Enis Batur

[Askusho]

Përktheu poezitë
Ben Meçe,
Bolonjë

ENIS BATUR- POETI MË I MADH TURK NË AKTIVITET

Enis Batur është konsideruar si poeti më i madh turk akoma në aktivitet. U lind në Eskisehir të Anadollisë, Më 28 qershor të 1952. Ka studiuar në Stamboll dhe Ankara, qytet ku ka banuar për shumë kohë, për t’u diplomuar më vonë në Paris më 1974. Shkrimet e para i përkasin vitit 1970, botime nëpër revista të ndryshme mbi muzikën dhe kinematografinë. Qysh prej vitit 1978 ka hapur dhe drejtuar shumë revista letrare dhe artistike dhe sot është drejtor i shtëpisë botuese më të madhe turke, Remzi Kitabevi te Stambollit dhe gjithashtu i revistës Sanat Dunyamiz.
Më 1973, boton librin e parë me poezi, “Eros ve Hgades” dhe më pas “Një vetmi mesjetare”, “Nili”, “Libër intermexo”, “Vangjeli sipas Satanasë”, “Kandili”, “Serbatori”, “Divani gri”, “Prova për në komë”, “Diçka magjepse”. Vepra e tij poetike, nga 1973 deri në 1987, është përmbledhur në një vëllim “Vazilar ve Tugralar”. Ka punuar për një antologji shumë të rëndësishme të humorit “noir”(të zi) dhe të një tjetre shumë universale mbi letërsinë moderne.
Me Enis Baturin lexuesi dashamirës i poezisë ka mundësinë të njihet sadopak me prirjet moderne të poezisë së sotme turke.

GRUA KALORËSË

Kanë shkulur gjumin nga nata ime
gropëza e fytyrës sime: jam ndalur
te pasqyrat ditë për ditë,
kam shtrirë mbi xhamat pasqyrues mënyrën e lëvizjes
nga vitrina në vitrinë një çmenduri,
kam bredhur: afër fundit të stinës
edhe manekinët ishin lakuriq, komplet.

I kanë dhënë pastaj gjumin natës time,
më kanë shkulur nga gjoksi të egrën
gaforre: duke ikur duke u kthyer
e pakompletuar
nëpër pasqyrat mjegulluese, kam dëgjuar
zërin kamzhikues të Gaforres:
“Neslihan tani është një grua kalorëse”

KINEMA PA ZË

Na kanë lodhur tërë vitin punë
e relacione: ja pse kemi ardhur këtu.
Kishim pasur frikë nga frikrat tona,
ishim lodhur me entuziazmet tona
as ngadalësoheshin as përshpejtoheshin
ingranazhet, nuk takonim më njeri,
as veten tonë: ja pse kishim
ardhur këtu.

Kemi gjetur aktorët e rinj që kërkonim,
kemi mësuar e shpjeguar rregullat e thjeshta
e komplekse; pse të ndodhte kështu
nuk kemi mundur ta kuptojmë mirë:
fletë dhe zare, pulla poste e fije shkrepsesh të hedhur
një nga një në një kënd: ishte një lojë
e rinisë, e bëmë tonën papritur.

Kontroll telekamere, xhirim nastrosh
natë për natë: kemi marrë role të ndryshëm
me filmat që kemi parë, që s’kemi parë;
kemi qeshur me ekzekutimin e pafytyrë, një konceptim
prej profesori, e kemi duartrokitur me sinqeritet, nëpër mimikat
dhe gjestet jemi frymëzuar nga persona dhe ngjarje të ndryshme:
ja pse kishim ardhur këtu.

Kush e di kujt i vajti në mend pianoja
nga ne: ishim të lodhur me heshtjen
e kinemasë. Pak të hidhëruar, shumë
të dehur, duke u shkëputur nga vetja kemi shkuar
në shtrat atë natë. Prandaj kishim
ardhur këtu? Jemi zgjuar shpejt
në filmin që i kemi dhënë sërisht zë:
të huaj ishim për personazhin që ne vetë
personalizuam, njëlloj siç ishte para se të vinim këtu.

TYM

Kanë ardhur rrotull nëpër ëndrrat e mia të argjendta
nga një natë në tjetrën
gratë tartare me gjinjtë e mëdhenj
dhe një kalë shkumë,
ka rrëzuar ullukët shiu,
mbi çatitë prej llamarine
mbi shkallëzën e një akordi
është kacavjerrur lart e poshtë
pianoja pa pushim,
ishte shtator
apo midis shtatorit dhe tetorit
një muaj në të cilin askush s’ka njohur askënd?
tym cigareje në një dhomë dhe qetësi,
ishim mbledhur Vladimiri, Sergei dhe unë
sa pa sens ishte të vetvriteshe,
të mos vetvriteshe.

Kam shëtitur brenda një gjumi të argjendtë
mbas kuajsh të egër të bardhë
kam kaluar me shpejtësi përballë fashove të mia
dhe gurit tim,
kam parë: në një dhomë, të djegur të gjithë
ishin mbledhur.
Koha që kisha përshkruar, tymi i cigares,
fisheku i dalë nga tyta-
u zgjova, ndërsa isha duke ndalur:
dy trena që po përplaseshin brenda meje.

GJYKOJ

Mugëtirë, mjegull shumëngjyrëshe,
një lutje bibleje janë orët,
kthej faqen.
Zbërthej një komçë nga gryka,
një komçë tjetër mbërthehet,
dal dhe eci
nga prilli drejt prillit.

Ja më rrëzohet një kapriço nga goja
dhe dizenjoj në ajër
tingujt, bashkëtingëlloret,
me një gozhdë komplet bosh.
Zbërthej një komçë nga gryka,
zbërthej një komçë tjetër:
turret në natën
që kisha fikur, duke e mbajtur nga rrënja,
një grup zogjsh
papritur.

Ma ndriçojnë natën
sytë e maçokut tim.

SHIRA MBASDITESH

“Kam vënë mënjanë për ty këtë duhan
të verdhë, të fortë, kam qëruar
domaten, për ty
ta kam prerë në feta, të kripur„.

“Për ty kam zvarritur kafshën
brenda meje;
kam marrë trupin tim me kujdes, si në një trapano dore
për ty. Kjo aromë, këta krahë,
kjo dëshirë pa frerë është për ty uri”.

“Toka është e ngopur më ujë këtë vit, unë nuk
jam akoma e ngopur me ty” vazhdon
gruaja me vete. “Me dëshpërimin krenar
të fytyrës tënde, bashkoju kalit brenda meje
që vrapon me frerë të zgjidhur”.

LE ROUGE ET LE NOIR
( e kuqja dhe e zeza)

Ishte një herë një pranverë, çifteli dhe harpë,
gjithmonë në dorë Le Rouge et Le Noir;
mbërdhinin gratë, duart tona dorashka,
krahët shalle në të ftohtin nepërkë,
në vazhdim të dimrit akull tirrej lëmshi:
kripë dhe inçenst, hi dhe tym, fjalë,
zëra dhe tinguj dhe natë: në fund
të natës ishte drita.

Le Rouge pak më shumë gjak i rrodhi,
Le Noir u bë pak më i dendur: vet kali lakuriq
kish ardhur dhe kishte hedhur kohën mbi vithe.
Bëhej një pyetje, në vend të përgjigjes
një pyetje e re na dilte nga goja,
ishte akoma krenare fytyra jonë, po ishte shkëputur
nga ne shikimi ynë: ishim anije pa timon
lundërtarë në horizont, prisnim
që furtuna të zbriste mbi ne.

MESAZHER

Duke kaluar nga një vit në tjetrin
kam mbledhur rrëfime nëpër shtëpi
jam mbushur nga një byrek te tjetri
kam derdhur lajme
jetë dhe vdekjeje
në çdo gjë të papërmbajtshme,
rrugët e rrezikshme ku nuk jam mundur të ngjitem
humbasin rrugicat qorre ku nuk kam mundur
të brendëzoj: isha i ngopur
nëpër vendet ku kam bredhur
nga gjëmimet që kam shpënë
nga kosherja në koshere i çpuar i tëri.
Hi i pakuptimtë: unë
duke harruar, asnjë s’ka për ta kujtuar.

Ndoshta duhet të rinovojnë pemët,
ngjyrat duhet të mblidhen
nga gjethurinat e stinës,
nga pema e padisiplinuar.
Penela të rinj e të zjarrtë duhen blerë në merkato,
dikush duhet të shtrijë me duart e tij një beze mbi dru:
gjithkush duhet të kërkojë
një ëndërr të paparë asnjëherë.

Ti, grua e heshtur në dritare,
dua që ti të hysh në jetën time, të qëndrosh, të vdesësh.

PROFECI

Natyrë e vdekur që pulsoi e mbështetur
mbi shtegun e saj: erdhi një arixhofkë
natën, më hapi duart dhe një i gjatë,
i qetë shi i ra mbi fytyrë:
“Kalon çdo gjë, ti nuk kalon”.

Qesha: pa frymë, i gurëzuar, dakort: e qartë
që njoh autenticitetin tim të lodhur e të ushqyer në trinçe:
unë, krisje e pamëshirshme, dialekt i zjarrit
origjinal prej uji dhe rrëshire: Kalon çdo gjë
ndërsa unë mbetem.

MBI MBARIMIN E VITIT TË ACTEKËVE

Lere, të vijë: drita, zëri, prekja:
Ti e di çdo të thotë mjegulla?
Netët e vetmuara kur shkoj për gjah,
mijëra gjethe të palëvizshme
dhe era që bën roje
kujtoj çdo gjë njëpërnjë
harroj çdo gjë:
ky trishtim, ky tatuazh, Shën Mëria
është periudha e bashkgrupimit të zogjve:
një shikim i mbetur nga një grua
që shpon qiellin me sytë gjysmë të mbyllur
duke ngritur kokën drejt perëndimit
me shpejtësi më përshkon brenda.

Unë kam shkuar në fundin e errësirës.
Atje kam bërtitur kur dritaret ishin memece
dhe dyert të mbyllura me lloz:
është kthyer jehona dhe më ka goditur
në fytyrë: në se jam fundosur, e krisura, në fundin tim
të mos më nevrikosë më asnjeri.

SUMELA
(disa intuizma)

Trabzon: gjumi jeshil, ortak i dashurisë
shmangëse, që prej vitesh kam varrosur
brenda meje, që ushqen
dhe ka frikë: të shohë gurin prej teje të lagur
bota ime prej bloze hapet
ndaj një ndjeshmërie të paparë, prej drithmash.

Të vihesha gjithmonë në udhëtim, si zogjtë mërgimtarë që
shplodhen herë pas here,
të fshija dot nga regjistri helmin e ankthit mbi gjuhë
që avash-avash akumulohet, një tren prej mjegulle
të shtrihej pambarim mes dy kodrave, të luante pianoja
Alfred Brendel, po të mos përkulesha
të mos thyhesha.

Mbytem me murgun që është brenda meje:
të hidhesha, pasi ngrita, hekurin e lidhur në këmbë:
unë që shkoj kundër vetes nga çdo varkë
që zbres, shuhet apo mbetet
adresa jote?

ARS POETIK

Është thënë që nuk vlenin hiç poezitë e mija,
që ngjaja me Wallece Stevens, nuk ngjaja
me asnjë, ndoshta
“vazhdimësia e Gjeneratës së Dytë”,
“Gjenerata e Tretë, tamam kjo”-
Është thënë që ishte “një lëmsh pa buonsens fjalësh e shënjash”.
Po qe se unë jam i tillë, kështu isha gjithmonë.
Letrat që kam djegur, katedrat që më kanë ngjitur lart
dhe hija me të cilën kam bashkbiseduar te shpella e verbër
ku jam tërhequr e shplodhur, merimanga, alter:
jam tërhequr nga vetja apo jam kthyer
në vetvete, askujt s’i ka rënë në sy: dorën që kam futur
ne zjarr, ora të cilës nuk ia hoqa syrin,
ditët e rralla kur kam luftuar kundër njerëzve
më kanë mbyllur atje ku tingulli
me fjalën kryqëzoheshin.

Isha i ri, shumë i ri – besoja të ishte rregull poezia.
Ishte vuajtje për syrin tim, pastrim shpirti e atdhe,
për fytyrën time të braktisur ishte një pasqyrë që ecte
çdo çast në krahun tim, në burimin e natës besoja
të ishte uji i rrëmbyer që më dallgëzonte trupin.

Vitet i hapin rrugë të tjera llumit.
Pa dyshim besoj edhe tani: besa ime
në agim, është e kthjellët, varet nga gjumi i rëndë
e i çrregullt që kam brenda vetes.
Nuk është rregull poezia, nuk është kaos. Është ndoshta
një pikë e zjarrtë dhe e lehtë që e bën të pëlqyeshme kohen ndërmjet dy ekstremeve.
Ndoshta ndonjë grackë te pragu i ndonjë tingulli të rrallë,
një pyetje me zile e përdredhur në vetvete
mbi pikën e vrerit, në laring, një lëmsh erotik
që del nga e panjohura
sa herë që lëviz, Nuk është rregull,
po pritje, sustë, thëngjill kokfortë,
gjithmonë shpend i rrallë.

Në rrugën nga jam nisur, për të arritur te diamanti
nga karboni nuk kam harruar që isha nisur
nga diamanti: po është djegia ajo që shkruhet në fundin tim,
duhet të arrijë edhe momenti që unë të shkruaj. Qoftë
një shkëndijë çdo shkronjë e imja, mbaftë në këmbë
çdo fjalë gjuha e mprehtë – një zjarr të tillë që
nga një brendësi e errët ne flakë, brenda meje
duke rrjedhur gjak, kam dashur që të pinin të gjithë deri në ngopje.

FUGUE IV

Diçka më mungon

“Duhet ta kisha çuar në qytetet e mia”
kishte thënë burri. “Në rrugët e mia,
në rrugicat e mia qorre, në shtëpitë ku
jam shpërngulur pa mbarim, asnjërën prej të cilave nuk kam harruar”.
Ajo e kish dëgjuar si e gurëzuar. Uji ndante në dysh
të gjitha qytetet që ai kish përmendur. Rrugët që kish në kujtesë nuk
mund të gjendeshin në asnjë hartë. Dhe shtëpitë:
nuk i kishte harruar ndoshta, po ishte e qartë
që nuk ishte rikthyer më.
“Më mungon diçka” kish dashur të thotë papritur,
“diçka më mungon”. “Kjo shtëpi, kjo rrugë, ky qytet
uji qe ndan në mes këtë qytet, diçka mungon”.

Prej kohesh, në të kundërt, kishin heshtur.

E PËRPJETË

Kam arritur në moshën kur vdiq Attari
i lodhur, i tërbuar; brenda meje qiriri
vazhdon e digjet: fitili do mbarojë
pas pak , më kot e lyej me vaj:
ndoshta nuk do ketë një të nesërme, them.

Kjo cigarishte prej arbreje është e viteve kur isha
skllav i duhanit: Figjeni e kish gjetur dhe zgjedhur prej argjendi
dhe xhami: kam marrë dhurata të panumërta
nga ajo ndërsa jetoja, po njëra
u a kalonte të gjithave: kam dashuruar dhe më kanë dashur
në këtë botë të shëmtuar.

Mbrritur në moshën e Attarit, nuk kam nëpër duar
asnjë sekret të panjohur: kam humbur aq shumë kohë
sa mbas nuk më ka mbetur e jetuara: ndalej ora
apo ecte, nuk më ka rënë kur në sy: poezia ime
e rrallë
nëpër të përpjetën kishte mbushur kallamarin tim të çpuar.

SEKRECION

Ç’do vit në gusht. Kështu është magjia,
unë e thërras shkurt alegër:
Është elegante po edhe primitive rrjeta e saj.
Po doni të pyesni si ka mundësi që është
elegante dhe primitive , shikoni: ngaqë e thur të hollë
është elegante, ngaqë nuk funksionon edhe aq mirë
është primitive. I pëlqejnë këndet, thur
shpesh në dysheme dhe largohet nga rrjeta.
Nga i di gjithë këto gjëra?
Dikur isha merimangë.

Ç’do vit në gusht. Të mbetur vetëm
ndihen të qetë: dora e grave nuk rrëmon
nëpër dollapë, nëpër faqe muresh. Humbasin fillin
natyrisht: dollapi i bukës,
kutia e ilaçeve, ndërmjet llampadarit dhe amforës
varet trapezi i madh
i gjatë një muaj. Ky është pasioni,
emri i saj, në të vërtetë, është kalimtarja e lezetshme.
Thur hollë, shumë hollë, njeh rëndësinë e detajeve
të gjahut. Po të mos kisha qenë dikur merimangë
nuk kisha për ti ditur gjithë këto gjëra.

Jo, ato helmueset këtu nuk jetojnë shumë.
Vitin e kaluar pash një
të mbëshyer poshtë kapakut
të pianos që nuk hapja
prej kohësh, e pash kur lëvizi
në notat e para të Furtunës:
e thërrisja këtë merimangë të zezë, djezis, sulmoi
(duke qeshur çuditshëm)
“do të vijë vdekja”, “do të shohë nga syri im”.
Ishte frikë apo jashtspond, apo një zjarr
në mes këtyre? Ja kisha “tak”
mbyllur kapakun sipër. Nuk e kisha gjetur rrjetën-
kushedi nëse do ta thurja dhe unë ndonjëherë.

Gusht, shtator, mars: merimangës
i duhen jo stinë, por kohra të dendura

Më pëlqejnë netët, të kaloj avash-avash
nëpër periudha izolimi e të çuditshme:
e njihni vetminë e plotë
në gishtat e mi, si ka mundësi që e njihni?-
Ndërsa soset tek unë taketuku që dëgjoni
në orën që rrjedh brenda pianos, poezisë, rrjetës,
e vetmja dëshirë është të iki që këtu:
ndërsa mbështillet dhe mbetet trupi im i thatë,
meqenëse një herë kam thurrur
këtë të bukur rrjetë për veten time.