Joakim Martiniani

[Albo]

JOAKIM MARTINIANI

1.1 Të dhëna biografike

Joakim Martiniani lindi aty nga mesi i tetorit të vitit 1875 në Voskopojë. Në qytetin e tij të lindjes, i cili nuk e kishte më shkëlqimin dhe krenarinë e dikurshme, pas shkatërrimit pothuajse të plotë të tij në vitin 1769, si dhe pas disa reprezaljeve dhe plaç- kitjeve të njëpasnjëshme të mëpasshme, me pasojë largimin e detyrueshëm në mënyrë të pakthyeshme pothuajse të gjithë popullsisë, kryen arsimin fillor dhe të mesëm. Në moshë tepër të re shkon në Konstandinopojë, ku studion në Shkollën e Madhe të Genit dhe me përfundimin e studimeve këtu regjistrohet në shkollën teologjike të Halkit, të cilën e mbaron në vitin 1898.

Për pothuajse pesë vjet punoi si profesor në Gjimnazin e Andrinopojës, si dhe në shkollën e Vashave Zappio në Andrinopojë (Kentriko Zappio Parthenagogeio).

Në mars të vitit 1903 Patriarku Ekumenik Joakimi i III -të , e fton në Konstandinopojë me qëllim që ta hirotonisë dhe ta dërgojë në Durrës, për të ofruar shërbimet e tij në këtë zonë kishtare. Duket se patriarku e ka parë Martinianin si më të përshtatshmin për atë zonë, përveç cilësive dhe vlerave që mbartte edhe për arsye se ai vinte nga Shqipëria, njihte doket dhe zakonet, temperamentin e popullit, si edhe gjuhën e vendit. Kështu më 4 prill të vitit 1903 hirotoniset dhjak në kishën patriarkale të Shën Gjergjit. Vajtja e Joakimit në Durrës nuk u realizua për shkak të pasigurisë që ekzistonte në vend në atë kohë...

1.2 Angazhimi dhe Kontributi i tij në Shqipëri

Më 4 korrik të vitit 1911 Sinodi i Patriarkanës Ekumenike e zgjodhi Joakimin mitropolit të Beratit. Hirotonia e tij u krye në datën 10 korrik të vitit 1911. Ardhja e tij si mitropolit në Berat, korrespondoi me një periudhë të vështirë e të mbarsur me kontradiktat e luftërave Ballkanike dhe asaj Botërore. Në zonën e Beratit në këtë kohë që nga shkurti i vitit 1910, forcat ushtarake të xhonturqve nën drejtimin e Mahmut Turgut Pashës përpiqeshin të shtypnin çdo rezistencë dhe synonin me dhunë mobilizimin e të rinjve në ushtrinë turke. Në këtë periudhë amullie forcat sporadike të bejlerëve të zonës plaçkitnin në mënyrë sistematike zona të tëra, duke mbjellë tmerr e terror. Pavarë- sisht kësaj situate mitropoliti Joakim, u përpoq me të gjitha forcat të kultivonte në popull arsimin, dijen dhe njohuritë praktike me karakter teknik për një standard më të lartë jetese. Kështu me iniciativën dhe fondet e mbledhura prej tij, gjimnazi i paplotë i Beratit u kthye në një gjimnaz të plotë, madje në të u ngrit edhe seksioni tregtar i kësaj shkolle, shkollat fillore të Vlorës, Fierit dhe Libofshës u kthyen në gjysmë gjimnaze, me seksione bujqësore në secilën prej tyre. Në të shtatëdhjetë e katër komunat e eparkisë (zonës) së tij organizoi në secilën prej tyre shkolla fillore, ndërkohë që për të plotësuar nevojat e zonës së tij me klerikë në manastirin e Shën Marisë, në Ardenicë ngriti një shkollë hiratike, ku jepeshin edhe mësime të karakterit bujqësor e blegtoral, ndërsa në Vlorë ngre një shtypshkronjë, dhe nxjerr një gazetë javore për kultivimin shpirtëror e kulturor të popullit.

Gjithashtu ai bën një inventarizim të pasurive të paluajtshme të manastireve për miradministrimin e të ardhurave, të cilat së bashku me ndihmat që mblidhte i vinte në dispozicion të arsimimit dhe përmirësimit të kushteve të jetesës kryesisht të fshatarëve myzeqarë. Gjithashtu në mitropolinë e Beratit ai ndërtoi një bibliotekë të pasur, e cila u shpërdorua dhe u dogj më 14 shtator të vitit 1913, kur mitropolia në fjalë u plaçkit nga grupe mercenarësh të ardhur nga Veriu. Në këtë periudhë rrëmuje e anarkie të mbarsur me shumë kontradikta Joakim Martiniani, mitropolit i Beratit, si rezultat i denoncimit të reprezaljeve dhe shpërnguljeve në masë të popullatës vendëse, të kryera nga ushtritë e huaja, internohet më 15 maj 1916 në Korfuz së bashku me kryetarin e bashkisë së Beratit Xhemil bej Vlorën. Nga internimi kthehet në Berat në shkurt të vitit 1919. Gjatë intervalit kohor 1911-1920 ai angazhohet edhe në ngritjen e shumë ndërtesave kishtare. Kështu rindërton mitropolinë e Beratit, restauron mitropolinë e Vlorës, ngre nga themelet në Vlorë një gjimnaz tepër të hijshëm për vajza, shumë të nevojshëm për komunitetin, restauron kishën mitropolitane këtu, si dhe meremeton manastirin e Zvërnecit. Në prill të vitit 1920 shkon në Korfuz për arsye familjare, nga ku nuk i mundësohet më që të kthehet në atdheun e tij. Kështu detyrohet të shkojë në Konstandinopojë.


1.3 Kontributi i J. Martinianit në dobi të Pavarësisë së Kishës Orthodhokse në Shqipëri

Në fund të shtatorit të vitit 1922 Patriakana Ekumenike, duke qenë në dijeni të kërkesës së Kishës Shqiptare për Autoqefali, si dhe të ardhjes në Konstandinopojë të një delegacioni nga Shqipëria për të parashtruar këtë kërkesë, caktoi një Këshill të përbërë nga kryepriftë- rinj, të cilët do të studionin gjendjen e Kishës së Shqipërisë dhe do të bënin një relacion, në mënyrë që të ishin të argumentuara mendimet dhe konceptet në lidhje me këtë çështje. Anëtar i këtij Këshilli të Patriarkanës u caktua edhe Joakimi, i cili punoi për t’u arritur kjo gjë. Kështu më 11 shkurt të vitit 1923 Sinodi i Patriarkanës vendosi që t’i japë Kishës Orthodhokse të Shqipërisë të drejtën për vetadministrim dhe të përgatitë planin e marrëveshjes midis Patriarkanës dhe Kishës Orthodhokse të Shqipërisë, si dhe statutin. Nga një telegram që Joakimi i dërgon mitropolitit të atëhershëm të Korçës, Jerotheut, kuptohet angazhimi serioz dhe preokupimi i tij për arritjen e kësaj marrëveshjeje. Kështu ai shkruan: “Konstandinopojë, 24 shkurt 1923. Mitropolit Jerotheut, Korçë. I gjithë Sinodi sot u mor me çështjen shqiptare, e mbrojta në mënyrë të përsëritur për një kohë të gjatë, marrëveshja u arrit, dëshira e zjarrtë e mëmëdheut të vuajtur, këshilli të vijë sa më shpejt. Mitropoliti i Beratit Joakim”.

Delegacioni shqiptar mbërriti në Konstandinopojë në mes të prillit të vitit 1923, bisedoi me Patriarkanën për sa i përket mënyrës së zgjidhjes së problemit kishtar të Shqipërisë, por nuk e pranoi propozimin e saj për vetadministrim, duke ngulur këmbë për Autoqefali (pavarësi të plotë). Më 12 maj 1923, delegacioni shqiptar largohet nga Konstandinopoja. Po atë ditë Sinodi i Patriarkanës vendos që të tërheqë nga Shqipëria Jerotheun dhe të dërgojë si eksark të saj Joakimin. Atëherë Joakimi propozon që në vend të tij të shkojë mitropoliti i Miresë Filotheos. Siç duket ai nguronte pasi nuk kishte besim se do të mundte të arrinte të siguronte marrëveshjen midis Kishës Orthodhokse Shqiptare dhe Patriarkanës, duke vendosur njëkohësisht se tashmë do të jetonte përfundimisht larg atdheut të tij.Për këtë arsye dërgon dy letra më 14 dhe 15 nëntor 1923, prej të cilave njërën ia adreson atë Vasil Markos dhe tjetrën episkopit të Militupolit Jerotheut, ku iu lutet që të merreshin sendet e tij nga Berati dhe t’ia dërgonin më pas në Konstandinopojë.

1.4 Emërimi i Joakim Martinianit si kryeprift në mitropolitë e Greqisë

Në Konstandinopojë Joakimi u bë anëtar i Sinodit të Shenjtë të Patriarkanës Ekumenike. Me traktatin e Lozanës, krijohet një situatë e re, por si konseguencë e saj ishte edhe ndalimi për të marrë pjesë në Sinodin e Patriarkanës Ekumenike i kryepriftërinjve të zonave kishtare jashtë kufijve të shtetit turk. Atëherë së bashku me shumë kryepriftërinj edhe Joakimi i Beratit largohet nga Sinodi i Shenjtë. Gjithashtu së bashku me të largohen dhe dy kryepriftërinj të tjerë që mbanin titujt e mitropolive brenda shtetit shqiptar, Mitropoliti i Durrësit Jakovi dhe Mitropoliti i Korçës Joakimi. Siç kuptohet, jeta e këtyre hierarkëve u vështirësua mjaft, pasi as në Sinodin e Patriarkanës Ekumenike nuk mund të qëndronin dhe as në mitropolitë e tyre në Shqipëri nuk mund të ktheheshin. Në nëntor të vitit 1923, për çështjen kishtare të Shqipërisë, u ringrit një Këshill prej tre kryepriftërinjsh, ku u caktua edhe Joakimi i Beratit, por kjo çështje mbeti pezull për një kohë të gjatë.

Më 9 tetor të vitit 1924 Joakimi u zgjodh Mitropolit i Paramithisë, ndërkohë që nuk reshti asnjëherë së interesuari për gjendjen kishtare në Shqipëri. Më 25 janar 1925 i drejtohet Patriarkanës me një relacion ku i kërkon që për zgjidhjen sa më të shpejtë të problemit kishtar me Shqipërinë në vend të Jerotheut të dërgohej si eksark ndonjë tjetër. Me zgjidhjen e këtij problemi dhe me vendosjen e gjendjes kishtare në baza kanonike, Joakimi shpresonte që të kthehej në Shqipëri për të shërbyer si kryeprift. Por kjo gjë nuk u realizua kurrë. Më 3 shtator të vitit 1925 Joakimi emërohet Mitropolit i Nea Pellagonisë, Ptolemaidhës. Në këtë mitropoli ai qëndroi 10 vjet. Kur në vitin 1926 Mitropoliti i Trapezundës Hrisanthos erdhi në Tiranë si eksark (i dërguar) i Patriarkanës, për t’u marrë vesh me qeverinë shqiptare për zgjidhjen e problemit kishtar, në marrëveshjen që u firmos nga ana shqiptare prej ministrit të jashtëm Hysen bej Vrionit, emri i Joakimit përmendej si kandidatura më e mundshme për një nga tri mitropolitë e mbetura vakante, ajo e Tiranës, Durrësit dhe e Gjirokastrës, ndërkohë që në mitropolitë e Korçës dhe të Beratit do të vendoseshin përkatësisht Jerotheu i sipërpërmendur dhe Kristofor Kissi, Mitropolit i Sinadhës, ish - anëtar i Sinodit të Patriarkanës Ekumenike të Konstandinopojës.

Në vitin 1928, qeveria shqiptare vendosi që ta zgjidhte problemin kishtar, pa marrë mendimin e Patriarkanës. Kështu kemi thirrjen e Kongresit Kishtar, i cili e fton edhe Mitropolitin tashmë të Ptolemaidhës, që nëse donte mund të vinte dhe të merrte pjesë në formacionin e ri kishtar. Por Joakimi nuk pranoi këtë ftesë, pasi e kontestonte këtë Kongres nga mënyra se si u zhvillua. Më 5 shtator të vitit 1935, Joakimi u emërua Mitropolit i Ksanthit. Më 5 dhjetor të vitit 1942 u emërua Mitropolit i Pulanisë dhe Kilkisit dhe më 12 dhjetor të vitit 1945 riemërohet përsëri Mitropolit i Ksanthit. Në Ksanthi ai ndërron jetë më 11 dhjetor të vitit 1953. Në testamentin e tij, bibliotekën e tij të pasur si dhe një shumë të hollash i la për mitropolinë e Korçës dhe manastirin e “Shën Prodhromit” në Voskopojë, por kjo dëshirë e tij nuk u plotësua asnjëherë.

1.5 Kontributi i J. Martinianit në fushën e Ballkanologjisë dhe Historisë, veprimtaria e tij botuese

Joakim Martiniani ka qenë një figurë tepër karizmatike. Ai ishte i pajisur me dhunti e intelekt të veçantë. Njohës i shumë gjuhëve evropiane dhe me një kulturë të admirueshme, ai ushtroi edhe një veprimtari të vlefshme botuese. Pavarësisht kushteve të pazakonta politike dhe shoqërore ku ai jetoi e punoi, si dhe ndërrimit të vazhdueshëm të ambienteve ku ai ushtroi aktivitetin e tij, Mitropoliti Joakim la pas disa vepra me vlerë të madhe në fushën e filologjisë, albanologjisë, ballkanistikës dhe historisë. Dy veprat kryesore të tij janë Simvolai eis tin Istoria tis Moskopoleos , H I e ra Moni tou Timiou Prodhromou kata ton en auti kodhika 1630-1857 (Kontribute në Historinë e Voskopojës, Manastiri i Shenjtë i Shën Prodhromit sipas Kodikut të tij 1630 -1857), Athinë 1939 dhe Moskopolis 1330-1930, Voskopoja 1330-1930, Selanik 1940.

Vepra mbi kodikun e Manastirit të Shën Prodhromit në Voskopojë, jep një informacion të pasur për sa i përket historisë së manastirit dhe qytetit në fjalë. Nëpërmjet transkriptimit dhe komentimit të këtij kodiku, njihemi me ngjarjet kryesore historike e shoqërore në kuadrin e disa shekujve jo vetëm të Voskopojës, por edhe të zonës përreth, nga ku marrim një informacion të konsiderueshëm edhe për mitropolinë dhe qytetin e Korçës. Gjithashtu prej këtu marrim një informacion të plotë për sa i përket figurave kryesore të këtij qyteti, kontributeve të tyre në të mirë të komunitetit, si dhe të lidhjeve tregtare e kulturore të Voskopojës me vende të ndryshme të Evropës, të dhëna të rëndësishme jepen këtu edhe për Justinianën e Parë Kryepiskopatën e Ohrit, që nga gjeneza e saj rreth viteve 530 deri në shkatërrimin e plotë nga turqit, në vitin 1767, dy vjet para shkatërrimit të qytetit të famshëm të Voskopojës. Nga të dhënat e këtij Kodiku njihemi edhe me shkaktarët e shkatërrimit të parë të këtij qyteti, si dhe me përjetimin e kësaj fatkeqësie nga popullata e mbetur.
Ndërkohë që libri i dytë për Voskopojën, ruan vlera të veçanta për vetë faktin se studimi i historisë dhe kulturës së këtij qyteti përfshin një hark prej pothuajse gjashtë shekujsh. Për nga mënyra e trajtimit të bën përshtypje dashuria dhe nostalgjia e shkrimtarit për atdheun e tij. Parathënia e këtij libri është një punim i vërtetë shkencor me vlera shumë të mëdha, këtu autori flet për zonën në fjalë në aspektin historik qysh para mijëvjeçarit të parë deri në periudhën e mesjetës së vonë, duke cituar autorët më në zë që i janë referuar që në lashtësi zonës ku shtrihet Voskopoja dhe Korça, ai flet për popullatat, ndikimet, luftërat dhe qytetërimet, duke cituar autorë e studiues seriozë si Abel Otto, Arnaudoff M, Diehl Charles, Anastasiou G., Fallme-rayer J. etj.

Për nga pikëpamja kompozicionale kjo vepër voluminoze me rreth 400 faqe, ndahet në 24 kapituj, ku në secilin prej tyre trajtohen tema të ndryshme, duke filluar që nga themelimi i Voskopojës, popullatave në të, zhvillimeve urbane sociale e kulturore, figurave të shquara në dimensione evropiane dhe botërore që nxori ky vend, kultivimit të veçantë të artit, kulturës dhe arsimit këtu, objekteve të kultit dhe shtypshkronjës, botimeve në të dhe rëndësisë së madhe që pati Akademia e Voskopojës në kultivimin e gjuhëve ballkanike dhe në emancipimin e zonës.

Në mënyrë të veçantë autori flet për marrëdhëniet e Voskopojës me qendrat më të përparuara të Evrpës Perëndimore e Qendrore, me ngulimet e voskopojarëve dhe kontributet e tyre në këto qendra etj., pa harruar të japë të dhëna të sakta për gjeopolitikën e periudhave në fjalë për qëndrimet e Voskopojës dhe aleancat e saj të heshtura kundër Turqisë, siç janë p.sh. lidhjet dhe ndihma e madhe me të holla që ky qytet i jep Katerinës së Rusisë në luftërat e saj kundër ushtrive turke etj. Në mënyrë të detajuar me të dhëna të plota dhe elementë burimorë të mirëqëmtuar, autori përshkruan shkatërrimet e njëpasnjëshme të Voskopojës që nga ai fatal i shtatorit të vitit 1769 deri tek ai i fundit i vitit 1916. Për nga të dhënat dhe risitë që sjell ky libër përbën ndoshta një nga monografitë më të mira dhe më të plota për qytetin dhe fenomenin Voskopojë ndër dhjetëra e dhjetëra libra të shkruar për të nga autorë të ndryshëm në kohë dhe vende të ndryshme. Veç të tjerash ky punim shquhet për bibliografinë tejet të pasur dhe të përzgjedhur, e cila flet për një punë të kujdesshme të autorit në fjalë.

Përveç këtyre librave imzot Joakimi ka shkruar dhe disa vepra të tjera si O Kastorias Dhionisios Mandoukas (1648-1741) (Mitropoliti i Kosturit Dionis Mandukas 1648-1741). Në këtë vepër flitet për një figurë shumë të madhe iluministe me orgjinë voskopojare, i cili e ushtroi aktivitetin e tij si mitropolit i qytetit të Kosturit, për Dionis Mandukën dhe veprën kishtare pedagogjike e filologjike të tij etj.

Ndërkohë vepra e tij, e cila nuk e ka parë ende dritën e botimit, është tepër interesante dhe me vlera të veçanta. Nga të dhënat e nxjerra mësojmë se ai ka lënë shumë studime të rëndësishme të pabotuara, prej të cilave përmendim: 1. Berati dhe juridiksioni shpirtëror i këtij vendi, Apolonia, Nimfeon, Aulona, Kanina, Orikumi, Amantia, Gllavenica, Sason (Sazani). 2. Korrigjime dhe të dhëna të tjera në monografinë e Gleizerit për Kryepiskopatën Autoqefale të Ohrit. dhe 3. Krishterimi në Shqipëri.

Është për të ardhur keq që figura të tilla si ajo e Imzot Joakimit për vetë kushtet dhe rrethanat e kohës kur jetuan, nuk patën mundësinë që të qëndronin dhe të punonin gjatë gjithë kohës në vendin e tyre për të kontribuar ashtu siç dëshironin. Gjithsesi kontributi i tij mbetet tepër i çmuar si në aspektin religjioz e arsimor, ashtu edhe në atë shkencor edhe për Shqipërinë.

Marrë nga revista “Kërkim”, nr. 6