Cfare ndodh nese rritja ekonomike, konsumi eshte prioritet i vazhdueshem ndaj ambjentit? Nje mesim mund ta nxjerrim nga historia e ishullit te Pashkeve, qe nje historian e tregon si vijon:
"Ishulli i Pashkėve ėshtė shembulli mė i thjeshtė i njė shoqėrie tė rrėnuar. Ėshtė pėrafrimi mė i mirė i njė kolapsi qė vjen vetėm pėr shkak tė degradimit tė ambjentit nga njeriu.
Ishulli i Pashkėve ėshtė ishulli mė i izoluar, i banueshėm, nė botė. Ėshtė njė ishull nė oqeanin Paqėsor, 2000 milje nė perėndim tė Kilit, dhe rreth 1300 milje larg nga ishulli mė i afėrt polinezian. U banua nga polinezianėt qė vinin nga perėndimi, aty rreth vitit 800 pas erės sonė dhe ishte kaq i largėt, saqė pas mbėrritjes sė polinezianėve nuk pati zbarkime tė tjera. Askush nuk u largua ndonjėherė nga ishulli, me sa dimė, kėshtuqė historia e ishullit nuk ndėrlikohet nga marrėdhėnie me armiq tė huaj apo me aleatė. Sepse nuk kishte tė tillė. Civilizimi nė Ishullin e Pashkės u ngrit dhe ra vetė.
Ishulli ėshtė njė natyrė e brishtė, me klimė tė thatė me 100 mm shi nė vit. Ėshtė ishull i dėgjuar pėr statujat e veta gjigande-statuja tė mėdha me peshė deri nė 80 tonė-statuja prej guri qė u skalitėn nė njė grykė vullkani dhe u zvarritėn pėrmbi buzėn e vullkanit, pėr 13 milje deri nė bregdet dhe u ngritėn vertikalisht pėrmbi platforma, pa kafshė ngarkese, pa ēikrika, pa makina. Kėto statuja 80 tonshe u zvarritėn dhe ngritėn vetėm duke pėrdorur krahun e punės. Megjithatė kur europianėt mbėrritėn nė ishullin e Pashkėve nė vitin 1722, banorėt e ishullit ishin duke i hedhur poshtė statujat. Shoqėria e tyre ishte nė kolaps. Si, pse dhe kush i ngriti statujat, dhe pse u hodhėn poshtė.
Pyetjet si, pse dhe kush kanė gjetur pėrgjigje nė dekadat e kaluara nga zbulimet arkeologjike. Banorėt e ishullit ishin polinezianė tipikė, dhe shkaku i kolapsit u bė i qartė gjatė punės arkeologjike nė 15 vitet e fundit, sidomos pėr kėtė ndihmoi puna paleo-botanike dhe identifikimi i kockave tė kafshėve nė zonat arkeologjike.
Sot ishulli i Pashkėve ėshtė i zhveshur. Ėshtė lėndinė, nuk ka asnjė pemė tė vetme, vend i papėrshtatshėm pėr ngritjen e qendrave tė banuara, e megjithatė studimet paleo-botanike (qė identifikojnė drithrat) dhe shtretėrit e liqeneve tregojnė se kur polinezianėt mbėrritėn nė ishullin e Pashkėve, ai ishte i mbuluar me pyll tropikal, ku rritej palma mė e lartė nė botė dhe rradhiqe tė larta sa pemėt. Kishte zogj toke, tė paktėn 6 specie, dhe 37 specie zogjsh deti, koleksioni mė i madh i zogjve tė detit nė Paqėsor.
Polinezianėt e banuan ishullin, filluan tė pastrojnė pyllin pėr tė hapur vend pėr kopshtet e yre, pėr dru, pėr ti pėrdorur pėr rrokullisje dhe si leva pėr ngritjen e statujave gjigande, dhe pėr tė ndėrtuar kanoa me tė cilat mund tė dilnin nė oqean pėr delfinė dhe ton. Ata i hėngrėn zogjtė e tokės, zogjtė e detit, frutat e palmave.
Popullsia u rrit nė 10,000 banorė, derisa nė vitin 1600 tė gjitha pemėt, tė gjithė zogjtė e tokės dhe me pėrjashtim tė njė specieje, tė gjithė zogjtė e detit nė ishull, u zhdukėn. Disa nga zogjtė e detit detyroheshin tė bėnin foletė nė shkėmbinj nė det.
Shpyllėzimi dhe eliminimi i zogjve pati konsekuenca pėr njerėzit. Pa pemėt, ata nuk mund tė transportonin dhe tė ngrinin statujat, prandaj nuk skalitėn mė statuja. Pa pemė ata nuk kishin dru zjarri. Toka u degradua dhe prodhimi bujqėsor u pakėsua. Nuk mund tė ndėrtonin kanoa, prandaj nuk mund tė dilnin nė det pėr tė kapur delfinė, kurse nga zogjtė e detit pak kishin mbetur.
Kafsha mė e madhe qė mund tė hahej ishte njeriu dhe shoqėria polineziane u shkatėrrua nė njė epidemi kanibalizmi. Vrimat e shigjetave tė mbetura nga ky stad pėrfundimtar janė akoma tė pėrhapura nė tokėn e ishullit edhe sot. Popullsia u pakėsua nga rreth 10,000 banorė nė ~2000 pa pasur mundėsi qė tė rindėrtonte shoqėrinė origjinale, sepse pemėt, zogjtė dhe njė pjesė e tokės nuk ishin mė."
Pėrgjigju Duke Cituar
Postuar mė parė nga 2043
Krijoni Kontakt