Hermann Hesse

[Dita]

Poezi nga Hermann Hesse

Vendosa ta pershendes kete rubrike te re te forumit me nje poezi nga Hermann Hesse, shkrimtar zviceran,
(1877-1962).

Ne vitin 1946 ai mori u laureua me cmimin Nobel per Letersine, per vepren e tij ne vite.


Poezia qe po prezantoj sot eshte Glück - Lumturi
e vendosur fillimisht ne gjermanisht, e shoqeruar me nje perpjekje perkthimi nga ana ime.



----------------


Hermann Hesse


Glück


Solang du nach dem Glücke jagst,
bist du nicht reif zum Glücklichsein,
und wäre alles Liebste dein.

Solang du um Verlornes klagst,
Und Ziele hast und rastlos bist,
Weißt du noch nicht, was Friede ist.

Erst wenn du jedem Wunsch entsagst,
Nicht Ziel mehr noch Begehren kennst,
das Glück nicht mehr mit Namen nennst,

Dann reicht dir des Geschehens Flut
Nicht mehr ans Herz, und deine Seele ruht.



Lumturi


Sa kohe ti lumturine kerkon,
I pjekur s’je i lumtur te jesh,
Qofte dhe gjith’e dashura e jotja te qe.

Sa kohe te humburen ankon,
Qellime ke, shqetesuar je,
Cfare paqe eshte, ti ende s’e njeh.

Vetem kur ti cdo deshire e pret,
Me qellim e adhurim nuk njeh,
E lumturine me ne emer s’e therret,

Rrjedhe e ngjarjeve me zemren s’ta prek
E shpirti yt prehet i qete.


--------------


Pershendes iniciatoret e kesaj rubrike!
Konservatore


konservatore
Deputet
Posts: 163
(4/15/02 2:10:36 am)
Reply
Re: Poezi nga Hermann Hesse



Vergänglichkeit


Vom Baum des Lebens fällt
Mir Blatt und Blatt
o taumelnde Welt,
wie machst du satt,
wie machst du satt und müd,
wie machst du trunken!
was heut noch glüht,
ist bald versunken.
bald klirrt der Wind
Über mein braunes Grab,
Über das kleine Kind
Beugt sich die Mutter herab
Ihre Augen will ich wiedersehn,
Ihr Blick ist mein Stern,
Alles andre mag gehn und verwehn,
Alles stirbt, alles stirbt gern.
Nur die ewige Mutter bleibt,
von der wir kamen.
Ihr spielender Finger schreibt
In die flüchtige nacht unsre Namen.


----------


Paqendrueshmeri


Nga peme e jetes
Gjethe mbas gjethe me bie mua
O bote marramendese,
si te ngop ti,
si te ngop e te lodh ti,
si te ben te dehur.
Cka sot digjet
pas pak eshte e shkuar.
Shpejt tringellin era
mbi varrin tim bojekaf,
mbi femijen e vogel perkulet mema,
Syte e saj deshiroj te rishikoj,
shikimi i saj eshte ylli im,
gjithcka tjeter mund te shkoje e mos lere gjurme,
cdo gje vdes, cdo gje vdes me kenaqesi.
Mbetet vetem e perjetshmja meme,
ajo prej se ciles ne u beme,
gishti i saj lodertar shkruan
ne ajrin e paqendrueshem emrin tone.


----------

[Dita]

Klage

Und ist kein Stirn vergönnt. Wir sind nur Strom,
wir fließen willig alle Formen ein:
Dem Tag, der Nacht, der Höhle und dem Dom,
wir gehen hindurch uns treibt der Durst nach Sein.

So füllen Form und Form wie ohne Rast
Und kein wird zur Heimat uns, zum Glück, zur Not,
stets sind wir unterwegs, stets sind wir Gast,
uns ruft nicht das Feld, noch Pflug, uns wächst kein Brot.

Wir wissen nicht, wie Gott es mit uns meint,
Er spielt mit uns, dem Ton in seiner Hand,
Der stumm und bildsam ist, nicht lacht noch weint,
Der wohl geknetet wird, aber nie gebrannt.

Einmal zu Stein erstarren! Einmal dauern!
Danach ist unsre Sehnsucht ewig rege,
uns bleibt doch ewig nur ein banges Schauern,
und wird doch nie zu Rast auf unsrem Wege.




“Padi”

Dhe askush nuk e ka këtë privilegj. Jemi veçse rrymë,
Me dëshirë futemi ne në çdo formë:
Ditës, Natës, ferrit dhe katedrales përmes i shkojmë,
Etja për të qenë është shtysa jonë.

Formë pas forme mbushim kështu si pa ndalim,
Dhe askund nuk do të gjejmë prehje ne, për fat të mirë, për fat të keq,
Vazhdimisht në rrugë jemi ne, vazhdimisht të ftuar jemi ne,
As fusha, as plugu s’na thërret, e as korrje nuk gëzojmë ne.

Nuk dimë ç’ka Zoti do të bëjë me ne,
Ai luan me ne, baltën në duart e tij,
Që memece dhe plastike qeton, as qesh, as qan,
Që formën dikur do ta marrë, por që kurrë nuk do të marrë zjarr.

Njëherë në gur të ngrish! Njëherë të zgjatësh në kohë!
Për këtë gjallon malli ynë përjetësisht,
E përjetësisht megjithatë mbetet veç një drithmë e frikshme,
Në rrugën tonë nuk do të ketë kurrë ndonjë ndalim.



------------

Pershendetje!
Dita

[Brari]

marre nga G:SH:
---------------------------
LETERSI

Poeti Kolevica sjell për lexuesin shqiptar princin e letërsisë gjermane i cili i rezistoi ngjarjeve të fundshekullit të kaluar duke siguruar mbijetesën e artit të tij në gjithë botën

Hesse, gjeniu që foli shqip dyzet vjet pas vdekjes
Lufta e Parë Botërore i shkaktoi një krizë të rëndë shpirtërore. Doli haptas publikisht kundër dallgës së barbarive që përshkoi Evropën


--------------------------------------------------------------------------------

Petraq Kolevica

HERMANN HESSE është njëri nga shkrimtarët më të shquar gjermanë të shekullit të njëzet. Lindi më 2 korrik 1877 në një qytet pranë Württembergut dhe vdiq në Lugano të Zvicrës më 9 gusht 1962. Ishte djali i një pastori (prifti) dhe nipi i një misionari kalvinist. Ky ambient familjar ndikoi në formimin e personalitetit të tij. U dërgua të studionte për teologji, por mësimet fetare i braktisi shpejt! Punoi si mekanik dhe librar në Tübingen. Në botëkuptimin e tij moral e filozofik ishte natyralist, mistik, buddhist, aktivist faustian, por gjithmonë intimërisht fetar.

Lufta e Parë Botërore i shkaktoi një krizë të rëndë shpirtërore. Doli haptas publikisht kundër dallgës së barbarive që përshkoi Evropën dhe madje arriti ta ndiente veten fajtor për të këqiat e kohës. Edhe më vonë, nga vetë formimi i tij shpirtëror, ishte që në fillim kundër nazizmit. Hermann Hesse është poet e prozator me prodhimtari me vlera artistike të larta e sasi të jashtëzakonshme. Librat e tij me romane, poezi shkrime kritike politike, kulturore dhe letrare, mesatarisht arrinë në 80 milion ekzemplarë në të gjithë botën, duke e bërë kështu njërin nga shkrimtarët evropianë më të lexuar të shekullit të njëzetë.
Më 1921 u bë qytetar zviceran dhe 1946 iu dha çmimi Nobel në letërsi.
Romani i tij i parë ishte "Hermann Lauscher" (1901) por ai që e bëri të shquhej ishte romani "Peter Camenzind" (1904) më vonë mjaft i admiruar u bë romani "Unterm Rad" (Nën rrotë) 1906 tek i cili, me thekse tragjike e patetike paraqitet kriza e një adoleshenti të vënë nën një disiplinë antinjerëzore të shkollës prusiane. Vazhdojnë pastaj libra të tjerë me novela e tregime: "Diesseits" (Këtej, nga kjo anë, 1907) "Nachbarn" (Fqinjë, 1908) "Umwege" (Rrugë e gjatë, 1912) etj. Shënime udhëtimesh në Indi - Aus Indien (1913). Gjatë Luftës së Parë Botërore, nxorri tregimin "Schön ist die Jugend" (Rinia është e bukur, 1916). Por katastrofa e luftës në Evropë solli tek ai një përmbysje të thellë e bashkë me të dhe një pjekuri të motiveve personale. Frut i këtyre ishte libri "Damian, die Geschichte von Emil Sinclairs Jugend" (Demiani, historia e rinisë së Emil Sinclair-it, 1919). Kjo është një vepër e rëndësishme, sepse është ndër të para në Evropë që ve në dukje ndikimin e psikanalizës. Te Demiani paraqiten të rinjtë e universiteteve gjermane, jeta e të cilëve shkatërrohet nga presioni i luftës.
Perla të vogla të vërteta të artit tregimtar janë "Kurgast" (Miku i kurimit) dhe "Bilderbuch" (Libri i portreteve) të dy, më 1925. Shumë i rëndësishëm është veçanërisht romani "Stepenwolf" (Ujku i stepës, 1927) ku, siç thoshte, tregoi: "Ferrin e brendësisë së vet". Kriza shpirtërore dhe forma e jetës së njeriut modern është tema e "Ujkut të stepës", të kësaj autobiografie që ndonëse e varfër në veprime është e pasur në mendime, ku lexuesit të vëmendshëm i tregon "kaosin e botës së tij shpirtërore". Origjina e kësaj krize identiteti është urrejtja ndaj një shoqërie që shkon verbërisht nga një luftë botërore në tjetrën, neveria ndaj një kulture servile dhe frika ndaj një jete të brendshme "të përciptë e të normuar". Ndër veprat e tjera mund të përmendim "Narzic und Goldmund" (Lulet Narcis dhe gojëartë) e veçanërisht "Das Glasperlenspiel" (Loja e perlave të qelqta, 1943) që përbën "shumatoren" e të gjitha shqetësimeve, studimeve dhe anktheve fetare të shkrimtarit të shquar.
Përveç shkrimeve në prozë, Hermann Hesse shquhet si poet me më shumë se 680 poezi të përmbledhura në 12 vëllime. Poezitë e tij dallohen për ndjesi të hollë e përsosmëri të vargut. Temat e tyre janë ato të anëve më delikate e më të rëndësishme të shoqërisë njerëzore, si vëllavrasja (Kënga e vdekjes së Abelit), trishtimi, vetmia etj.
Vëllimet e tij me poezi janë: "Romantische Lieder" (Këngë romantike, 1898), "Gedichte" (Poezi, 1902), "Unterwegs" (Në rrugë, 1911), "Musik des Einsamen" (Muzika e vetmitarit, 1915), "Ausgewehlten Gedichte" (Poezi të zgjedhura, 1921), "Krisis" (Krizë, 1928), "Trost der Nacht" (Ngushëllimi i natës, 1929), "Vom Baum des Lebens" (Nga pema e jetës, 1933), "Neue Gedichte" (Poezi të reja, 1937), "Der Blütenzweig" (Dega e lulëzuar, 1945), "Die späten Gedichte" (Poezitë e vona, 1963). Pavarësisht nga titujt e vëllimeve dhe temat e shumta të poezive të tij, ato, përmbledhtas, mund të quhen autobiografi lirike e poetit.
Tek ne, nga ky shkrimtar, prej më se pesëmbëdhjetë vjetësh më parë është përkthyer romani "Nën rrotë", ndërsa gjashtëmbëdhjetë vjet më parë, përktheva unë poezi nga Hermann Hesse të cilat u botuan në librin e atëhershëm "Poezi gjermane dhe austriake" të përgatitura prej meje.
Në këtë dyzetvjetor të largimit të poetit nga kjo jetë, kam fatin e veçantë dhe nderin ta përkujtoj e t'ia afroj lexuesit tonë të nderuar me anën e disa përkthimeve të tjera që kam bërë kohët e fundit posaçërisht nga poezia e tij.
Kënga e vdekjes së Abelit

Dergjet mbi bar Abeli i vrarë,
Vëllai Kain e braktis e shkon.
Vjen një zog, ngjyen sqepin më parë
Në gjak, tmerrohet, fluturon.
Zogu fluturon mbi botën përreth,
Fluturimi ësht' i frikshëm, klithmë e tij të rrëqeth,
Vajton një vajtim pa mbarim:
Për Abelin e bukur, për vdekjen e tij,
Për Kainin e mbrapshtë e shpirtzi,
Për vitet e rinisë së tij pa kuptim.

Shpejt do t'ia ngulë Kaini shigjetën në gii,
Shpejt do të ndezë luftra dhe sherre ai
Në çdo fshat e qytet e çdo skaj,
Do krijojë armiq për t'i vrarë, pastaj,
Do urrejë ata dhe veten i dëshpëruar,
Do përndjekë ata dhe veten i munduar
Në çdo rrugë duke shkuar gjersa fundi të afrojë,
Çasti kur Kaini vetveten të shkatërrojë.

Zogu fluturon dhe me sqepin e përgjakur
Klith kujën e vdekjes mbi botën mbarë,
E dëgjon atë Kaini, e dëgjon Abeli i vrarë,
E dëgjojnë një mijë nën këtë qiell përhapur,
Po dhjetë mijë e më shumë s'e dëgjojnë përreth,
Për vdekjen e Abelit ata s'duan të dinë.

S'duan të dinë as për Kainë,
As për gjakun që nga shumë plagë rrjedh,
As për luftën që ishte gjer dje,
Për atë në romane sot lexojnë se ç'qe.
Për të gjithë të ngopurit, të gëzuarit,
Të fortët, të palatuarit,
Për ata s'ka Kain, as Abel, as vdekje mizore
Dhe luftën e çmojnë si kohë madhore.

Kur ky zog vajtimtar fluturon përmbi ta,
E quajnë ndjellakeq, ogurzi,
Veten e ndjejnë të fortë ata
Dhe zogun e vogël e zënë me gurë,
Gjersa të heshtë dhe të zhduket ai,
Ose ia krisin muzikës që mos dëgjohet më,
Se zëri i tij i trishtuar i bezdis gjithnjë.

Ky zog sot si askurrë
Me sqep të përgjakur vend më vend fluturon
Vajtimi tij për Abelin tejpërtej kumbon.

Trishtim

(1944)

Ç'më ngrohte gjer dje plot shije,
Sot vdekja e mban në gji.
Lule pas lulesh bien
Nga pemë e trishtimit tani.

I ndiej si bien, bien
Si borë që rrugën mbulon,
Dhe hapat më nuk ndihen,
Një heshtje e gjatë afron.

Në qiell s'ka yje as hënë.
Në zemër s'ka dashuri.
Gjer tutje një heshtje ka rënë
Dhe bota u mplak e u mpi.

Kush mbron dot zemrën një fije
Nga koha plot ligësi?
Lule pas lulesh bien
Nga pemë e trishtimit tani.


Në mjegull

Sa çudi të endesh në mjegull!
Çdo gur e kaçubë në vetmi,
Asnjë dru s'i sheh drurët e tjerë,
Vetëm gjithkush rri.

Plot miq bota ime pat qenë
Kur jeta kish dritë ende;
Tani që kaq mjegull ka rënë
Asnjërin s'e shoh as më sheh.

I mençur nuk është, pa fjalë,
Ai që terrin s'kupton,
Se si fshehtësisht ngadalë
Nga gjithçka e veçon.

Sa çudi të endesh në mjegull!
Jeta bëhet vetmi.
Asnjeri nuk njeh njerëz të tjerë,
Vetëm gjithkush rri.


Natë vetmitare

Ju, vëllezër të shpirtit tim,
Njerëz të mjerë larg dhe pranë,
Nën këtë qiell me yje pa anë
Që n'ëndërrime gjeni ngushëllim;
Ju të plakur pa një fjalë
Nëpër netë yjezbehtë,
Duarduruar mbaheni ngadalë
Dhe ruani dhe vuani vetë,
Turmë e mjerë, e gabuar,
Lundërtarë pa yll e pa fat,
Të huaj e prapë me mua bashkuar,
Ma ktheni përshëndetjen që ju jap!


Gënjej

Gënjej! Gënjej! Nuk jam aq plak
Ende nuk jam velur nga jeta,
Se një trup gruaje më bën sado pak
Të më rahin pulsi e mënt'e shkreta.

Për gratë me zjarr vazhdoj t'ëndërroj,
Për ca dosido e ndonjë hirperije,
Për një valzer brilant që dot s'e harroj
Edhe për net dashurie.
Për një dashuri ëndërroj madje,
Një të heshtur, të dlirë, hirplot.
Ajo, e para, e shenjtë qe.
Për të dhe sot mund të qaj me lot.


Këngë Dashurie

O ti që po ta them nuk po di
Se ç'pate bërë me mua.
Nga ditët largohem tani,
Se vetëm natën dua.

E art' është nata për mua
Si asnjë ditë pastaj.
Atje ëndërroj për një grua
Dhe flokët e verdha të saj.

Atje ëndërroj lumturinë
Që prej një vështrimi u stis
Dhe këngë dëgjoj të më vinë
Që nga i largti Paradis.

Atje shikoj retë dhe rri
Kundroj gjithë natën sa dua.
O ti që ta them nuk po di
Se ç'pate bërë me mua.


Lutje

Kur dorën e vogël me jep dhe ajo
Kaq shumë të pathëna më thotë,
Mos pyeta vallë më të kotë:
Më dashuron apo jo?

Nuk dua që ti të më dashurosh
Po veç të të ndjej këtu, pranë,
Dhe ndonjëherë, ashtu, si mënjanë,
Dorën të më takosh.


Këngë për të dashurën në pranverën e ftohtë

Në paradhomën e ftohtë ora troket,
Shkon tetë, nëntë, dhjetë.
S'i numëroj, po rri përgjoj
Sa ngadalë koha rëshqet.

Dhe shkojnë si erë me bor' e stuhi,
Si trumbë zogjsh në fluturim
Po se si shkojnë, s'dua ta di.
S'më dhimben gjë, s'më hynë në sy,
Se janë orë që shkojnë pa ty.


Sepse të dua

Sepse të dua, i egërsuar,
Po vi tek ti në këto nete.
Me që ti kurrë s'më ke harruar
Dhe shpirtin tënd mora me vete.

Me mua ësht' e më përket përfare.
Të mira, të liga, këtu do t'i shkojë.
Prej dashuris' sime përvëlimtare
S'ka engjëll që mund të të çlirojë.

Bisedë mbrëmje

Ç'më vjen ëndërrimtare në këtë vend plot re?
Ta dhashë zemrën time në dorë e ti s'e pe.
E mbushur ishte plotpërplot me lumturi
Dhe ishte kaq e nxehtë - si nuk e ndjeve ti?

Me një qeshje të thashë ma ktheve dosido.
Një dhimbje ndjeu ajo... dhe heshti... dhe u ftoh.


Nënës sime

Kaq shumë kisha për të të thënë
Po mbeta larg e larg mërguar
Në këto ditë, e dashur Nënë,
Më mirë ti më ke kuptuar.

Për ty dhuratën kam menduar
Edhe punuar gjat' e gjatë,
Porse më mbet këtu, në duar.
Ti mbylle sytë këtë natë.

Por ndjej se, duke e lexuar,
Më zbutet dhimbje e kësaj zije.
Mirësia jote e patreguar
Më lidh me ty me mija fije.
Edhe çdo natë e njëjta ëndërr

Në ëndërr ti më rri kaq larg
Si më rreh zemra, ta dish!
O Nënë, Nënë, vallë s'di
Tek unë si të vish?
E njëjta ëndërr net për net!
Si më rreh zemra, ta dish!
O Nënë, Nënë, përse nuk do
Këtu, tek unë, të vish?
Në fushat

Në qiell enden retë pafund,
Në fushat fryjnë e fryjnë thëllime,
Në fushat endet e endet gjithkund
Fëmia i humbur i nënës sime.
Në rrugë era fryn gjethet e thata,
Në pemë zogu klith me vajtim,
Atje, matanë malesh të larta,
Ndodhet, diku, atdheu im.

[krispi]

Une kam lexuar "Narcisi dhe GOjarti "dhe Hesse eshte vertet i mrekullueshem.

Ps. fakti qe perkthimi nga Kolevica i ketij libri eshte : "lulja narcis dhe gojarti" po me ben te dyshoj pak per perkthimet. Shpresoj te jete nje lapsus .

Krispi

[dikeafajtore]

Brar, flmn qe i solle ketu, kalova nje kohe te mrekullueshme. Poezia kushtuar nenes - nje mrekulli e vertete. Ndersa poezia : "Kenga e vdekjes se Abelit" ka nje moral shume aktual.


Pershendetje nga Dikea

[Brari]

Shume bukur. URIME !

Mahniten me kulturen dhe aftesite e vajzave tona.

Shqiperia eshte thesar talentesh dhe per fat te keq sundohet nga gangsteret.

[nimf]

kam edhe une ca nga herman hesse ne bllokun tim (disa jane vetem copeza). megjithate une do rekomandoja romanet e tij, sidomos 'demian'.

how heavy the days...

how heavy the days are.
there's not a fire that can warm me,
not a sun to laugh with me,
everything bare,
everything cold and merciless,
and even the beloved, clear
stars look desolately down,
since i learned in my heart that
love can die.

without you

my pillow gazes upon me at night
empty as a gravestone;
i never thougth it would be so bitter
to be alone,
not to lie down asleep in your hair.
....................................
..........................
now i drink pain in every delight
and poison in every wine;
i never knew it would be so bitter
to be alone,
alone, without you.

the first flowers

beside the brook
toward the willows,
during these days
so many yellow flowers have opened
their eyes into gold.
i have long since lost my innocence, yet a memory
touches my depth, the golden hours of morning, and gazes
brilliatly upon me out of the eyes of flowers.
i was going to pick flowers;
now i leave them all standing
and walk home, and old man.

childhood

my farthest valey, you are
bewitched and vanished,
many times, in my grief and agony,
you have beckoned upward to me from your
country of shadows
and opened your legendary eyes
till i, lost in a quick illusion,
lost myself back to you wholly.
O dark gate,
O dark hour of death,
come forth,
so i can recover from this life's emptiness
and go home to my own dreams.

[Fiori]

Dita faleminderit. Tani e pashe kete teme. Per mua Hesse eshte nga ata pak shkrimtare, te cilet me kane kenaqur vertet me ato cfare shkruan. Proza e tij me pelqen me shume, ndoshta sepse proza e shkurter ne "pergjithesi" me ka pelqyer me shume.


Te gjithe krijimtarine e tij e kam lexuar ne anglisht


Pershendetje

[Dita]

Mbi poezite


Kur unë isha dhjetë vjeç, një ditë prej ditësh në librin e leximit lexuam një poezi që besoj se quhej “Djali i Speckbacher-it”. Tregonte për një djalosh trim i cili në mes të breshërise së plumbave luftoi në një betejë, a mblodhi përtokë fishekë për të rriturit, a bëri diçka tjetër heroike. Ne çunakët u entuziazmuam, dhe kur mësuesi më pas me një lloj toni ironik na pyeti: “A ishte kjo një poezi e mirë?” ne të gjithë u përgjigjëm: “Po”. Ai nga ana e vet tundi kokën duke buzëqeshur e tha: “Jo, kjo është një poezi e keqe”. Kishte të drejtë, poezia, sipas rregullave dhe shijes së kohës e artit tonë nuk ishte e mirë, nuk ishte fine, nuk ishte e vërtetë, ishte një punë e dobët. Megjithatë ne çunakëve na kishite mbushur me një valë të mrekullueshme entuziazmi.
Dhjetë vjet më vonë, në moshën 20-vjeçare, do të kisha guxuar që pas leximit të parë të arrija të shprehesha, nëse një poezi ishte e mirë apo e keqe. Nuk kishte gjë më të thjeshtë. Një vështrim, shqiptimi nën zë i dy vargjeve mjaftonte.
Ndërkohë kanë kaluar sërish disa dekada, dhe më kanë kaluar kaq shumë poezi ndër duar e para syve, e unë sot jam krejtësisht i paqartë, nëse një poezi që ma paraqesin për gjykim duhet ta quaj me vlerë ose jo. Më paraqiten shpesh poezi, në shumicën e rasteve të shkruara nga të rinj që duan një “gjykim” e të cilët dëshirojnë të gjejnë një botues për to. Dhe janë gjithmonë poetët e rinj, ata të cilët të zhgënjyer shohin, se ky koleg i vjetër, për të cilin ata do të kishin besuar se kishte eksperiencë, nuk ka aspak, e shfleton i pavendosur mes poezive duke mos guxuar të thotë asgjë mbi vlerën e tyre. Ajo që një njëzetvjeçar me ndjenjën e sigurisë së plotë do të kish në gjendje ta kryente brenda dy minutash, është bërë për mua tani më shumë e pamundur se sa e vështirë. Meqë ra fjala “eksperienca” në vetvete është diçka për të cilën në rini mendohej se duhet të vinte plotësisht vetë. Por ajo nuk vjen vetë. Ka njerëz që janë të talentuar për eksperiencën, ata kanë eksperiencë dhe e kanë atë që prej bankës së shkollës, për të mos thënë që prej trupit të nënës – dhe ka të tjerë tek të cilët bëj pjesë dhe unë, të cilët mund të jenë dyzet, apo gjashtëdhjetë, apo njëqind vjeç dhe në fund të vdesin pa e patur mësuar e perceptuar drejt, se çfarë është “eksperienca” në të vërtetë. Siguria ime në gjykimin e poezive, që e kisha në moshën 20-vjeçare, bazohej në atë që, në atë kohë unë kisha një grup poezish e poetësh të cilët i doja aq shumë e thuajse në mënyrë ekskluzive, saqë çdo libër ose poezi e krahasoja me to. Nëse ishte e ngjashme me to, atëherë ishte e mirë, ndryshe nuk kishte vlerë.
Edhe sot e kam përsëri një grup poetësh të cilët i dua veçanërisht e disa prej tyre janë po të njëjtët si dikur. Por sot mbi të gjitha dyshoj në gjykimin e atyre poezive të cilat në tingëllim menjëherë më sjellin ndër mend njërin nga këta poetë.
Ndërkohë nuk dua të diskutoj rreth poetëve e poezive në përgjithësi, por vetëm rreth “të këqijave”, pikërisht për ato, të cilat pothuajse çdokush, përveç poetit vetë, pa u ndalur në pika të tjera, i konsideron si jo fort të mira, me cilësi të ulët, si jo të domosdoshme. Me kalimin e kohës kam lexuar jo pak prej këtyre poezive e më parë e dija dhe ekzaktësisht, se ato ishin të këqija, e pse ishin të këqija. Sot nuk jam më kaq i bindur në lidhje me këtë gjë. Edhe kjo siguri, edhe kjo dije, ashtu sikurse edhe çdo zakon e dije tjetër më është shfaqur në një dritë të dyshimtë, brenda një çasti u kthye në të mërzitshme, të thatë, të papërjetuar, në diçka që kishte boshllëqe, që rebelonte brenda meje në kundërshti, e në fund nuk ishte më dije, por një gjë e papërjetuar, diçka që gjendej mbas meje e vlerën fillestare të së cilës nuk e perceptoja dot më.
Tani më ndodh që para poezive që pa asnjë lloj dyshimi janë “të këqija” të më shfaqet një dëshirë për t’i miratuar, deri edhe lëvduar, ndërsa të mirat të më shfaqen të dyshimta.
Eshtë e njëjta ndjesi që mund të përftohet nganjëherë para një profesori, zyrtari apo të çmenduri: Normalisht dihet dhe ekziston bindja se zoti zyrtar është një qytetar që s’ka të sharë, një fëmijë i justifikuar i Zotit, një pjestar drejtësisht i numëruar dhe i dobishëm i njerëzimit, ndërkohë që i çmenduri është një tip gjynahqar, një i sëmurë i pafat, i cili durohet, i cili shkakton keqardhje, por që nuk ka ndonjë vlerë. Por ndodh që vijnë ditë e orë, në të cilat dikush ka patur një kontakt të gjatë me profesorë e me të çmendur dhe papritmas e kundërta bëhet realitet: në atë moment i çmenduri shihet si një njeri i heshtur, me veten padyshim i lumtur, një i ditur, një i preferuar i Zotit, me plot karakter i kënaqur me besimin që ka për veten – profesori ose zyrtari nga ana tjetër i përngjajnë një figure të shmangshme, me karakter jo të fortë, pa personalitet, pa natyrë.
Ngjashëm me këtë më ndodh mua në këto kohë me poezitë e këqija. Papritmas ato shfaqin një aromë, një veçanti, një anë fëminore, pikërisht dobësitë e gabimet e dukshme janë prekëse, origjinale, të mira dhe magjepëse, e ndërkaq më e bukura ndër poezitë, e cila deri më parë pëlqehej, shfaqet paksa e zbehtë dhe e shabllonuar.
Në disa prej poetëve tanë të rinj vëmë re të vlejë diçka e ngjashme që prej ditëve të ekspresionizmit: ata nuk bëjnë më poezi “të mira” ose “të bukura”. Ata besojnë, se poezi të bukura tani ka mjaft, e ata vetë në asnjë mënyrë nuk janë lindur e sjellë në këtë botë që të përgatisin vargje të tjera të bukura e të vazhdojnë një lojë durimi të nisur gjenerata më parë. Ndoshta me këtë kanë plotësisht të drejtë, dhe poezitë e tyre me raste tingëllojnë po aq prekëse, sa edhe poezitë “e këqija”.
Arsyeja mund të gjendet lehtë. Një poezi në krijimin e vet, është diçka plotësisht e qartë. Eshtë një shkarkim, një thirrje, një britmë, një pshetërimë, një gjest, një reagim i shpirtit përjetues, me të cilën kërkohet bërja ballë ose ndërgjegjësimi para një tallazitje ose përjetimi.
Në këtë funksion të parë, fillestar, të rëndësishëm, asnjë poezi nuk është e gjykueshme. Së pari ajo i flet vetë poetit, është frymëmarrja, britma, ëndrra, buzëqeshja e tij, goditja në ambientin që e qarkon. Kush do të dëshironte t’i gjykonte ëndrrat e natës sipas vlerës së tyre estetike dhe lëvizjet tona të duarve e kokës, gjestet e mënyrën tonë të të ecurit sipas dobiprurjes?! Fëmija në pelena që vendos gishtin e madh të dorës apo atë të këmbës në gojë vepron po aq zgjuarsisht e drejt sa edhe autori që bren majën e pendës, apo palloi që shpërhap bishtin. Asnjëri nuk vepron më mirë se tjetri, asnjëri nuk ka më shumë të drejtë, asnjëri më pak.
Me raste ndodh që një poezi veç faktit që që shplodh e çliron poetin, gëzon, lëviz e prek edhe të tjerë – ndodh që është e bukur. Kjo ndoshta ndodh në ato raste kur ajo që poezia shpreh, duke marrë në konsideratë gjithë çka është e mundur, paraqet diçka të përbashkët për të gjithë njerëzit. Por kjo në asnjë mënyrë nuk mund të quhet e sigurtë.
Këtu e ka zanafillën një qarkullim i dyshimtë. Meqënëse poezitë “e bukura” e bëjnë poetin të pëlqyer, krijohen një numër poezish të cilat nuk kanë qëllim tjetër përveç qënies të bukura, të cilat nuk duan t’ia dinë për funksionin fillestar, të shenjtin e pafajshmin e poezisë. Këto poezi që prej fillimit janë të bëra për të tjerë, për lexuesit. Ato nuk janë më ëndrra, hapa vallëzimi, apo klithma të një shpirti, reagime para një përjetimi, ideale të belbëzuara, gjeste të një të dituri apo ngërdheshje të një të çmenduri – ato janë thjesht prodhime të dëshiruara, fabrikate, bonbone për publikun. Ato janë bërë për t’u shpërhapur, për t’u shitur e për t’u shijuar prej blerësve përmes zbavitjes, ngritjes shpirtërore apo shplodhjes. Dhe është pikërisht ky lloj poezish që gjen miratim. Në to njeriu nuk duhet ta vendosë veten brenda seriozisht, me shumë dashuri, por të lëkundet rehatshëm, endshëm bashkë me lëkundjet e tyre të bukura e të matura.
E janë pikërisht këto poezi të bukura që nganjëherë shfaqen të dyshimta sikurse dhe gjithçka e përmbajtur, e përshtatur, si profesorët e zyrtarët. E me raste, kur bota e rregullt ngjan vërtet e padurueshme, njeriu priret të marrë në duar fenerë e t’i vejë flakën tempujve e poezitë “e bukura” duke u ngjitur deri tek klasikët e shenjtë shijojnë në të tilla ditë disi të censuruara, të tredhura, tepër të miratuara, të përmbajtura, qesharake. E njeriu si rrjedhim i drejtohet të këqijave. E atëherë asnjë prej të këqijave nuk është e keqe mjaftueshëm.
Por edhe këtu zë pritë zhgënjimi. Leximi i poezive të këqija është një shijim veçanërisht afatshkurtër, njeriu ngopet shpejt me të. Në fund të fundit pse duhet lexuar? A nuk mundet çdokush të krijojë vetë poezi të këqija? – Le të provojë ta bëjë e do të shohë se krijimi i poezive të këqija është shumë më tepër lumturues se sa leximi i deri edhe më të bukurës prej tyre.


Perktheu: Dita




Origjinali ne linkun ne vazhdim:

http://www.forumishqiptar.com/showth...1215#post81215

[Dita]

ÜBER GEDICHTE


Als ich zehn Jahre alt war, lasen wir eines Tages in der Schule im Lesebuch ein Gedicht, ich glaube, es hieß „Speckbachers Söhnlein“. Es erzählte von einem heldenhaften kleinen Knaben, der mitten im Kugelregen einer Schlacht mitfocht oder für dir Großen Kugeln auflas oder sonst etwas Heldisches verrichtete. Wir Buben waren begeistert, und als uns der Lehrer, mit einem Beiklang von Ironie, nachher fragte: „War das nun ein gutes Gedicht?“ da riefen wir alle heftig: „Ja“. Er aber schüttelte lächelnd den Kopf und sagte: „Nein, es ist ein schlechtes Gedicht.“ Er hatte recht, das Gedicht war nach den Regeln und dem Geschmack unserer Zeit und Kunst nicht gut, nicht fein, nicht echt, es war ein Machwerk. Trotzdem hatte es uns Knaben mit einer herrlichen Welle von Begeisterung erfüllt.
Zehn Jahre später, im Alter von zwanzig Jahren, hätte ich mich ohne weiteres von jedem Gedicht getraut, nach dem ersten Lesen zu sagen, ob es ein gutes oder schlechtes sei. Nichts war einfacher. Ein Blick, das halblaute Sprechen zweier Verszeilen genügte.
Inzwischen sind wieder Jahrzehnte vergangen, und mir sind so viele Gedichte durch die Hände und an den Augen vorübergegangen, und ich bin heute wieder ganz im klaren darüber, ob ich einem Gedicht, das man mir zeigt, Wert zusprechen soll oder nicht. Es werden mir oft Gedichte gezeigt, meist solche von jungen Menschen, die ein „Urteil“ darüber haben und einen Verleger dafür finden wollen. Und immer sind die jungen Dichter erstaunt und enttäuscht, wenn sie sehen, dass dieser ältere Kollege, dem sie Erfahrung zugetraut hatten, gar keine Erfahrung hat, sondern unschlüssig in den Gedichten blättert und über ihren Wert sich nichts zu sagen getraut. Was ich als Zwanzigjähriger in zwei Minuten mit dem Gefühl voller Sicherheit vollbracht hätte, das ist jetzt vielmehr nicht schwierig, sondern unmöglich geworden. Übrigens „Erfahrung“ , das ist auch so ein Ding, von dem man in der Jugend meinte, es müsse ganz von selber kommen. Aber es kommt nicht von selber. Es gibt Leute, die sind für die Erfahrung begabt, die haben Erfahrung, und sie haben sie schon von der Schulbank, wenn nicht vom Mutterleibe an – und dann gibt es andere, zu denen auch ich gehöre, die können vierzig oder sechzig oder hundert Jahre leben und am Ende sterben, ohne recht gelernt und begriffen zu haben, was „Erfahrung“ nun eigentlich sei.
Meine Sicherheit im Beurteilen von Gedichten, wie ich sie mit zwanzig Jahren hatte, beruhte darauf, dass ich eine Anzahl von Gedichten und Dichtern so stark und fast ausschließlich liebte, das ich jedes Buch und Gedicht sofort mit ihnen verglich. War es ihnen ähnlich, so war es gut, andernfalls taugte es nichts.
Heut habe ich ebenfalls meine paar Dichter, die ich besonders liebe, und einige davon sind noch dieselben wie damals. Aber heut bin ich gerade gegen die Gedichte am meisten misstrauisch, die mich im Klang sofort an einen dieser Dichter mahnen.
Ich will indessen nicht von Dichtern und Gedichten im allgemeinen reden, sondern nur von „schlechten“, nämlich von solchen, die so ziemlich jedermann, außer dem Dichter selbst, ohne weiteres für mäßig, für gering, für entbehrlich ansieht. Ich habe im Laufe der Zeit nicht wenige von solchen Gedichten gelesen, und früher wusste ich auch genau, dass sie schlecht waren, und warum sie schlecht waren. Heute bin ich davon nicht mehr so recht sicher. Auch diese Sicherheit, auch dieses Wissen hat sich mir, wie jede Gewohnheit und jedes Wissen, irgendeinmal in einem zweifelhaften Licht gezeigt, es war auf einmal langweilig, trocken, unerlebt, es hatte Lücken, es rebellierte in mir dagegen, und am Ende war es kein Wissen mehr, sondern eine unerlebte Sache, etwas, was hinter mir lag und dessen einstigen Wert ich nicht mehr begriff.
Jetzt geht es mir mit Gedichten oft so, dass ich bei unzweifelhaft „schlechten“ eine Lust verspüre, sie zu billigen, ja zu rühmen, während die guten, ja die besten mir oft verdächtig erscheinen.
Es ist das gleiche Gefühl, das man zuzeiten einem Professor oder einem Beamten oder einem Irrsinnigen gegenüber haben kann: Für gewöhnlich weiß man genau und ist davon überzeugt, dass der Herr Beamte ein einwandfreier Bürger, ein gerechtfertigtes Kind Gottes, ein richtig numeriertes und nützliches Mitglied der Menschheit ist, während der Irre eben ein armer Kerl ist, ein unglücklicher Kranker, den man duldet, den man bedauert, der aber keinen Wert hat. Aber dann kommen Tage oder doch Stunden, etwa wenn man ungewöhnlich viel mit Professoren oder mit Irren einen stillen, in sich sichern Glücklichen, einen Weisen, einen Liebling Gottes, charaktervoll in sich selbst und in seinem Glauben von sich selbst begnügt – der Professor oder Beamte aber scheint entbehrlich, von mäßigem Charakter, eine persönlichkeitslose und naturlose Figur, von welcher zwölf auf Dutzend gehen.
Ähnlich also ergeht es mir zuweilen mit schlechten Gedichten. Plötzlich scheinen sie mir nicht mehr schlecht, plötzlich haben sie einen Duft, eine Eigenart, eine Kindlichkeit, gerade ihre offensichtlichen Schwächen und Fehler sind rührend, sind originell, sind lieb und entzückend, und daneben wird das schönste Gedicht, das man sonst liebte, ein wenig blass und schabloniert.
Bei manchen unserer jüngeren Dichter sehen wir übrigens seit den Tagen des Expressionismus ähnliches am Werk: sie machen grundsätzlich keine „guten“ oder „schönen“ Gedichte mehr. Sie finden, es gebe schöne Gedichte genug, und sie selbst seien keineswegs dazu geboren und in die Welt gestellt, um noch weitere hübsche Verse anzufertigen und ein von früheren Generationen begonnenes Geduldspiel weiter zu spielen. Sie haben damit vermutlich ganz recht, und ihre Gedichte klingen auch manchmal genauso rührend, wie man es sonst nur bei „schlechten“ Gedichten fand.
Der Grund ist ja leicht zu finden. Ein Gedicht ist in seinem Entstehen etwas ganz Eindeutiges. Es ist eine Entladung, ein Ruf, ein Schrei, ein Seufzer, eine Gebärde, eine Reaktion der erlebenden Seele, mit der sie sich der Wallung, eines Erlebnisses zu erwehren oder ihrer bewusst zu werden sucht. In dieser ersten, ursprünglichen, wichtigsten Funktion ist überhaupt kein Gedicht beurteilbar. Es spricht ja zunächst lediglich zum Dichter selbst, ist sein Aufatmen, sein Schrei, sein Traum, sein Lächeln, sein Umsichschlagen. Wer wollte die nächtlichen Träume der Menschen auf ihren ästethischen Wert und unsere Hand – und Kopfbewegungen, Gebärden und Gangarten auf ihre Zwecksmäßigkeit hin beurteilen?! Das Wickelkind, das den Daumen oder die Zehe in den Mund steckt, tut ebenso klug und richtig wie der Autor, der am Federstiel nagt, oder der Pfau, der seinen Schweif ausbreitet. Keiner von ihnen tut besser als der andere, keiner hat mehr recht, keiner weniger.
Manchmal geschieht es nun, dass ein Gedicht außer dem, dass es den Dichter entspannt und befreit, auch noch andere erfreuen, bewegen und rühren kann – dass es schön ist. Vermutlich ist es dann der Fall, wenn das, was es ausdrückt, etwas vielen Menschen Gemeinsames, bei allen Mögliches ist. Aber gewiss ist das keineswegs.
Hier beginnt nun ein bedenklicher Kreislauf. Weil „schöne“ Gedichte den Dichter beliebt machen, darum kommen nun wieder eine Menge von Gedichten zur Welt, welche nichts als schön sein wollen, die gar nichts mehr wissen von der ursprünglichen, urweltlichen, heilig-unschuldigen Funktion des Gedichtes. Diese Gedichte sind von allem Anfang an für andre gemacht, für Hörer, für Leser. Sie sind nicht mehr Träume oder Tanzschritte oder Schreie einer Seele, Reaktionen auf Erlebnisse, gestammelte Wunschbilder oder Zauberformeln, Gebärde eines Weisen oder Grimasse eines Irren – sie sind bloß noch gewollte Erzeugnisse, Fabrikate, Pralinés für das Publikum. Sie sind gemacht worden, um verbreitet und verkauft und von den Käufern zur Erheiterung oder Erhebung oder Zerstreuung genossen zu werden. Und gerade diese Art von Gedichten findet Beifall. In sie muss man sich nicht ernsthaft und liebevoll hineinversetzen, von ihnen wird man nicht gequält und erschüttert, sondern man kann ihre hübschen, maßvollen Schwingungen bequem und lustvoll mitschwingen.
Diese „schönen“ Gedichte nun können einem zuzeiten ganz ebenso entleiden und zweifelhaft werden wie alles Gezähmte und Angepasste, wie die Professoren und Beamten. Und manchmal, wenn einem die korrekte Welt recht zuwider ist, dann hat man die Neigung, Laternen einzuschlagen und Tempel anzuzünden, und die „schönen“ Gedichte bis zu den heiligen Klassikern hinauf schmecken an solchen Tagen alle ein wenig wie zensuriert, wie kastriert, wie allzu gebilligt, allzu zahm, allzu tantenhaft. Dann wendet man sich zu den schlechten. Dann ist einem überhaupt keines schlecht genug.
Aber auch hier lauert Enttäuschung. Das Lesen schlechter Gedichte ist ein überaus kurzfristiger Genuss, man hat schell genug davon. Aber wozu denn lesen? Kann nicht jedermann selber schlechte Gedichte machen? – Man tue es, und man wird sehen, dass das Machen schlechter Gedichte noch viel beglückender ist als sogar das Lesen der allerschönsten.



Perkthimi gjendet ne linkun ne vazhdim:

http://www.forumishqiptar.com/showth...?threadid=7497