Prof.Dr. Reshat Nexhipi

[PLAKU]

NJERIU I NDJEKUR 50 VJET NGA UDBA JUGOSLLAVE

Ky konstatim fare qartë dëshmohet nga Dosja e tij prej rreth 500 faqesh, e shkruar nga “Udba” komuniste e Manastirit, por e diktuar nga këlyshët e saj, të njohur në popull si “kodoshë”, emrat e të cilëve profesori në fjalë nuk do t’i publikojë, për hatër, siç thotë ai, të fëmijëve të tyre dhe unitetit kombëtar.


Shkruan: Afrim Selimi

Para se të kalojmë te Dosja, për të argumentuar atë që qëndron në titull, duhet apostrofuar disa momente më shqetësuese nga jeta e prof. dr. Reshat Nexhipit: konfiskimi i mallit dhe shtëpisë, internimi i familjes së tij, në v. 1950 në Maqedoninë Lindore, kur ai ka qenë 11 vjeçar, shpallja për tepricë teknologjike në v. 1981 nga ana e Universitetit të Manastirit, status ky që zgjati 20 vjet deri në pensionimin e parakohshëm dhe djegia e shtëpisë së tij gjer në themel nga ana e huliganëve, duke i zhdukur edhe tërë librat dhe dhjetra dorëshkrime të gatshme për botim, të grumbulluara dhe të shkruara me sakrifica të mëdha dekada me radhë.

Të kalojmë tani në disa pjesë të Dosjes. Në dokumentin nr. 445/360, të datës 28. 06. 1979, veç tjerash, organet kompetent të Punëve të Brendshme të Manastirit, sjellin vendim për bastisje sekrete të shtëpisë së Reshat Nexhipit. Në dokumentin nr. 546, të 12. 07. 1990, thuhet: “Reshat Nexhipi është nacionalist i cili në Manastir, Resnjë (Prespë) dhe më gjerë përhap veprimtari irredentiste”, ndërsa në dokumentin nr. 172, të 23. 05. 1991, për të arsyetuar ndjekjet e mëtejshme ndaj Reshat Nexhipit, theksohet se babai dhe xhaxhai i tij ishin “pjesëmarrës më aktivë në bandat balliste, kurse i ati në Gjermani ishte anëtar i Organizatës Ekstreme “4000 Shqiptarë”. Në dokumentin nr. 78, të 20. 06. 1991, sillet vendim për përgjimin e telefonit të Reshat Nexhipit, me pretekst se ai, citoj: “Ka një rrjetë të gjerë separatistësh në Kosovë dhe përjashta vendit, kështu që përmes telefonit mund të zbulojmë shumë momente nga veprimtaria e tij separatiste”. Në dokumentin nr. 292, të 21.11.1991, thuhet se Reshat Nexhipi është organizator për themelimin e ShKShA. “Bashkimi”, në Manastir dhe se duhet përcjellë puna e tij në atë shoqëri, ndërsa në dokumentin nr. 1083 të 16. 11. 1993, shtohet se Reshat Nexhipi lot rolin kryesor në regjionin e Manastirit në drejtim të shkatërrimit me forcë të rendit kushtetues të Maqedonisë, duke dhënë instruksione, mendime, konstatime, etj., në funksion të planeve të veta antiqeveritare. Dhe, fare në fund, në dokumentin nr. 628, të 29. 11. 1995, sillet vendimi që Reshat Nexhipi të thirret në bisedë informative, për shkak se ai qenka iniciatori për hapjen e gjimnazit shqip në Manastir, për themelimin e Degës së parë njënacionale të PPD-së në këtë qytet, për organizimin e Referendumit për autonomi tokësore, politike dhe kulturore... organizator për bojkotimin e regjistrimit të popullsisë, përkrahës i pakompromis i themelimit të Universitetit të Tetovës, etj. Dhe jo vetëm që silleshin vendime por ato edhe zbatoheshin. Kështu, në “Flakën” e 17 dhjetorit, 1994, thuhet se R. N. ishte thirrur në bisedë informative dhe ishte mbajtur 4 orë në polici.

Prof.Dr. Reshat Nexhipi

Lidhur me shqetësimet dhe peripecitë e Reshat Nexhipit, po prezantojmë edhe shënimin e shtypit maqedonas, gjegjësisht i gazetës “Bitollski Vesnik”, (Gazeta e Manastirit), e cila më 29 janar 1992, Reshat Nexhipin e krahason me Eduard Kardelin, sepse, “derisa ai në heshtje vepronte për sllovenët, ky i dyti këtë punë e bënte për shqiptarët”. Shqetësime të mëdha Reshat Nexhipi ka pësuar edhe me magjistraturën dhe doktoratën të cilat, për shkak të pengesave të ndryshme në arkivat e shtetit si dhe veprimtarisë të disa kodoshëve, zgjatën plot 12 vjet.

Duhet thënë se tëra këto shqetësime kishin për qëllim që të detyrojnë të vetmin intelektual shqiptar me dy tituj shkencor, të braktisë vendlindjen e Alfabetit, sepse ai vazhdimisht polemizonte me autorë maqedonas për çështje kombëtare, sidomos për historinë e Manastirit, duke theksuar se banorë më të vjetër të kësaj ane ishin stërgjyshet e shqiptarëve, Pellazgët e para 120 shekujve të kaluara dhe ilirët e para disa mijë vjetëve, kurse sllavët maqedonas ardhacakë të shekullit VI të erës sonë, etj. Këto konstatime Reshat Nexhipi i ka theksuar, përveç të tjerave edhe në këto polemika:

1. Aleksandar Makedonski im pripaѓa na Albancite. (Leka i Madh i takon shqiptarëve), Fokus, nr. 38, 08.03.1996.

2. Bez poznavave na albanskiot jazik i pismo ne mo`e da se razbere Stara Makedonija. (Pa njohjen e alfabetit dhe gjuhës shqipe nuk mund të kuptohet historia e Maqedonisë së Vjetër). Fokus, nr. 41, 1996.

3. Albancite ne se emigranti vo Bitola, tuku najzaslu`ni za nejzinoto sozdavawe i afirmacija. (Shqiptarët nuk janë emigrantë në Manastir, por më të merituarit për formimin dhe afirmimin e këtij qyteti). Nova Makedonija, 19 qershor, 2000.

4. Tome ^ukalka “~uka” vo prazno. (Tome Çukallka “troket” në bosh). Nova Makedonija, 22 korrik, 2000. (Ky krijues maqedon, veç tjerash tentoi të mohonte origjinën shqiptare të familjes Qiriaze)

5. Akademikot Kaplan Burovi] ostavi crna damka vo Bitola. (Akademiku Kapllan Buroviqi la një njollë të zezë në Manastir). Bitollski Vesnik, 9 nëndor, 2005. (Ky akademik tentoi të demantojë origjinën ilire të shqiptarëve)

Polemika të ashpra, Reshat Nexhipi, ka pasur edhe lidhur me emrin e Maqedonisë, duke sugjeruar se, më i përshtatshëm për maqedonasit dhe të tjerët do të ishte emri Sllovenska Makedonija, ndërsa për shqiptarët emri Emadhia, që ishte emri i parë i Maqedonisë të Vjetër dhe që ka kuptim shqip, e madhe, ose emri i përbashkët Maqedonia Sllavo-Ilire, etj.


Manastiri

Reshat Nexhipi tëra këto shqetësime i përballoi, sepse, siç thotë në një intervistë të tij, “Kur dihet qëllimi nuk duhet humbur durimi”. Ky durim dhe shpresë bënin që ai mos e ndërpresë veprimtarinë e tij kombëtare, publicistike dhe shkencore. Ja vetëm disa citate nga shtypi i përditshëm në lidhje me këtë: Në “Flakën” e 31 tetorit, 1993, qëndron shkrimi me titull “Ç’tregoi simpoziumi 100 vjet VMRO dhe 90 vjet nga Kryengritja e Ilindenit”, ku thuhet: “... Historianët maqedonas në atë moment menduan se në mesin e tyre nuk gjendet asnjë shqiptar, por aty u gjend historiani i njohur shqiptar, i cili nuk mundi t’i durojë dhe të pajtohet me të pavërtetat historike, reagoi në mënyrë siç i ka hije një shkencëtari të civilizuar dhe i armatosur me dije deri në dhëmbë. E ai ishte dr. Reshat Nexhipi... Paraqitja e tij në foltore dhe prezantimi i argumenteve historike tronditi më së shumti Vlladimir Gollubovskin, por edhe shkencëtarët maqedonas të cilët, duke mos qenë në gjendje që t’i kundërvihen këtij shqiptari të vetëm me kundërargumente nuk dinin si të vepronin kështu që të gjitha gjasat ishin që replikat e të gjithëve kundër njërit të shndërrohen në incident, por, falë gjakftohtësisë dhe mençurisë së drejtorit të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Maqedonisë, dr. Ksente Bogoev, nuk ndodhi gjë, sepse ai me fjalë të zgjedhura e përmbylli Simpoziumin, kurse drejtoresha e Arkivit historik të Krushevës, zonja Viktorija Peti (me të cilën polemizonte Reshat Nexhipi) u zhduk sikur e gëlltiti dheu i zi”. Ndërsa në “Flakën” e 30 gushtit, 1994, lexojmë: “... Që të flitet për personalitetin e dr. Reshat Nexhipit dhe për përcaktimet ideologjike dhe patriotike të tij, duhet një mençuri e përsosur... Ai është viktimë e parë dhe e fundit në këtë pjesë të Maqedonisë, pas ngjarjeve të Kosovës. Fundosja e anijes së tij fillon qysh në vitin 1981, kur për shkaqe politike u suspendua nga detyra e ligjëruesit të historisë kombëtare në Akademinë Pedagogjike të Manastirit... Kontributin e dr. Reshat Nexhipit edhe gjatë periudhës komuniste edhe gjatë asaj post komuniste mund ta vlerësojnë vetëm njohës të mirë të shkencës... Gjatë 4 viteve pluraliste aktivitetet e dr. Reshat Nexhipit ringjallën Manastirin nga të “vdekurit”. Me nismën e tij u themelua SHKASH Bashkimi, e cila ngriti moralin kombëtar në mesin, jo vetëm të manastirasve por edhe në mesin e presparëve... Ju lutem lexoni gazetën “Dello” nr. 55 të këtij viti dhe do të shihni se çfarë shkruan për dr. Reshat Nexhipin në lidhje me vendosjen e kryqit në Sahat Kullën e Manastirit”.

Veprimtarinë kombëtare, publicistike dhe shkencore të Reshat Nexhipit e kanë çmuar mjaft publicistë shqiptarë. Kështu, në “Flakën” e 5 shkurtit, 2003, fjala vjen, qëndron artikulli me titull “Kompliment publik për prof. dr. Reshat Nexhipin”, dhe më pas shtohet: “E kam të qartë se këto pak fjalë që do t’i them për z. Reshat Nexhipin janë shumë simbolike në krahasim me veprën e Tij profesionale-historike, publicistike dhe mbi të gjitha patriotike, por nuk munda që t’i kundërvihem ndërgjegjes sime dhe mos shkruaj këto pak fjalë në letër për kontributin e madh të këtij veprimtari të kombit tonë. Historianin dhe analistin e shquar shqiptar, zotëri Reshat Nexhipin e njoh nga pranishmëria e tij në mjetet e informimit, të shkruara dhe elektronike. Kam bindjen se opusi i tij publicistik është shumë i pasur dhe i dokumentuar me ndriçimin e faktologjive historike. Ky zotëri, që moti i është rrekur me përkushtim çështjes kombëtare shqiptare pa hamendje dhe droje për pasojat nga regjimi komunist, i cili personat e këtillë gjithmonë i ka pasur në shënjestër. Dorën në zemër, rrallë kush bën sakrifica të këtilla... ai ka shfrytëzuar çdo rast, aq sa ka pasur hapësirë, qoftë në shtyp, radio, televizion ose në tubime shkencore, politike, publike, etj., ku ka bërë përpjekje pa kurrfarë hezitimi për ndriçimin e të së vërtetës historike si dhe të problemeve preokupuese nga jeta e përditshme e shqiptarëve në trojet e tyre shekullore. Si në shumë raste, edhe në “Flakën” e 15 janarit, 2003, R. Nexhipi paraqet dëshmi të shkruara në mediat në gjuhën maqedonase, por edhe nga deklaratat e studiuesve të huaj, të cilët kanë njohuri të bazuara në fakte se në Maqedoni jetojnë 40 % shqiptarë ose 55 % të banorëve në Maqedoni janë të religjionit islam... Z. Reshat Nexhipi në këtë mënyrë iu apelon zyrtarëve kompetent që ta ndriçojnë këtë të vërtetë. Mendoj se ka nevojë që shumëçka të mësohet nga mesazhet universale të z. Reshat Nexhipit i cili sugjeron që të mos bëhen gabime strategjike në dëm të popullit të shumëvuajtur shqiptar, e veçanërisht shpreh domosdoshmërinë e flakjes së ndjenjave karrieriste dhe interesave personale ose grupore burokratike. Mendimet e këtij studiuesi duhet të kenë konsideratë, veçanërisht nga përfaqësuesit tanë politik (pa ngjyra partiake) në vendimmarrjet me peshë strategjike për kombin tonë... I vetëdijshëm se kontributi i z. Reshat Nexhipit meriton një analizë dhe qasje më të thukët, por le të jetë ky shkrim një apel: - Patriotët t’i respektojmë edhe sa janë gjallë! Ju lumtë zotëri Reshat për kontributin që keni dhënë dhe jepni në favor të interesit mbarëkombëtar shqiptar”.

Mos harrojmë se Reshat Nexhipi është autor i nja rreth 300 shkrimeve nga sfera e historisë, dhjetra fejtone, po aq intervistave dhe polemikave me autorë maqedonas etj., me gjithsejtë rreth 4000 faqe, që do të thotë rreth 20 libra të formatit mesatar, prandaj edhe jo rastësisht Komisioni recensues pranë UEJL, i përbërë edhe prej përfaqësuesit të Evropës i caktoi titullin më të lartë universitar - profesor ordinar, kurse Shoqata e Historianëve Shqiptarë në Maqedoni e propozoi për kandidat të mundshëm për akademik, por përmes reagimit në “Faktin” e 10 dhjetorit, 2004, e refuzoi propozimin, me arsyetimin se nuk do të jetë anëtar i një institucioni në të cilin qëndrojnë disa njerëz të padëshirueshëm, me pikëpamje albanofoe etj.

Meqë ky vit është edhe 70-vjetori i lindjes prof. dr. Reshat Nexhipit, ky historian ka përgatitur për botim 6 libra të formatit mesatar, me këta tituj:

1. Manastiri nëpër shekuj, me theks të veçantë në Kongresin e Alfabetit (Me rastin e 100-vjetorit).
2. Në kërkim të gjenezës shqiptare, 12.000 vite të vjetër.
3. Ç’kanë bërë shqiptarët për popujt e tjerë të botës.
4. Vende jashtë Shqipërisë me elemente iliro-shqiptare.
5. Kush ç’ka thënë për shqiptarët dhe stërgjyshërit e tyre – pellazgët dhe ilirët.
6. Miqtë dhe armiqtë e popullit shqiptar në të kaluarën dhe sot, me theks të posaçëm, lidhur me Pavarësinë e Kosovës.

Autori i këtij artikulli ka bërë përgatitjen kompjuterike të 6 titujve të sipërm, por cilat nga këto vepra do të ketë fat të dalë në dritë, kuptohet nga se varet.

Printuar më: 11 02 2012 / 10:32 | MATERIALI ËSHTË MARRË NGA PORTALI DERVINA.COM

[PLAKU]

» Intervistë me prof. dr. Reshat Nexhipin, me rastin e 99-vjetorit të Kongresit të Alfabetit
Postuar më datën: 2007-11-15 16:54:29 nga admin1 :: Kategoria: Intervista
Dervina


Kontributi i Skënderbeut dhe Ali Pashë Tepelenës për shndërrimin e Manastirit në qendër vilajeti dhe në vendlindje të Alfabetit Shqiptar



Nga: Afrim SELIMI

Qysh në fillim duhet të them se këtë bisedë e kam titulluar në këtë mënyrë, pa u konsultuar me bashkëbiseduesin në fjalë, prandaj kërkoj falje prej tij, nëse ky titull i duket si i paqëlluar. Veprova kështu, jo vetëm për të bërë këtë bisedë sa më atraktive për lexuesit, por duke u bazuar edhe në një fejton të tij kushtuar Kongresit të Manastirit, në të cilin përmenden edhe dy kolosët e prezantuar në titull. Prandaj edhe bisedën e fillova pikërisht me këta të dy.

A.S.: Z. Reshat, çfarë lidhje ka Skënderbeu me Alfabetin e Manastirit?

R.N.: Kjo pyetje, në shikim të parë, duket si absurde, por është tepër e qëlluar nga ana Juaj. Ja pse: Kongresi i parë i Manastirit nuk do të ndodhte sikur ky qytet mos ishte qendër vilajeti, e, për këtë, në mënyrë indirekte ka kontribuar edhe rezistenca e shqiptarëve, duke filluar nga koha e Skënderbeut. Pushtuesit osmanë, me të shkelur në Manastir, shqetësime të mëdha patën pikërisht nga rezistenca në fjalë, në krye me heroin ynë kombëtar. Ky, përveç asaj që ka dashur Manastiri, themeluar nga stërgjyshërit e tij – Linkestët, mos mbetet në duart e osmanëve, deshën të hakmerren edhe për helmimin e vëllezërve të vet nga ana e sulltanit. Ky i fundit, i vetëdijshëm që me forcë nuk do mund të përballojë dot Skënderbenë, trimërinë e të cilit e kishte njohur derisa e kishte peng, vendosi ta qetësojë përmes islamizimit të shqiptarëve. Për ta kryer këtë, patjetër duhej të ngrihen objekte fetare islame në Manastir. Prandaj, nuk ishte gjë e rastit që xhamia e parë në Ballkan u ngrit pikërisht në këtë qytet dhe atë, me iniciativën e një komandanti të shquar turk i cili posa ishte kthyer nga një betejë e pasuksesshme me shqiptarët e Skënderbeut, vetëm disa vjet pas vdekjes të këtij të fundit. Pas xhamisë të parë, filluan të ngrihen edhe të tjera, numri i të cilave, në fund, mbërriti në 72, gjë që e shndërroi Manastirin në qendër më të rëndësishme dhe më atraktive fetare në Ballkan. Për këtë pra, në mënyrë indirekte, ka kontribuar edhe Skënderbeu dhe rezistenca shqiptare në përgjithësi.

A.S.: Nga kjo që thatë del se shqiptarët rezistuan kundër pushtuesve osmanë më tepër se çdo popull tjetër që jetonte në Manastir në atë kohë. Pse?

R.N.: Historia ka dëshmuar se ai që rruan pragun e shtëpisë së tij, reziston më tepër nga mysafiri. Nëse këtë shtëpi rastësisht e përfshin zjarri, mysafiri do dalë prej saj, për të shpëtuar jetën, kurse i zoti qëndron deri në fund dhe bën çmos për ta shuar zjarrin, duke sakrifikuar jetën. Ose, për ta elaboruar më mirë përgjigjen e pyetjes Tuaj, do shërbehem me një shembull mjaft të thjeshtë, por me plot kuptim. Nëse një fëmijë mban në dorë para të veta, vështirë është që t’ia marrish, e nëse ato para i ka të vjedhura, menjëherë ti jep dhe ia mbath këmbëve, sepse si ka fituar me djersë. Besoj se u kuptuam.

A.S.: Ti kthehemi Skënderbeut. Manastiri, përveç qendër fetare, siç thatë Ju, më vonë, u bë edhe qendër ushtarake, sa rezistenca e Skënderbeut dhe e shqiptarëve pas vdekjes së tij, kontribuoi në këtë drejtim?

R.N.: Kontributi është shumë i madh. Sepse, edhe pse një pjesë e madhe e shqiptarëve, për ti shpëtuar asimilimit të egër sllav, përqafoi islamizmin, por ata nuk e pranuan sundimin osman, kështu që, rezistenca shqiptare nuk u ndërpre. Kjo e detyroi sulltanin të sjellë forca të mëdha ushtarake, për nevojat e të cilëve u ngritën objekte të ndryshme ekonomike etj, në Manastir, të cilat këtij qyteti ia ndryshuan krejtësisht tiparet ose fizionominë, duke e shndërruar në qendër vilajeti dhe në qytet konsujsh, gjë që, mundësoi që Manastiri të shndërrohet edhe në Qendër të Lëvizjes Mbarëkombëtare Shqiptare, me vepra të shumta atdhetare, siç është edhe Kongresi i Alfabetit.

A.S.: Në këtë drejtim, siç thuhet në titullin e kësaj bisede, ka kontribuar edhe Ali Pashë Tepelena. Si?

R.N.: Edhe ky, si kundër Skënderbeu, përveç që ka dashur Manastiri, si vatër e vjetër ilire, mos mbetet nën turqit, hakmerrej edhe për vrasjen e vjehrrit të tij, Kapllan Pashës, të cilit, akoma pa zbritur nga kali, ia prenë kokën dhe e lanë në atë gjendje të mjerueshme disa ditë me radhë në një shesh të Manastirit.

A.S.: Në një shkrimin Tuaj, kushtuar Ali Pashë Tepelenës, qëndron konstatimi se kontributi i këtij vigani të madh shqiptar në lidhje me çështjen e posa përmendur, lidhet edhe me vllehtë. Pse?

R.N.: Po, ashtu është. Ali Pashë Tepelena, dogji Voskopojën dhe disa vende të tjera, jo për ti plaçkitur, siç thonë kundërshtarët e tij, por për t’ia shkulur rrënjët e propagandës greke. Kjo djegie bëri që shumë familje vllahe nga ato vende, të shpërngulen në Maqedoni, pra edhe në Manastir. Këta vllahë, njihnin nga disa gjuhë dhe zanate dhe si të tillë i dhanë impuls të veçantë zhvillimit ekonomik, gjegjësisht tregtisë dhe zejtarisë, gjë që edhe më tepër i hapi rrugë Manastirit për t’u shndërruar në qendër vilajeti, pa të cilin nuk do të mbahej dot Kongresi i Alfabetit.

A.S.: A mund ta elaboroni këtë më detajisht?

R.N.: Manastiri si qendër e rëndësishme ekonomike, u mundësoi disa familjeve shqiptare, të pasurohen dhe një pjesë të pasurisë ta shfrytëzojnë në dobi të veprave kombëtare, siç ishte edhe Kongresi i Manastirit. E them këtë, sepse ky kongres zgjati rreth 10 ditë dhe kërkonte shpenzime të mëdha, të cilat rranë kryesisht në kurriz të familjeve të pasura, siç ishin ajo e Gërmenjve, në hotelin e të cilëve – “Liria”, u mbajt kongresi në fjalë, si dhe ajo e Qiriazëve, familja më patriotike në mbarë kombin shqiptar dhe në të gjitha epokat pas asaj të Frashëllinjëve, prej të cilës fitoi frymëzimin e saj kombëtar dhe atdhetar.

A.S.: Kësaj familje, gjegjësisht, rolit të saj në Kongresin e Alfabetit, Ju i keni kushtuar edhe një fejton të veçantë. Prandaj, do të ishte mirë sikur të na thoshit diçka më tepër për të.

R.N.: Kjo familje përbëhej prej 5 anëtarëve, 3 meshkujve dhe 2 femrave, secili më patriot se tjetri. Për këtë ka kontribuar, siç thamë, familja e Frashëllinjëve, posaçërisht bilbili i gjuhës shqipe - Naim Frashëri. Ky, veç tjerash, i ka mundësuar Sevasti Qiriazit, të kryejë me sukses dhe në kohë fakultetin e mësuesisë në Stamboll dhe gjatë ceremonisë së diplomimit, i dha porosi të tilla kombëtare, të cilat ajo i respektoi dhe i realizoi në maksimum. Sevastia dhe motra e saj Parashqeva njihnin nga 8 gjuhë dhe si të tilla ishin femrat më të emancipuara në Ballkan, kurse e dyta ishte e vetmja femër në botë, në Konferencën e Paqes në Paris, më 1919-1920. Librat e Naim Frashërit ishin pasuria më e madhe e familjes Qiriaze. Nga shkrimet e tij ishte frymëzuar sidomos Gjerasim Qiriazi, gjë që shihet edhe në vjershat e tij, siç ishte edhe strofa në vijim:

Do punoj për mëmëdhenë
Gjithë jetën sa të roj,
Do ti zgjoj edhe ata që flenë,
Kështu jetën ta mbaroj.

Patriotizmi i Naim Frashërit kishte frymëzuar edhe nënën e Qiriazëve, e cila, edhe pse e pashkolluar, kontribuoi tepër në shkollimin e fëmijëve të saj dhe e cila nuk lejonte që në shtëpinë e saj të flitet gjuhë tjetër përveç shqipes, kështu që aty hynin e dilnin vetëm patriotë të shquar, posaçërisht para, gjatë dhe pas Kongresit të Manastirit. Në shtëpinë e saj mbaheshin mbledhjet e fshehta që kishin të bëjnë, jo vetëm me Alfabetin, por edhe me çështjen e çlirimit të vendit nga sundimi 5 shekullor osman. Këtë përgjigje të pyetjes tuaj, lidhur me Qiriazët, e zgjata një çik më tepër për të konstatuar se pa këtë familje Manastiri nuk do të bëhej dot qendra e Lëvizjes Kombëtare, pra, as edhe vendlindje e Alfabetit shqiptar.

A.S.: Në oborrin e kësaj familje, sa kam lexuar nga shkrimet tuaja, u ngrit edhe Shtypshkronja Universale Shqiptare...

R.N.: Po, ashtu është. Për ngritjen e saj u vendos në Kongresin e Manastirit. Nga kjo shtypshkronjë dolën 300 tituj të shkrimeve, librave, abetareve dhe publikimeve të ndryshme shkencore etj., në 13 gjuhë të botës të cilat disperzoheshin në të katër anët e rruzullit tokësor, gjë që çështjen shqiptare e afirmoi tepër në tërë anët e Globit dhe hapi rrugën drejt Pavarësisë së Shqipërisë. Pikërisht këtu qëndron roli i familjes Qiriaze dhe i Kongresit të Alfabetit, në të cilin, siç thashë, ra vendimi për ngritjen e Institucionit në fjalë.

A.S.: Kur jemi te Pavarësia, Ju, një fejtonin tuaj e keni titulluar si “Kongresi i Manastirit – urrë midis Lidhjes së Prizrenit dhe Pavarësisë së Shqipërisë”, Ju lutem të thoni diçka rreth këtij konstatimi.

R.N.: Sa i takon Lidhjes së Prizrenit, atje u aktualizua nevoja e aprovimit të Alfabetit të përbashkët. Prandaj, jo rastësisht, vetëm disa muaj pas kësaj, gjegjësisht gjatë vitit 1879, u krijua Alfabeti i Stambollit, i njohur edhe si Alfabeti i Sami Frashërit, sepse ky me duart e veta i krijoi germat e atij Alfabeti, i cili u vlerësua lart në Kongresin e Manastirit. Ndërsa, lidhje e Kongresit me Pavarësinë e Shqipërisë qëndron në faktin që para këtij kongresi, shqiptarët përdornin alfabete të ndryshme, të cilat, jo vetëm që pengonin komunikimin normal midis tyre, përmes letrave, por shkaktonin edhe grindje, sepse bihej nën ndikim të vendeve nga të cilat fitohej alfabeti. Me aprovimin e Alfabetit të Manastirit, pengesat në fjalë si dhe grindjet, morën fund, gjë që hapi rrugën e trasuar nga Lidhja e Prizrenit drejt Pavarësisë së Shqipërisë, e cila u realizua në të njëjtin muaj, pas 4 vjet nga Kongresi i Manastirit.

A.S.: Z. Reshat, edhe një pyetje. Si ishte atmosfera para objektit të Alfabetit ditën e fillimit?

R.N.: Ishte 14 nëntori 1908. Dëbora kishte mbuluar Pelisterin piktoresk dhe kulmet e shtëpive të Manastirit. Megjithëkëtë, qysh në orët e para të mëngjesit, para objektit ishin grumbulluar qindra shqiptarë e të tjerë, të cilët të ftohtin e përballonin përmes këngëve dhe valleve kombëtare, gjë që krijonte përshtypjen sikur aty bëhet ndonjë dasmë e madhe shqiptare. Para objektit, në të dy anët e Dragorit, ishin mbledhur edhe më tepër se 100 nxënës shqiptarë të cilët mësonin në shkollat e mesme, sidomos në Gjimnazin turk të Manastirit që ndodhej pranë objektit të Kongresit. Në atë gjimnaz kishte edhe 4-5 profesorë shqiptarë, midis të cilëve edhe Bajo Topulli, zëvendës drejtor i atij institucioni arsimor. Këngët dhe vallet pushuan në momentin kur filluan të vijnë kongresmenët të cilët ishin ajka e kombit të atëhershëm shqiptar, siç ishin: Mitat Frashëri – kryetar i kongresit, kurse më vonë edhe i Ballit Kombëtar, Gjergj Fishta – “Homeri shqiptar”, Luigj Gurakuqi, Shain Kolonja – dhëndër i Naim Frashërit, etj. Përqafimet dhe lotët nga gëzimi nuk kishin fund. Interesant ishte fakti që midis kongresmenëve kishte myslimanë, të krishterë, sinitë, bektashinj, ortodoksë, katolikë, protestantë, toskë, gegë, çamër, labër, etj. Prandaj edhe para objektit ishin të pranishëm njerëz pothuajse të tëra konfesioneve në fjalë. Pas kësaj ceremonie madhështore, njerëzit u kthyen nëpër shtëpitë e veta duke pritur padurim epilogun, kurse pjesëmarrësit e Kongresit hynë në sallën e madhe, e cila sot nuk ekziston më dhe pas disa mbledhjeve të njëpasnjëshme, aprovuan Alfabetin. Kështu që, kongresmenët, të shprehem në mënyrë figurative, luajtën rolin e krushqve të cilët nga ky objekt, gjegjësisht nga Manastiri, morën “nusen” më të mirë e cila rreth një shekull po i shërben dhe sa të jetë bota do t’i shërbejë tërë shqiptarëve kudo që kanë jetuar dhe do jetojnë pas këtej.

A.S.: Në një shkrimin tuaj, konstatoni se pa Hyrijetin nuk do të ndodhte Kongresi i Manastirit. Mirëpo, ky Hyrijet vlente edhe për popujt e tjerë që jetonin në këtë qytet. Sa e di unë, këta popuj nuk bënë ndonjë vepër të rëndësishme në Manastir. Pse?

R.N.: Shikoni. Revolucionin xhonturk që solli Hyrijetin, e filloi dr. Ibrahim Temo nga Struga në Stamboll, kurse e realizoi bashkatdhetari i tij - Nijazi Be Resnja më 1908 në Manastir. Pra, pa shqiptarët, nuk do të ndodhte Hyrijeti. Xhonturqit të cilët u kapardisën në krye të shtetit, ishin të vetëdijshëm për këtë, prandaj s’kishin guxim as edhe fytyrë që të pengonin Kongresin e Alfabetit, edhe pse ky ishte në dëm të Perandorisë osmane, sepse zëvendësoi alfabetin e mëparshëm, turko-arab, dhe krijoi kushte për Pavarësinë e Shqipërisë, gjegjësisht për ndarjen e këtij shteti nga Turqia.

A.S.: Nga kjo që thatë gjer tani, del përfundimi se historia e Manastirit është e pasur me plot ngjarje të lavdishme për popullin shqiptar. Por, çka mbetur sot nga kjo histori në këtë qytet?

R.N.: Asgjë. Nga Shtypshkronja Universale s’ka as nam as nishan, edhe pse ajo ka afirmuar tepër emrin e këtij qyteti dhe sikur të ishte vepër e ndonjë maqedonasi, kushedi se çfarë përmendore do të vendosej aty. Madje, as emrin e ndonjërit nga 5 anëtarët e familjes Qiriaze ku u ngrit ajo shtypshkronjë nuk e ka marrë, të paktën ndonjë rrugicë e qytetit. Objekti ku u mbajt Kongresi është në ditë të hallit, gabim ky që duhet të korrigjohet, sidomos tani kur po bëhen përgatitje për manifestimin e 100-vjetorit. Ajo që ka mbetur si gjurmë, të cilën autoritetet albanofobe s’kanë mundur ta zhdukin, është emri i fushës së Pellagonisë, që kujton Pellazgët e para 12.000 viteve të kaluara, si dhe Heraklea Linkesits, që kujton fiset ilire – Linkestët, emri i lumit Dragor, që ka të bëj me fjalën shqipe dragua, si dhe emri sllav i Manastirit – Bitola, që ka të bëjë me fjalën shqipe i butë. Sikur këto sqarime ti dinin autoritetet serbe dhe komuniste maqedone, me siguri do tua ndërronin emrin.

A.S.: Zakonisht, çdo gazetar, i bën pyetjen bashkëbiseduesit për punën e tij aktuale. Kjo pyetje vlen edhe për Ju z. Reshat.

R.N.: Jam pothuajse në përfundim të dorëshkrimit me titull “Ç’kanë bërë shqiptarët dhe stërgjyshërit e tyre – Pellazgët dhe Ilirët për popujt e tjerë të botës”. Por, që të dalë në dritë ky dorëshkrim relativisht mjaft voluminoz, kërkon shpenzime, të cilat unë nuk i posedoj, kurse rolin e lypsarit nuk e bëj dot.

A.S. Ju faleminderit dhe Ju dëshiroj suksese për daljen sa më shpejt në dritë të këtij dorëshkrimi me vlera të pallogaritshme kombëtare.

R.N. Ju faleminderit edhe Ju për këtë bisedë.

Autori i kësaj bisede është kryetar i Shoqatës Shqiptare.
“DORA” - Manastir

[PLAKU]

Zeri i alfabetit 2006 Manastir (Reshat Nexhipi) 3








Zeri i alfabetit 2006 Manastir (Reshat Nexhipi) 4










Zeri i alfabetit 2006 Manastir (Reshat Nexhipi) 5