Zenel Gjoleka

[EDLIN]

KUSH ISHTE ZENEL GJOLEKA

Zenel Hito Gjoleka (1805-1852) u lind në Kuç. U shkollua në gjimnazin “Zosimea” të Janinës. Shërbeu në ushtrinë osmane si komandant i shqiptarëve. Më 1830 mori hak për vrasjen e gjyshit të Ismail Qemalit i prerë në besë, duke vrarë gjeneralin Osman Rushit Pashën (Kaftanazin). Për këtë akt iu thurën këngë dhe hyri shpejt në kujtesën popullore të Jugut të vendit. Pas kësaj ngjarjeje, ai mori pjesë si i arratisur nga ushtria osmane, e u kthye në vendlindje në të gjitha kryengritjet antiosmane 1833-1837. Me prijës të Shqipërisë së Jugut, krahas Balil Nezhës, Çobo Golemit, Tafil Buzit etj., ai mori pjesë në Kuvendin Zakonor të Labërisë, më 1846 për reformat e quajtura “Shartet e Idriz Sulit”.
Kur filloi kryengritja e madhe fshatare e Shqipërisë së Jugut, kryengritje e njohur kundër Reformave të Tanzimatit, në qershor 1847 zgjidhet nga Kuvendi i Mesaplikut kryekomandant i forcave kryengritëse. Në krye të 300 kurveleshasve filloi kryengritjen duke sulmuar e çliruar Delvinën e Butrintin, duke bashkuar forcat me ato të krahinës së Çamërisë. Theu në Qafë të Muzinës përpjekjet e komandantit të Kalasë së Gjirokastrës, Ismail Pashës për rimarrjen e Delvinës, pastaj me forca të ndryshme mori me luftë fortesat osmane në rrethinat e Delvinës e Gjirokastrës, spastroi nga forcat pushtuese osmane Lunxhërinë e Pogonin me betejat e ashpra në Goranxi e në Kodrat e Terihatit në Dropull. Në korrik-gusht 1847, luftoi në Mallakastër së bashku me Rrapo Hekalin e Hodo Nivicën duke përballuar hordhitë osmane që mbërritën nga Rumelia me në krye Reshit Pashën, duke ua penguar marshimin drejt Delvinës e Gjirokastrës. Në gusht 1847 me forcat kryengritëse vuri nën kontroll hapësirën e gjerë nga Çamëria (Paramithia, Filati), Delvina, Dropulli, Përmeti, Kurveleshi dhe deri në Vlorë e Berat, duke nxjerrë edhe urdhëresa për ruajtjen e rendit e të qetësisë.
Më 27 gusht 1847 mblodhi prijësit kryengritës nga Delvina, Vlora dhe dy Mallakastrat, me cilësinë e kryetarit të “Lidhjes Kombëtare Shqiptare”, ku u miratua “Memorandumi” dërguar mbretit të Greqisë e konsujve të Rusisë, Francës e Austrisë, i firmosur nga 89 prijësit. Mbreti i Greqisë refuzoi të ndihmonte kryengritjen shqiptare, megjithëse ishin zhvilluar jo pak bisedime me krerë të Jugut, mes të cilëve edhe Zenel Gjoleka, si diplomat, pasi Greqia donte dhe e kushtëzoi ndihmesën me bashkimin e dy vendeve, nën tutelën e “Idesë së Madhe” helene.
Në vjeshtën e vitit 1847, kur forcat e Tafil Buzit e Rrapo Hekalit në Berat, nën presionin e forcave të mëdha osmane, ishin shpërndarë, Z. Gjoleka tërhoqi forcat kryengritëse kryesore, që synonin marrjen e Janinës dhe i vendosi në brendësi të krahinës së Labërisë për t’u mbyllur shtigjet hordhive osmane që synonin të futeshin në brendësi të Kurveleshit. Betejën e fundit kundër forcave armike të komandantit të Rumelisë, mareshalit Reshit Pasha, z. Gjoleka e zhvilloi në Kurveleshin e Poshtëm dhe në Grykën e Shurit të Kuçit, ku u bënë betejat e fundit sa të ashpra dhe heroike nga kryengritësit.
Pas shtypjes së kryengritjes në fillim të dimrit 1847-1848, z. Gjoleka, së bashku me Tafil Buzin e kaluan dimrin e ashpër në Shpellën e Gjolekës, në mal mbi Buronjat e Kuçit. Në pranverën e 1848-s ra në përpjekje në zonën e Trikallës, dhe i plagosur rëndë kapet nga forcat osmane, internohet në viset e thella të Anadollit. Më 1849 amnistohet, si edhe të tjerë, dhe kthehet në vendlindje.
Në vitin 1852, z. Gjoleka u vu në krye të forcave labe për mbrojtjen e viseve veriore shqiptare nga synimet shoviniste-malazeze, ku edhe vritet në kurthin e ngritur nga armiku e bashkëpunëtorët e tij shqiptarë, në shkallën e Kerstiqit, afër Podgoricës, në Mal të Zi. Atje ra me lavdi së bashku me lebër të tjerë, ku kishte marrë edhe djalin 17-vjeçar të vetëm, Myslim Gjolekën, i cili ndoqi rrugën atdhetare të babait dhe u shqua në “Lidhjen e Prizrenit” në Gjirokastër, së bashku me Abdyl Frashërin etj., dhe në luftën e Lëkurësit në shkurt 1878.
Zenel Gjoleka luftoi 25 vjet kundër hordhive osmane dhe fitoi 22 beteja. Ai u shqua si atentator, prijës e strateg ushtarak, si diplomat, politikan e zakonlli, duke u bërë edhe një pararendës i Rilindjes tonë Kombëtare.
Zenel Gjoleka u kthye në legjendë. Bëmat e tij u përjetësuan në ndërgjegjen popullore dhe është një prej figurave më të njohura, jo vetëm në Labëri, por në gjithë vendin. Jehona e luftërave të tij gjendet më mirë në arkivat osmane dhe ato evropiane, në Perëndim e në Lindje, në enciklopeditë, fjalorët e librat, që ende nuk njihen të gjitha. Edhe populli grek e nderon kur thotë: “Të jesh trim si Gjoleka”.
Kanë mbetur lapidar për të vargjet e këngës popullore:

Pse lufton, a derëzi?
As për mua, as për ti,
po për gjithë Shqipëri...

Aferim të gjithë i thanë,
luftove me Padishanë,
i nderove këto anë!

FONDACIONI PER ZHVILLIMIN E KUÇIT

[EDLIN]

NË KUÇ TË VLORËS PËR TË NDERUAR FIGURËN E ZENEL GJOLEKËS


Me rastin e 160 - vjetorit të rënies së patriotit Zenel Hito Gjoleka dhe në kuadrin e 100 - vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, Presidenti i Republikës së Shqipërisë, z. Bamir Topi vlerëson veprën dhe kontributin e patriotit kuçiot me titullin e lartë “Nder i Kombit”.

Veprimtaritë që do të organizohen:

në VLORË
Ditën e premte, datë 27.04.2012, ora 18.00
Në Teatrin “Petro Marko”, shfaqja e filmit dokumentar “Zenel Gjoleka - Prijësi i tradhtuar”,
Ideja dhe realizimi: Genti Hazizi - regjisor: Bojken Hasani - prodhim i Digitalb, 2011.

në KUÇ

Ditën e shtunë, datë 28 prill 2012, ora 10.30

Me pjesëmarrjen e Presidentit të Republikës, z. Bamir Topi
Ceremonia e rastit për akordimin e titullit “Nder i Kombit” dhe program artistik

NË PROGRAM:

Kastriot Tusha, Mirush Kabashi, Nazif Çela, Rovena Ibrahimi, Agron Zenelaj,
Feti Brahimi, rapsodi Bashkim Ymer Aliu, grupet polifonike Bolenë, Bënçë, Vranisht, Lapardha, Himarë, Delvinë, Mallakastër, grupi i valleve çame etj.

Organizatorë: Kryesia e fshatit Kuç, Komuna Horë-Vranisht, Bashkia Vlorë, Shka “Labëria”, Shka “Vëllazërimi Kuçiot”.

[EDLIN]

“Zenel Gjoleka – prijësi i tradhtuar”, kujtimi i një komandanti

160-vjetori i rënies se patriotit, në kuadrin e 100–vjetorit të Pavarësisë

1.

Emri i Zenel Gjolekës ka intriguar shpejt shqiptarët për luftërat dhe trimëritë e treguara në luftë kundër pushtuesit. Historia e trimit Gjolekë është e lidhur me kryengritjen antiosmane të viteve 1847. Komandanti Zenel Hito Gjoleka, në betejën e Grykës së Kuçit, udhëhoqi trupat shqiptare, të cilat vranë 2000 ushtarë otomanë. Mirëpo, Gjoleka, në betejat me otomanët, ishte një Skënderbe i dytë, 25 vjet luftë dhe 23 beteja të fituara, thonë studiuesit, dhe, më në fund, tradhtia e vrau prijësin e Labërisë në Kërstiq afër Podgoricës. Ende eshtrat e tij gjenden atje.

2.

Për Gjolekën, më shumë ka pasur përfytyrime nga këngët që i këndoheshin këtij trimi të pashoq të Kuçit. Këngët, sidomos vargjet popullore, nuk kanë reshtur. Ato i gjejmë në shumë almanakë dhe botime në 50 vitet e fundit, mirëpo ka munguar kurdoherë një studim i saktë shkencor, me të dhëna për djalin e lagjes Ivan, të birin e Hito Golekës dhe Sabo Qërduke. Botimet më të fundit janë disa libra të shkruar nga bijtë e këtij fshati martir, të cilat, në fund të fundit, sjellin të dhëna të reja, gati të panjohura për figurën e prijësit të Labërisë, këtij udhëheqësi popullor, që u vra i tradhtuar në Mal të Zi, nga kurthet serbo-malazeze të kohës. Disa botime si ai i Dr. H. Luci, S. A, M. Kondi etj., hedhin dritë përmbi errësirën që ka zaptuar përmbi këtë figurë të këtij prijësi kuçjot në luftë kundër pushtimit të huaj shtjellohen fakte të panjohura dhe sillen të dhëna të rëndësishme që nuk janë marrë më parë në konsideratë.

3.

Disa të dhëna që përshkruajnë Zenel Gjolekën e parë, i sjell Dr. H. B. Luci: Zenel Gjoleka (Gjon Leka) është biri i Hito Gjolekes dhe Sabo Qordukes. Lindi në Kuç, në lagjen Ivan, si datë më e besueshme është 1806. Sipas gojëdhënës, i ati ishte artizan i punim drurit, pastaj rojë në qafat e maleve (dervenxhi). Ai mbeti jetim pa baba që 6 muajsh, kështu që u rrit nga nëna dhe i afërmi i tij, Mehmet Qorri. Meqenëse Zeneli ishte fëmijë i shkathët. Ai i mësoi shkrim e këndim osmanisht, përdorimin e armëve, sidomos të pallës dhe kalërimin.

Kreu studimet e para në Zosimea të Janinës dhe shkollën ushtarake në Manastir, ku doli shkëlqyeshëm si një nga oficerët më të zotë në përdorimin e pallës, i mahnitshëm në kalërim.

Ishte trup sportiv dhe i pashëm. Në disa botime të tjera janë sjellë mjaft këngë si dhe të dhëna të imtësishme, lidhur me figurën e Gjolekës.

“Gjoleka në Shur të Kuçe,

fustanen mbi gju hajdutçe.

Plumbat të binin mbi supe,

topi bam e ti po tutje.

Gjolek-o mandile ziu.

Katërqint pas vetiu,

kur lufton si shishanlliu.

Gjoleka mos dektë kurrë,

po për turq e për kaurrë.

Pallelare me cullufe

Fustanen mbi gju hajdutshe

Dyfekun me dyzet strufe

Ç’e mban Gjoleka mbi supe”.


4.


Për këngët që i kushtohen kapedan Gjolekës, Ahmet Qeriqi nga Kosova sjell një studim të hollësishëm, gati të panjohur, për një këngë që këndohet në Kosovë, midis të tjerave, ai thotë: Në vëllimin e “Dytë të Epikës Historike, Tiranë 1981”, janë shënuar më shumë se pesëdhjetë këngë dhe fragmente këngësh për Gjolekën dhe trimat e tij, ndërsa nuk janë prezantuar këngët që këndohen në Kosovë dhe në viset e tjera të Shqipërisë. Në “Visaret e kombit I”, Shkodër 1937, mbledhur dhe redaktuar nga Karl Gurakuqi dhe Filip Fishta janë prezantuar rreth 20 fragmente këngësh, për Zenel Gjolekën dhe kapedanët e tjerë të kohës së tij. As në këtë vëllim nuk figurojnë këngët e trevave të veriut të Shqipërisë dhe të Kosovës. Kënga e Zenel Gjolekës është kënduar dhe këndohet edhe sot në Kosovë nga rapsodët e moshuar. Këtë këngë heroike, me elemente epike për nga përmbajtja, e kanë kënduar rapsodët e mirënjohur të Kosovës, si: Riza Bllaca, Sali e Feriz Krasniqi, Bajrush Doda, e këndon aktualisht Augustin Ukaj dhe shumë rapsodë të tjerë të njohur të Kosovës e më gjerë.

Varianti i këngës, i kënduar nga rapsodi i ndjerë, Bajrush Doda:


“Gjon Leka, mor, Gjon Leka, Gjon Leka pe flet nji fjalë,

Hej e hej, mor, Gjon Leka po e flet një fjalë.

Po na i ban, mor, po i ban, po i ban varret me vaje,

Hej e hej mor, po na i ban varret me vaje.

(Po na i len mor, po i len, po i len nanat pa djalë,

Hej e hej, mor, po na i len nanat pa djalë. (Augustin Ukaj, variant)

Gjon Leka, mor, Gjon Leka, Gjon Leka po i hyp’ dorisë

Hej e hej, mor, Gjon Leka po i hyp dorisë.

Gjan’ e gjat’, mor, gjan e gjat, gjan’ e gjat’ po shkon çarshisë,

Hej e hej mor, gjan e gjat’ ia lshon çarshisë. 1)

Shkon tuj ble mor, shkon tuj ble, shkon tuj ble barut shahisë,

Hej e hej mor, shkon tuj ble barut shahisë.

2)

Gjon Leka, mor Gjon Leka, Gjon Lekën pe tretë gajretin

Hej e hej mor, Gjon Lekën pe tretë gajretin.

3)

Asht idhnu’ mor asht idhnu’, asht idhnue krejt mileti.

Hej e hej, mor, asht idhnue krejt mileti.

4)

Se po merr, mor, se po merr, se po merr haraç me veti

Hej e hej, mor, se po merr haraç me veti.

- Gjon Leka, mor, Gjon Leka, Gjon Leka ku ma le atin?

- Hej e hej, mor, Gjon Leka ku ma le atin?

- Ma ka ma marrë, mor, ma marrë, ma ka vjedhë ai Leka i Gati.

- Hej e hej mor ma ka marrë ai Leka i Gati!

- Gjon Leka, mor, Gjon Leka, Gjon Leka ku e le dorinë?

- Hej e hej, mor, Gjon Leka ku e le dorinë.

5)

- Ma ka marrë, mor, ma ka marrë, ma ka vjedhë, Knjazi i Cetinës,

- Hej e hej, mor, ma ka vjedhë Knjazi i Cetinës.

Gjon Leka, mor, Gjon Leka, Gjon Leka i pari i parisë,

Hej e hej, mor, Gjon Leka i pari i parisë.

Komandant, mor, komandant, komandant i Toskërisë,

Hej e hej, mor, komandanti i Toskërisë.

Komandant mor komandant, komandant i Gegenisë,

Hej e hej, mor, komandant i Gegënisë.

(Hej e hej, mor, komandant i gjithë Shqipnisë).


5.

Poezia e Andon Zako Çajupit. Fillimisht, gjendet e përmendur në historikun e fshatit Kuç.

Historiku ishte i shtypur në ndonjë shtypshkronjë të viteve ‘70 dhe përbëhej nga shumë fletë formati A4. Ky historik iu ishte dhënë banorëve të fshatit Kuç dhe shumica e ruajtën atë dokument deri pas viteve ’90.


“Grykë e Kuçit kush ka shkuar

dhe gjaku si ka qëndruar

udhëtari nga të vejë

mal këtej e mal andej

në mes një lumë i harbuar

vërtitet duke gulçuar

në këtë grykë të shkretë

U vranë dymijë vetë

po Gjon Lekën nuk e dinë

ç’i pret në grykë të vijnë

Oburra shqiptarë

Thirri Gjon Leka me pallë

turku kërkon të na marrë

po këtu tu bëjmë varrë

kur dëgjuan këto fjalë

Nuk mbeti lab pa dalë

treqind lebër qimeverdhë

te grykë e Kuçit u derdhë”

6.

Monumenti i kapedan Gjolekës. Në qendër të fshatit Kuç është busti i kapedanit. Kjo konsiderohet një vepër mjaft e realizuar nga skulptori Zeqir Alizoti. Ndërkohë, po mësohet se një projekt tjetër madhor po merr jetë: Monumenti i Zenel Giolekës në Vlorë. Projekti për realizimin e monumentit të Zenel Gjolekës, që paraqitet në këtë vepër majë kalit dhe të vendoset, në një prej shesheve të qytetit të Vlorës, është realizuar nga skulptori i Zeqir Alizoti. Autori është i njohur edhe për realizimin e monumentit të Zenel Gjolekës në qendër të fshatit Kuç.

Nismëtar edhe për ketë vepër madhore, si dhe për atë qe është vendosur ne qendrën e fshatit Kuc, është deputeti Fatmir Toci dhe SHAK “Vëllazërimi Kuciot”, të cilët po bëjnë përpjekje të gjithanshme për sigurimin e fondit to nevojshme për derdhjen e këtij monumenti në bronz.



GËZIM LLOJDIA