Komedia Hyjnore dhe realiteti multikultural i shoqerise europiane

[Uriel]

Shoqeria multikulturale europiane, e nderthurur si realitet keto dy dekadat e fundit ne menyre intensive, vazhdon te hase probleme dhe pikerisht pjesa me e rrezikshme qe prodhon mospranime te brendshme dhe veterefuzim nga elementet perberes, eshte dhe shkaku kryesor qe mund te coje drejt lindjes se konfliktit, ne momentin kur tradita vendase bie ndesh me komponentet e ri perberes te shoqerise, qe jane emigrantet, ku nje pjese e mire e tyre, gezojne shtetesine e atij vendi ku me pare kane emigruar dhe sebashku me te, te gjitha te drejtat e nje qytetari perendimor, sipas principeve demokratike. Kohet e fundit behet fjale per nje kerkese, ne dukje te pare absurde, brenda vete OKB-se rreth ndalimit te Komedise Hyjnore te Dante Aligerit neper tekstet mesimore, pasi kjo e fundit ofendon profetin musliman Muhamed. Kerkesa eshte mese legjitime, pasi ne bankat e shkollave ulen nxenes qe i perkasin fese islame, dhe sic e permenda dhe me siper, gezojne shtetesine e vendit ku jetojne. Cdo Kushtetute demokratike i ofron shtetasve te saj lirine e besimit dhe praktikimit, pavaresisht se Komedia Hyjnore i perket nje realiteti totalisht tjeter, si ai i Rilindjes Europiane, gjithashtu dhe pozicionin thelbesor dhe rolin e Dantes gjate Rilindjes kombetare italiane dhe tradites gjate shekullit te fundit. Pyetja eshte: a e konceptojne kete ndryshim kohor femijet?

Me poshte po paraqes nje shkrim qe e analizon me se miri kete fenomen sebashku me kontradiktat qe formesohen brenda tij.

Dantja - Princ i veshtire

nga Ardian Vehbiu

Një grup konsulentësh të Këshillit Ekonomik dhe Social të OKB-së, me emrin “Gherush92”, ka kërkuar këto ditë që Komedia Hyjnore, e Dantes, të hiqet nga programet shkollore, për shkak të elementeve të shumta antisemite, islamofobike, raciste dhe homofobike në tekst.

Lajmi, pikant në vetvete, u komentua ndonjëherë në kontekstin e çështjeve të lirisë së shprehjes; edhe pse kërkesa e mësipërme ka të bëjë me programet shkollore, jo me qarkullimin e poemës së Dantes në treg.

Sipas Gazetës Shqiptare, që e përcjell këtë lajm me delikatesën e vet karakteristike, kërkesa për ndalimin e Dantes në shkollat anembanë botës, përfshi këtu edhe Shqipërinë, “paska gëzuar vetëm myslimanët.”

Në fakt problemi është serioz, dhe nuk ka të bëjë vetëm me Danten, por në përgjithësi me bashkëjetesën e detyruar, në epokën e sotme, të popujve, ideologjive dhe feve të ndryshme dhe shpesh në kundërshtim me njëra-tjetrën.

Zvogëlimi i distancave të çdo lloji, për shkak të teknologjisë dhe të emigracionit, ka bërë që kultura dhe njerëz që dikur jetonin në universe të ndryshme, të pabashkëmatshme, të vijnë tani në kontakt të ngushtë mes tyre.

Një përpjekje për t’iu qasur problemeve që shkaktojnë kontakte të tilla është edhe multikulturalizmi, tashmë i deklaruar si fiasko, në shumë vende të Europës.

Ndërkohë, në Europë, jo vetëm programet shkollore por edhe krejt programimi kulturor i qytetarit i ka ruajtur lidhjet me krishterimin – si fe dhe tonalitet i përgjithshëm kulturor; dhe krishterimi nuk mund të ndahet, megjithë përpjekjet e vona, nga anti-semitizmi dhe kundërvënia përçmuese ndaj feve të tjera.

Italia moderne nuk mund të kuptohet pa Danten, sepse nuk mund të kuptohet pa krishterimin.

Megjithatë, kjo Itali e orientuar si ndaj Vatikanit ashtu edhe ndaj Dantes, vjen duke u tkurrur; në bangat e shkollave italiane ulen në numër gjithnjë e në rritje fëmijë të imigrantëve myslimanë, të cilët – të mos e harrojmë – u është njohur dhe respektuar tashmë e drejta për të kultivuar fenë e tyre.

Këta fëmijë, bie fjala, lexojnë se, te poema e Dantes, Muhameti, i paraqitur si “heretik”, pikturohet në trajta makabre, i çarë më dysh, me zorrët që i varen këmbëve, madje krahasohet me një fuçi të prishur.

Meqë shumë nga këta fëmijë janë tashmë qytetarë italianë, ose të vendeve të tjera europiane ku studiohet Dantja, atëherë institucionet publike, të cilat hartojnë programet shkollore të letërsisë, kanë përgjegjësi edhe për shqetësimet që mund të krijojnë ndër nxënësit, të cilët deri atëherë Muhametin e kanë adhuruar si profet.

Si të harmonizohet barazia me diversitetin në këtë rast?

Ne shqiptarët kemi përjetuar një problem të ngjashëm, sa herë jemi ndeshur me antishqiptarizmin e fqinjëve tanë, që ndonjëherë ka depërtuar edhe në tekstet akademike dhe enciklopeditë; dhe jemi indinjuar dhe kemi ngritur zërin, kur kemi ndeshur në përshkrime dhe cilësime “fyese” për kombin tonë.

Ekziston edhe një lëvizje, në Ballkan, për t’i mënjanuar aspekte të tilla negative nga tekstet shkollore, sikurse e dimë dhe e kemi debatuar prej kohësh; një lëvizje nga e cila, të mos harrojmë, u sjell shqiptarëve më shumë përfitim se të tjerëve.

Dimë, nga ana tjetër, se urrejtja për Tjetrin qëndron shpesh në rrënjë të çdo parimi komunitar, ose bashkues; dhe kjo vlen si për kombet, ashtu edhe për fetë.

Natyrisht, asnjë humanist nuk mund të pranojë që fëmijëve besimtarë të një feje, të çfarëdo feje, t’u ofrohet, në shkollë, një tekst ku profeti i tyre përshkruhet në trajtat më makabre.

Kjo vlen edhe kur autori i tekstit në fjalë është Dantja.

Të mos harrojmë edhe se Dantja mbahet si më i madhi i poetëve të Italisë jo ngaqë i ka shpenzuar disa vargje, në kryeveprën e vet, për Muhametin.

Nëse mund të ushqejë Komedia Hyjnore intolerancën apo jo, për këtë mund të diskutohet; por ajo, sikurse mund të pritej, është e rrënjosur thellë në mendësinë e kohës kur është shkruar – ose të Mesjetës europiane.

Nxënësit dhe studentët në shkollat perëndimore ka vite, në mos shekuj që formohen kulturalisht me vepra të tilla, të cilat bashkëtingëllojnë mirë në kontekstin kulturor homogjen, të krishterë, të Perëndimit tradicional.

Në këtë kontekst edhe vetë kundërvënia ndaj krishterimit është kulturorisht e kushtëzuar prej tij, ose produkt i të njëjtit kontekst të përgjithshëm.

Prandaj, problemi me studimin e Dantes në shkollë nuk ka aq natyrë etike, sa lidhet drejtpërdrejt me kontaktin e kulturave të ndryshme, të cilat Perëndimi tashmë i njeh si të barabarta mes tyre.

Këto kultura, bie fjala kultura e krishterë dhe kultura myslimane, i kanë mekanizmat për të bashkëjetuar në distancë mes tyre ose të segreguara, por jo së bashku, ose duke ngrënë në të njëjtin çanak.

Institucionet publike, anembanë Perëndimit, janë të vetëdijshme për masën e fëmijëve nga kultura jo të krishtera, që janë dyndur në shkollat; problem që vjen e bëhet më akut, në kontekstin e plakjes së popullsive vendëse. Ideja është që këta fëmijë të edukohen në mënyrë të tillë, së paku nga shkollat publike, që të mësojnë vlerat e shoqërive pritëse, por pa u jetërsuar; ose pa u shndërruar, në proces e sipër, në armiq të realitetit që i rrethon.

Që nga momenti kur Perëndimi i ka bërë të vetat parime të tilla si ai i barazisë, i tolerancës fetare dhe i respektit për Tjetrin, atëherë pozita e Dantes në programet shkollore të letërsisë është dobësuar vetvetiu. Si edhe herë të tjera, do të gjendet një zgjidhje kompromisi; duke hequr nga tekstet pjesët e papërshtatshme.

Për fat të keq, zgjidhje të lehta për probleme të tilla nuk ekzistojnë; në një kohë që Perëndimi kërkon, me të drejtë, të shmangë dhunën me çdo kusht, ose të paktën segregimin kulturor të Tjetrit; pa çka se ky segregim po ndodh sot e kësaj dite, për arsye ekonomike, por edhe ngaqë përpjekjet për integrim tashmë kanë dështuar.

Këmbëngulja me Danten, ose me traditën kulturore mesjetare të Europës, është edhe ftesë implicite për kthim të feudalizmit, në kushtet – jo dhe aq imagjinare sa ç’mund të kujtojmë – të shndërrimit të komuniteteve të imigrantëve në koloni, ose ngulime, sërish njëlloj si në Mesjetë.

Gjithsesi, Perëndimit i mungojnë mjetet e sigurta për trajtimin efikas të diversitetit, i cili përndryshe shpesh lëvdohet, si vlerë dhe pasuri; pa çka se emergjenca e tanishme ka të bëjë me frikën nëse kultura Perëndimore, ashtu siç e njohim dhe e adhurojmë, do t’u mbijetojë dot bashkëjetesave intime me komunitete dhe kultura të tjera, armiqësore ndaj saj.