Petro Luarasi

[petrol]

(Vijon)


Skënder Luarasi në tempullin shilerian

“Don Karlos”

Drama “Don Karlos” shquhet ndër kryeveprat e Shilerit.
Ajo ishte planifikuar për botim nga drejtori i N. Sh. Botimeve, Drago Siliqi, sikurse dëshmohet në revistën “Nëntori’’ (artikulli “Shileri në shqip’’, nëntor, 1960: “Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve ka në plan për të botuar dramat: “Don Karlos’’ dhe “Vajza e Orleansit’’). Me rastin e 220-vjetorit të lindjes të Shilerit , në vitin 1979, u lejua të botohen fragmente të dramës ‘’Don Karlos’’ në gazetën ‘’Drita’’ ( Drita, 11.11.1979, f.15) dhe në revistën ‘’Nëntori’’( Nëntori, nr.10, 1979, f.240-251). U ndalua per arësye konjukturale.
Shqipërimi i Skënder Luarasit u botua nga InfBotues në vitin 2007.

Po botojmë pjesërisht një nga recensat zyrtare.

Afrim Koçi
Reçension “Don Karlos” dramë në vargje e Fridrih Shilerit
Në krijimtarinë e Shilerit ( i cili dallohet nga vigani tjetër i letërsisë gjermane , Gëtja, jo vetëm për lirizmin që karakterizon veprën e tij, por kryesisht për trajtimin e temave shoqërore aktuale, që i bënin jehonë kërkesave të kohës) drama Don Karlos edhe pse nuk ze vendin e parë ( për idetë e kemi fjalën se për formën e forcën e saj artistike ajo pretendon për këtë pozitë) rradhitet ndër më të mirat e tij ( dhe të mos harrojmë se Shileri si dramaturg, në rradhë të parë, zë atë vend që ka në pjedestalin letrar gjerman dhe botëror.
Kjo vepër ka në qendër të saj idenë e madhe të lirisë, e parë kjo më shumë se një aspekt: liria e mendimit në përgjithësi, liria e vetvendosjes së popujve në veçanti.
Drama, që mund ta quajmë fare bukur edhe tragjedi, e merr subjektin nga historia e oborrit mbretëror spanjoll të shek. XVII në kohën e mbretërimit të Filipit II dhe të konfliktit të tij me popujt e Vendeve të Ulta qqë kërkonin të çliroheshin nga shtypja e tij e padurueshme, dhe e vështruar ashtu cekët, sidomos në fillim duket e thjeshtë e madje melodramatike( ku nuk mungon të përzjehet edhe te huajimi që lind nga një ‘’imoralitet’’ si të thuash i motiveve shtytëse të heroit kryesor por jë lexim i mëtejshëm, a pak më i vëmendshëm, na bind për qëllimin e madh të autorit, që me vërtetësi e forcë të jashtëzakonshme bindëse, hedh në shesh përpara gjykimit të njerëzve ide të mëdha universal njerëzore. Zgjedhja e këtij fragmenti të historisë njerëzore dhe e këtij vendi (Spanjës së inkuizicionit dhe të kulmit të lulëzimit të saj, të synimeve të saj ekspansive dhe aggressive, të obskurantizmit dhe terrorit fetar e shtetëror) është bërë me qëllim nga autori për të evidentuar më mirë vendin që ze liria në jetën e personave dhe të kombeve dhe katastrofën e pashmangshme që shkakton mungesa e saj ; pra dobia shoqërore e veprës, për kohën tonë, kur forcat regressive të kohës (ideologjike, politike, e artistike) kërkon t’I heqë lirisë çdo të drejtë qytetare, kur në vendet kapitaliste e revizioniste liria e mendimit është një nocion, kur superfuqitë kërkojnë që këtë ta zbatojnë edhe për kombet është e qartë dhe jashtë çdo dyshimi.
Por duke e parë veprën në unitet midis tërësisë dhe pjesëve të saj, nuk mund të mos vëmë re edhe disa mangësi e kufizime, që megjithatë e themi që më përpara , nuk janë kaq të mëdha e të rëndësishme , kaq të papranueshme (sepse të përligjura nga koha e vendi) sa ta rrezikojnë atë.
Në krye të listës vjen një herë fakti që bëhet fjalë për mbretër e me mbretër, pra negative nga pikpamja që ne duam të shohim të pasqyruar në art, në rradhë të parë jetën e masave të shtypura dhe luftën e tyre. Mirëpo historisë s’kemi ç’i bëjmë. Për të arritur gjer këtu u desh që njerëzimi të kalojë nëpër një varg rendesh shoqërore shtypës e regressive (bile edhe proletariati është produkt i tyre) që bënë të mundur , në luftë kontradiktash, zhvillimin njerëzor. (Le të kujtojmë Marksin kur thotë se qytetërimi i detyrohet skllavopronarisë së botës së lashtë). Në këtë mes rëndësi ka fakti se si vështrohet historia, ç’qëndrim mbahet ndaj saj, ç’ide të saj afirmohen. E parë nga kjo anë vepra është e mirë dhe plotësisht e botueshme.
Si të metë të dytë mund të përsërisim edhe një herë ç’thamë më lart për karakterin romantic, melo-dramatik të subjektit, por këtë mund ta neutralizojmë duke thënë se me shtjellimin e dramës kjo sa vjen e zbehet, humbet dhe në dramë marrin vendin kryesor aspektet shoqërore, politike të idesë.
Mund të rradhisim si të metë edhe mungesën e pranisë së vegjëlisë, të luftës së saj në lëmin shoqëror. Po t’I bëjmë kësaj zbritjet e duhura të mjedisit që ka marrë nën vështrim autori dhe të faktit që ka në vepër disa personazhe positive të dorës së dytë, që mund të merren si shprehës(ndonëse të mekur0 të psikologjisë dhe të karakterit popullor( ca shërbëtorë në pallat, ca murgj të thjeshtë.). Por ajo që ka rëndësi është se ndonëse të mishëruar në ndonjë personazh, ato, masat populli, nuk marrin pjesë, por ndjekin fizikisht në vepër dhe përbëjnë shtratin material përmbi të cilin zhvillojnë kombinacionet e tyre shtypësit. (Shtypja e luftës së popujve të Vendeve të Ulta është lejtmotivi i veprimeve të dy heronjve kryesorë politikë, të Don Karlosit dhe të markizit të Pozas, të mbretëreshës dhe të anës kundërshtare të tyre, të mbretit , të priftit Domingo, të dukës së Albës e tjera, bile-bile, kjo mishëroin edhe idenë e dytë të madhe të veprës.
Por nuk duhet të harrojmë , nga ana tjetër një tog anësht ë mira të tjera, si demaskimi I fuqishëm I inkuizicionit ( figura e Inkuizitorit të Madh dhe e Domingos, priftit rrëfyes të mbretit, janë mishërime madhore të thelbit antinjerëzor të inkuizicionit dhe të rolit të tij thellësisht antipërparimtar e criminal), I klasës së fisnikëve , etj. Vijnë pastaj këtu në vështrim edhe problem etike( siç është karakteristikë e veprave të mëdha, ku ndërrthuren e gjejnë pasqyrim, do s’do autori, anët thelbësore të jetës së kohës) siç janë marrëdhëniet midis atit e birit, Dashuria e pastër dhe ajo me interes, dashuria e shokut, besnikëria, mirësia, hipokrizia, ambicja, etj.
Drama është shkruar në vargje pentametrike në jambe por pa rimë. Në një nivel të lartë artistik , me konfiguracion të vështirë e të fuqishëm ndërthurur me meditime dh endërfutje të thella filozofike, vepra paraqet vështirësi në të përkthyer.
Pra, si përfundim, me fare pak heqje (të pjesshme) vepra është shumë e mirë, e bukur, ka tingull të fortë aktual, vlen për edukimin ideorevolucionar dhe estetik të masave tona punonjëse.

Afrim Koçi

[petrol]

(Vijon)

Petro Luarasi
Skënder Luarasi në tempullin shilerian

Dramat në Prozë (‘’Intrigë e dashuri’’, ‘’Hajdutët’’, dhe ‘’Përbetimi i Fieskos’’)

Dramat e Shilerit ‘’Intrigë e dashuri’’ (1955), ‘’Hajdutët’’ (1958) dhe ‘’Përbetimi i Fieskos’’ (1958) të shqipëruara nga Skënder Luarasi janë publikuar më vete ose të përmbledhura nën titullin ‘’Dramat në prozë‘’. Ato janë të mirënjohura në teatër nga interpretimet virtuoze të Aleksandër Moisiut (dramat ‘’Hajdutët’’ e ‘’Fjesko’’) dhe prej aktorëve të shquar të Teatrit Kombëtar ( ‘’Intrigë e dashuri’’ ose ‘’Luiza Miler’’ me regji të Mihal Luarasit e Drita Agollit)

(Vijon)

Fridrih Shiler, Dramatne proze

[petrol]

Petro Luarasi
Skënder Luarasi në tempullin shilerian

Dramat ’Vajza e Orleansit’’ dhe “Don Karlos”, kritika botërore i vlerëson nga më të bukurat kryevepra të Shilerit. Këto përkthime të Skënder Luarasit ishte planifikuar për botim nga drejtori i N. Sh. Botimeve, Drago Siliqi, sikurse dëshmohet në revistën “Nëntori’’ (artikulli “Shileri në shqip’’, nëntor, 1960: “Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve ka në plan për të botuar dramat: “Don Karlos’’ dhe “Vajza e Orleansit’’). Me rastin e 220-vjetorit të lindjes të Shilerit , në vitin 1979, u lejua të botohen disa fragmente të dramës ‘’Don Karlos’’ në gazetën ‘’Drita’’ ( Drita, 11.11.1979, f.15) dhe në revistën ‘’Nëntori’’( Nëntori, nr.10, 1979, f.240-251).

Kritika e recenzentëve të diktaturës shprehej se në dramën ’Vajza e Orleansit’’ Shileri kishte dobësi ideore, qe sentimental, idealist dhe figura e Zhanë d’Arkës, e rrethuar me një atmosferë mistike, bëhej ireale. Sipas tyre ‘’Shileri në këtë dramë jo vetëm që nuk është në pararojë të mendimit përparimtar të kohës së vet, siç ndodh në drama të tjera të njohura të tij, por mbetet në pozitat e një shkrimtari të cilin romantizmi i shkëputur nga jeta nuk e lejon të bëjë vlerësime objektive dhe të qëndrojë në një terren real. Ndonëse puna e përkthyesit në këtë vepër është e mirë kjo dramë nuk mund të botohet.’’
Redaksia e letërsisë së huaj

Përkundër mendimit kritik zyrtar, në debat me censorët e Diktaturës Skënder Luarasi theksonte se: ‘’ Shileri është i pari nga gjithë shkrimtarët, i cili shkroi me simpati për Zhanë d’Arkën. Gëteja e ka vlerësuar : ‘’Drama ‘’Vajza e Orleansit’’ është kaq e bukur sa nuk di me cilën ta krahasoj’’.
Autori nuk e ka kërkuar heroinën në botën ideale, por në botën reale: ajo është një vajzë e thjeshtë fshatare që bën veten fli për çlirim të atdheut. Ngjarjet e përshkruara në dramën e Shilerit janë reale, historike, vetëm se vdekja e Zhanës ngjau jo në zjarr por në fushën e luftës. Këtë ndryshim autori e ka bërë për efekt dramatik…Në ‘’Vajzën e Orleansit’’ Shileri dënon aristokracinë tradhëtare dhe shpreh besimin në forcat e popullit e në virtutet e tij morale të larta. Këtë e bën nëpërmjet një vajze trime, sypatrembur e të pushtuar nga dashuria për atdheun….Zhanë d’Arka në veprën e Shilerit ndrin si një shembull i dashurisë për atdhe. Përballë heroinës, vullneti i së cilës bën mrekullira, shohim pushtuesit anglezë tiranë, nënë-zezën mbretëreshë të zhveshur nga çdo motiv ideal, tradhëtarin dukë të Burgundit të etur për sundim e pasurim; mandej, edhe një mbret të zvetënuar e një aristokraci frënge të çartur, të pazonjën e mosmirënjohëse dhe klerin si mishërimin e së keqes e të djallëzisë.
‘’Kjo dramë përforcoi përgjithmonë popullaritetin e Shilerit dhe gjatë sundimit Napoleonik nxiti popullin gjerman në luftën nacional-çlirimtare të asaj kohe’’, këtë e pohon historia e letërsisë gjermane. Është përkthyer në të gjithë gjuhët e përparuara të botës.
Në gjuhën ruse e përktheu, i pari, Zhukovski dhe pas këtij shumë e shumë të tjerë. Për këtë Bjelinski shkroi: ‘’Përkthimi i Zhukovskit ndihmoi letërsinë ruse ta bëjë të vetën këtë vepër të mrekullueshme’’. Çaikovski shkroi operën e tij ‘’Vajza e Orleansit’’ në bazë të dramës së Shilerit.
Çernishevski shkroi në ‘’Sovremenik’’, 1857: ‘’Poezia e Shilerit nuk do të vdesë kurrë. Vetëm njerëz zemërtharë e që nuk e njohin jetën mund ta quajnë Shilerin ëndërrues e sentimental. Poezia e Shilerit nuk është sentimentale e lojë fantazije të ëndërruar. Pathosi i poezisë së Shilerit është simpatia e flaktë për çdo gjë fisnike dhe të fortë në njerëzinë’’.
Herceni: ‘’Poezia e Shilerit kurrë nuk e humbi influencën e saj për mua. Kush e humbi shijen te Shileri është ose i mplakur, ose pedant ose i shterrur nga ndjenjat ose nuk është në vete’’.
Unë mendoj se ‘’Vajza e Orleansit’’ vlen të njihet edhe nga shqiptarët se ndihmon në rritjen e personalitetit të gruas shqiptare. Rinia shqiptare përmes kësaj vepre do të njohë më mirë kohën historike të luftës 100-vjeçare dhe heroizmat e Zhanë d’Arkës, e cila jetoi e luftoi në kohën e Skënderbeut, po për të cilën në gjuhën shqipe nuk është shkruar asgjë gjer tani.
Skënder Luarasi




vEPRAT E SHILERIT TE SHQIPERUARA NGA SKENDER LUARASI

[petrol]

Petro Luarasi
Skënder Luarasi në tempullin shilerian

Aktualiteti shilerian

Ndonëse dramat e Shilerit ’’Vajza e Orleansit’’ dhe “Don Karlos”, të shqipëruara nga Skënder Luarasi, u ndaluan për gjysëm shekulli, një pjesë e inteligjencies shqiptare është njohur ndër vite me subjektin dhe mesazhet e tyre, ndë mos nga literatura e huaj, nga realizimet kinematografike e teatrale. Drama ‘’Zhan D’ark’’ e Shilerit njihet nga filmi i famshëm ‘’Joan of Arc’’, i vitit 1948, ku Zhanën e luan Ingrid Bergman apo nga filmi sensacional ‘’Jeanne d'Arc’’ (‘’The Messenger: The Story of Joan of Arc’’) të vitit 1999 ku heroinën e luan Milla Jovovich. Ndërsa subjekti i dramës "Don Karlos" njihet edhe prej operës së famshme të Verdit që është ndër më të rëndësishmet vepra të repertorit operistik botëror. Ajo u shfaq në muajin maj 2011, në skenën e Teatrit Kombëtar të Operës dhe Baletit, nga regjisori Nikolin Gurakuqi, me skenograf Alfredo Troisin e dirigjim koral nga Dritan Lumshi. Krahas 200 artistëve, shumica të huaj, spikati soprano shqiptare Sonila Baboçi, në rolin e mbretreshës Elisabeta.

Shileri, flamurtar i lirisë dhe barazisë së kombeve, ka shkruar për ‘'Vilhelm Telin'’ e Zvicrës dhe ‘'Don Karlosin'’ e Spanjës, për ‘’Zhan D’arkën’’ e Francës dhe '’Maria Stjuartin'’ e Anglinë duke u ndarë nga jeta mbi dorëshkrimet e ‘’Demitriusit'’ të Rusisë. Ndaj ai nderohet e studjohet jo vetëm në Gjermani, por në gjithë botën e qytetëruar.
Himni i Evropës së Bashkuar është dëshmi e vlerësimit të kombeve europiane ndaj veprës vigane të poetit, dramaturgut e historianit Fridrih Shiler dhe mesazheve të tij universal për vëllazërimin dhe unitetin e kombeve. Tingujt e Himnit të BE të luajtur nga Orkestra Filharmonike e Kosovës pagëzuan shpalljen e Pavarësisë. Studjuesi Zamir Zija Këlliçi , shef i Arkivit Historik të Teatrit të Operas dhe Baletit, dëshmon që vargjet e Shilerit
(dy strofa nga ‘’Ode gëzimit’’) janë kënduar nga kori (koha e katërt e Simfonisë IX të Bethovenit) në koncertin përkujtim të 200-vjetorin të lindjes së kompozitorit gjenial.

“Ode gëzimit” e Shilerit

Gëzimi është i mrekullishëm,
Lindur është në paradis,
N’pragun tënd o i magjishëm,
Buron kënga edhe nis

Se ato që ndan ligësia,
Ti sërishmi i bashkon.
Vlerësohet njerëzia
Flatra jote po pushon
( Dy strofat janë shqipëruar nga Robert Shvarc më 1970)

Studimi dhe ribotimi i veprave të Shilerit, inskenimet e shumta në skenat evropiane e botërore tregojnë se vepra dhe mesazhet e tij i mbijetojnë ndryshimit të kohërave. Ai nuk i përket vetëm të shkuarës, por edhe të tashmes dhe së ardhmes, për sa kohë që shoqëria progresive njerëzore mendon dhe lufton për liri, demokraci, identitet e dinjitet.

Petro Luarasi

[petrol]

Petro Luarasi

Skënder Luarasi në tempullin shilerian

Skënder Luarasit shqipërues i gjashtë veprave të Fridrih Shilerit (Johann Christoph Friedrich von Schiller :
‘’Wilhelm Tell’’ (‘’Vilhelm Teli’’, 1934), ‘’Kabale und Liebe’’ (‘’Intrigë e dashuri’’ , 1955), ‘’Die Räuber’’ (‘’Hajdutët’’, 1958), ‘’Fiesco’’ (‘’Fiesko’’, 1958), ‘’Die Jungfrau von Orleans’’ (‘’Vajza e Orleansit’’, 2007) dhe ‘’Don Karlos’’ (‘’Don Karlos’’, 2014)

[petrol]

Petro Luarasi
Luftëtarët e parë antifashistë nacionalçlirimtarë shqiptarë

Opinioni publik shqiptar njoftohet se më 27.11.2014 në disa stacione televizive do të diskutohet mbi luftën antifashiste nacionalçlirimtare të popullit shqiptar.
Bie fjala, në Top Channel (emisioni “Top Story” i Sokol Ballës) do të jetë kreu i shtetit Bujar Nishani i cili do të pyetet edhe për 70 vjetorin e çlirimit nga pushtuesit nazifashist. Ndërsa në Channel One, në “Debatin” e Roland Qafokut do të jepet një dokumentar për shqiptarët e Luftës së Dytë Botërore me dëshmi ekskluzive të protagonistëve. Duke shpresuar se tematika do të konceptohet e vijohet nga balli dhe jo nga qafa, bishti apo hiçi, për hesapin e të vërtetës historike kujtoj luftëtarët e parë antifashistë nacionalçlirimtarë shqiptarë
Meqë po flitet për luftëtarët antifashistë shqiptarë, kujtoj opinionbërësit e mediave shqiptare se të parët që meritojnë të përmenden e të nderohen janë ata që e luftuan fashizmin në Spanjë (1936-1939)

Asim Vokshi, Zef Hoti, Urfi Agolli, Daut Muço Podgorani, Xhemal Kada, Ramiz Varvarica, Skënder Luarasi, Asim Vokshi, Dhimitër Kosta, Emrush Myftari, Faik Dardha, Hulusi Spahiu, Ibrahim Kurani, lljaz Pashai, Justina Shkupi Kosta Kolombo, Mane Nishova, Mehmet Shehu, Musa Fratari, Petro Marko, Qamil Sherifi, Stefan Duni, Stivens Thanasi, Shaban Basha, Teni Konomi, Thimjo Gogozoto, Veli Dedi, Xhafer Miraka, Imer Puka, Zef Prela, Zihni Muço, Emin Agolli, Feim Muço, Hamdi Kolonja, Thoma Rushano,


Në historinë e Shqipërisë është trajtuar përciptas pjesëmarrja e bashkëkombasve shqiptarë në luftën antifashiste të Spanjës, rëndësia që paraqiste veprimtaria e tyre antifashiste në rrafshin kombëtar e ndërkombëtar dhe sidomos platforma e tyre për zgjidhjen e drejtë të çështjes nacionale pas fitores mbi fashizmin.
Thirrjes së qeverisë legjitime të Republikës Spanjolle: ‘‘Popuj të botës, ndihmomëni! Fashizmi po më mbyt!’’ iu përgjigjën: ‘‘No pasaran!’’ ‘‘ (Fashistët) Nuk do të kalojnë!’’ shtresat përparimtare të popujve anembanë botës. Krahas vullnetarëve nga 53 vende, dhjetra antifashistë shqiptarë shtrënguan duart e zemrat në ‘‘Vatrën e vëllazërimit të popujve’’ dhe u betuan: ‘‘Vdekje fashizmit!’’
‘‘Shumë djem të popullit lanë vëllezër e motra, prindër e fëmijë, i lanë nën terrorin e regjimit të urisë dhe ikën plot vullnet, plot zjarr, duke kaluar kufij shtetesh fashiste dhe erdhën këtu në truallin e përpjekjeve për lirinë e Spanjës dhe të botës nga rreziku i fashizmit ndërkombëtar’’.
(‘‘Përpara’’ e Korçës, në tetor 1938)
Kombi shqiptar u përfaqësua në këtë ‘‘vatër të vëllazërimit të popujve’’ me ushtarakë, infermierë, gazetarë e intelektualë, dhe, mbi të gjitha, me gruan e emancipuar, infermieren Justina Shkupi, e cila u shqua si asistente në krah të ‘‘doktorit të tre kontinenteve’’ Norman Betyn. Në luftën antifashiste të Spanjës u bashkuan tërë ‘‘copëzat’’ e kombit shqipar: shqiptari geg e tosk, kosovari, dibrani, çami, arvanitasi dhe bashkëkombasi emigrant nga diaspora.
Ata u bashkuan pa dallim feje, gjinie, gjendjeje shoqërore e niveli arsimor apo ekonomik: punëtorë, fshatarë, tregëtarë, ushtarakë e intelektualë, me bindje te ndryshme politike: anarkistë, sindikalistë, komunistë, socialistë, socialdemokratë, patriotë nacionalistë dhe pa parti, gjithë ata që i bashkonte ideali antifashist dhe dinjiteti njerëzor.Vullnetarët shqiptar në Luftën e Spanjës qenë njerëz të pjekur, objektivë në botëkuptimin e tyre politik, atdhetarë e humanë dhe nuk qenë aspak ‘‘mercenarë aventurë” apo ‘‘idealistë romantikë’’.
Një ndër ta qe edhe atdhetari antifashist Skënder Luarasin (apo Prof. Tomorri në romanin “Hasta la vista” të Petro Markos) i cili deklaronte se shqiptarët që vinin vullnetarë në Spanjë përmbushin një detyrë kryesisht kombëtare “se kështu do të kishin sy e faqe të kërkonin ndihmë në rast të një agresioni fashist kundër Atdheut tonë” por edhe për zgjidhjen e çështjes së drejtë të bashkimit kombëtar.
Po përmendim një shembull: S.Luarasi, pergjegjës i shqiptareve dhe përfaqësuesi i tyre ne Shtabin Ballkanik, që në fillim kembenguli dhe arriti të bindë Komandën e Lartë që regjistrimi i vullnetareve shqiptare te behej sipas kërkesës së tyre, jo vetem mbi bazën e nënshtetësisë por edhe të kombësisë. Per këtë aresye vullnetarët kosovare, çame, dibrane e bashkëkombas të tjerë nga diaspora u regjistruan si shqiptarë në batalionet që dëshironin. Ky fakt shumë i rëndësishëm, që nuk duhet harruar, diktoi edhe në zgjidhjen e drejtë të një incidenti të rëndë, mes kosovarit Emrush Myftari dhe dy oficereve jugosllave, të cilët u grindën mbi përkatësinë e popullsisë së Kosovës. Kur e lajmëruan se ushtarakë jugosllavë e kishin arrestuar Emrush Myftarin si “provokator”, Skender Luarasi, nderhyri tek shefi i shtabit Ballkanik, slloveni Dragotin Gustinçiç dhe jo vetëm e liroi por kjo ngjarje shërbeu si shkak që Emrushit t’i kërkohej falje e të gradohej.
Skender Luarasi në emër të vullnetareve antifashistë e paralajmëroi popullin shqiptar për rrezikun e pushtimit fashist: ”Përsëri po shkojmë drejt humbjes së plotë të pavarësisë së Kombit tonë…Mbi kurrizin e popullit shqiptar Musolini po sheshon udhën e penetracionit romak në Ballkan.Shqipëria është në kthetrat e kuçedrës fashiste. Për të shpëtuar duhet ti japim grushtin e vdekjes kudo…Kjo është, po, një përpjekje e rëndë për jetë a vdekje.Po nuk mund të qëndrojmë vetëm në këtë luftë të ashpër.As që mund të qëndrojmë vetëm.Sot e gjithë bota është ndarë në dy kampe të kundërtaë fashizmit e të demokracisë…”
( S.Luarasi,25 vjet indipendence, Vullnetari i Lirisë” ,nr.1, nëntor, 1937, f. 18)
Idetë e tij shprehin një platforme çlirimtare-demokratike e pluraliste: ” të ngjallim Frontin Popullor edhe në Shqipëri dhe ta drejtojmë kundër rregjimit. Me anën e Frontit Popullor do të përpiqemi të shembim regjimin diktatorial profashist dhe të sigurojmë bashkimin në themel të nevojave demokratike dhe të zhvillimit nacional…Përmes kësaj udhe duhet të kalojnë të gjitha fuqitë progresive të popullit,të gjithë patriotët dhe veteranët e kombit, e gjithë klasa e aristokratisë së rënë poshtë nga dynjallëku,të gjithë tregëtarët e dorës së mesme dhe industrialët që janë në rrezik të bënen borçllinj të kapitalizmës italiane,borgjezia progresive antiimperialiste,doemos të gjithë bujqtë e punëtorët,të gjithë,qofshin katolikë ose muhamedanë ose orthodhoksë,dhe , pa as më të voglën mungesë,e gjithë djalëria kombëtare përparimdashëse e Shqipërisë…”
(S.Luarasi,25 vjet indipendence, Vullnetari i Lirisë” ,nr.1, nëntor, 1937, f.20)
Në emisionet radiofonike dhe revistën “Vullnetari i Lirisë” ai dëshmoi që vullnetarët shqiptarë në Luftën e Spanjës, qenë atdhetarë të bashkuar në luftë klundër fashizmit pa dallim feje, krahine, ideje dhe përkatësie ekonomike. Ata besonin tek platforma ku shprehej qartë vetvendosja e kombeve. Ndaj edhe vullnetarët kosovarë u përfaqësuan me një përqindje relativisht të madhe në këtë luftë, me personalitete si , Asim Vokshi, Ramiz Varvarica, Ymer Puka, Xhemal Kada, Zef Hoti, Emrush Myftari, Shaban Basha, Veli Deda, Zef Prela pesë prej të cilëve u martirizuan në Spanjë (ndërsa Emrush Myftari u vra më pas nga shovinistët serbë si “irredentist” që kërkonte kinse“Shqipërinë e Madhe”)
Personalitete të luftës antifashiste në Shqipëri kanë dëshmuar për rolin e rëndësishëm të këtij informacioni në atë kohë.
Aktivitet madhor atdhetar e antifashist i vullnetarëve shqiptarë në luftën e Spanjës nuk njihet si duhet, shpesh minimizohet me të dhëna e opinione të pasakta të ndikuara nga rrethana politike konjukturale.
Trajtimi në historinë e Shqipërisë dhe qëndrimi i shtetit ndaj luftës antifashiste të Spanjës dhe vullnetarëve antifashistë shqiptarë deri në ditët e sotme është paradoksal , nuk ka ende asnjë simbolikë në nderimin kolektiv të tyre, ndërsa në botën demokratike: në Spanjë, Angli, Gjermani, SHBA, Kanada, Australi, në shtetet e Evropës Lindore, po se po, atyre u janë ngritur monumente.
Gjithashtu ende diskutohet në mënyrë “të pakuptimtë“ se cilën platformë duhet të përkrahnin shqiptarët si komb: atë të Frontit Antifashist, i cili ofronte edhe zgjidhjen e çështjes nacionale në një sistem demokratik pas lufte, apo atë të fashizmit që propagandonte “Shqipërinë e Madhe” nën pushtimin italo-gjerman.
Provohet me dokumenta se vullnetarët antifashistë kosovarë e nga gjymtyrë të tjera të kombit shqiptar u nisën në luftën antifashiste të Spanjës, jo vetëm për të luftuar fashizmin, për lirinë e drejtësinë e popullit spanjoll, por edhe me shpresë se pas fitores do të zbatohej platforma e vetvendosjes së kombeve të skllavëruar. Kjo është shprehur qartë edhe nga Skënder Luarasi që theksonte se udha e re “antifashiste, antifeudale, antizogolliste: është demokratike në bazë të një bashkimi dhe zhvillimi kombëtar…Ja pra çasti historikisht i rëndësishëm për të gjithë patriotët e mirë që të provojmë se nuk e kemi humbur as shpresën, as vullnetin për të rifituar çdo gjë që kemi humbur, që na e kanë rrëmbyer.”
Ai theksonte unitetin kombëtar edhe kur përmendte kreh për krah heronjtë: korçarin Teni Konomi, çamin Thimio Gogozoto dhe kosovarin Asimi Vokshi . “Juga dhe Veriu i Shqipërisë treten në kujtimin e këtyre dëshmorëve në një lutje, në një thirrje bashkimi kombëtar.”

Zhvillimi i ngjarjeve provoi që platforma antifashiste e përkrahur nga Skënder Luarasi me shokë qe e drejtë dhe kontribuoi për propagandimin dhe shtrimin për zgjidhje të çështjes nacionale (pavarësisht se pas luftës ajo u sabotua nga qarqe të caktuara në Shqipëri e ish-Jugosllavi)

Me keqardhje kujtojmë paradoksin se në Shqipëri e Kosovë nuk është vendosur ende ndonjë pllakë përkujtimore në nderim të veprimtarisë së tyre, përkundër monumenteve në shumë vende demokratike të botës.

[petrol]

Petro Luarasi
Luftëtarët e parë antifashistë nacionalçlirimtarë shqiptarë

Opinioni publik shqiptar njoftohet se më 27.11.2014 në disa stacione televizive do të diskutohet mbi luftën antifashiste nacionalçlirimtare të popullit shqiptar.
Bie fjala, në Top Channel (emisioni “Top Story” i Sokol Ballës) do të jetë kreu i shtetit Bujar Nishani i cili do të pyetet edhe për 70 vjetorin e çlirimit nga pushtuesit nazifashist. Ndërsa në Channel One, në “Debatin” e Roland Qafokut do të jepet një dokumentar për shqiptarët e Luftës së Dytë Botërore me dëshmi ekskluzive të protagonistëve. Duke shpresuar se tematika do të konceptohet e vijohet nga balli dhe jo nga qafa, bishti apo hiçi, për hesapin e të vërtetës historike kujtoj luftëtarët e parë antifashistë nacionalçlirimtarë shqiptarë
Meqë po flitet për luftëtarët antifashistë shqiptarë, kujtoj opinionbërësit e mediave shqiptare se të parët që meritojnë të përmenden e të nderohen janë ata që e luftuan fashizmin në Spanjë (1936-1939)

Asim Vokshi, Zef Hoti, Urfi Agolli, Daut Muço Podgorani, Xhemal Kada, Ramiz Varvarica, Skënder Luarasi, Asim Vokshi, Dhimitër Kosta, Emrush Myftari, Faik Dardha, Hulusi Spahiu, Ibrahim Kurani, lljaz Pashai, Justina Shkupi Kosta Kolombo, Mane Nishova, Mehmet Shehu, Musa Fratari, Petro Marko, Qamil Sherifi, Stefan Duni, Stivens Thanasi, Shaban Basha, Teni Konomi, Thimjo Gogozoto, Veli Dedi, Xhafer Miraka, Imer Puka, Zef Prela, Zihni Muço, Emin Agolli, Feim Muço, Hamdi Kolonja, Thoma Rushano,


Në historinë e Shqipërisë është trajtuar përciptas pjesëmarrja e bashkëkombasve shqiptarë në luftën antifashiste të Spanjës, rëndësia që paraqiste veprimtaria e tyre antifashiste në rrafshin kombëtar e ndërkombëtar dhe sidomos platforma e tyre për zgjidhjen e drejtë të çështjes nacionale pas fitores mbi fashizmin.
Thirrjes së qeverisë legjitime të Republikës Spanjolle: ‘‘Popuj të botës, ndihmomëni! Fashizmi po më mbyt!’’ iu përgjigjën: ‘‘No pasaran!’’ ‘‘ (Fashistët) Nuk do të kalojnë!’’ shtresat përparimtare të popujve anembanë botës. Krahas vullnetarëve nga 53 vende, dhjetra antifashistë shqiptarë shtrënguan duart e zemrat në ‘‘Vatrën e vëllazërimit të popujve’’ dhe u betuan: ‘‘Vdekje fashizmit!’’
‘‘Shumë djem të popullit lanë vëllezër e motra, prindër e fëmijë, i lanë nën terrorin e regjimit të urisë dhe ikën plot vullnet, plot zjarr, duke kaluar kufij shtetesh fashiste dhe erdhën këtu në truallin e përpjekjeve për lirinë e Spanjës dhe të botës nga rreziku i fashizmit ndërkombëtar’’.
(‘‘Përpara’’ e Korçës, në tetor 1938)
Kombi shqiptar u përfaqësua në këtë ‘‘vatër të vëllazërimit të popujve’’ me ushtarakë, infermierë, gazetarë e intelektualë, dhe, mbi të gjitha, me gruan e emancipuar, infermieren Justina Shkupi, e cila u shqua si asistente në krah të ‘‘doktorit të tre kontinenteve’’ Norman Betyn. Në luftën antifashiste të Spanjës u bashkuan tërë ‘‘copëzat’’ e kombit shqipar: shqiptari geg e tosk, kosovari, dibrani, çami, arvanitasi dhe bashkëkombasi emigrant nga diaspora.
Ata u bashkuan pa dallim feje, gjinie, gjendjeje shoqërore e niveli arsimor apo ekonomik: punëtorë, fshatarë, tregëtarë, ushtarakë e intelektualë, me bindje te ndryshme politike: anarkistë, sindikalistë, komunistë, socialistë, socialdemokratë, patriotë nacionalistë dhe pa parti, gjithë ata që i bashkonte ideali antifashist dhe dinjiteti njerëzor.Vullnetarët shqiptar në Luftën e Spanjës qenë njerëz të pjekur, objektivë në botëkuptimin e tyre politik, atdhetarë e humanë dhe nuk qenë aspak ‘‘mercenarë aventurë” apo ‘‘idealistë romantikë’’.
Një ndër ta qe edhe atdhetari antifashist Skënder Luarasin (apo Prof. Tomorri në romanin “Hasta la vista” të Petro Markos) i cili deklaronte se shqiptarët që vinin vullnetarë në Spanjë përmbushin një detyrë kryesisht kombëtare “se kështu do të kishin sy e faqe të kërkonin ndihmë në rast të një agresioni fashist kundër Atdheut tonë” por edhe për zgjidhjen e çështjes së drejtë të bashkimit kombëtar.
Po përmendim një shembull: S.Luarasi, pergjegjës i shqiptareve dhe përfaqësuesi i tyre ne Shtabin Ballkanik, që në fillim kembenguli dhe arriti të bindë Komandën e Lartë që regjistrimi i vullnetareve shqiptare te behej sipas kërkesës së tyre, jo vetem mbi bazën e nënshtetësisë por edhe të kombësisë. Per këtë aresye vullnetarët kosovare, çame, dibrane e bashkëkombas të tjerë nga diaspora u regjistruan si shqiptarë në batalionet që dëshironin. Ky fakt shumë i rëndësishëm, që nuk duhet harruar, diktoi edhe në zgjidhjen e drejtë të një incidenti të rëndë, mes kosovarit Emrush Myftari dhe dy oficereve jugosllave, të cilët u grindën mbi përkatësinë e popullsisë së Kosovës. Kur e lajmëruan se ushtarakë jugosllavë e kishin arrestuar Emrush Myftarin si “provokator”, Skender Luarasi, nderhyri tek shefi i shtabit Ballkanik, slloveni Dragotin Gustinçiç dhe jo vetëm e liroi por kjo ngjarje shërbeu si shkak që Emrushit t’i kërkohej falje e të gradohej.
Skender Luarasi në emër të vullnetareve antifashistë e paralajmëroi popullin shqiptar për rrezikun e pushtimit fashist: ”Përsëri po shkojmë drejt humbjes së plotë të pavarësisë së Kombit tonë…Mbi kurrizin e popullit shqiptar Musolini po sheshon udhën e penetracionit romak në Ballkan.Shqipëria është në kthetrat e kuçedrës fashiste. Për të shpëtuar duhet ti japim grushtin e vdekjes kudo…Kjo është, po, një përpjekje e rëndë për jetë a vdekje.Po nuk mund të qëndrojmë vetëm në këtë luftë të ashpër.As që mund të qëndrojmë vetëm.Sot e gjithë bota është ndarë në dy kampe të kundërtaë fashizmit e të demokracisë…”
( S.Luarasi,25 vjet indipendence, Vullnetari i Lirisë” ,nr.1, nëntor, 1937, f. 18)
Idetë e tij shprehin një platforme çlirimtare-demokratike e pluraliste: ” të ngjallim Frontin Popullor edhe në Shqipëri dhe ta drejtojmë kundër rregjimit. Me anën e Frontit Popullor do të përpiqemi të shembim regjimin diktatorial profashist dhe të sigurojmë bashkimin në themel të nevojave demokratike dhe të zhvillimit nacional…Përmes kësaj udhe duhet të kalojnë të gjitha fuqitë progresive të popullit,të gjithë patriotët dhe veteranët e kombit, e gjithë klasa e aristokratisë së rënë poshtë nga dynjallëku,të gjithë tregëtarët e dorës së mesme dhe industrialët që janë në rrezik të bënen borçllinj të kapitalizmës italiane,borgjezia progresive antiimperialiste,doemos të gjithë bujqtë e punëtorët,të gjithë,qofshin katolikë ose muhamedanë ose orthodhoksë,dhe , pa as më të voglën mungesë,e gjithë djalëria kombëtare përparimdashëse e Shqipërisë…”
(S.Luarasi,25 vjet indipendence, Vullnetari i Lirisë” ,nr.1, nëntor, 1937, f.20)
Në emisionet radiofonike dhe revistën “Vullnetari i Lirisë” ai dëshmoi që vullnetarët shqiptarë në Luftën e Spanjës, qenë atdhetarë të bashkuar në luftë klundër fashizmit pa dallim feje, krahine, ideje dhe përkatësie ekonomike. Ata besonin tek platforma ku shprehej qartë vetvendosja e kombeve. Ndaj edhe vullnetarët kosovarë u përfaqësuan me një përqindje relativisht të madhe në këtë luftë, me personalitete si , Asim Vokshi, Ramiz Varvarica, Ymer Puka, Xhemal Kada, Zef Hoti, Emrush Myftari, Shaban Basha, Veli Deda, Zef Prela pesë prej të cilëve u martirizuan në Spanjë (ndërsa Emrush Myftari u vra më pas nga shovinistët serbë si “irredentist” që kërkonte kinse“Shqipërinë e Madhe”)
Personalitete të luftës antifashiste në Shqipëri kanë dëshmuar për rolin e rëndësishëm të këtij informacioni në atë kohë.
Aktivitet madhor atdhetar e antifashist i vullnetarëve shqiptarë në luftën e Spanjës nuk njihet si duhet, shpesh minimizohet me të dhëna e opinione të pasakta të ndikuara nga rrethana politike konjukturale.
Trajtimi në historinë e Shqipërisë dhe qëndrimi i shtetit ndaj luftës antifashiste të Spanjës dhe vullnetarëve antifashistë shqiptarë deri në ditët e sotme është paradoksal , nuk ka ende asnjë simbolikë në nderimin kolektiv të tyre, ndërsa në botën demokratike: në Spanjë, Angli, Gjermani, SHBA, Kanada, Australi, në shtetet e Evropës Lindore, po se po, atyre u janë ngritur monumente.
Gjithashtu ende diskutohet në mënyrë “të pakuptimtë“ se cilën platformë duhet të përkrahnin shqiptarët si komb: atë të Frontit Antifashist, i cili ofronte edhe zgjidhjen e çështjes nacionale në një sistem demokratik pas lufte, apo atë të fashizmit që propagandonte “Shqipërinë e Madhe” nën pushtimin italo-gjerman.
Provohet me dokumenta se vullnetarët antifashistë kosovarë e nga gjymtyrë të tjera të kombit shqiptar u nisën në luftën antifashiste të Spanjës, jo vetëm për të luftuar fashizmin, për lirinë e drejtësinë e popullit spanjoll, por edhe me shpresë se pas fitores do të zbatohej platforma e vetvendosjes së kombeve të skllavëruar. Kjo është shprehur qartë edhe nga Skënder Luarasi që theksonte se udha e re “antifashiste, antifeudale, antizogolliste: është demokratike në bazë të një bashkimi dhe zhvillimi kombëtar…Ja pra çasti historikisht i rëndësishëm për të gjithë patriotët e mirë që të provojmë se nuk e kemi humbur as shpresën, as vullnetin për të rifituar çdo gjë që kemi humbur, që na e kanë rrëmbyer.”
Ai theksonte unitetin kombëtar edhe kur përmendte kreh për krah heronjtë: korçarin Teni Konomi, çamin Thimio Gogozoto dhe kosovarin Asimi Vokshi . “Juga dhe Veriu i Shqipërisë treten në kujtimin e këtyre dëshmorëve në një lutje, në një thirrje bashkimi kombëtar.”

Zhvillimi i ngjarjeve provoi që platforma antifashiste e përkrahur nga Skënder Luarasi me shokë qe e drejtë dhe kontribuoi për propagandimin dhe shtrimin për zgjidhje të çështjes nacionale (pavarësisht se pas luftës ajo u sabotua nga qarqe të caktuara në Shqipëri e ish-Jugosllavi)

Me keqardhje kujtojmë paradoksin se në Shqipëri e Kosovë nuk është vendosur ende ndonjë pllakë përkujtimore në nderim të veprimtarisë së tyre, përkundër monumenteve në shumë vende demokratike të botës.

[petrol]

(Vijon shënimin mbi luftëtarët antifashistë të Spanjës)

Petro Luarasi

Ushtari i popullit dhe gjenerali


Populli shqiptar me institucionet e tij do të përkujtojnë përvjetorët e Shpalljes së Pavarësisë dhe fitores mbi pushtuesit nazifashistë, dy festa madhore që meritojnë nderimet dhe detyrimet përkatëse për organizimin e aktiviteteve, vlerësimin e personaliteteve dhe propagandimin e ngjarjeve historike me mesazhet përkatëse. Ndër gjithë publikimet mediatike të kësaj periudhe më ka lënë vragë të thellë shkrimi ‘’Pushtimi pas çlirimit’’ i ushtarakut madhor Piro Ahmetaj. Kujtoj ndër të tjera se dikur ai është qortuar për veprimet dhe mendimet përkatëse ( edhe mbi shitjen e hapësirës detare Greqisë) nga i nderuari Myslim Pasha (‘’Gjeneral Piro Ahmetaj thërret në konsultë Colin Powell’’: ‘’ Reagim miqësor ndaj replikës së Piro Ahmetajt: Respekt për njëri-tjetrin, jo luftë brenda llojit”, Panorama, 15 Prill 2014 )
Theksoj se shkruaj si ushtar modest kundrejt këtij ushtaraku madhor,eksperti më i cilësuar në fushën e sigurisë, i cili paguhet nga shqiptarët dhe gëzon goxha privilegje dhe përgjegjësi madhore në Republikën e Shqipërisë. Ndryshe duhej ta analizonte kreu i shtetit e shtatmadhoria si një shembull tipik se me çfarë koncepte englendiset kuadri ushtarak dhe vorbullat ku po çohet ushtria shqiptare, e cila edhe pse është anëtare dhe gëzon ndihmën e gjithanshme në NATO nuk bënka dot as edhe një paradë ushtarake në 70 vjetorin e çlirimit të Shqipërisë! Vërtet është apo sajohet kjo situatë për motivet politike përkatëse sa të justifikohet dhe legjitimohet propaganda se liria nuk fitohet, por dhurohet!
Në mënyrë të përmbledhur ushtaraku madhor thekson vendosjen e paqes sociale ndër shqiptarët në këtë moment ‘’ngjarjesh simbolike’’ përkundër ‘’tensionit ekstrem të shkaktuar nga propaganda e kuqe sipas platformës së Katovicës’’. Duke vlerësuar dëshirën e mirë për paqe e harmoni sociale ndër shqiptarët në fakt nuk zberthehet si duhet raporti shkak pasojë, pushtim e clirim. Janë forcat e zeza, kolaboracioniste, revanshiste që kërkojnë të tjetërsojnë ngjarjet historike, personazhet e mesazhet për popullin dhe gjithë kombin shqiptar. Ato arrijnë deri atje sa të mohojnë sakrificat reale dhe vlerat atdhetare e universale të fitores mbi pushtuesit barbarë nazifashistë. Dhe për të arritur këtë qëllim falsifikojnë e shpifin duke mbuluar fytyrën e zezë pas maskës së bardhë e të kuqe. Harrohet se Fronti Antifashist nuk ishte pjesë e lëvizjes komuniste, por e përmblidhte atë, edhe në rangun e koalicionit ndërkombetar anglo ruso amerikan, në luftën kundër rrezikut më të madh të kohës, për Shqipërinë dhe botën mbarë. Harrojnë kontekstin kohor, ideor, progresiv e strategjik, anashkalojnë personalitete ushtarake si kryekomandanti Spiro Moisiu duke u dhënë vlerë absolute atyre politikë dhe konjukturalë.
Mohoet coptimi eventual i Shqiperisë nëse nuk bashkohej në koalicionin fitues antifashist. Gjithë luftëtarët antifashistë paraqiten si dordolecë, aventurierë, agjentë kuqalashë, pa ndjenja kombëtare. Madje sponsorizohen , dekorohen e mitizohen xhambazë interesash antikombëtare, puthadorë e kolaboracionistë, me e pa veladon. Edhe dikush që guxon të poshtërojë ndjenjat dhe vlerat më sublime të femrës shqiptare në luftën për çlirimin e atdheut, të dëshmuara jo vetëm në luftën antifashiste, nga pëllumth glorifikohet shqiponjë. Ku je o Gjergj Fishta, ringjallu nga vorri, se lahute e veladon t'i përbalti horri!
Shumë mirë që ushtaraku madhor i NATOs përmend vlerat dhe krenarinë e popullit polak, por ato bazohen pikërisht në sakrificat dhe kurajon për të luftuar pa kompromis për pavarësinë e lirinë e vendit dhe aspak nga frika dhe dezertimi, përulja dhe lypja e lirisë ndaj të mëdhenjve. Shembulli i dhënë për mbretin polak shpreh cungim arsimor e intelektual, degradim moral e profesional, mbron dezertimin akoma më të turpshëm të mbretit shqiptar përballë armikut fashist dhe i kundërvihet të gjithë principeve atdhetare dhe dinjitare të udhëheqësve që nga kohët më të lashta.Prijësi i të gjitha formateve gëzon nderime e privilegje pikërisht për të përmbushur betimin dhe përgjegjësitë ndaj njerëzve e vendit.
Katër pikat e theksuara nga ushtaraku madhor përblidhin termat ’’demoralizim, dezertim dhe tradhëti’’dhe zbërthehen nga kodet ushtarake, ndaj nuk vlen të trajtohen nga një njeri i zakonshëm si unë.
Aksioma e historisë është se atë e vulos fitimtari, por vetëm e vërteta e saj e ndihmon njerëzimin në rrugën e duhur. Në këtë kontekst duhet të shpaloset e mbrohet e vërteta përtej interesave të caktuara që rreken të diktojnë botën shumëpolare të sotme, të internetit dhe burimeve të fuqishme të informacionit.
I drejtohem ushtarakut madhor si qytetar i ndërgjegjshëm që të thellohet në përgjegjësinë e tij madhore dhe përtej imponimit të shprehë realitetin ku sfidohet bota e sotme e principeve demokratike. Standartet e shumëfishta e kanë rrokullisur arenën botërore në greminë. Pikërisht në Poloni disa ditë më parë, sikurse në Ukrainë prej një viti, forca të organizuara, të armatosura revanshiste, pasardhës të kriminelëve fashistë, kanë sulmuar institucionet demokratike të zgjedhura me votën e popullit. Këto më kujtuan sulmin fashist ndaj Republikës Spanjolle më 1936 dhe masakrën e popullit spanjoll, marrëveshjet famëkeqe të Mynihut, me rrjedhoja pushtimin e Shqipërisë, coptimin e Polonisë dhe luftën ku u sakatua e gjithë bota. Ushtaraku i mirë jo vetëm duhet të mbrojë mbi të gjitha atdheun e vet, por duhet të dijë të kuptojë nga historia të vërtetën, e cila nuk mund të njehsohet pa etalonin përkatës të dijes e njehsimit të vlerave universale një nga tëcilat është lufta kundër fashizmit.
Në lidhje me të ashtuquajturin ‘’komunizëm shqiptar’’, e kam trajtuar dikur nën temën ‘’Heronjtë idealistë dhe tradhtarët’’ ku trajtoja falsifikimin e historikut të së majtës shqiptare dhe vrasjet e idealistëve të majtë nga shokër e tyre ‘’komunistë’’. Citoja edhe Prof. Adriatik Kallullin:
“Veç më vjen për të qeshur fort e më fort kur disa liderë partish ose gazetarë spekulantë shkruajnë e thonë: “Të shkulim nga Shqipëria çdo qelizë të komunizmit”. E saktë do të ishte “ Të shkulim nga Shqipëria çdo qelizë të pseudokomunizmit”, sepse tek ne asnjëherë nuk ka pasur komunizëm në ato aspirata që për shekuj me rradhë i ka përftuar njerëzimi dhe që shumë e shumë filozofë edhe të drejtimeve më antikomuniste i quajnë të paktën humane, por utopike... Nuk ka më keq se kur vlerat e proceset njihen sipërfaqësisht pasi Hoxha gjysmak të lë pa fe” Këtë mendim e kam hasur edhe në rrafsh botëror ku përgjithërisht diktatorë të ashtuquajtur “komunistë” njehsohen në falsitetin e tyre me profetët e vetëquajtur mëkëmbës të Zotit.
Që të mos ngjall keqkuptime theksoj se po i drejtohem gjeneralit si ithtar e luftëtar i devotshëm i rendit demokratik, pasardhës i një familje e cila me rrënjë e degë ka luftuar e sakrifikuar për lirinë e dinjitetin kombëtar shqiptar. Kështu rrekem të shpreh e mbroj mendimet e veprimet edhe të paraardhësve, edhetë tim eti që cilësohet si një ndër flamurtarët më të shquar të luftës kundër rregjimit anadollak zogist, luftës antifashiste dhe kreut të diktaturës, i persekutuari i të gjitha rregjimeve antidemokratike. Ai ka qenë ndër ata intelektualë atdhetarë antifashistë që pasi luftoi fashizmin në Spanjë dhe vuajti kampet e përqëndrimit nazist në Francë, u kthye për të kontribuar në atdhe ku menjëherë, si deputeti i pare i Kolonjes, mblodhi parinë për të sheshuar mosmarrëveshjet dhe dasinë politike për hir të Atdheut. Por kjo nënkuptonte njohjen e përgjegjësisë, pranimin e fajit, nderimin e fitimtarëve antifashistë dhe bashkimin për të ndërtuar një Shqipëri demokratike të popullit dhe për popullin. Në këtë përpjekje ai u etiketua oportunist dhe u përball drejtpërdrejt me klanin dhe kreun e diktaturës, i cili diktonte mbi këdo me grushtin e hekurt. Ai theksonte se kurrë nuk duhet te unifikohet lufta antifashiste dhe rendi demokratik popullor me kreun e diktatures dhe pasuesit kriminelë të tij. Në mbretërira e diktatura sundon dhe dikton vetëm Njëshi, të tjerët janë bashkësi zerosh që duke e perkrahur amplifikojnë fuqinë dhe imazhin e tij, me te cilat gropos lehtazi cilindo.
Por përsa i përket të vërtetës dhe objektivitetit historik, askush nuk mund tia mohojë edhe kriminelit ekzistencën, veprimtarinë dhe njehsimin në raporte me kohën dhe krerët e tjerë të historisë shqiptare, nuk mund të krijohet një boshllëk për drejtuesin më jetëgjatë të shtetit shqiptar, i cili duam apo nuk duam i ka rrënjët e thella edhe në luftën antifashiste të popullit shqiptar. Mendoj edhe unë ushtari,sikurse gjenerali se ‘’paqes sociale dhe kohezionit qytetar i bën mirë e vërteta’’ e cila me kohë rrafshon ose gdhend vlera.

[petrol]

Sajesat e Tomi Matos dhe miqësia L.Poradeci, S.Luarasi, Dh.Pasko


Sajesat e Tomi Matos dhe nëma e Mitrush Kutelit

Tomi Mato është një emër i famshëm jo vetëm në qytetin e Pogradecit. Ndonëse në prag të 90-tave, ky babaxhan rrezaton energji fizike e mentale, çmohet për bisedat e ëmbla dhe shakatë e kripura me hove rinore dhe trille pleqërishte, shkurt është krijues me dell ëndërrimtari, qejfli vere e korani që flladitet me vegime. Fantazia e tij e mëkuar në moshën djaloshare nga rrëzëllimat e magjishme të liqenit të Pogradecit, e ngjizur me vegimet hyjnore të Pragës së pasioneve dhe sfidave studentore, përjetoi lindjen e filizave të shpresës për demokraci dhe terrorin psiqik të sharrës diktatoriale. Në profesion i dhanë krahët e shqiponjës (në flatrimet regjisoriale të mbi 140 shfaqjeve teatrale) dhe brengën e bufit (që nuk mund të shohë dot dritën e diellit).
Kur doli në pension, Tomi Mato, i yshtur nga perspektiva e ndryshimeve demokratike, nga ekonomia e tregut dhe e xhepit, vendosi ta shpaloste personalitetin e talentin në të ashtuquajturat ‘’studime biografike’’ apo ‘’memoaristike’’ duke iu përkushtua me sy e mendje jetës së dy engjëjve pogradecarë, Lasgushit e Mitrushit. Edhe fati e përkrahu: mes miqve të qejfit e interesit, të xhanit e të namit, mes atyre që u pëlqen të koloviten rreth gotës e sahanit në lokalin ‘’Praga’’ të të birit, e gjeti edhe frymëzuesin e krijimtarisë, botuesin dhe propaganduesin e ‘’kryeveprave’’ me të cilat nuk kanë të nginjur mediat, ekspertët dhe gjindja e etur për zbulim e trillime sensacionale. Krijesa e parë (‘’Lasgushi më ka thënë ‘’, 2002) deri tani ka njohur katër rilindje me tirazhe marramendëse të sponsorizuara, ndërsa e dyta ("Kulteli, kalvari i një jete plot brenga",2013) nuk dihet se si do të çapitet.
Një vit më parë propaganda shpallte se ‘’u promovua një nga veprat e rralla dhe me një rëndësi të veçantë për letërsinë shqiptare, "Kuteli, kalvari i një jete plot brenga" i autorit të njohur Tomi Mato’’, i cili, sipas ligjëruesve akademikë, si një bletë punëtore modeste kishte mbledhur e mlatuar nektarin për mikun e tij të zemrës, Kutelin. Sipas logjikës së tyre "të dhënat e këtij libri nuk janë thjesht një përshkrim letrar, por një grumbull rrëfenjash të mara nga vetë Kuteli, i cili në raporte të një miqësie të afërt me Maton, kishte rrëfyer për kalvarin e një jete me plot peripeci".
Për një pedagoge ky libër ‘’i pasur me mendime objektive, i filtruar nga të pavërtetat, i bindshëm në konstatime, i qartë në zbulimin e anëve të padukshme ajsbergiane të Kutelit… plotëson një vakum të lënë keq të historisë së letërsisë shqiptare, letërsinë memoaristike shqiptare...Andaj libri ‘’Kuteli, kalvari i një jetë plot brenga’’ është një kontibut i madh në historinë e librave të tipit të memoareve".
Por nga media e ndërgjegjësuar mësuam se ‘’libri biografik’’ për Mitrush Kutelin i Tomi Matos ka përfunduar në gjykatë ‘’për shpifje, denigrim të figurës së Kutelit dhe keqinformim të publikut, duke sajuar dhe fantazuar në lidhje me Kutelin dhe familjen e tij, duke krijuar situata që nuk kanë lidhje me të vërtetën’’.
Kështu familja e nderuar e Dhimitri Paskos (alias Mitrush Kuteli) vijon edhe në demokraci kalvarin e kërkimit të së drejtës, në përballje me xhambazët e leverdisë së tregut dhe gjallesat shurdh-qorr- memece të klanit “E ç’u bë?-Hiçkurrgjë!‘’
Ata tek e fundit mund të pranojnë që ‘’kryevepra’’ të mos quhet ‘’biografi’’ apo ‘’memoar’’ por ‘’roman fantastiko-shkencor’’ ku shpikjet e shpifjet, me vello letrare, nuk i dënon ligji. Edhe ndonjë kritik kurajoz, i cili e quan biografinë “një përbaltje të tmerrshme të Kutelit”, do ta përqeshnin: ‘’Këtu po grabitet prona dhe jeta e njerëzve, zotrote na kërkoke kokërzën e grurit në mullar!’’
Sido që të zbatohet ligji, vegjeton edhe morali, të cilin mëkatarët do të bënin mirë ta përfillnin më tepër sepse, sikurse thotë populli, ’’ më mirë syri, sesa të të dalë nami’’, më mire të hiqet vepra dhe harxhet e gjynahqarit, sesa të të ndjekë edhe në ferr nëma e Kutelit.


Petro Luarasi
Lasgush Poradeci dhe qorrollepsja e një kronikani të dështuar

I ndërgjegjshëm për rëndësinë e çështjes, i bëj me dije opinionit publik dhe institucioneve përkatëse të shtetit shqiptar përvojën e hidhur që kanë patur me librin e Tomi Matos “Të verteta dhe të pathëna për Lasgushin” edhe familjarët e Lasgush Poradecit, por edhe të Skënder Luarasit

Vlera dhe antivlera
T’i ofrosh vatrës kulturore-letrare shqiptare krijime (sidomos kronika) të vlefshme, sipas kutit e rangut të personalitetit të Lasgush Poradecit me shokë, nuk mjafton vetëm dëshira, talenti apo fantazia e një romancieri a regjisori, qoftë edhe tematika e pasur me shumëllojshmëri skenash e personazhesh, por mbi të gjitha përjetimi real, lënda - mielli safi i bluar e i qëmtuar mirë, me sa më pak krunde (trajtesa gjysmë të vërtetash e ‘‘huazime’’ - plagjiate, thashetheme e sajesa) e me një unitet vlerash në formë dhe përmbajtje të shprehura thjesht e bukur. Për më tepër, lum ai që fati e ka përzgjedhur edhe të jetë pjesëtar në zhvillimin e ngjarjeve, edhe të shkruajë si dëshmitar për to.
Kështu dua të shpreh thelbin parimor të vlerësimit letrar, se sa për anën komerciale të çështjes, mjafton një sponsorizim i fuqishëm, një reklamim efektiv nga protektorë autoritarë dhe suksesi në treg është i garantuar: për masën e gjerë, malli kallp serviret e konsumohet menjëherë si i cilësisë ekstra.
‘‘I marrosur’’ siç jam pas temave historiko-patriotike, biografive e kronikave, shpesh edhe unë e kam shijuar mallin kallp, instikti e kureshtja më kanë sunduan motivimin për leximin e tyre dhe vetëm në fund logjika e lodhja më ka dënuar për metodën aspak selektive të përzgjedhjes së lëndës dhe për pjesëzën e jetës së shkuar dëm. Me këtë përvojë personale dëshmoj se pa mohuar arritjet në botimet cilësore, në tregun tonë letrar qarkullojnë rëndom ca palo ‘‘kronika’’, të cilat janë veçse pjella fantazish të arnuara me thashetheme, interpretime e përgojime që shprehin e mbrojnë thjesht interesa personale e klanore të mbrapshta (për të mos thënë më tepër).
Këto farë veprash që tjetërsojnë jo vetëm të vërtetën historike, por edhe vlerat e mirënjohura të personalitetit dhe rrethit shoqëror e familjar të tij, në një mjedis mediokër dinak e fjalëshumë, marrin vlerën e faktit dhe nuk është çudi që ‘‘me sponsorizim’’ të farkëtojnë opinione tabu apo të konsiderohen si dokumentim i realitetit në ndonjë CV personale, familjare, film dokumentar, studim akademik, konferencë shkencore, e pse jo edhe në ndonjë muze.
Ky fenomen bëhet veçanërisht shqetësues kur objekt ‘‘bombardimi’’ janë personalitete ‘‘enigmatikë’’, të ‘‘vetizoluar’’, për të cilët flitet shumë por njihen realisht pak. Për ata publiku ka shpesh opinione kontradiktore për shkak të propagandës apo diktatit të pushteteve apo interesit të qarqeve të caktuara.
Për këtë tematikë, nën shtytjen e disa faktorëve, po i referohem një personaliteti si poeti Lasgush Poradeci, për të cilin janë shkruar disa kronika, çoroditëse edhe për lexues të kultivuar, të njohur, mik a familjar të tij, me ‘‘sajesat’’ që, në fund të fundit, jo vetëm nuk i shkojnë për shtat, por e zbehin rëndshëm madhështinë e tij.
Këtë mendim personal detyrohem ta provoj me disa fakte, që në rrethana të tjera, për shumë arsye, nuk do t’i publikoja kurrsesi.

Reklama, shpirti i tregtisë
Para disa ditësh më ra në dorë libri voluminoz i sponsorizuar ‘‘Të vërteta e të pathëna për Lasgushin’’ me autor regjisorin veteran T. M. I apasionuar përgjithësisht pas kronikave, aq më tepër ndaj vlerës së mirëfilltë kombëtare të Lasgush Poradecit, librin e lexova me një frymë edhe për stilin e tij mjeshtëror të këndshëm, edhe për larminë e ngjarjeve, ambienteve e personazheve, aq të mirënjohura e të dashura për mua. M’u ringjall nostalgjia e viteve të rinisë, kujtimet e pushimeve verore disavjeçare buzë liqenit të Pogradecit dhe ah, mbi të gjitha, qenësia e tim eti, 25 vjet pas ndarjes nga jeta, më 1982. Ndaj, të paktën edhe për këtë ndjesi që më dhuroi ky libër normalisht duhej t’i isha mirënjohës autorit. Edhe për lexuesin e gjerë, ky libër, për nga forma e përmbajtja që ofron autori, dora vetë, si dëshmitarit okular, duhej të ishte ‘‘perlë’’ lasgushiane.
Këtë besim na e vulos që në faqe të parë vetë botuesi - gazetar i mirënjohur si skrupuloz, tek shprehet: ‘‘‘nuk duhet lejuar në asnjë mënyrë që shkarravina të ndryshme të bëjnë njohësin apo kompetentin, apo role të tjera lidhur me figurën e Lasgushit. Në këtë kuptim, libri që po i jepet në dorë lexuesit me autor T.M. (identiteti është zëvendësuar me iniciale nga P.L. për të mos i mëshuar personit, por fenomenit) ka një vlerë dokumentare, ku saktësia dhe preçizionin i episodeve është fare e papërpunuar nga ndonjë fantazi qëllimesh të mëpastajme. Tomi thotë: kështu ka ndodhur’’. Por libri i Tomit është shumë i vyer për penda të një niveli tjetër studimi dhe pasqyrimi psikoanalitik, shoqëror, politik, letrar, estetik, artistik i kambanës ‘‘Poradeci’’... sinqeriteti dhe çiltërsia e autorit, dhe për fat të mirë mungesa e një fantazie përpunuese, ose mosshfrytëzimi i saj kanë shërbyer për mirë në vërtetësinë rreth figurës së Lasgushit".
E të tjera e të tjera vlerësime që do t’i shkonin shtatit të çdo gjeniu të letrave botërore.
Vetë autori, me modesti, na thotë: ‘‘E pranoj se nuk kam qenë ndonjë mik shumë i afërt, siç i mbante Ai disa në xhepin e brendshëm të anës së majtë, po unë isha i kënaqur që më mbante në një qoshe të xhepit të vogël të pantallonave të anës së djathtë’’ dhe vijon duke na e thënë shqip e shqeto: ‘‘Po mundohem që kujtimet e mia t’i rrëfej pa gënjeshtra. Ato i kam incizuar në memorje në shkallën më të lartë të vëmendjes, dhe tani erdhi momenti të lëshoj shiritin për t’i dëgjuar bashkëqytetarët e mi shqiptarë’ Në rrëfenjat e mia do të përpiqem të zbuloj disa kënde të errëta të panjohura të karakterit, krenarisë, të vuajtjeve të tij. Do të përpiqem që nëpërmjet fjalës, dialogut, të krijoj atmosferën e vendit, kohës, dhe romantikën e ambientit’’.

Qorrollepsja e xhepit
Por ky regjisor i moshuar pogradecar (tani së fundmi iu përkujtua 80-vjetori i lindjes) që pretendon se ka qenë në një nga ‘‘xhepat e pantallonave‘‘ të Lasgushit, na del dhe njohës i sekreteve të zemrës së poetit, na merr përsipër të na përshkruajë ‘‘natyrshëm’’ e hollësisht edhe rrethin shoqëror lasgushian, ku ndër më të afërtit përmend Eqerem Çabejin, Mitrush Kutelin dhe tim atë, Skënder Luarasin. Duke përmendur këtë të fundit me emër e mbiemër, T.M. me një stil të rafinuar, shtjellon plot dublicitete e kontradiksione logjike ku ‘‘me çiltërsi’’ njëherazi edhe e lavdëron, edhe i ngjit ca mballoma lasgushiane, pa harruar të citojë fije për pe me një memorie brilante edhe ca thashetheme nga goja ‘‘e vetë’’ S.Luarasit për disa kolegë të nderuar (A ia vlen të themi për hesap të T.M. sajesat që i paskish "treguar" atij Lasgushi, ku përmendet S.Luarasi si kinse përgojues i A.Budës, I.Kadaresë e D.Agollit(‘!), me të cilët Luarasi dihet mirëfilli se kishte marrëdhënie respekti reciprok. Hajde e dëgjoji këto dëngla të dala pa doganë nga "xhepi i djathtë i pantallonave lasgushiane!")
Broçkullat e T.M. më lanë aq pa mend sa të pyes veten me dyshim: a po i referohet ky kronikan të mirënjohurit prof.Skënder Petro Luarasit apo ndonjë fantazme shekspiriane. Vërtet të paskisha qenë unë Petro, i biri i vetëm i Skënderit, personazh i Lasgush Poradecit sipas historiçkës ‘‘Hikni se na vranë’’ që i paskish treguar ai T.M.-së? Kur paskam qenë vallë "së bashku me motrat", në Pogradec atëherë kur ‘‘lejoheshin kishat’’ (d.m.th. deri më 1967) ‘‘kur na është turrur për vdekje familjarisht qeni Murro’’, dhe mbi të gjitha, cili mund të ketë qenë ky qen e bir qeni Murro-trimoshi që e paskish bërë ateistin "e mallkuar" Skënder Luarasi të shkonte të ndizte qiri në kishën e Katjelit?!
Por trutë e kokës më dhanë shenja të pakundërshtueshme se kjo histori ‘‘e treguar nga Lasgushi për T.M" është sajesë fund e krye: sepse para vitit 1967 unë mezi çapitesha rreth djepit e jo më të degdisesha deri tek Burimi i Gështenjave në Pogradec, ku të merrja leqet para Murros. Pogradecin e kam parë me sy vetëm pas vitit 1970 dhe asnjëherë nuk kam qenë atje me ndonjë nga motrat (me nënë tjetër). Gjithashtu, logjika më tha se sado i pamundur nga mendja të ketë qenë poeti Lasgush Poradeci, nuk mund të shprehte këto "zbukurime" pasaktësi apo hamendje të fandaksuri, për mikun e tij Skënder Luarasi e për më tepër t’ia tregonte për qyfyre "xhepit" T.M.( ‘!), sepse mesa e kam njohur unë e të tjerë Lasgush Poradecin, mbi të gjitha ai ishte NJERI, intelektual e mirënjohës ndaj mikut të vjetër Skënder Luarasi ndaj nuk mund të sajonte e shiste ‘‘qyfyre’’ për të, se në fund të fundit, kush vlen më tepër ‘‘një gjallesë rastësore në xhepin e vogël të pantallonave të anës së djathtë’’ apo miku i besës në thellësinë e zemrës’!

Zbukuron dhe gënjen
Për të kuptuar se qysh e tek është gatuar kjo përrallë nga e kaluara me asortimentet përkatëse të garniturës së kuzhinierit, kinse disident, më ndihmoi sentenca e tim eti "Haj vetëm gjellën e gatuar nga duar të pastra" dhe një zbulimi im rastësor, të cilin kuzhinieri T.M. e ka sajdisur e servirur me mjeshtëri në pjesën ‘‘Lasgushi, E. Çabej, S. Luarasi dhe Mitrushit".
Në këtë pjesë ai përshkruan një tjetër gaztore se "ç’i ka thënë Lasgushi" në prezencë të kushëririt të tij Todi M. për ‘‘studentin e Universitetit të Gracit Skënder Luarasi’’ (i cili dihet se ka qenë student vetëm në Universitetin e Vjenës’!) dhe se si Lasgushi përpiqej e botoi librat ‘‘Vallja e Yjeve’’ e ‘‘Ylli i zemrës’’ me ndihmën e Çabejit e Kutelit
( kjo çështje do sqarohet më tej).
Por një paragraf sensacional është diskutimi katërsh: Poradeci, Çabej, Kuteli, Luarasi mbi vlerat e veprës lasgushiane, dhe pse nuk botohet ajo sipas asaj që i paskish thënë Lasgushi ‘‘fjalë për fjalë’’ dhe T.M e shkruan më 16 prill 2005!
Këtu, shpikësi i sensacioneve T.M. zbulon veten haptazi kur përmend ‘‘mrekullinë’’ se si im atë i paska treguar Lasgushit mbi censurimin e një dedikimi të Viktor Eftimiut, drejtuar Fishtës në librin ‘‘Vallja e yjeve’’. Në të vërtetë, ky është një zbulim i rastësishëm i imi në fondin e Bibliotekës Kombëtare në vitin 1997 (15 vjet pas vdekjes së tim eti) për të cilin kam shkruar në Gazetën "Republika" më 14.11.1997)
E ç’të përmend sajesat e tjera ‘‘me gojën e Lasgush Poradecit, Skënder Luarasit’’ e miqve të tyre të nderuar, të cilat më hidhëruan për papërgjegjshmërinë e kronikanit, i cili së paku ndaj meje ka kryer një akt të dënueshëm ligjor e moral: ka përdorur shkrimin tim dhe e ka shtrembëruar me qëllim poshtërimi. Falur qoftë!
Kur lexova librin ‘‘Të vërteta e të pathëna për Lasgushin’’ m’u kujtua filmi ‘‘Zbukuroj, por nuk gënjej’’ personazhi kryesor i të cilit na shfaqej realisht si gënjeshtar, teksa titulli rrekej të bindte publikun se ai vetëm zbukuronte.
Dikujt që do të pyesë nëse ia vlen lodhja për të mbyllur gojët e botës në tregun e sensacioneve që shiten e blihen me leverdi, do t’i përgjigjesha: ‘‘Për hir të së vërtetës dhe nderit, që ua kemi borxh personaliteteve kombëtare, po! Por jo me llafe, me fakte!’’


10 vjetori i përjetësimit të Lasgush Poradecit
Llazar Gusho, poeti me pseudonim Lasgush Poradeci (1899-1987) u nda nga jeta më 12 nëntor 1987.
Në përkujtim të tij shkrova artikullin ‘‘10 vjetori i përjetësimit të Lasgush Poradecit’’ (Gazeta ‘‘Republika’’, 14.11.1997) nga po shkëpus dy fragmente:

Zbulim interesant

Në Bibliotekën Kombëtare, duke kërkuar disa botime të hershme të poetit të mirënjohur Lasgush Poradeci, rastësisht më ra në dorë libri i tij poetik ‘‘Vallja e Yjeve’’ (skeda S51 A60) shtypur në Tipografinë Albania-Kostancë në muajin Vjeshtë e Dytë (Tetor) 1933 me përkrahjen lëndore të Shoqërisë së Studentëve Shqiptarë dhe të miqve të Bukureshtit’’ dhe ‘‘edituar nën kujdesin e M. Kutelit’’.
Në pjesën e brendshme të kapakut të librit më tërhoqi vëmendjen një shkrim me bojë jeshile që ishte shkarravitur me një laps blu dhe për më tepër i ishte ‘‘vënë kryqi’’. Kureshtja më shtyu të përpiqem të lexoj përmbajtjen e shkrimit ‘‘heretik’’, i cili bëhej akoma më i vështirë për t’u lexuar nga njollat letër-zamk-gjurma të mballosjes së censurës së dikurshme.
Që në rreshtin e parë shtanga:

‘’I nderuari At Gjergj Fishta!
Po ju dërgojmë këtë libërth të ligjëronjësit L.Poradeci, tipografuar ndë shokërinë tonë
Mbesoj se do të mbeteni i ngazëlluar
Mot e jetë i juaji
Viktor Eftimiu
Fillim i vjeshtës III
Bucurest 1933’’.


Lasgushi është bërë i përjetshëm...

"Miqësia mes Skënder Luarasit e Lasgush Poradeci, edhe pas çlirimit të vendit nga fashizmi, nuk u dobësua, por u forcua më tepër. Përballë dallkaukëve dhe shpifësve që kërkonin t’u bënin varrin intelektualëve të vërtetë, ata ruajtën miqësinë dhe dinjitetin. Mjafton të kujtohet qëndrimi i përbashkët demaskues ndaj puthadorëve e lakenjve të diktaturës (disa prej të cilëve sot kanë paturpësinë të qëndrojnë në podiume e t’i thurin himne miqësisë me Lasgushin e ish-viktimat e tyre).
Vërtet Skënder Luarasi e Lasgush Poradeci takoheshin rrallë e kurdoherë të survejuar nga spiunët, por bisedat e veprimet e tyre ishin një sfidë e hapur ndaj diktaturës.
Kur një herë Petraq Kolevica, miku dhe studiuesi i Lasgush Poradecit, e pyeti Skënder Luarasin se ç’mendonte për këtë poet, ai iu përgjigj:
‘‘Kur isha i ri, bota thoshin: ‘‘Po vdes, po vdes Lasgushi. Tani që është plak thonë: ‘‘More, po rron, po rron Lasgushi! Ndërsa mua më duket se Lasgushi është bërë i përjetshëm...’’
Ndërsa Maria, e bija e Lasgushit më ka thënë se kur e pyesnin të atin se ç’mendonte për S. Luarasin ai shprehej::
"Skënder Luarasi është shumë patriot, shumë demokrat, shumë liridashës, shumë i sinqertë, shumë guximtar, dhe (si pasojë) shumë sherrxhi. Por disa citues ‘‘intelektualë’’ nuk dihet përse fjalën në kllapa ‘‘si pasojë’’ e kanë hequr nga ky përcaktim(‘!)


Sajesa nga libri i T.M.’’Të vërteta e të pathëna për Lasgushin’’

‘‘Lasgushi, E. Çabej, S. Luarasi dhe Mitrushi.
("Flet Lasgushi"): - Në këto rrethana e ndjej veten të aftë t’i përkthej vetë poezitë e mija në gjermanisht.
Kërceu me sy të zgurdulluara Paskua dhe fishkëlleu:
- I ke mëntë. Shejtani fle, ti kërkon ta zgjosh. E ke të kjartë se ti kanë hedhur në rezervë, mor t’i kanë hequr nga qarkullimi, ti kërkon të përkthesh ‘‘Vallen e Yjeve’’ dhe ‘‘Yllin e zemrës’’’
Ndërhyri furishëm Skënder Luarasi:
- Paskua e ka mirë fjalën. Haje atë kafshore buke e tulitu pranë zjarrit me Kafkën se krevati që la ky pogradecari është i lirë. Lasgush. Unë e kuptoj ty të vjen inat që Isuf Vrioni përktheu në Francë Ismail Kadarenë e Dritëro Agollin. Po të dy janë komunistë, të besuarit e partisë. Janë të imunizuar nga çdo re keqe ty të zë plumbi gropave’
Ndërhyri përsëri: Do t’ju rrëfej edhe një çudi tjetër që me siguri do çuditi, o miqtë e mi. Në bibliotekën kombëtare, duke gërmuar për të gjetur disa botime të hershme, e di çfarë gjeta’ S’e di ti, s’e dinë miqtë e mi, dëgjoni. U ngjetha. Librin tënd, ‘‘Vallja e Yjeve’’, shtypur në tipografinë shqiptare Kostancë në vjeshtën e dytë të 1933, nën kujdesin e bashkëqytetarit tënd dhe mikut tonë të madh, Mitrush Kutelit. Mbajta frymën , s’po kuptoja gjë e klitha:
- Çfarë, do të thuash me këtë, që vepra ime është futur në rezervë’’
- Prit. Dëgjo. Në kapakun prapa të librit, mbi një shkrim me bojë jeshil, ishte shkarravitur mbi një dedikim një laps blu, ishte bërë një kryq përsipër. Poshtërsia më e madhe ishte se mbi të ishte ngjitur me zamkë një letër e hollë. (Shenjë e vërtetë censure mbi librin). Si pa rreth e rrotull Luarasi vazhdoi: ‘‘E tmerrshme, e llahtarshme ishte kur lexova me monokël fjalë për fjalë këto fjalë: ‘‘I NDERUARI AT GJERGJ FISHTA! PO JU DËRGOJ KETE LIBERTH TE LIGJERONJESIT L.Poradeci. mot e jete, i juaji’’.
Viktor Eftimiu’’.
(Pyes lexuesin e nderuar: A nuk është ky ‘’zbulim” i T.M. plagjaturë e zbulimit të Petro Luarasit?)


Skënder Luarasi dhe Lasgush Poradeci

Përkundër tymnajës që pompon autori i librit ‘‘Të vërteta e të pathëna për Lasgushin’’, të cilit fatkeqësisht i ka rrëshqitur pena e mendja në hone të thepisur, i shtyrë nga rrethanat, detyrohem të publikoj disa fakte mbi marrëdhëniet tepër konfidenciale të Skënder Luarasit me Lasgush Poradecin.
Njohja e tyre ndodhi rastësisht kur Llazar Gusho (Lasgush Poradeci) erdhi në Vjenë, në selinë e Shoqërisë së studentëve shqiptarë ‘‘Albania’’ ku Skënder Luarasi qe kryetar dhe editor i organit të saj ‘‘Djalëria’’.
Që në takimin e parë mes tyre u mbrujt një respekt reciprok që, natyrshëm, nga geni i tyre kolonjar apo nga miqësia e hershme e baballarëve të tyre patriotë - mësues flamurtarë të gjuhës shqipe; nga ideali atdhetar e personaliteti i tyre intelektual apo thjesht nga sojllëku dhe shpirti i tyre human, lidhja u shndërrua në një unitet e dashuri vëllazërore të përjetshme.
Ishte dhjetor 1928 kur Lasgush Poradeci, i cili studionte në Universitetin e Gracit, në gjendje të mjeruar ekonomike dhe i sëmurë rëndë, me një letër i lutet ‘‘mikut të shtrenjtë’’, Skënder Luarasit, i cili studionte në Universitetin e Vjenës, ‘‘të vinte nga Vjena në Grac për ta ndihmuar’’.
Dhe Skënder Luarasi, ndonëse cilësohej kundërshtar i regjimit monarkist, shkoi në Grac dhe së bashku me Lasgushin u nisën për në Shqipëri. Rrugës, gjendja e Lasgushit u përkeqësua ndaj u kthyen prapë në Grac. Në këto kushte, Skënder Luarasi u nis i vetëm për në Shqipëri që t’u bënte thirrje intelektualëve shqiptarë të mblidhnin ndihma për të ndihmuar Lasgush Poradecin. Por, sa mbërriti në Shqipëri, rregjimi e futi në burg. Shtypi përparimtar shkruante për ngjarjen:

Përcjellja e Lasgush Poradecit

Poeti Lasgush Poradeci u nis për në Shqipëri. Gjëndja e tij shëndetësore vazhdon të jetë e keqe.
Graz. 1 janar: Poeti Lasgush Poradeci, pas dy vjet vojtjeje, tue qenë se s’mundi të shohë as një përmirësim në shëndetin e tij, u nis dje për në atdhe, pas rekomandimeve të mjekësit universitar Profesor Heinrich di Gaspero. Lasgushi do vejë në shtëpinë e tij prindërore në Poradec, për t’i rënë pas shëndetit të tronditur. Shpresohet se ndryshimi i klimës, dieta dhe shërbimi që do të gjejë poeti pranë familjes së vet do t’ia ristabilizojnë krejt shëndetin. Gjithë studentët shqiptarë në Grac u mblodhën ta përcjellin Lasgushin. Poeti shoqërohet në këtë udhëtim prej kolegut të tij të Vjenës Skënder Luarasi, i cili mori leje nga inspektoria e studentëve ta përcjellë Lasgushin gjer në Poradec. Skënder Luarasi një nga më eminentët studentë shqiptarë, është i biri i Petro Nini Luarasit, i ati ylli të ndritur q’u doq me aq zjarr në qjellin e veteranërisë shqiptare: gjesti fisnik i studentit Skënder Luarasi na mbush me mallëngjim.
(Përcjellja e Poradecit, "Shqipëria e Re", 6 janar 1929)


Gazeta ‘‘Zëri i Korçës’’, 15.1.1929.
Dje në mëngjes, u dërgua nën vërejtje me aeroplan në Tiranë, Skënder Luarasi, student në universitetin e Vjenës.

‘‘Shqipëria e Re’’, 3 shkurt 1929
Skënder P.Luarasi, studenti entuziast i Vjenës, q’ish nisur për të shoqëruar Lasgushin në Poradec, masi poeti u kthye prapë në Grac, vazhdoi vetë udhëtimin dhe arriti në Korçë. Atje autoritetet e zunë dhe e dërguan nën vërejtje, me aeroplan në Tiranë.
Si shpjegohet kjo sjellje e autoriteteve të Korçës’

Gazeta "Shqipëria e Re’’, 14 prill 1929
Në Shqipëri simpathia e përgjithshme për vjershëtorin Lasgush Poradeci sa vjen po shtohet. Nga të gjitha anët ndihmat rrjedhin pa kursim. Shenja të mira se zumë të çmojmë artin
Kujdesi i Skënder Luarasit, por edhe i miqve të tjerë të Lasgushit, ishte i vazhdueshëm siç tregohet në letrën e mëposhtme që Lasgush Poradeci i dërgon Luarasit:



Lasgush Poradeci
Grac, 29.1.1930
I dashur Skënder,
K.P. (kartë postalen, shën. i P.L.) t’ënde të dashur me datë 24.1.1930 e mora. Pse bëhesh merak e më flet ashtu’
I shtrenjtë shok Skënder, të lutem të vish sa më shpejt këtu në Grac që të shkojmë në Shqipëri, se mua më s’ka kush të më bëjë shërbim, ashtu siç e kërkon sëmundja ime. Shtëpisë këtu iu mërzita dhe më s’po më durojnë dot.
Telefonomë urgjentisht!
Adresa: Lazgush, Klosterëiegs 74 parterre
Graz

Skënder Luarasi e ndihmoi Lasgush Poradecin edhe financiarisht, me të holla në një nga periudhat më të vështira, kur vetë atij ia kishte prerë bursën regjimi monarkist, në vitin 1929. Me ato pak para që ia dërgonte i vëllai Dhimitri nga Amerika, ai ndau hallin me poetin në mjerim. Sakrifica e tyre ishte reciproke, meqë edhe Lasgushi, kur Skënderi qe në nevojë, për t’i kthyer borxhin, shiti një nga pronat e babait të tij.

Grac, 30/XII. 29
Skënder Luarasit, Universitat Wien, Austri
I dashur Skënder
‘Kush pyet, kush çan kokën për gjendjen t’ime shëndetësore, për gjendjen t’ime financiare’ Asnjeri, përveç meje vetë! Ah, dhe vetëm ti, i dashur shok, u mundove dhe bëre një detyrë të ëmbël kundrejt një njeriu që vuan. U mundova dhe unë të të përshëndet sot sa mund. Si do ngjajë nesër, si do ngjajë pasnesër, kjo varet prej vetëdijes s’ime, prej vetëdijes s’ate...

Një fakt të panjohur përbën nxitja, interesimi i vazhdueshëm, përkrahja dhe ndihma e drejtpërdrejtë që dha Skënder Luarasi për botimin e veprave të Lasgush Poradecit ‘‘Vallja e Yjeve’’ dhe ‘‘Ylli i zemrës’’. Rrethanat dhe përpjekjet e tij në terren, për të gjetur burime financiare, bazën materiale dhe botuesin e përshtatshëm, njohja për këtë çështje dhe kontaktet me Mitrush Kutelin në Rumani etj. na zbulohen qartazi në letrat e mëposhtme.


Tiranë, 2.XI.30
I dashur Lasgush,
Po mbushet sot java që kurse kam ardhur përmes Poradecit këtu në Tiranë. Me gjithë atë që kam dashur, si pas porosisë me telefon, të qëndroj me ty, kjo gjë qe e pamundur. Jo vetëm se koha qe e keqe fort, po shoferi kishte frikë se, duke qëndruar, mos e gjobitnin që kishte 5 njerëz në një automobil, i cili merrte ligjërisht vetëm katër.
Po t’i lemë mënjanë excusez- moi-të, se e di që nuk je as jam i këtyre. Pyetja është kur ke për të ardhur në Tiranë, për të shkuar në Austri’ Të lutem ndë qënsh akoma në Pogradec, mos harro të vish në Tiranë më parë se të nisesh për në Grac.
Puna e botimit të librës nuk duhet të mbetet zvarrë. Sille aty dhe un do të përpiqem që të botohet përpara Janarit, ndë qoftë se do ta kesh mbaruar këtë muaj kopiimin e manuskriptevet. Nga Paskoja akoma nuk kam marrë ndonjë letër ‘ po ti’ (Shënim P. L. Flitet për veprën e Lasgush Poradeci ‘‘Vallja e Yjeve’’,që u botua në vitin 1933, në Bukuresht, nën kujdesin e Dhimitër Paskos, alias Mitrush Kuteli)
Pllaka e "Këngës pleqërishte" nuk gjendej për ta dërguar, as baullën nuk ta bleva dot se s’kisha të holla.
Të lutem përgjigjmu sapo të marrësh këtë letër.
Të dërgon të fala, Skënder Luarasi
(Letrat e rralla të Lasgushit, Republika 4.4.2004, f.11)


Poradec 17 shtator 1936
Zotit Skënder Luarasi, Profesor i gjermanishtes në Liceun frëng, Korçë(‘)
I dashur Skënder
S’munda të të shkruaj më parë, nga shkaku se kam qenë (dhe jam) shumë i zënë; siç ta dhashë fjalën, po përgatit volumin me poezitë e mbaruara më 1924, të cilat (mea culpa!) s’i kam përmbledhur nga moskujdesja. Ti Skënder ma qite shpirtin këto dy vjetët e fundit që t’i mbledh, t’i mbledh’Nga ana ime të falem nderit për kujdesjen që më rrëfen si dhe për mundimet e mëdha që ke bërë duke kërkuar një editor, duke ‘‘lypur’’ të holla’Ke të drejtë . Po puna është e vështirë: poezitë duhen mbledhur nër gazeta dhe revista të ndryshme të mërgimit, ku gjinden të përhapura, pastaj duhen rishikuar, duhen ndrequr’ Ja ky është shkaku i vonesës sime. Duke u përgjigjur mi sa i the zotit Dh.P.Pasko dhe mi ç’më telefonove drejt për drejt këtu, po të pyes: gjete editor, apo shtypja do të bëhet me të holla (që ku këto të holla’) ‘‘private’’’ (Shënim P.L. Flitet për veprën e Lasgush Poradecit "Ylli i Zemrës", e botuar në vitin 1937, në Bukuresht, nën kujdesin e Mitrush Kutelit, alias Mitrush Kuteli)
‘Sa për të ardhur në Korçë, tashi s’mund; s’kam të holla. S’kam marrë bursën për dy muaj e 17 ditë. Në e marça do të vij
Të ngjatjeton me dashuri
Yti Lasgush

P. S. Për festivalin dansant që dhatë aty më parë, të dërgova me anën e Zotit Dh.P.Pasko midis të tjerave dhe poezinë ‘‘Ri me shëndet’’, siç më urdhërove në telefon. Ta dërgova të prerë nga revista ‘‘Dialëria’’ e Vjenës. Me qenë që s’kam tjetër kopje, të lutem të m’a këthesh prapë një orë e më parë’ Unë për t’iu përgjigjur kërkesës s’ate, të dërgova kopjen e vetëme që kisha, pasi ti m’i kërkoje poezitë për ‘‘nesër’’, dhe unë s’kisha kohë ta shkruaj përsëri; automobili për në Korçë s’priste. Kopjet e poezive të tjera i shkrojti zoti Dhimitër P.Pasko, unë duke mos mundur të punoj, nga shkaku i së nxehtës së madhe.

Miqësia e tyre rezistoi e u konsolidua më tej edhe në vitet e egra të diktaturës.
Letër drejtuar Skënder Luarasit, shef i degës së Anglishtes në UT.
I dashur dhe i adhuruar shok,
Mbesa ime, Roza Prifti, mori bursë për Doktoreshë, po meqë s’e ka për zemrë të bëhet mjeke, dëshëron të marrë anglishten. Për këtë punë ka ardhur me nipin tim (djalin e motrës sime) ta ndryshojë degën. Mbesoj se do ta ndihmosh jashtëzakonisht. Të shënoj vetëm kaq:
Motra ime (Zografina Gusho) më ka mbajtur në krah, kur isha foshnjë dhe më mbajti prapë kur u sëmura rëndë në Austri, për të cilën sëmundje ti, shok i dashur dhe i shtrenjtë i dhe kushtrimin botës shqiptare me anë të shtypit.
Me falenderime dhe mirënjohje që përpara,
Të fala,Yti Lasgushi
Poradec, 12 gusht 1965
Zotit Skënder Luarasi, Instituti i Shkencave, Tiranë
Pogradec, 27 Qershor 1952

I dashur Skënder, Mëso se t’u rezervua dhoma, duke filluar që prej datës 27 qershor, është me dy krevate (sepse me 1 krevat nuk ka hoteli). Për fat të keq nuk ka asnjë dhomë të lirë nga ana e liqenit, janë të gjitha të okupuara. Lirohet vetëm një dhomë nga ana e liqenit (këtë mund të ta rezervojmë) po kjo është me tre krevate (jo me dy). Po ti eja, vendosu në atë dhomën me 2 krevate dhe ne do të mundohemi, të bëjmë si të bëjmë, dhe të ta shkëmbejmë me një dhomë nga ana e liqenit (në u liroftë ndonjëra jashtëzakonisht). Të jemi të kënaqur që po na rezervonet dhe kjo me 2 krevate, sepse dhe kjo është e rezervuar për pionerët, po Kalua (djali i motrës time) më tha se ‘‘për hatrin tënd, dajo Lasgush, do t’ia rezervoj Skënderit, të cilin unë e njoh’’, dhe le të vijë njëherë të zërë dhomën në atë datë (27 qershor) pa pastaj do bëjmë si të bëjmë, dhe mund t’i shkëmbejmë një dhomë me dy krevate nga liqeni, le të vijë pa do bëjmë si do bëjmë. Prandaj, ti Skënder mos u dëshpëro dhe dërgoje zonjën se ajo do të jetë si në shtëpi të saj; Kalua më tha se nuk lejohet me fëmijë sivjet, se hoteli s’është për familje me fëmijë e me zhurmë, kështu është rregulli i hotelit. Unë i thashë: ‘‘Tashi, o nipçe, unë e hapa gojën e ta thashë, sepse, po ta dinja këtë rregullore, nuk e turpëronja veten të t’u them, dhe si ti të më lesh mua me gojë hapur (d.m.th pa përgjigje pozitive). Ay më tha pastaj: ‘‘Urdhëro, o dajo, të pijmë në kopsht një birrë’’.
Unë i thashë: ‘‘S’dua birrë, sepse kam merak për dhomën’’.
Ay më tha: ‘‘Ç’ke merak ti dajo, puna e dhomës ka mbaruar’’. Pastaj pimë nga një birrë. Kalua iku se kish punë, ardhi vëllai m’i madh (ky rri në shtëpi t’ime me familinë këtu në Pogradec). Me të vëllanë, Mitin, ndenjëm pimë raki, se ay më ftoi për raki me meze e peshk. I thashë dhe Mitit për muhabetin e dhomës që pata me Kalon. Miti më tha: ‘‘Ç’e loth gojën dy herë, dajo, dajua një herë urdhëron, dhe nipolli i thotë peqer, puna e dhomës ka mbaruar’’.
Prandaj, mos ki hiç merak Skënder, për dhomën, ajo është rezervuar për ty më 27 qershor. T’i rrëfeva këto dy muhabete që pata me të dy nipërit për dhomën, që t’i dish hollësisht dhe të mos kesh asnjë dyshim për dhomën.
I dashur Skënder, të lutem të më dërgosh me zonjën tënde një termometër dhome, të cilën e harrova në shtëpi time, ku kam lënë të më ruajë shtëpinë zotin Loni Zguri, nëpunës në Tenis-Klub (ku është tenis-klubi). Të lutem shumë lodhu dhe ecë në shtëpinë time, merre termometrin prej Lonit. Ay është në shtëpi përdita në orët pas drekës (prej orës 1,1/2 ose 3 gjer në orën 4, ose 4,1/2). Lutem që termometri të mbahet në vend të butë që të mos thyhet udhës, sepse s’gjendet termometër në asnjë vend. Të lutem, mos harro të më dërgosh termometrin. Termometrin e harrova në dhomën e fjetjes, për mi dërrasën që është në kokë të krevatit.
Me kaq të përqafoj me dashuri, Lasgushi.
P. S. Edhe Zonja, mirë se të vijë, sepse për çdo nevojë dhe lehtësirë, jemi gati si unë si nipërit e mij (6 në numër) si farefisi jonë.

Të lutem, i dashur Skënder, mos harro të më sjellësh termometrin (për të cilin kam nevojë absolute)
Nderimet e mia të çquara Zonjës dhe mirë se të na vish në qytet.
Shënim me rëndësi: Trokiti në derë Lonit me forcë dhe shumë herë, gjersa të dëgjohet nga trokitja se ay zakonisht ri shtrirë në ato orë (2-4) trokit fortë.


Zotit Skënder Luarasi, Instituti i Shkencave, Tiranë
Pogradec, 27 Qershor 1952
I dashur Skënder
Sot mora telegramin tënd të dashur. Dhoma rri e rezervuar gjer më 1 korrik, siç më telegrafove. Të lutem, me çelësin që do të të sjellë prej meje Marija Paluca (Marija Kraja) ecë përnjëherësh në minutë në shtëpi time edhe, bashkë me zotin Loni Zguri (i cili rri në shtëpi time) hapni me atë çelës derën e dhomës s’ime të punës edhe nxirni macen, e cila po ngorth brenda në atë dhomë (sepse e kemi haruar brenda). Si ta nxjerrësh macen, mbylle përsëri dhomën, merre çelësin me vete, edhe sillma çelësin bashkë me termometrin kur të vish.
Shënim: a) Mos harro të sjellësh termometrin
b) Mos harro të sjellësh çelësin
Shumë Të Fala Të Dërgon dhe Ju Pret Përdita me gëzim,
Yti Lasgushi.
I botojmë këto letra e shënime të shkurtra konfidenciale vetëm e vetëm për të shprehur mirëfilli lidhjen mes Skënder Luarasit e Lasgush Poradecit, që nuk mund ta fshehë asnjë ‘‘xhep’’ spekulanti, asnjë shtrembërim mendjengushti apo shpifje dashakeqi.

Ajo qe dhe mbetet miqësi e përjetshme e shpirtrave të tyre të amëshuar.

(Fragmentet jane shkeputur nga shkrimi Petro S. Luarasi, Lasgush Poradeci dhe qorrollepsja e një kronikani të dështuar : "10 vjetori i përjetësimit të Lasgush Poradecit" , Ndryshe, Nr. 307, 18 maj, 2007, f. 10 – 11)


Petro Luarasi

Artikull i panjohur i Skënder Luarasit për Lasgush Poradecin
Një ditë fatlume vajza e Lasgush Poradecit, Marija, më tregoi një letër që i ati ia pat dërguar Mitrush Kutelit. Atje bëhej fjalë për një artikull të panjohur të Skënder Luarasit mbi Lasgushin, të botuar në gazetën "Laboremus" .
Letrën po e botoj me lejen e të nderuarës Marije Poradeci:

M. Llazar S.Gusho
Klosterëiesgasse 74
Graz Austria
Graz 12.12.1932
Dimitrie Pasko
Bukuresht
I dashur Mitrush,
Mbesoj t’a kesh marrë k.p. të 1 Dhjetorit ku të shkruaja se poezitë do të t’i dërgoj më vonë. Disa poezi tashi (me qenë që jam prapë i zënë) do t’i gjesh të riprodhuara prej së përkohshmes ‘‘Laboremus’’ ( VIII, 16 Tiranë, Gusht, 1932, f.5-8) në skicën e Skënder Luarasit: ‘‘Lasgush Poradeci -Vija themeltare’’. Janë (natyrisht, si të gjitha gjer më sot) me shumë gabime (54) po unë i ndreqa dhe i bëra të sakta.
Skënder Luarasi e ka shkruar në këto rrethana:: ‘’Kur isha në Tiranë më 1930, drejtori i shkollës teknike Mr. Fultz më ftoi të mbaj një konferencë dhe Skënderi me këtë rast bëri një studim të shkurtër mbi mua për në shtyp. Studimi s’u botua dot nga shkaku i largimit të Skënderit pas artikullit që shtypi kundër librës ‘‘Neuland Albania’’ (pak kohë më parë Skënderi kish ‘‘tronditur’’, me gjith atë mënyrë zyrtarët ministerialë me artikullin e tij të guximshëm mbi Themistokli Gërmenjin). Majin e shkuar erdhi redaktori i ‘‘Laboremus’’-it në librarinë ‘‘Argus’’ ku unë gjindesha rastësisht dhe, me një karnet në dorë, më kërkoi një interviu literar mbi veprën time për atë revistë. Redaktorin unë s’e njihja, por i thashë thjesht dhe drejtpërdrejtë të më ndjejë se jam i shtrënguar ta refuzoj, duke mos qenë poezija objekt parade publike po fshehtësi e përbrendëshme e zemrës. Në atë çast u shfaq papritur Skënderi në librari, dhe zuri të bisedojë anglisht me ‘‘intervistonjësin’’ tim, i premtoi, duket, ‘‘gjësend’’’( as njëri as tjetri s’më bënë fjalë kur u ndanë prej meje, mbi çështjen e biseduar). Pastaj administrata e ‘‘Laboremus’’-it më dërgoi në Pogradec (Gushtin e shkuar ) numurin e mësipërm të revistës. Skica e 1932-së është siç duket me disa shtesa dhe jashtëlënie, pothuajse ajo e 1930-tës. Eshtë lënë jashtë, poezia gjermanisht që më kish dërguar Richard Pichler-i në Poradec, 1929. Më 1930 Skënderi e kish përkthyer anglisht ( sepse studimi destinohej për Shkollën Teknike të Tiranës) po tashti e paska hequr fare. (Artikulli s’ka nënshkrim, që të duket si nga ana e gjithë Institutit).
Në paraditen e burgosjes Skënderi më dha një kopje të studimit dhe me ekspresivitetin e hekurt të fytyrës së tij - trashëgimtar heroik i heroit Petro Nini Luarasi -, më urdhëroj: ‘‘Lasgush! Dërgoje për shtyp, se më del nga zemra’’( sikur ç’gjë s’i del nga zemra Skëndos’), ‘‘pa mua në burg le të më farmakosin!!’’
Pastaj iu konfiskuan dorëshkrimet etc.
Unë ‘‘urdhërin’’ nuk ia përmbusha, sepse ku më linte vetëdija të bëj luks literature në kohë që shoku i dhemshur tretej në burg’’

Të puth me dhembje Llazari

Duke u bazuar në letrën e mësipërme arrita të identifikoj në revistën ‘‘Laboremus’’ nr. 16, gusht 1932, faqe 5,6. artikullin ‘’Lasgush Poradeci - Vija themeltare’’ me autor anonim Skënder Luarasin. Komentin ia lej lexuesit e studjuesve më të ngeshëm.

(Skënder Luarasi)
‘’Lasgush Poradeci - Vija themeltare’’
Vjet e kishim Lasgush Poradecin midis nesh, si mysafir të shkollës Teknike duke qenë të lumtur që mundëm ta njohim për së afërmi vjershëtorin djaloshar të kombit tonë. Veçanërisht na u shtua gëzimi, kësaj vere, duke e parë përsëri të kthyer prej vendit të studimeve me shëndet të mirë dhe studime të absolvuara. Për Institutin tonë, mbi të cilin Lasgushi ka patur përherë - që të përdorim vetë fjalët e tij: "një admirim heshtës", - vizita e " krijonjësit" t’artist sever të gjeneratave të reja shqiptare është një eveniment kultural me rëndësi. Sepse emri i poetit pushton sot zemrat e një kombi të tërë, duke filluar prej momentit prej të cilit u duk për së pari, se fryma e një arti të ri po fryn e po zotëron pa pandehur truallin e republikës së letrave shqiptare.
E bëmë zakon ta quajmë Lazgushin një poet të ri. Por, vallë kush mund ta marrë me mend se pëpjekjet letrare t’autorit "Këngës Pleqërisht" kanë një gjenezë prej 10 vjetoresh? Kush ka njohje, se "Kruan" e tij- këtë debut gazmor- Lazgushi e shkroi më 1912, me rastin e ndreqjes nga ana e një mirëbërësi vendës? Se më 1914, si liceist, ai botonte vjershën "Filozofi" në revistën "Enciklopedia" të shkruar dhe të drejtuar prej tij nën pseudonimin H. Hidoro? Se dy vjet më vonë, në vjeshtën e 1916-ës, linte në duart e një miku letrar nga Korça të thellën dhe tronditësen "Oh, vanë fletët!..." , strofat e para të së cilës projektojnë konsepsionin e lartë filozofik- kryemendimin e KËNGËS SË MALLIT PËRJETËSISHT RIGJENERONJËS- si një ‘’leading motive’’ (motiv udhëheqës) dhe me një DHËMBJE e me një dëshirë kundër fatit e cila vihet re në gjithë veprën poetike të Lazgushit.

" Oh vanë fletët e në zi ra

Si mot për mot vjeshtori pyll:

me zinë e kohës çel dëshira:

dëshirat çelur-gazi mbyll...

Përtej nga i qënieve si nuar!

Dhe lark për jetën-helmori gaz!

Dhe jo:- Ah, malli q’u pat shuar

Lind e rilin m’i ndritur pas’"

Këtë koncepsion të projektuar aq shpejt, poeti e fikson definitivisht pas 6 vjetësh, më 1922, në indrotuksionin (hyrjen) e "Valles së Yjve" i cili koncetron argumentin rreth të cilit zhvillohet ky poem i madhërishëm.
Vjershat hijerënda, të cilat mezi sot, ne kohën e fundit, thuren përqark kryes së vjershëtorit posi një aureolë martiri në përmbushjen e Destinit të vet, janë shtypur e rishtypur në variante të ndryshme midis vjeshtës të vitit 1921 dhe vjeshtës 1924. Tri janë fytyrat më reprezetantive të poezisë shqiptare në tërë fuqinë e fjalës, secili një ekspresion bindës i gjeniut të vet.
Fishta rrëfeu, se gjuha shqipe ka fuqi; Prendushi rrëfeu se gjuha shqipe ka një mësim; Lasgushi rrëfeu se gjuha shqipe ka thellësi. Thellësia e ndjenjës dhe e mendimit, e shprehur me një stil të ri, zgjuarsisht original, i cili trupëzon të fshehtën e pa imitueshme të harmonisë lasgushiane është karakteristika qëndrore e gjithë veprës së tij. Kudo, na obsedon konteplacioni symvrejtur i greminave të saj të pafundëshme. Këtë e takojmë (sikundër një njohësi të mirë pati shkruar mbi cilësinë e vjershave të këtij poeti) në "Vallën e qiellit", me drithmën brendërisht fshehtësiplote të procesit divin të inspirimit poetik ("Rri mbështetem në tryezë") në "Vallen e dherit" me misticizmin e rëndë të muzikës kombëtare, akordet e paperceptueshme të së cilës ngrihen solemnisht nga fundi i zemrës për të rënë prapë mu në fundin e saj ("Kënga pleqërishte"); në "Vallen e yjve", me intuicionin e lartë të këngës së mallit përjetësisht rigjeneronjës, i cili përshkon dhe aktivon posi një impuls kosmogonik gjithë qënien njerëzore (" Rri me shëndet", "Resurrectio", "Vallja e yjve"); "Në vallen e përjetësisë" me realizimin e simbolit final të ekzistencës ("Aeternitas"); në "Vallen e vdekjes", me mposhtjen e Elementit dhe me triumfimin e përjetësisë ("Lundra dhe flamuri"). I pajosur me këto virtute poetike të pakontentuara që mbajnë me vete vulën e gjeniut, Lasgush Poradeci na paraqitet si një poet modern në tërë kuptimin e fjalës, ka mision të stolisi vjershën shqiptare me krijimin e një arti të ri, të pasurojë letraturën me reflektimin e një koncepcioni original, mburimi i së cilit është mburimi i kombit të vet.
(Artikull anonym i Skëndër Luarasit, në revistën "Laboremus" nr: 16, gusht 1932, faqe 5,6. )

Rekomandoj te lexoni edhe shkrimin e Atalanta Paskos
Ju rrëfej trillimet e Tomi Matos për tim at, Mitrush Kutelin
http://arkivalajmeve.com/Ju-rrefej-t...in.1047624514/

[petrol]

Petro Luarasi
Sokrati migjenian dhe derri i kënaqur

Moikom Zeqo është shembull i njeriut të fismë,atdhetarit të përkushtuar dhe intelektualit të kompletuar në talent e dije. Zemërbardhësinë e tij e kemi parë dhe ndeshur në halle e gëzime, kur ka qenë funksionar I rëndësishëm i shtetit si dhe i papunë me pullë të kuqe. Pavarësisht gjendjes personale a familjare, financiare a shëndetësore, kurdoherë i është gjendur atdheut, vegjëlisë e idealit atdhetar. Veprimtaria e tij letrare e kulturore përfaqëson vlera kolosale në kohë sfidash parimore. Kurdoherë e ka përbuzur ‘’kulaçin’’ dhe servilizmin e puthadorëve duke i rezistuar me dinjitet e burrëri kërbaçit politik e burokratik. Në ditët e sotme ai përbën shembullin e idealistit të keqtrajtuar për bindjet e tij të majta. Personalisht nuk mund të mos përmend aktin e tij burrëror në mbrojtjen e vlerave të luftëtarëve të parë antifashistë të luftës së Spanjës duke ideuar dhe rezervuar për herë të parë fonde, ambjent dhe stenda dinjitoze për evidentimin dhe nderimin e tyre në pavionin e luftës antifashiste nacionalçlirimtare. Në këtë mision atdhetar e shkencor ai mbrojti me vendosmëri idealin dhe vlerat historike të çlirimit të atdheut. Por ai është edhe një nga më të shquarit studjues e mbrojtës të vlerave migjeniane. Deri tani nuk është kujtuar asnjë burokrat ministrie, bord shoqate a komision çmimesh për profesionalizmin, aktivitetin dhe veprat e tij cilësore. Ndaj po ia dedikoj këtë shkrim modest Sokratit migjenian në përballjen e tij fisnike me derrat e kënaqur.

Sokrat i vuejtun apo derr i kënaqun
Dihet e stërnjihet tarafi e hatëri në vlerësime, shpërblime, ofiqe e dekorata, me standarte të shumëfishta dhe shkapërdredhje meritokracie, sikurse e ka shprehur me ndonjë fjalë tjetër, popullorce, mendjendrituri Dritëro, përcudnimin e vlerave. Ende pa nisur viti bitis reklamimi dhe shpërblimi për filanfistekun e preferuar. Na e ndyen corbaxhinjtë edhe këtë vit jubilar të krenarisë së ligjshme atdhetare të fitores mbi pushtuesit nazifashistë, të përkujtimit me dinjitet të dëshmorëve, të trajtimit me përgjegjshmëri të vlerave historike dhe luftëtarëve trima atdhedashës. U përmbysën edhe kriteret e vlerësimit të cmimeve letraro-kulturore. U zgerlaqen njerezit, parimet e vlerat, u çorren faqe e u shkulen floke, ustallaret ia gjeten mendjen edhe sherrxhinjve sipas postulatit poetik ‘’Dardha e ka bishtin prapa’’: ‘’Përreth qypit me dollarë, jepni shpirt o ‘’atdhetarë‘’, qar’ i langos jet’ e mot , jua ka mbushur xhepat plot’’
Me rastin e 70-vjetorit të çlirim–”pushtimit” u ofroj ‘’pashallarëve komunistokolaboracionistodemokratë’’ të harremit ‘’titull-kolltuk-para-lavdimani’’, pa dallim feje, krahine e ideje, perlën migjeniane ‘’ Sokrat i vuejtun apo derr i kënaqun’’ tok me indulgjencën “Rrno vetëm për me tregue“:
Migjeni shkroi dikur tek ‘’Sokrat i vuejtun apo derr i kënaqun’’:
‘’Një alternativë me dy ftyra, siç janë të gjitha alternativat. Tue u krue mbas veshi, rri njeriu përpara alternativës; dy ftyra – mbrapa nji ftyre asht Sokrati i vuejtun me rropatmet e veta e mbrapa së dytës ashte derri i kënaqun me trup të rrumbullakët të vetin. Te Sokrati nuk ke çka shef: dy sytë të tretun në rrashtë, disa shkarravina të palexueshme dhe një trup me do gjymtyrë të zhgatrrueme e pa asnjë vijë harmonike; e te derri ke çka shef: at frotë të kombinuese mbas rregullave strikt estetike, – e sidomos që të kënaqë synin – aj trup i majun e i shndoshë e me andje zhigatuni, dhe në fund ai bisht i përculluem në flakën e bukurisë hyjnore. Rri njeriu përpara kësaj alternative tue u krue gjithnji mbas veshi, ku e ha dyshimi – se nuk di se ç’ftyrë të zgjedhi…. Ç’bani njeriu me alternativën? … njeriu u ba batakçi. Ndroi ftyrat: ftyrën e derrit ja vu Sokratit, e ftyrën e Sokratit ja vu derrit e në këtë të mbramin u mushniue vetë...Mbet Sokrati i vuejtun me ftyrën e derrit – dhe mbet të vuejë edhe mbas vdekjes së vet…Por ka i herë njeriu nuk mund të mshehi cilsinat e derrit dhe na paraqitet ashtu siç asht. Kështu njeriu kalon nëpër shekuj. Në vend që të naltsohet ndër sfera të kullueta e të shklasi prej hyllit në hyll me hapa përparimi – njeriu poshtnohet e bahet derr dhe Sokratin e dëbon të fyem, tuj ja vu maskën e derrit.Q’ashtu njeriu ja luejti lojën. Kujt? Vehtes, vehtes! – bërtet morali prej mërgimit.’’
Por ka nga ata që duan ta varrosin përjetësisht ‘’poetin e mjerimit’’ tok me konceptin e tij sokratik mbi të rolin e fakteve dhe të logjikës.

Ithtarët e propagandës demokratike të çmitizimit të kulteve politike e historike, tok me Gjergj Kastrioti/Sk[nderbeun. na e paskeshin përjashtuar kultin e martirëve të fesë nga objektivi i tyre, mbi kreun Janullatos të autoqefalisë ortodokse dhe yllin e pashuar të martirizimit franceskan, Flamurtar e Nderi Kombëtar Zef Pllumi, autor i kryeveprës s[ të gjitha kohërave “Rrno vetëm për me tregue“.
Në lidhje me fitoren dhe fitimtarët antifashistë, femrat luftëtare, ndjesitë fetare katolike e myslimane dhe opinionin popullor atje shkruhet:
‘’29 nandori gdhini ditë e zymtë dhe e ftohtë...Për hir të së vërtetës, duhet dishmue se popullsia katolike e qytetit nuk merrte pjesë n’atë manifestim, përveç ndonji personi të rrallë, që njihej si prokomunist, ndërsa nji pjesë e madhe e popullsisë myslimane, veshë në tesha festet, jepte dukjen e nji pritje të gëzueshme. Ushtrija partizane e veshun me gjithnduer uniformash të hueja, paraqitej si nji ushtri e parregullt, leckamane, me opinga dhe e untë. Çka bante ma shumë përshtypje ishin partizanet.
Çfarë nanash mund ishin ato femna me pushkë në krah? (!!!!!!!!!)
Ndër kazerma nuk kishin çka me ba, mbasi nuk kishin as rroba fjetje, as ushqime, prandej i shpërndanë nëpër familje: dikund 3, dikund 6-7. Populli i strehoi, i ushqeu dhe u mbush me parazitë. Por nuk ishin rob Zotit: këqyrshin me tinzi nëpër shpija nëse mund gjejshin ndonji gjerman ose “reaksionar” të mshehun. E para punë që banë qe vumja në funksionim e burgjeve, të cilat u mbushën plot e përmajë me njerëz të pafajshëm. Nuk kishin bukë me u dhanë, prandej duhej t’ua çojshin familjet, përndryshe vdisshin. Ushqimet që u dërgojshin familjet ishin ma shumë për partizanët e unshëm, se për ata të mjerët e torturuem.’’ (!!!!!!!!!)
(http://www.fjalareview.com/2012/10/k...at-zef-pllumi/)
Në këto dy dekada të proceseve demokratike, krahas demaskimit të krimeve të diktaturës dhe rivlerësimit të viktimave të pafajshme, po vërehet edhe riaktivizimi dhe fuqizimi i klaneve revanshiste, që synojnë imponim me dasi politike, fetare, krahinore e gjuhësore. Ndërsa ‘’harrohen’’ krimet e tradhëtitë dhe kërkohen favore si shtresë ‘’oxhaqesh të privilegjuar’’, ‘’mëshira kristiane’’, reabilitimi e madje hyjnizimi, për pasardhësit e fitimtarëve antifashistë ushtrohet terror psiqik, politik e ekonomik. Vetëm po të dëshmojnë pendesë të thellë, të zbulojnë prova dhe të propagandojnë ‘’krimet’’ e nënave dhe baballarëve, motrave dhe vëllezërve, apo paraardhësve të tyre ‘’tradhëtarë‘’, nga kohët e ‘’qyqeve’’mbretëreshës Teuta apo princeshë Mamica Kastriotit, Shote Galicës apo Margarita Tutulanit, të luftës kundër ‘’miqve shekullorë‘’, atëhere po, jepen ‘’bekime e dhurata me ofiqe e dekorata’’.
Në të kundërt, paçin veten me familje në qafë, le të shtyjnë jetën si Sokrati migjenian.