

Në rajon kishte ardhur komisari i rrethit për grumbullimet.
Ai rrudhi fytyrën dinake, që e kishte rruar sa e kishte bërë gjak dhe foli shpejt e shpejt:
- Në bazë të të dhënave të statistikës, nga krahina juaj duhet të marrim 25.000 pud grurë. Shoku Bodjagin, unë ju zgjodha komisar krahinor për grumbullimet, se mora parasysh që jeni një punëtor energjik dhe i pakursyer. Kam besim tek ju. Ka një muaj afat... Për ca ditë gjyqi do të transferohet këtu. Sa për grurë, ushtria dhe qendra kanë nevojë gjer këtu, e shikoni?... - i ra me forcë fikthit të mprehtë e tërë qime, dhe shtrëngoi dhëmbët fort! - Pushkatohet kush e fsheh me qëllim!
Tundi kokën e tij të rruar toç dhe iku.

II

Shtyllat e telegrafit, që shkonin e bridhnin si trumcakë rreth e rrotull asaj krahine, thoshin: rekuizim!
Nëpër hutore e stanica, kozakët që prodhonin grurë e shtrënguan edhe më shumë barkun me brezat e tyre të qëndisura dhe thanë të gjithë së bashku pa ngurruar:
- Të japim grurin falas? Kurrën e kurrës!. ..
Në vathat, në rrugën e hutorit, kudo që të hidhje sytë, në mes të natës, kërcisnin arkat, se po fshihnin në dhe me dhjetëra e qindra pud grurë të shkoqur. Kushdo e dinte se ku e si e kishte fshehur fqinji grurin e tij.
Askush s'bënte zë ....
Bodjagini me repartin e rekuizimit vinte vërdallë atij rrethi. Dëbora kërciste nën rrotat e karrocës që linte pas vathat e zbardhura nga bryma. Po ngrysej. Stanica ishte si gjithë stanicat e tjera, po veçanërisht për Bodjaginin kjo ishte shumë e dashur: këtu ai kishte lindur. Sadoqë kishin kaluar gjashtë vjet, prapseprapë ajo s'kishte ndryshuar fare.
Ja si kishte ndodhur: një ditë të nxehtë korriku, mezhdat e arave ishin mbushur tërë luleshqerre të verdha, qe tamam koha e korrjes. Ai Ignat Bodjagini ishte akoma katërmbëdhjetë vjeç. Po korrte bashkë me të atin e me argatin. Po, ja, papritur e papandehur i ati rrahu argatin sepse i theu një dhëmb sfurkut; Ignati iu afrua të atit dy hapa larg dhe i tha duke kërcitur dhëmbët:
- Je maskara, baba...
- Unë?!
- Po, ti...
Me një grusht i ati e përmbysi përdhe Ignatin dhe e rrahu për vdekje me rripin e qinglës. Mbrëmjeve, kur u kthye në shtëpi nga ara, i ati vajti në kopësht dhe preu një thupër vishnje, e qëroi mirë e mirë dhe pastaj, si fërkoi mjekrën, ia dha Ignatit dhe i tha:
- Shko, biri im, bjeri rrotull botës për kismet dhe ktheu këtu vetëm kur të kesh vënë pak mend në kokë... dhe vuri buzën në gaz.
Kështu kishte ndodhur dhe ja, tani po nget arabanë pranë gardheve, lë, pas çatitë prej kashte dhe kanatat me bojë... Bodjagini ua nguli sytë parmakëve të kopështit para shtëpisë së të atit dhe gjelit prej teneqeje sipër çatisë me krahë hapur sikur të këndonte kikiki në heshtje, ndjeu sikur diçka iu mblodh lëmsh në grykë dhe po ia merrte frymën. Mbrëmjeve, e pyeti të .zotin e shtëpisë:
- A rron akoma plaku Bodjagin?
I zoti i shtëpisë, që po ndreqte takëmet e kalit, me gishtërinjtë e tij tërë zift, lidhi lelen me spango dhe picërroi sytë:
- Po pasurohet gjithnjë e më tepër mori një grua të re, se plaka ka kohë që i ka vdekur Djalit s'i dihet as nami as nishani dhe ai qerrata plak nuk i lë rehat gratë e ushtarëve...
Pastaj u bë më hijerëndë dhe shtoi:
- Ama, si bujk s'ke ç'i thua, s'ta ka shokun!... Mos e kini mik?
Në mëngjes, tek po hante, kryetari i sesionit të gjyqit shëtitës revolucionar tha këto fjalë:
- Në mbledhjen e djeshme dy kulakë i nxitën kozakët të mos e dorëzojnë grurin... Në kontrollin që u bë ata kundërshtuan dhe rrahën dy ushtarë të kuq. Do t'u bëjmë një gjyq që të jetë shembull dhe do t'u japim gjysmën e lekut...

III

Kryetari i gjyqit ishte një butexhi, që nga skena e ulët e shtëpisë së kulturës hodhi fjalën sikur po i vinte kades një rreth i ri: - Pushkatim!
Të dy kulakët i shpunë te dera... Bodjagini e njohu se i dyti ishte babai i tij. Mjekra e kuqërreme dhe si patkua i qe thinjur vetëm në majë. E ndoqi me sy atë zverk të djegur nga dielli dhe doli pas tij.
Në hajat, i tha oficerit të rojës:
- Pa ma thirr pakëz atë më plakun.
Plaku erdhi duke kërrusur supet si i turpëruar; e njohu të birin dhe sytë i nxuarën xixa, që pastaj u shuan. Picërroi sytë, nën vetullat e tij të shpupurishura:
- Me të kuqtë, biro?
- Po, me ata, baba.
- Po-o-o. - Dhe i ktheu sytë nga ana tjetër.
Heshtën.
- Kemi gjashtë vjet që s'jemi parë, baba, dhe s'ke gjë të më thuash?
Plaku rrudhi hundën si me zemërim.
- Eh, ç'të them... Rrugët tona janë tani të ndryshme. Unë, që mbroj pasurin time, do pushkatohem; unë, sepse nuk lë njeri të hyjë në grurin tim, qenkam një armik. Përkundrazi, kush vjen e shtie duart në sëndukët e të tjerëve, ai vepron sipas ligjit, apo jo? Plaçkisni: ju kini arën dhe gurin në dorë.
Bodjaginit, komisarit të grumbullimit, i qe bërë mavi lëkura në mollëzat e faqeve.
- Ne nuk plaçkitim të varfërit, po u vëmë fshesën atyre që e kanë grumbulluar me djersën e të tjerëve. Ti je i pari, që tërë jetën tënde ua ke pirë gjakun argatëve!
- Kam punuar vetë natë e ditë; s'jam sorollatur poshtë e lartë nëpër botë, siç ke bërë ti!
- Kush ka punuar e do pushtetin e punëtorëve dhe të fshatarëve, kurse ti e ke pritur me çomange... As i lë t'i afrohen gardhit tënd... Prandaj do zhdukesh nga faqja e dheut!
Plakut iu zu fryma sikur po hiqte shpirt... dhe tha me zë të ngjirur, sikur po e këpuste atë perin e hollë të dashurisë, që gjer në atë çast i lidhte akoma:
- Ti s'je im bir, dhe as unë babai yt. Për këto fjalë që nxore nga goja kundër tyt eti, qofsh tri herë i mallkuar! - Pështyu dhe u nis pa bërë zë. Pastaj ktheu kokën me rrëmbim dhe s'e mbajti dot, po shfreu tërë inatin e tij: - kij mendjen, Ingaçka! Sikur të na qëllojë të takohemi, do të ta... tët ëmë! Nga Hoprona po vijnë plot kozakë dhe ata do ta përmbysin pushtetin tuaj! Po nuk vdiqa, po më ruajti Shën Mëria, do të ta marr shpirtin me dorën time...
Mbrëmjeve, prapa stanicës, matanë mullirit me erë, tek një rrëpirë toke ku hidhnin kafshët e ngordhura, u mblodh njerëzia. Komandanti Teslenko shkundi llullën dhe tha shkurt:
- Afrojuni më tepër nga honi...
Bodjagini hodhi sytë nga një sajë që po çante vija-vija dëborën buzë rrugës, pastaj tha me një zë të mbytur:
- Mos më mbaj mëri, baba... Priste një përgjigje. Heshtje.
- Një... dy... tre!
Kali i sajës, matanë mullirit me erë, u praps; saja u drodh mbi rrugën me gropa, dhe ajo njollë gjaku në atë buzë të greminës luhati një copë herë në çarçafin e bardhë të dëborës.

IV

Shtyllat e telegrafit, që shkonin e bridhnin si trumcakë rreth e rrotull asaj krahine, thoshin: kryengritja plasi në Hopro. Komitetet Ekzekutive u dogjën. Nga bashkëpunëtorët e pushtetit ca u vranë, ca morën arratinë.
Reparti i rekuizimeve u nis për në rajon. Këtu në stanicë, mbetën për njëzetekatër orë vetëm Bodjagini dhe kryetari i gjyqit Teslenko. Ata bënë çmos që të nisnin shpejt e shpejt për në qendrat e grumbullimit qerret e fundit të ngarkuara me grurë. Që në mëngjes kishte zënë stuhia. Frynte një erë e ftohtë: qielli ishte mbuluar me një re tymi dhe një pluhur i përhimtë e mbulonte stanicën. Ndaj nate, aty tek sheshi, mbërritën trokthi njëzet veta kaluar. Në atë stanicë të zhytur në pirgjet e dëborës u përhapën tingujt e kushtrimit. Hingëllima kuajsh, lehje qensh, tinguj të ngjirur kambanash dëgjoheshin kudo.
Kryengritje.
Atje në kodër, matanë një gomileje varri të motshëm që dukej si një kafkë boshe dhe tullace, dolën dy kalorës, që ishin bërë qull në djersë. Përposh, tek ura, kërcisnin thundrat e kuajve. Një mori kalorësish. I pari i tyre, me një kapele oficeri, i ra me kamxhik pelës së tij prej race, me këmbë të gjata.
- S'kanë ku venë komunistët!
Matanë gomilës Teslenkua, një ukrainas me mustaqe që i vareshin, ia tundi frerin kalit të tij kirkiz të vogël:
- Do të na mbërrijnë, djalli t'i marrë!
U “mëshoni” kuajve. Ju e dini se kodra shtrihet nja tridhjetë vjorsta.
Kalorësit derdheshin prapa tyre si lavë. Nata pllakosi andej nga perëndimi, matanë mezhdës... Tre vjorsta larg stanicës, brenda një lugine, në një pirg dëbore të shpupurishur, Bodjagini vuri re një njeri. Iu afrua trokthi dhe thirri me zë të ngjirur:
- Ç'djall bën këtu?
Një kalama fare i vogël, i verdhë dyllë në fytyrë, brofi në këmbë. Bodjagini vringëlliti kërbaçin; kali u harlis dhe mezi u mbajt përpara kalamanit.
- Dashke të vdesësh së ftohti, more djall? Ç'të solli këtu? - e pyeti Bodjagini.
I zbriti pastaj kalit, u kërrus dhe dëgjoi një murmuritje të lehtë:
- Xhaxho, kam ngrirë... Jam jetim... sorollatem dhe rroj me lëmoshë. Akull e kallkan, hodhi në kokë kindin e një bluze të grisur gruaje dhe s'pipëtiu fare.
Bodjagini, pa nxjerrë asnjë fjalë nga goja, zbërtheu xhubenë dhe me cepin e saj mbështolli atë trup të vogël e të dobët, pastaj mezi i hipi kalit, që hidhte hickëla.
U nisën. Çuni, që ishte nën xhubenë, qëndronte kruspull, ngrohej pak e nga pak dhe mbahej fort tek rripi. Kuajt shpejtonin vrapin, rënkonin, shfrynin me tërbim, se e ndjenin që edhe kuajt e tjerë nga pas po ngisnin shumë.
Midis tufanit që ulërinte, Teslenkua e kapi nga krifa kalin e Bodjeginit dhe i thirri:
- Hidhe atë kalama! A nuk dëgjon, mor qen bir qeni? Hidhe, se na zunë! - Duke sharë zot e soj e sorollop, filloi t'i bjerë me kamxhik duarve mavi të Bodjaginit. - Po na zunë, na bënë copë-copë! Të martë lumi ty bashkë me atë shejtanin e vogël!...
Të dy kuajt ecnin barabar duke nxjerrë shkumë nga goja. Teslenkua u ra duarve të Bodjaginit sa u nxori gjak. Me gishtërinjtë e ngrirë ai shtrëngonte atë trup të vogël dhe të flashkët; ndërkaq mblidhte frerin pas vetes dhe kërkonte me dorë nagantin.
- S'e lëshoj nga dora këtë çilimi, e shpëtova, se po vdiste së ftohti! Hiqmu, kërmë, se të vrava.
Atëherë ukrainasi mustaqethinjur e ndaloi kalin dhe qau me zë:
- Nuk shpëtojmë dot! E pat!...
Gishtërinjtë sikur nuk i kishte të tij, se nuk i urdhëronte më. Bodjagini kërciste dhëmbët tek po lidhte çunin në shalë me rripin e tij. Kur pa se e kishte lidhur mirë, vuri buzën në gaz:
- Mbahu pas krifës, mor picirruk!
Teslenkua u ra vitheve të djersitura të kalit me millin e këlliçit, futi gishtërinjtë në gojë nën mustaqet e tij të varura dhe nxori një fishkëllimë të mprehtë dhe shurdhuese. Pastaj, për një copë herë, ndenjën dhe vështruan kuajt, që po rendnin me të katra, e të lehtësuar, se s'i kishin më kalorësit e tyre përsipër. Ata u shtrinë përdhe njëri pas tjetrit. Pastaj i pritën me një breshër plumbash ato kapela lëkure, që sapo u dukën majë kodrinës...

Mbetën aty të shtrirë tri ditë e tri net. Teslenkos, në brekët prej pëlhure të trashë e të ndyrë, i dukej një goxha shuk dhe goja e çarë gjer tek veshët, i qe mbushur me flluska e gjak të mpiksur. Bodjaginit, në gjoksin lakuriq, i kërcenin pa frikë ca zogj çafkalorë të stepës. Në barkun e çjerrë dhe me zgavrat e syve të tij ata hanin sqep më sqep kokrrat e elbit të zi.

[Endless]

o kapso na kenaqe me kto shkrimet lale : )

[Askusho]

Rrofsh Endless!

[Askusho]

Përktheu Eqerem Biba

KY ËSHTË GJAK SHlBALLOKU

- Ti je grua me shkollë, me syza, dhe kjo s'të hyka në kokë... E ku në dreq të vete me këtë?...
Skuadra jonë ndodhet dyzet vjorsta larg së këtejmi; unë erdha këtu në këmbë dhe këtë e solla në krah. A nuk e sheh si më janë rrjepur këmbët? Me që ti qënke drejtoresha e kësaj shtëpie fëmijësh, pranoje pra, edhe këtë! Ç'më thua, s'ka vend? Po unë ku ta shpie? Kam hequr të zitë e ullirit me të! Ma ka prurë shpirtin në majë të hundës, s'durohet më... Mirëpo, e dini... është im bir, është gjaku im... U bë dy vjeç, po të ëmën s'e ka. Me të ëmën na ka ndodhur vërtet një mesele e rrallë... Po deshe, edhe mund ta tregoj, e pse jo? Dy vjet më parë ndodhesha në një sotnia,* që qe ngarkuar me mision të posaçëm. Ndiqnim asokohe, nëpër stanicat e sipërme të Donit, bandën e Ignatievit. Mua më kishin dhënë mitrolozin. Një ditë prej ditësh, dalim nga një hutor; rreth e rrotull shtrihej stepa e zhveshur, si një kokë tullace, dhe ajo vapë s'qe parë ndonjëherë. Kapërcyem një kodrinë dhe zumë të zbresim në një zabel të vogël. Unë isha në krye mbi një karro. Vështroj, dhe aty pranë, mbi një gërxhe është shtrirë përdhe një njeri që duket si grua. Ndaloj menjëherë kuajt dhe i drejtoj për tek ajo.
Asgjë e rallë, ishte një grua që rrinte me turiçkat përpjetë dhe me fundin e fustanit të përveshur gjer afër kokës. Zbres, vështroj, ishte e gjallë, merrte frymë... ia futa këlliçin ndër dhëmbë, pastaj më erdhi keq; e spërkata me pak ujë nga paguri dhe gruaja e mori veten. Në këtë çast u afruan me kuajt edhe kozakët e sotnias, dhe zunë ta pyesin:
- Turp e për faqe të zezë! Ç'rri ashtu shtrirë afër xhadesë me këmbë përpjetë?
Ajo vuri kujën si ato gratë që qajnë të vdekurit.
Më së fundi mezi e kuptuam se bandat e kishin rrëmbyer në rrethet e Astrakanit dhe e kishin marrë me vete në karrot e tyre; pastaj këtu e kishin turpëruar dhe, siç është zakon, e kishin hedhur në rrugë të madhe... Atëherë u them kozakëve:
- Vëllezër, më lejoni ta marr në karron time, meqë edhe kjo paska vuajtur nga ato banda!
Kur më dëgjuan që fola kështu, tërë sotnia u ngrit në këmbë:
- Merre, Shiballok, në karron tënde! Këto gratë kanë shtatë shpirtra, kërmat! Le ta marrë një herë veten, pastaj shohim e bëjmë!
Ç'kujton ti? Sadoqë unë s'i adhuroj e nuk u marr erë fustaneve të grave, më erdhi keq për të dhe e mora me vete për të larë gjynahet... Qëndroi me ne dhe u mësua: herë lante zhelet e kozakëve, herë arnonte pantallonat e ndonjërit; shkurt na u bë nikoqire shtëpie për tërë sotnian. Po neve sikur nga vinte turp të mbanim një grua në sotnia. Kryetari ynë e shante me plot gojën:
- Duhet kapur nga bishti, kjo kurvë, dhe vërvitur së prapthi në hava! .
Po mua më vinte gjithnjë keq, aq keq sa s'ta tregoj dot. Prandaj zura t'i flas: .
- Largohu së këtejmi, Daria, me të mirë; ndryshe, ia ku ta them unë, do të marrësh ndonjë derr-o-plumb e pastaj do të qash...
Asaj s'iu mbajtën lotët dhe bërtiti me të madhe: - Pushkatomëni në vend, kozakë të dashur, se unë nuk ndahem prej jush!
Pas ca kohe vranë karrocierin, dhe atëherë ajo u hodh e tha:
- A po më merr mua për karrocier? Edhe unë di t'i ngas kuajt dhe, të siguroj se s'bie më poshtë se të tjerët.
Atëherë unë ia dorëzova frerët.
- Kur të jemi në luftë, po s'e ktheve vrik karron prapsht, - i them, - hiqja vetes më mirë, se s'të lë pa ta marrë shpirtin!
I habiti gjithë ata kozakë të regjur në shërbimin ushtarak, aq e zonja ishte si karrociere. Gjynah që ishte femër, sepse sa për kuajt, merrte vesh më mirë se çdo kozak tjetër. Sa e sa herë, në fushën e betejës, sulej me atë karro, sa edhe vetë kuajt ngriheshin përpjetë me të dy këmbët e para. Sa shkonte, edhe më e zonja bëhej... Zuri të na i merrte mendjen edhe neve. Shkurt (siç kuptohet vetvetiu) na u mbars. Shumë vuajnë gratë nga ne burrat! Vazhduam ta ndjekim bandën për tetë muaj me radhë. Kozakët e sotnias më qesëndisnin:
- Shiko, Shiballok, sa u ngjall dhe u fry karrocieri yt! Që kur po ha bukën e qeverisë, s'e nxë as pupeja!
Një ditë prej ditësh na u desh t'i bëjmë ballë armikut në një vend të rrezikshëm. Na qenê mbaruar fishekët dhe s'kishim mjete për t'u furnizuar. Banda qe vendosur në një anë të hutorit, ne në anën tjetër. Që s'kishim fishekë, këtë gjë ua mbanim shumë të fshehur banorëve. Po ia ku na pllakosi një tradhti: në mes të natës unë isha roje dhe dëgjoj që buçet toka. Si një ortek na sulen nga njëra anën e hutorit që të na rrethojnë. Na turren si në dasëm, bile guxojnë edhe të na bërtasin:
- Dorëzohuni, kozakë të kuq pa fishekë! Ndryshe, vëllezër, do t'ua ndreqim samarin!
Vërtet na katandisën si mos më keq... Na e punuan aq mirë, sa kush kishte kalin më të shpejtë ia mbathi nëpër kodrinat. Mëngjesin tjetër, u mblodhëm nja pesëmbëdhjetë vjorsta larg hutorit në një pyll, po mungonin më shumë se gjysma nga tanët. Ca kishin ikur nga sytë këmbët, të tjerët ishin katandisur si mos më keq. M'u bë zemra vrer: aty rreth e rrotull s'kishte asnjë banesë, kurse Darja ndjente dhimbje të tmerrshme. Kishte vrapuar tërë natën kaluar dhe kishte ndryshuar krejt, ishte nxirë në fytyrë. E pashë që u vërtit pak rreth nesh, pastaj u largua nga fushimi dhe u fut në pyll, në pjesën më të dendur. Atëherë pikasa diçka dhe iu qepa këmba-këmbës. Vajti e u fut në një rrëpirë të mbuluar me ca pemë të rrëzuara nga era; atje gjeti një guzë të ngrënë nga uji dhe, si një ulkonjë, mblodhi gjethet e rëna dhe u shtri më parë përmbys, pastaj në shpinë. Përpiqej si klloçkë, e kishin zënë të prerat. Unë, prapa një kaçube, qëndroja i strukur pa luajtur as gishtin dhe e vështroja nëpër degët e pemëve... Ajo rënkonte e rënkonte, pastaj nxirrte klithma njëra pas tjetrës dhe lotët i rridhnin nëpër faqe; u bë dyll në fytyrë, sytë iu zgurdulluan dhe po dridhej e tëra sikur ia pat ajo punë. Një kozak s'para merr vesh nga këto gjëra, mirëpo e shoh që ajo grua s'po pjell dot, do të vdesë... Vendosa dhe kapërceva kaçuben, renda pranë saj, dhe m'u shkrep ta ndihmoj edhe unë me atë timen. U kërrusa mbi të përvesha mëngët dhe ndërkaq më pushtoi një ankth, një përpëlitje dhe u bëra qull me djersë. Më kishte qëlluar, të vrisja njerëz dhe se kisha fare për pesë; po, këtu, lere se ç’më gjeti! Ndërsa unë po vërtitesha kështu rreth saj, ajo i pushoi klithmat dhe, papritur e pakuptuar nxori nga goja këto pallavra:
- A e di, Jasha, kush e lajmëroi bandën që ne ishim pa asnjë fishek? - Dhe m'i nguli sytë, hijerëndë.
- Kush qe? - e pyes.
- Unë.
- A, moj qelbësirë, mos të kafshoi ndonjë qen i tërbuar që flet kështu përçart? S'është koha të dërdëllisësh kështu kot. Mbyll gojën dhe rri urtë!...
Po ajo llapte përsëri:
- Po e shoh vdekjen me sy; duhet që ty, Jasha, të t'i rrëfej fajet e mia... Ti nuk e di ç'nëpërkë ke shtrënguar në gji....
- Hajt, rrëfemi pra, - i them, - që djalli të të marrtë! Atëherë ajo m'i zbuloi të tëra. Fliste dhe përpiqte kokën përdhe.
- Unë, në bandë vajta vetë, se desha dhe kisha lidhje me kryetarin e saj, me Ignatievin... Një vit më parë, më kishin dërguar enkas në sotnian tuaj, që t'u dërgoja gjithfarë informatash dhe vetëm për mos ta kuptuar ju, u shtira se më dhunuan... Tani po vdes; edhe për pak, e do ta kisha shfarosur tërë sotnian...
Kur e dëgjova kështu, zemra më rrahu me vrull në kraharor e s'e mbajta dot më veten: ia hoqa një shkelm dhe i nxora gjak nga goja. Po në këtë çast e zunë prap të prerat; e ç'të shoh? Nëpër shalë i doli një fëmijë... Tërë i lagur, ra aty përdhe e përpëlitej si një kaçorr ndër dhëmbët e një dhelpre... Kurse ajo, Darja, hem qante hem qeshte, gjarpërohej nëpër këmbët e mia dhe nuk më shkulej... Unë i ktheva krahët dhe e lashë atje si dëng pa markë që të shkoj në Sotnian. Me të mbërritur, u thashë kozakëve: a e dini, kështu e kështu...
U bë një mishmash që s'ta pret mendja. Aty për aty, deshën të më vrisnin, po pastaj më thanë.
- Ti ngule këmbë ta marrësh, Shiballok, dhe ti duhet ta qërosh atë dhe të birin e porsalindur; ndryshe, ta marrim shpirtin me kërbaç!
Atëherë u rashë më gjunjë dhe u përgjigja: “Vëllezër! Që ta mbys atë, e mbys e s'pyes fare, jo nga frika juaj, po pse është e drejtë, për hir të gjithë atyre vëllezërve e shokëve që dhanë jetën nga tradhtia e saj; ama, le t'iu vijë keq për fëmijën. Me atë grua, këtë fëmijë e kam përgjysmë, se ky është gjaku im; le ta lëmë pra të rrojë! Ju të tjerët kini gra e fëmijë, po unë s'kam njeri përveç tij...”
Ja kërkova këtë të mirë sotnias dhe u ula e putha tokën. Atyre, më në fund, u erdhi keq për mua e më thanë:
- Mirë, ashtu qoftë! Kushedi mbase ky rasati yt bëhet i madh dhe një mitraljer trim, tamam si ti, mor Shiballok! Ama, gruas të mos i mbetet as nami as nishani!
U ktheva te Darja. Qe ulur atje, ishte pispillosur mirë e bukur dhe po mbante fëmijën në prehër.
I thashë:
"S'të lë t'i japësh sisë kësaj fëmije, sadoqë lindi në një kohë mynxyrë, nejse, po qumështin e së ëmës nuk do ta vërë fare në gojë. Po ty, Darja, duhet të të vras, se ti je kundër pushtetit tonë sovjetik. Ktheje shpinën nga rrëpira!"
- Jasha, po fëmija? Ky është mishi yt. Po më vrave mua, edhe ai do vdesë, se do t'i mungojë sisa. Lëma ta rris dhe, kur t'ia heq gjirin, atëherë vramë.
"Jo, - i thashë, - sotnia vendosi të më dënojë rëndë.
Nuk mundem të të lë të gjallë; sa për fëmijën, mos u bëj merak fare. Do ta rris dhe do ta bëj goxha burrë, me qumështin e pelës do ta ushqej, s'do ta lë, jo, ta rrëmbejë vdekja.
Pastaj u largova dy hapa, ngrita dyfekun dhe ajo, ndërkaq, më pushtonte këmbët dhe më puthte çizmet...
Si mbarova punën, erdha te sotnia pa e kthyer kokën prapa që të vështroj, më dridheshin duart, s'i mbaja dot këmbët dhe fëmija më rrëshqiste si ngjalë; siç ishte lakuriq mënt më ra nga duart...
Pesë ditë më vonë kaluam prap nga ai vend. Atje në pyll, u dukën një re korbash... Ma hëngri shpirtin kjo fëmijë!
- Merre nga këmbët dhe vërvite nën rrota! Pse vuan aq shumë me të, mor Shiballok? - më thoshin shpesh herë kozakët.
Po mua gjithnjë më ka ardhur keq për këtë qerrata. Më kujtohet se thoshja me vete: “Kushedi, do të bëhet i madh, të atit do t'i jenë dërmuar kockat dhe atëherë i biri do ta mbrojë pushtetin sovjetik... Do të kujtohet kështu gjithmonë Jakov Shiballoku, nuk do të humbasë si ndonjë hidhës i egër, do të lërë trashëgimtar... A do të më besosh, moj shoqe e dashur, se vetëm për të kam qarë për herën e parë, kurse gjer atëherë s'kam ditur kurrë ç'janë lotët. Në sotnian tonë polli një pelë, mëzin e rrëzuam me një plumb në lule të ballit dhe qumështin e përdorëm për djalin. Në fillim s'e kapte dot sisën, pastaj u mësua dhe e thithte atë majën e sisës tamam siç bën çdo fëmijë me gjirin e së ëmës.
Këmishën ia qepa nga një palë brekësh që vishja.
Këto kohët e fundit, sikur ju shkurtua pakëz, po s'ka gjë, edhe kështu mund të shkojë...
Ja, tani, mendoje vetë: ku ta thyej qafën me këtë në krahë? Qenka shumë i vogël thua? Shiko se kupton që ç'ke me të dhe ha tamam si të mëdhenjtë... Na, merre dhe mos e lër të vuajë, më! A ma merr?... Oh, ta di vërtet të faleminderit shoqe!... Dhe unë sapo të kem shkatërruar atë bandën e Fominit, po vij me një frymë ta shoh.
Mirupafshim, biri im, gjaku i Shiballokut... Rritu!
Ah, qen bir qeni, punë janë këto që t'ia shkulësh mjekrën babait? A nuk të kam mbajtur mirë? A nuk të kam nanuritur sa kam plasur, e tani, në çastin e fundit, po më hakërrohesh? Hajt, para se të ndahemi, lermë të ta puth një herë toçin e kokës...
Ti mos u sëkëlldis, moj shoqe e dashur, kujton se do gërthasë? Jo-o-o... Ai është biri i një bolsheviku të vërtetë, për të kafshuar, kafshon (mos i fshehim gjynahet), po një pikë loti këtij s'i del nga sytë!...

---------------------------------------------------------------------------
* Sotnia- Repart ushtarak prej 100 kalorësish.

[Askusho]

Përktheu Eqerem Biba

MËZI

Në mes të ditës, prapa një mullari me pleh e miza ngjyrë smeraldi, ai doli jashtë nga barku i së ëmës, me kokën përpara dhe me këmbët e para të ndehura; në atë kohë, ra thikë mbi të një shuk i ftohtë shrapneli të shuar. Gjëmimi, që buçiti, e përplasi atë trup të vockël e të njomë nëpër këmbët së ëmës, Tmerrin provoi ai për herë të parë në këtë tokë! Një mori ciflash ra në çatinë me tjegulla të stallës si rrapëllimë breshëri dhe, duke spërkatur lehtas vendin, e bëri të brofë në këmbë të ëmën e mëzit, pelën kulle të Trofimit; por, ajo pastaj, si hingëlliu pak, u shtri përsëri me ijen e dirsur pas atij mullari shpëtimtar.
Më vonë pllakosi heshtja; në atë heshtje të madhe, mizat filluan të zhukasin edhe më tepër; gjeli, nga krisma e topit, nuk guxoi të hidhej sipër gardhit, po që prapa hajatit rrahu një herë krahët, pastaj edhe një herë tjetër e nisi të këndojë me zë të ngjirur, pa fodullëk. Nga shtëpia u dëgjua rënkimi i thellë i mitraljerit të plagosur; hera-herë ai klithte me një zë të ngjirur e të mbytur, duke përzierë të bërtiturat me plot të shara, Bletët zhukatnin në kopshtin buzë xhadesë mbi mëndafshin e kuq të lulenuseve. Matanë stanicës, nga livadhi, dëgjohej një mitroloz që po e mbaronte tërë shiritin, dhe, në kohën midis të shtënës së parë dhe të dytës, me ngazëllim mallëngjyes, pela lëpinte vogëlushin e saj të parë, por ai, duke preku sisën e fryrë të së ëmës ndjeu për të parën herë përkëdheljet dhe afshin e jetës.
Kur gjylja e dytë ra prapa lëmit, Trofimi doli nga shtëpia duke përplasur derën dhe shkoi për në stallë. Tek i vinte vërdallë mullarit të plehut, vuri dorën në sytë që të. mbante diellin dhe, me të parë atë mëz, që po dridhej e po thithte sisën e pelës së tij kulle, kërkoi në xhep si i hutuar, me gishtërinjtë e tij të hollë, qesen e duhanit; pastaj, si drodhi cigaren, mezi nxori këto fjalë nga goja:
-A-ah!... Domethënë polle, ë? Ama kohë të bukur gjete, s'ke ç'thua! -Fjalët e fundit tregonin tërë marazin e tij të hidhur.
Pelës i qenë ngjitur në ijet e dërsitura lëmishte shavari dhe bajga të thata. Kafsha qe kockë e lëkurë sa nuk shihej dot, po sytë e saj lëshonin xixa ngazëllimi plot mburrje, sado pak të venitur nga lodhja, kurse buza e sipërme, e hollë si pëlhurë mëndafshi, ishte mbledhur e buluronte lehtë: Kështu, të paktën, iu duk Trofimit. Kur e futi pelën brenda në stallë, ajo po koloviste torbën me tagji. Trofimi u mbështet te shtalka e derës dhe, si ia hodhi sytë mëzit me mëri, e pyeti copë:
-Bëre qejf, ë?
Po s'priti përgjigje dhe vazhdoi të fliste:
-Të paktën të të ketë mbarsur hamshori i Ignatit... Mbase, kushedi kush djall ka qënë... Mirë po tani ç'të bëj unë me këtë?
Në gjysmëterrin, e heshtur të stallës kërciste tërshëra; një rreze dielli, që hynte fshehurazi nga një vrimë e derës, lëshonte kokrriza pluhuri të arta. Drita i binte Trofimit në faqen e mëngjës, mustaqja e tij kuqërreme dhe qimet e mjekrës i bëheshin bojë alli; rrudhat rreth gojës ishin me vazhda të thella. Dhe mëzi qëndronte atje i ngrirë në këmbët e tij të holla dhe të qullta, si një kalë i vogël prej druri. -Ta vras? -Dhe gishti i trashë i Trofimit, i zverdhur nga duhani, qe ngrehur drejt mëzit...
Pela zgurdulloi kokërdhokun e përgjakur të syrit, kapsalliti qerpikët dhe vështroi të zotin vëngër e me shpoti.

***
Në dhomën, ku banonte komandanti i skuadrës, u bë ky muhabet atë mbrëmje:
-Vura re që pela ime po ngurronte, trokthi nuk ecte as revan nuk mundte se e mbyste gulçimi... Ndaj e ruante veten aq shumë! Mëzi është dori... ja, kështu... -po tregonte Trofimi.
Komandanti i skuadrës po shtrëngonte në dorë filxhanin e çajit, po e shtrëngonte si dorëzën e shpatës kur hidhej në sulm dhe, me sytë e përgjumur, vështronte llambën. Mbi rrethin e verdhë të flakës vinin vërdallë flutura të vogla krahëmëndafshi, që vërtiteshin rreth grykës e digjeshin në poç; pas tyre të tjera ua zinin vendin menjëherë.
-Po s'ka rëndësi kjo: dori apo vraç, barabar është.
S'ka veç t'ia zbrazësh trutë! Me një mëz nga pas, do dukemi si arixhinjtë.
-Si? Vërtet, ashtu them edhe unë: si arixhinjtë.
Po sikur ta shohë edhe gjenerali, ç'bëhet vallë, atëherë? Ta zëmë se vjen të parakalojë regjimenti dhe ai të hidhet e përdridhet përpara tërë asaj ushtrie, apo me atë bishtin e tij, ë?... A s'e kam mirë? Për tërë Ushtrinë e Kuqe do të qe një turp, një koritje... Bile s'po e kuptoj dot, Trofim, si e le që të ndodhte kjo punë. Jemi në kulmin e luftës civile dhe, ja, befas, na ndodh kjo punë e papëlqyer, kjo mungesë disipline! Të verbohen sytë bile nga turpi! Kujdestarët e kuajve kanë urdhër të prerë hamshorët duhet t'i mbajnë mënjanë!
Të nesërmen në mëngjes, Trofimi doli nga shtëpia me pushkë në dorë. Dielli s'kishte lindur akoma. Mbi bar vesa kishte marrë ngjyrë trëndafili. Luadhi, i shkelur nga çizmet e këmbësorisë, i çarë nga llogoret, të kujtonte fytyrën e një vajze të shëmtuar nga lotët, të ngrënë nga dhimbja. Pranë kuzhinës fushore lëvrinin gjellëbërësit. Te shkallët e shtëpisë, rrinte kruspull komandanti i skuadrës me këmishën pis nga djersa e përditshme. Gishtërinjtë, që ishin mësuar të rroknin dorzën e ftohtë të revolverit, i kujtonin ngjarje të harruara, gjëra të hutorit ku lindi. Trofimi i shkoi pranë dhe e pyeti:
-Po thurni shporta?
Me një thupër të hollë komandanti e forcoi vegjen dhe llomotiti nëpër dhëmbë:
-Ma kërkoi ajo amvisja, e zonja e shtëpisë... Thur e thur e s'mbaron kurrë! Një herë e një kohë, po, isha usta, po tani më s'i dal dot në krye... Ngeca...
-Jo e ke bërë bukur... -e lëvdoi Trofimi.
Komandanti fshiu nga bërryli ashklat e thuprës dhe pyeti:
-Po shkon t'ia këputësh kokën mëzit?
Trofimi lëvizi dorën në heshtje dhe shkoi për në stallë.
Komandanti ndenji atje kokë ulur dhe po priste të dëgjonte krismën. Shkoi një minutë e një tjetër, po krisma s'po dëgjohej. Nga qoshja e stallës nxori kokën Trofimi, si i hutuar.
-Ç'ke more?
-Them se do të jetë prishur susta... gjilpëra nuk shkreh.
-Pa ma jep pak mua pushkën.
Trofimi ia dha pa qejf. Sapo luajti shulin, komandanti rrudhi vetullat.
-Po s'paska fishekë brenda!
-S'është e mundur... -brofi Trofimi i prekur në sedër.
-Të them se s'ka.
-Duket se i kam lënë atje, prapa stallës...
Komandanti la pushkën aty pranë dhe për një copë herë vërtiti nëpër duar shportën e re fringo. Thupra e freskët binte erë mjaltë, t'i shponte hundët me atë kundërmimin e shelgut të lulëzuar, të kujtonte tokën, punët bujqësore, gjërat që i kishte braktisur zjarri i pamëshirshëm i luftës...
-Dëgjo këtu... Lëre, mos e nga! Le të rrijë me të ëmën! Edhe sot, edhe nesër... Do mbarojë lufta një ditë dhe ai do duhet sidomos për të lëruar arat... Sa për gjeneralin, po i ra gjëkafshë në sy, do ta kuptojë edhe ai vetë, se kafsha është akoma në gji dhe ka nevojë të pijë... Edhe ai, gjenerali, ka thithur sisën e së ëmës, sikur të gjithë ne e kemi thithur, se kështu është zakon. Atëherë, lëre, mos e vra! Sa për gjilpërën e pushkës, e ke për bukuri.

***
Ndodhi që, pas një muaji, atje pranë hutorit të Ust-Hoperskajës, skuadra e Trofimit u ndesh me një sotnie kozake. Pushka kishte nisur që pa gdhirë. Po zbardhëllente kur filloi sulmi. Në mes të udhës, Trofimi mbeti pas repartit të tij. As kamxhiku, as freri që ia bënte buzën gjak, s'e nxirrnin dot pelën të shkonte trokthi! Me kokën përpjetë, hingëllinte mbytur dhe përplaste këmbët gjithnjë në një vend, gjersa iu avit mëzi duke tundur bishtin. Trofimi, u hodh nga shala përdhe, e futi shpatën në mill dhe tërë inat rrëmbeu pushkën, nga supi. Krahu i djathtë qe ndeshur me të bardhët, Mizëria e njerëzve ishte përhapur andej këtej gjatë një gremine, si t'i kishte çuar era. Po vringëllinin shpatat në heshtje. Dheu kumbonte nën thundrat e kuajve. Për një hop Trofimi vështroi nga ajo anë, pastaj mori nishan kokën e bukur të mëzit. Ja, që iu drodh dora nga vrulli, ja që diçka tjetër e largoi plumbin, puna është që, pas asaj krisma, mëzi hidhej e përdridhej si një i çmendur, hingëllinte lehtë dhe, duke ngritur me thundrat e tij pluhurin mbytës, shkoi e qëndroi shumë larg. Një karikatorë të tërë, jo me fishekë të thjeshtë, po me ato dum-dumet pa kuptuar i kishin rënë në dorë nga vezmja e s'po e vrisnin, as po e plagosnin pinjollin e pelës së tij kulle, u hodh në shalë të kësaj dhe, s'i këputi ca të shara ngau me të katërta pelën, atje ku pleqtë mjekroshë e fetarë, me fytyrën tërë gjak, kishin futur në mes komandantin e skuadrës dhe tre të tjerë nga të Gardës së Kuqe e po i gremisnin në humnerë.
Skuadra e shkoi atë natë në stepë, tek një shpellë e vogël. Pinë pak duhan. Kuajve as ua hoqën shalat. Një patrullë, që u kthye nga Doni, lajmëroi se te vahu i lumit qenë grumbulluar forca të mëdha armike.
Trofimi i kishte mbështjellë këmbët e zbathura me cepat e mushamasë dhe po rrinte shtrirë duke dremitur e duke sjellë ndërmend ngjarjet e asaj dite. I shkonin përpara syve: komandanti që hidhej në hon, një plak fetar, pa dhëmbë, që bënte me shpatë shenjën e kryqit mbi komisarin politik; një kozak i vogël e thatanik që e kishin bërë copë-copë me këllëç; një shalë që s'dihet se e kujt ishte, e lerosur me gjak të zi, dhe mëzi...
Pra se të gdhihej, iu qas Trofimit komandanti i skuadrës dhe, ashtu në terr, i ndenji pranë.
-Po fle, Trofim?
-Po dremis.
Komandanti u hodhi një sy yjeve që po veniteshin dhe tha:
-Duhet ta heqësh qafe atë mëzin tënd! Të kall datën në kohën e luftimeve... E vështroj e më dridhet dora... nuk mundem ta vringëlloj dot shpatën! E të gjitha këto sepse të kujtojnë shtëpinë, kurse në luftë këto gjëra nuk pranohen. Mendo, fjala vjen, si s'na bëri zëmra ta shkelnim atë xhagajdur kur u hodhëm në sulm, sadoqë na vërtitej nëpër këmbë...! -S'foli më dhe bëri buzën në gaz i vrerosur, por, Trofimi, nuk e vuri re atë buzëqeshje. -Merr vesh, Trofim. Të ka një bisht... dua të them ta vërvit atë bishtin në kurriz dhe të hedh vickla, e ka si bishtin e dhelprës... Bisht të mrekullueshëm...
Trofimi nuk e hapi gojën. Mbuloi kokën me kapotën, se po dridhej nga lagështia, dhe për çudi e zuri menjëherë gjumi.

***
Karshi manastirit të motshëm, anës një bregu, Doni rrjedh me vrull të pashterur. Në kthesë dridhet syri i ujit, dhe valët e kaltra përplaseshin tërë shkumë te plisat dhe rrëgallat.
Po të mos të kishin në dorë kozakët këto pjesë të hapura, ku rryma është më e dobët dhe Doni më i gjerë dhe më i qetë, po mos të kishin filluar ata së andejmi të bombardonin rrëpirat nën ato brigje, komandanti i skuadrës kurrë s'do kishte vendosur që të hidhej lumi me not këtu karshi manastirit.
Kalimi u bë në drekë. Një lundër u ngarkua vetëm me një karro mitralozi, me ndihmësit e me të tre kuajt. Kali i krahut të djathtë, që s'kish parë kurrë lumë me sy, u hardallos, kur lundra befas u vërtit kundër rrymës midis Donit dhe u prir lehtë mënjanë. Këtu te bregu, ku skuadra e rreshtuar po u hidhte shalat kuajve, u dëgjua fare qartë britma e kafshëve të frikësuara dhe trokëllima e patkonjve në stenën e lundrës.
-Do ta përmbysim lundrën! -picërroi sytë dhe mërmëriti Trofimi, dhe as pati kohë të mbështeste dorën në kurrizin e dirsur të pelës, se atje në lundër kali i krahut të djathtë hingëlliu egër, u praps nga karrua dhe ra mbi këmbët e pasme.
-Vraje! -bërtiti komandanti duke përdredhur kamxhikun.
Trofimi e pa ushtarin që iu var kalit në zverk dhe ia futi revolen në vesh. Ajo krismë u dëgjua si fishekët e çiliminjve; kali i karrocës dhe kali i krahut të djathtë u rrasën edhe më tepër pas njeri-tjetrit. Mitraljerët, që kishin merakun e lundrës, e shtytën prapa karros Kufomën e kalit. Këmbët e para të kafshës me ngadalë u bënë grep dhe koka iu var nga pas...
Dhjetë minuta më vonë, komandanti i skuadrës e shtyu kalin e tij matanë një stomi rëre dhe i pari e futi dorën e tij në ujë; pas tij hyri e tërë skuadra duke llokoçitur ujin -njëqind e tetë kalorës gjysmëlakuriq. Shalat u hodhën matanë me tri kaike. Në një nga këto voziste Trofimi, që ia kishte dorëzuar pelën tetarit Neçepurenko. Që nga mesi i lumit Trofimi vure re se kuajt në krye, të kredhur gjer në gju, mezi po e nuhasnin ujin me flegrat e hundëve. Kalorësit po i ngisnin me gjysmë zëri. Pas një minute, nja dyzet metra nga bregu, uji po nxinte një mizëri kuajsh dhe sakaq buçiti të hingëlliturit e njëqind kuajve. Pranë kuajve, duke u mbajtur nga jelet e tyre, me teshat e vezmet e lidhura te pushka, po notonin ushtarët e Armatës së Kuqe.
Duke hedhur lopatën në fund të kaikes, Trofimi u ngrit i tëri në këmbë, picërroi sytë nga dielli, dhe, nëpër atë mizëri kuajsh, kërkoi me ankth të shihte kokën e pelës së tij. Ajo skuadër ngjante si një tufë patash të egra, që shpërndahen nëpër qiell kur i qëllojnë gjahtarët. Në krye, duke nxjerrë mbi ujë shpinën e tij të shndritur, notonte kali i komandantit, tamam si bishti i tij dukeshin e zhdukeshin fët e fët si dy pika të argjënda veshët e kalit të komisarit politik, pas tij notonin të tjerët në një vargan të gjatë, e më larg se të gjithë dukej koka e tetarit Neçepurenko që qëndronte pas e më pas, dhe nga e majta dukeshin veshët e mprehtë të pelës së Trofimit. Trofimi picërroi sytë dhe dalloi mëzin. Ky notonte me hope, herë duke u vërvitur sipër ujit, herë duke u zhytur sa mezi i dukeshin flegrat e hundës.
Por, në këtë çast era që frynte mbi Donin e solli gjer këtu te Trofimi atë hingëllimën e lehtë si një fije merimange: hi-hi-hi!...
Ajo klithmë sipër ujit ishte kumbuese dhe e mprehtë si maja e një shpate. Trofimit i ra si një thikë në zemër; dhe diçka e pabesueshme i ndodhi atëherë atij njeriu. Kishte kaluar pesë vjet luftë; kushedi sa herë vdekja, si një nuse, ia kishte mbyllur sytë, por atij, s'ia kishte bërë tërr veshi fare. Mirëpo tani u bë dyll i verdhë, u zbeh si meit dhe, një të rrokur lopatën, e ktheu kaiken kundër rrymës, tek një vorbull ku po vërtitej mëzi i lodhur, ndërsa ndo njëzet metra më tutje, drejt atij vorbulli me hingëllima të mbytura. Shoku i Trofimit, Stjoshka Jefremovi, që ishte me të në kaike, kruspull mbi pirgun e shalave, i thirri rëndë:
-Mos u bëj i marrë! Mbaja nga bregu! Pa vështro: ja kozakët!
-Ta vras! -gulçoi Trofimi dhe tërhoqi pushkën. Rryma e kishte përplasur mëzin shumë larg vendit ku skuadra po hidhte lumin. Një rrymë po e merrte mëzin dhe po e vërtiste në valët e tij tërë shkumë. Trofimi po lëvizte lopatën me ankth kaikja rrëshqiste duke u hedhur përpjetë.
Mbi bregun e djathtë, nga një grykë, kishin dalë kozakët. Zuri të kërcasë si bas një mitroloz i rëndë "Maksim". Plumbat fishkëllinin si krisma të puthurash mbi ujë. Një oficer, që kishte një këmishë pëlhure copë-copë, po bërtiste me revole përpjetë.
Mëzi po hingëllinte gjithnjë e më rrallë. Klithma e tij therëse po bëhej më e mbytur e më e hollë. Të rrëqethte mishtë, se ajo klithmë i ngjante lebetitjes së foshnjës në gji. Neçepurenkua, që e kishte lëshuar pelën, po notonte me nxitim nga bregu i majtë. Trofimi u drodh, rroku pushkën dhe mori nishan atë kokën e vogël që po e përpinte vorbulli, hoqi çizmet nga këmbët dhe u zhyt në ujin akull të ftohtë.
Mbi bregun e djathtë oficeri me këmishën copë-copë ulëriti:
-Pu-sho-ni zjarrin!
Pas pesë minutash Trofimi iu qas mëzit. Ia futi dorën e majtë nën barkun që ishte bërë akull dhe, duke gulçuar, duke qarë me dënesë, u drejtua nga bregu i majtë... Nga bregu i djathtë nuk krisi asnjë pushkë.
Qielli, pylli, rëra, të gjitha dukeshin të verdha si një vegim... Edhe një mundim i fundit, një mundim me tërë fuqinë e tij dhe këmbët e Trofimit shkelën përdhe. E hoqi zvarrë në tërë trupin e njomë të mëzit: midis gulçimave, Trofimi volli nga goja ujë të njelmët, dhe i lëvizi duart nëpër rërë... Nga pylli, matanë bregut, gumëzhinin zërat e shokëve të skuadrës që e kishin hedhur lumin; kushedi se ku, matanë stomijeve të rërës, ushtonin krismat e topit... Pela kulle, aty në këmbë përpara Trofimit, shkundej dhe lëpinte mëzin. Nga bishti i saj i qullur kullonte uji i shkëlqyeshëm që përpihej nga rëra...
Trofimi u ngrit në këmbë duke u kolovitur, hodhi dy çapa në rënë, pastaj me një të hedhur, u përplas më ije. Ju duk sikur po ia shponte gjoksin një hell i nxehtë.
Tek ra, dëgjoi një të shtënë, një të shtënë të vetme, nga bregu i djathtë.
Atje te bregu i djathtë oficeri me këmishë pëlhure copë-copë i patronditur luajti shulin e pushkës dhe nxori gëzhojën; po ndërkaq këtu në rërë, dy çapa pranë mëzit Trofimi po përpëlitej dhe buzët e tij mavi te thara: që prej pesë vjet s'i kishin puthur fëmijët, po i qeshnin dhe po i rridhnin gjak.