Liljana Hoxha: "Nexhmija te mos sulmoje, por t'i kerkoje falje shqiptareve"
Liljana Hoxha u shpreh dje, se nuk ka pasur dijeni per historite fatkeqe gjate sistemit komunist, te bera publike se fundmi edhe ne filmin "Divorcet sipas stilit shqiptar", qe u transmetua te enjten e kaluar ne "Opinion" te Blendi Fevziut, ne Tv Klan. Nderkohe qe i cilesoi blof qesharak, akuzat e Nexhmijes apo, dhe Teuta Hoxhes, qe pretendojne se jane vjedhur dokumentet origjinale nga arkivi, te perfshira ne librin e gazetarit Blendi Fevziu. Gjate nje interviste per Sonila Mecon, ne Tv "Abc News", Liljana Hoxha akuzoi direkt Nexhmijen per sulmet ndaj librit te Fevziut. Kurse beri apel per pendese te atyre qe jane gjalle nga sistemi, per popullin shqiptar
Zonja Hoxha, ju keni qene po kaq e shqetesuar edhe kur keni ndjekur dokumentarin e shfaqur ne emisionin Opinion, te gazetarit Blendi Fevziu dhe shpjeguat se keni pasur nje ndjeshmeri personale si grua perballe tij. Eshte e pashmangshme kjo, ne gjykimin e nje njeriu qe ka qene prane njerezve qe drejtonin kete vend ate kohe.....
Une mendoj qe ndjeshmeria ime eshte si shqiptare, por eshte shume me e hidhur se sido qe te jete, une kam ndjeshmeri edhe per pjesetare te familjes. Une i perkas me gjak, nepermjet gjakut i perkas asaj familje. Dhe gjaku nuk mohohet, nuk shperfillet. Keshtu qe ndjeshmeria ime ka qene keqardhje per viktimat dhe tmerr per persekutoret. Une nuk jam persekutore. Por ndjej shume peshen e fajit te pergjithshem, por sidomos konkret, perderisa je atje nga fillojne ligjet. Ligje, pas te cileve fshihen te gjithe persekutoret, me gjithe perversitetin e tyre karakterial.
Ju kishit dijeni per kete histori zonja Hoxha, flas per ate periudhe?
Jo, absolutisht. Une kam folur ne nje interviste ne televizionin Klan. Ka qene shume e veshtire, per te thene se une nuk e kam ditur se cfare behet. Dhe e kuptoj kete paradoks, qe une te mos e dija. E kuptoj qe eshte paradoks. Por kjo tregon se kam jetuar ne nje bote ireale, sepse ajo bote ireale ndertohej rreth nesh per te na bere miope, te mos shohim. Meqenese nuk na shtypnin dot, ashtu sic kane shtypur pjesen tjeter te popullsise.
Kjo histori nuk publikohej aso kohe, faktet, sidomos me keto lloj martesash, midis shqiptareve dhe te huajve....
Absolutisht. Ne shtepi nuk eshte komentuar asgje.
Po ne rrethin shoqeror, ne punen tuaj..?
Absolutisht, nuk guxonte njeri te fliste. Une mendoj qe nuk guxonin as ne mes tyre. Ishte shume e zgjuar ajo gruaja e Pjeter Gacit, qe tregonte se si nuk mund te flitej as me njeri-tjetrin. Ishte e hidhur si histori qe u prishem me Bashkimin Sovjetik dhe iken grate. Po qe disa gra jane mbyllur, jane denuar dhe persekutuar, vetem se kane qene te huaja dhe familja e tyre eshte persekutuar, qe djali ka frike te jete djali i te emes, e me vone i sheh se kane vuajtur aq shume, sa qe u jane thare lotet. Une lutem, lutem qe te mos me thahen lotet.
Ky eshte krim i paster i shtetit ndaj te pafajshmeve...
Une e shikoj keshtu kete, jo vetem ne lidhje me grate e huaja, qe eshte nje histori specifike dhe shume atraktive per letersine, sic e ka trajtuar edhe Kadareja, por e marrim ne pergjithesi, ku edhe kjo histori sado specifike, sado e mprehte, futet tek e tera, te persekutimi i njeriut te thjeshte. Une e kam kuptuar luften per pushtet atehere, nuk mund te them se nuk e kam kuptuar. Mendoja se lufta per pushtet ishte likuidimi i njepasnjeshem i pushtetareve. Aty nuk mund te arrija se cili ishte fajtor dhe cili nuk ishte, sepse ishte ligji armik i popullit, e te tjera me radhe. Por te denosh njerezit me te thjeshte, te ushtrosh dhune te njerezit me te thjeshte, vetem e vetem per te krijuar terror psikologjik ne te gjithe Shqiperine, gjera qe une i kuptoj sot dhe i vuaj sot.
Eshte paranoje e sistemit dhe sistemi identifikohej me partine...
Eshte partia, simboli ishte Enver Hoxha. Jane gjera qe une nuk mund t'i mohoj, me gjithe lendimin qe kam kundrejt edhe portretit te tij. Ndaj kam ardhur qe, pak ndjeshmeri per ata qe kane bere keq, se nuk mundet te shtypet vite me radhe nje popull dhe t'u futet frika. Se edhe sot kane frike. Nuk akuzojme njeri per cfare ndodh, qe po shtypen njerezit me pa te drejte nepermjet ligjit, perkundrazi fshihen pas tij.
Eshte ndryshe kur ndodh kur liria eshte e fituar dhe kur liria nuk eshte...
Flas per atehere, por edhe sot qendron, pasi nuk kemi institucionin e pendeses. Gjithe njerezimi nuk e ka zgjidhur dot fajin kolektiv, jo e jo, por edhe personal, ne sistemet totalitare. Komunizmi perfundoi ketu ne nje sistem persekutues. Duke qene se 1 ne 3 shqiptare, ishte spiun sigurimi. Po kjo nuk eshte pak. Do te thote qe te kesh te gjithe shoqerine ne kontroll. Ne emer te ligjit, them se ne ate filmim jepen per here te pare hetuesit, kishte nje risi, qe per here te pare, sjell te persekutuarin dhe persekutuesin. Ne qofte se persekutuesi thote "dua vetem ligjin dhe asgje tjeter", dhe ate e beri me aq ftohtesi, sa ajo kryeprokurore thote "po kisha edhe une ato te miat'. Dua te them se dhe njerezit, ai qe i formulonte ligjet, ai do ta perzgjidhte edhe ligjzbatuesin. Sepse jo cdo njeri behet ligjzbatues. Ndaj ne sot, nuk kemi njerez qe te pendohen. Kjo me duket shume dramatike. E pres kete nga ata qe kane qene ne krye, Enver Hoxha ka vdekur, Ramiz Alia nuk eshte me, por nga ai dhe nga Nexhmije Hoxha, nuk pritej qe te pendoheshin. Po Fatos Nano, Gramoz Ruci, qe i perkasin asaj kohe, edhe te sotmen, duhet pak pendese, se koha kalon, sepse te gjithe e dine se ai sistem ishte absurd dhe prodhonte ngjarje absurde. Dhe falja vjen ne kohe brenda vetes.
Si e shikoni kete fryme qe mbizoteron ne median shqiptare?
Qendrimi im ka qene shume i qarte ne vite. Tani te mbledhura bashke, une po e nxjerr ne nje liber. Ka nje nderthurje te misterit te kaluares dhe te tashmes. Une nuk dua te ndalem gjate ketu. Perpos karakterit personal, ne ngelemi te pasheruar, ambicioze ndaj njeri-tjetrit, malinj, urrejme, por me e keqja eshte qe luftojme deri ne asgjesim, vdekje civile te tjetrit.
Kur me thoni se shume ceshtje nuk i dinit, shume shqiptare mund te jene skeptike ndaj kesaj....
Une jam e lumtur, se them se e kam gjetur vetveten ne raport me te shkuaren. Personalisht, une nuk e kam bere dot per te tjeret, por e kam bere publikisht, si di une ta bej, kam bere hapur akuzat e mia, vetem per nje individ, por nuk ka akuzuar kush per viktimat, ne ka qene ne emer te ligjit apo shperdorim, sepse shumica ka qene shperdorim. Eshte e Enver Hoxhes, thuhet se ka fakte. Une i kam pranuar, qe simboli eshte simboli dhe si simbol, ai meritoi, sikur e pesoi fatin. Me shume rendohet Enver Hoxha, por une nuk jam ne gjendje.
E keni lexuar librin per Enver Hoxhen te Blendi Fevziut?
Pergjithesisht, une nuk lexoj dot libra te tille, nga ndjeshmeria personale. Librin e Blendi Fevziut e lexova dhe mu duk i shkruar me tjeter kulture, jo me ate te shkruar deri me sot per Enver Hoxhen.
Ishte i vertete, per aq sa dini?
Per aq sa une lexova dhe lexova pjesen per te cilen une nuk e njoh Enver Hoxhen, mu duk me novator si stil. Pa mllef, e shkruar neutrale dhe pergezohet per menyren e te shkruarit. Deri ne fund nuk e lexova, sepse njeri jam edhe une. Nuk e lexova dot, nga frika se merrja vesh me shume, se turbullohesha. E lashe per qetesi personale. Jam ballafaquar me fakte qe nuk do te doja t'i dija. Mua me irriton zhurma dhe debati dhe sulmi, qe pati ai liber ne shoqeri. Cfare do te kete thene ai liber, sado i keq apo gjakatar te kete dale Enver Hoxha, libri nuk digjet. Nexhmije Hoxha reagon vetem ndaj Kadarese, per parathenien e Farih Balliut per zonjen e zeze, ku autori e vecon Nexhmije Hoxhen nga Enver Hoxha. Ne 1986, une i kam thene, per ate groteskun e kultit qe ju be Enver Hoxhes, ne dem te pasurise kombetare, qe "per te gjitha ti e ke fajin". Me tha: "mua mos me ndaj nga Enveri". Kam pse ta ndaj nga Enver Hoxha per shume ceshtje.
Ju i keni pasur ato dokumente qe Blendi Fevziu ka ne liber?
Une nuk i kam, por i di ku jane ato dokumente.
Ne ate kohe ishte teza qe Ramiz Alia do te merrte trashegimine e pushtetit....
Ramiz Alia ka bere trashegimine e pushtetit per vete dhe Nexhmije Hoxhen dhe per Ilirin, e nusen e Ilirit. Ramiz Alia do te ishte diktatori i dyte, sepse edhe ai ka vrare, se ka vrare ne kufij. Une i kam thene. Une kam qene qe asnje politikan i se kaluares, nuk duhet te jete sot. Sepse nuk duhen me figurat e vjetra, sepse ra komunizmi, erdhi pluralizmi, duhen politikane te tjere. Keshtu e shikoja ne ate kohe une. Une flas, sepse nuk kane folur te tjeret.
Cili do te ishte trashegimtari....
Trashegimtari do te ishte pas Ramiz Alize, Iliri. Teuta do te ishte Nexhmija e dyte.
C'rol ka luajtur Nexhmije Hoxha dhe familjaret ne ruajtjen e arkives personale te Enver Hoxhes?
Nexhmije Hoxha ka kontrolluar cep me cep e rrenje me rrenje te shqiptareve, se cfare behet ne Shqiperi, jo me arkivin personal te Enver Hoxhes. Nexhmije Hoxha disponon gjithcka te Enver Hoxhes, te djalit te saj, qe e ka bere hasha, se ka folur per semundjen e babait. Nexhmije Hoxha me Teuta Hoxhen, kane nxjerre fotografine time me Ilirin me Sali Berishen, qe ne ate kohe. Ajo foto ka dale prej tyre. Dhe une u habita, se nuk e dija qe ato kishin nje foto time personale. Habitem sa shume disponojne dhe kontrollojne ato. Ne Arkiv te Komitetit Qendror kane qene vetem dokumentet zyrtare, ditaret e punes. Te tjerat kane qene vetem ne duart e Nexhmije Hoxhes.
Pse aludon atehere, Nexhmija Hoxha se jane marre arkivat dokumentet?
Eshte sulm per Blendi Fevziun, ndaj digjet edhe libri i tij. Sepse libri i tij ka prekur pa dashur piken me te dobet te Nexhmije Hoxhes, se Enver Hoxha eshte gjetur i shtrire ne kohen, kur ajo flinte. Cfare nuk eshte thene per Enver Hoxhen dhe ajo nuk foli. Ajo ka strategjine qe te mbetet gruaja e Enver Hoxhes, bashkepunetorja e tij. Po arriti te dale profili i saj, kunder Enver Hoxhes, apo jo aq e vendosur sac duket, ajo te shkaterron.
Atehere, akuzat per marrje te dokumenteve...
Eshte blof qesharak.
Kush i ruante dokumentet?
Ato e dine kush i ruante, njerezit e tyre jane. E dine shume mire se kush i ruan. Dua ta them ne ate gjyqin e famshem, presionin qe bejne ato se kush. Ato akuzojne cilindo qe i ka marre, qe eshte flluske qesharake. Nexhmije Hoxha eshte 90 vjec, kurse Teuta Hoxha eshte pa fillore, pa te mesme, pa universitet dhe ka te gjitha veset e mundshme qe mund te kete nje grua, ndaj u perzgjodh nga Nexhmija qe te bente trashegimine. Ndaj te ne ka njerez qe nuk pendohen se jane te lidhur, e po u pendua njeri...
Pra, do te donit nje pendese?
Duhet nje pendese per popullin shqiptar, qe te bjere ne paqe dhe nuk duhen akuza nga ata qe tere jeten kete pune kane bere. Sulmi qe behet ndaj Blendi Fevziut sot, eshte nje qellim ne vetvete. Eshte agresion qe behet ndaj tij, per t'u hedhur tym se libri nuk ben.
Blendi i mori ne arkiv dokumentet...
Nese kane dale materiale te ketij arkivi, atehere i bie te jene kopje. Kopjet dihet kush i ben, i bejne njerezit e tyre. Nese eshte puna per rrjedhje te dokumenteve, qe jane dokumente autentike, doreshkrime origjinale, eshte blof se origjinalin e kane ato.
Besoni, se mund te gjykohet si meri e nje gruaje kjo...
Jam mesuar une me keto.
Libri juaj do jete nje deshmi e gjalle.....
Libri im eshte une, ai qe me beson sot, do te besoje edhe librin, ai qe nuk me beson, nuk do te besoje edhe librin.
Koha Jone
Krijoni Kontakt