"Like Someone in Love" -film japonez me regji te iranianit Abbas Kiarostami
C'fare ndodh kur nje regjizor (te pakten i famshem, siē thuhet rendom) nuk xhiron filma ne vendin e tij ? Pergjigja eshte e ndryshme ne funksion te regjizorit: per shembull, Woody Allen sillet si pordha neper breke kendej nga Europa dhe ben filma-kartoline si ky ketu ose si ky tjetri. Pra, turizem kinematografik. Ndersa me Kiarostamin, te cilit i eshte ndaluar te xhiroje ne vendlindjen e tij Iran, ndryshon disi puna : nese filmin e tij te parafundit e pat xhiruar ne Itali (The Certified Copy), kete te ketij viti (te prezantuar edhe ne Festivalin e Kanes 2012), te titulluar "Like Someone in Love" e xhiroi ne Japoni. Dhe me ē'me duket mua, nuk duket se ka lidhje me turizmin, qofte ai dhe kinematografik.
Megjithate, duhet pranuar qe mergimi le gjithmone nje gjurme te 'pariparueshme' ne vepren e nje regjizori, sidomos mergimi i detyruar: sikur te marrim si shembull vetem dy filmat e fundit te Tarkovskit, ("Nostalghia" xhiruar ne Itali dhe "The Sacrifice" xhiruar ne Suedi, me ndihmen financiare te Bergmanit) : eshte mese evidente qe keta te dy kane diēka te ndryshme nga 5 filmat e meparshem te tij, te realizuar ne Bashkimin Sovjetik te asaj kohe. Ndryshueshmeria ka te beje sa me nje far' nostalgje per 'token e humbur', por po aq edhe me nje fare stampimi, dashur pa dashur, te markes 'Tarkovsk' mbi Italine (ne rastin e "Nostalghia"-s) ose mbi Suedine (ne rastin e 'The sacrifice'). Per ti dhene gjithmone cezarit ate qe i takon, duhet pranuar se nje far' stampim te markes 'Kiarostam' mbi Italine e ndjeva edhe tek "The Certified Copy", filmi i tij i parafundit, sikurse ndjeva (disi me pak, ndofta!) edhe ate mbi Japonine, tek "Like Someone in Love". Megjithate, me duket se fale talentit dhe inteligjences se regjizorit ne fjale, filmi jeton e merr fryme ne vetvete edhe pertej stampes 'kiarostam made in japon', fale ideve qe perēon, fale mizaskenes etj etj (por per keto, duhet pare filmi !).
Per nga ana skenaristike, eKiarostami edhe kesaj rradhe (sikurse tek "Close Up" apo tek "The Certified Copy") merret me raportet e-vertete/e-pavertete, realitet-genjeshter, por filmi ka trajta shume here me pak te hareshme se ata qe sapo citova : 'Loja' tek "Like someone in love" mbaron me nje kthim shume here me te dhunshem ne relaitetin e gjerave, per me teper qe filmi trajton tema jo fort alegro si ai i prostitucionit, mjerimit seksual... etj etj
I ndertuar mbi bazen e nje qui pro quo-je, filmi flet per 3 vetmi : ate te nje pensionisti, shkrimtar ne profesion (qe ne disa rrethana te ngaterruara, hiqet si gjyshi i nje vajze te re studente japoneze, e cila per te siguruar jetesen ushtron edhe profesionin e call-girl), ate (vetmine) e vajzes ne fjale dhe ate te te dashurit te saj (qe nuk e di se e dashura e tij eshte edhe prostitute).
Ne fakt, Kiarostami nuk denoncon te paverteten (fallcon). Perkundrazi, e perdor per te pershfaqur (dhe per te perqafuar, permes filmit te tij) realitetin. Sidomos permes reflekseve te xhamave (te qytetit) por dhe te vetures. Jo rastesisht vihen ne film 'cote ą cote' (prane njeri-tjtrit) dy personazhe kaq te ndryshem ne pamje te pare : Takashi, nje pensionist ne pleqerine e tij (intelektuali, puna mendore), dhe Akiko, nje studente ne kulmin e lulezimit te saj (punetorja seksuale- puna fizike). Eshte pak a shume e njejta gje qe ben edhe egjiptiani Yousry Nasrallah tek "Pas betejes" me dy personazhet e tij. Universalja tek specifikja : "Si dikush qe duket se ka rene ne dashuri !" (like someone in love)...
"Regjizori portugez (Manoel de Oliveira) i filmit "Belle toujours", me 11 dhjetor te ketij viti mbush 99 vjeē, ndersa vitin tjeter plot 100 !Une do ti uroja edhe nja 100 te tjera, se Oliveira bėn filma sikur te kishte jo 99, por 29 vjeē, pra filma tejet rinorė, eksitues, magjike !"
Ndersa mė 29 shtator te 2009-s, me rastin e daljes ne kinema te "Veēantive te nje bjondeje" paskam shkruar :
"Kush nuk u beson mrekullive, duhet te filloje te nderroje mendje : regjizori portugez Manoel de Oliveira, vjet ne dhjetor ka mbushur plot 100 vjeē, dhe ne keto vitet e fundit, jo vetem qe ska rreshtur sė bėri filma, por keto dy-tre vitet e fundit ka bere nga dy ne vit !! "
Ndersa vjet, mė 28 mars, eshte bere sebep "Rasti i ēuditshem i Angjelikes" per tu shprehur :
"Cdo here qe shkruaj postimin e rradhes per filmin e ri te rradhes se Manoel de Oliveires, aq here kam pershtypjen se regjizori rinohet ! Kete vit, ai mbush plot 102 vjeē dhe me sa duken bathėt, legjenda eshte kthyer tashmė ne realitet : de Oliveira eshte regjizori mė i ri ne botė !"
Po kte rradhe, ē'te shkruaj per "Gebo dhe hija", filmin me te ri te rijoshit 103 vjeēar De Oliveira??
Po ja, po them se filmi perben ne vetvete nje nga mesimet (lesson) ndofta me te shkelqyera per kineastet e vjeter (ne koncepte, edhe pse ndofta te rinj ne moshe) e qe do te permblidhje nė: me gjithe kushtezimet e nje 'pjese teatrale' (tek "Gebo dhe hija" luajne vetem 6 aktore dhe gjithshka ndodh ne 6m² !), De Oliveira ja del te 'prodhoje' kinema(tografi), film; Po si ja del ? Po ja, thjesht duke vertetuar ne imazh dhe ze se pikerisht kinema(tografi)ja eshte para se gjithash muhabet ndriēimi, muhabet dritash, muhabet drita dhe hijesh.
Kaq e 'thjeshte' eshte puna!
Po kaq e thjeshte ne fakt eshte dhe intriga e filmit : si ne nje tragjedi greke, nje nene, Doroteia, pret deshperimisht prej shume kohesh kthimin e djalit te saj. Kjo pritje e gjate ndodh ne shoqerine e burrit te saj, Gebos, llogaritar i plakur, qe me gjithe moshen e shtyre, vazhdon te punoje. Te dy jane ne shoqerine e Sofise, nuses se djalit, po aq e brengosur nga ikja ne drejtim te panjohur te te shoqit.
Sikurse ajo shprehja ne shqip "pak e sak", ne fund te fundit, keshtu eshte edhe kjo puna e filmave te De Oliveires: vertet jane vetem 6 aktore ne 6m², por ē'aktorė se: ne njeren ane, 3 aktore te njohur : Michael Lonsdale, Claudia Cardinale, Jeanne Moreau; ne anen tjeter, 3 aktore portugeze fetishė (te preferuar) te regjizorit : Leonor Silveira, Luis Miguel Cintra dhe Ricardo Trépa. Trupa flet vetem ne frengjisht. Vertet luan Claudia Cardinale, tradicionalisht e harbuar dhe e papermbajtur, por ne kete film eshte e shkelqyer !(merite pa dyshim e regjizorit). Per te mos folur pastaj per Michael Londsdale, i cili eshte vete (per nga natyra) aktor i lindur (pra i vete-permbajtur).
Pra shkurt, pak e sak !
Nje dite, djali kthehet ne shtepi. E ne vend qe te sjelle paqe, sjell kaos...
E frymezuar nga nje pjese teatrale e fillim shek XX, "Gebo dhe hija" eshte, ne thelb, nje reflektim mbi perplasjet ndermjet vlerave tradicionale (ajo e parasė dhe te familjes) nga njera ane, dhe vlerave te lirise dhe tejkalimit te pengesave per te arritur ate, ne anen tjeter. Geboja ka punuar nje jete te tere si llogaritar, i ka prekur me duart e veta parate gjithe jeten, e megjithate jeton nje pleqeri kryesisht mizerabel. Parabola me popujt e Europes jugore eshte mese evidente : bankat bejne qef, njerezia kruan hunden.
I biri, simbolizon me se shumti nje te ri gjys anarkist gjys revolucionar, qe kerkon me doemos te tejkaloje pengesat e lirise, qofte edhe duke vjedhur. E ē'eshte me e bukura eshte fakti se vete De Oliveira ka qene i biri i nje industrialisti te pasur portugez, por qe falimentoi ne fillim te shek XX.
Gjithmone pak e sak ! Per nga permbajtja, por dhe per nga forma. Gracka e renies ne "pjese teatrale te filmuar" evitohet ne menyren me brilante, dhe sigurisht, une fois de plus, komardarja e shpetimit sigurisht qe quhet... mizaskene (e qe ne kete rast, do te konkretizohej mbi te gjitha me lojen e shkelqyer drite-hije te drites, me ate te aktoreve, me finesen e skenarit... etj etj).
Ka pas thene Ingmar Bergmani : "Pleqeria eshte e krahasueshme me ngjitjen e nje mali. Sa me shume ngjitesh, aq me shume lodhesh. Por dhe pamja qe te shfaqet para syve behet gjithmone e ...mė e madhe !"
Prova quhet Manoel De Oliveira.
Edhe 100 te tjera mjeshtėr !
"In another country" - film korean me regji te HONG Sang-soo
C'fare ndodh kur nje regjizor perballet me temen e ekzotizmit te famshem qe lind nga raporti i dy personave me kultura te ndryshme, biles nga dy kontinente te ndryshem ? Si arrin ky ekzotizem te krijoje dhe pershpejtoje deshiren (desire), terheqjen midis dy qeniesh njerezore ??
Varet nga regjizori, por kur behet fjale per nje te talentuar si koreani HONG, kersheria eshte e madhe per te pare se si do ta perballoje ai (kinematografikisht, kuptohet) nje tematike te tille me te cilen ai perballet per here te pare (personazhet ne te gjithe filmat e meparshem te tij (1, 2, 3,... por dhe te tjere, kane qene vetem koreane)
Hong sang-soo s'ka nevoje per shume gjera per te bere nje film te madh : nje ēader, tre pale sandale (nje pale filp-flops, nje pale sandale me taka e nje pale papuēe balerinash), nje far, nje shtepi pushimi buze detit dhe... kaq!
Dhe rolin e heroines kryesore te "In another country" e luan Isabelle Huppert, nje nga dy tre aktoret me te njohura aktuale franceze. Ndersa ngjarjet zhvillohen teresisht ne Kore. Dhe ē'kenaqesi te shihje pikerisht Huppert (tradicionalisht egocentrike dhe histerike ne menyren se si aktron), me ne fund te ē'terminatorizuar, ne rolin e nje europianeje ne Kore qe kalon peripeci te vogla ne dukje, loje e materializuar permes nje aktrimi qe eviton pikerisht ose histerine ose nje far pendimi kristik, tipike per aktoren ne fjale. Ufff, me ne fund ! Hong refuzon ta transformoje heroinen e tij ne ikone, ne fantazi te adhuruar (skena ku plaka koreane detyron Huppert te ulet barkas per te pastruar dyshemene : klas fare ! Shkurt, ate qe s'mundi ta bente as Kiarostami me francezen Juliette Binoche tek "The Certified Copy", e beri Hongu me Huppert ! Hallelujah !
Film po aq humoristik sa dhe i trishtueshem, eshte melankolia qe le gjurmen e saj te fundit mbi "In another country". Dhe mu kujtua se shqipja perdor ende nje nga menyrat foljore me te rralla nder gjuhet boterore sot : ate deshiroren (nuk jane me shume se 5-6 gjuhe qe e perdorin ende ate). I shkon fort per shtat asaj qe mendova kur mbaroi filmi ne fjale : HONG Sang-soo, mos vdeksh kurre ! Dhe shtova me vete : cili kineast me dy para mend ne koke nuk do e kishte zili nje koleg te tij qe arrin te beje nje film te shkelqyer me kaq pak, biles fare-fare pak mjete ? (financiare, logjistike... etj).
Prap : mos vdeksh kurre Hong !
Skyfall"- film anglo-amerikan me regji te Sam Mendes
Keto filmat me "My name is Bond, James Bond!" jane bere si puna e NATO-s : hallve e ftohur ! Ka patur disa te dikurshem qe kane qene origjinale e eksitues ne llojin e tyre, Lufta e Ftohte u jepte diēka autentike disave prej tyre nderkohe qe keta te fundit u ngjajne me se shumti Jason Bournave aktuale, duke humbur edhe ate pak autenticitet te dikurshem te 007-ave.
Qe karnavali me 007 vazhdon per arsye fitimi kjo u mor vesh, por te pakten te ishte film i hajrit brenda zhanrit te tij, pra "film me aksion", per me teper qe regjizor i "Skyfall" eshte Sam Mendes, autori i "American Beauty", "Jarhead" (film jo i keq!) apo "Revolutionary Road". Keshtu qe thash me vete : ndofta hallven e ftofet 007 e ka ngrof ndopak Sam Mendes i cili, me ē'pashe, kish lexuar nje shprehje te Franēois Truffaut (regjizor i njohur francez) i cili ka pas thene se "qe nje kineast te beje nje film te mire, duhet t'ja dale mbane ne 10 a 15 minutat e para te filmit". Dhe e kish zbatuar kete 'keshille' germe per germe : skena e hapjes (10-15 minutat e para, ne Stamboll) perbejne vertet nje skene-aksioni fort e arrire. Pastaj Adele kendon kengen hapese te filmit dhe... filmi shkon per lesh : me perjashtim tek-tuk te ndonje skene me aksion deri diku te arrire, asgje tjeter interesante nga fronti i spiunllikut
Ne studion e emisionit "Top-Show" te Alban Dudushit ne Top-Channel bisedohej per filmin e fundit "Taken 2", ne te cilin, ashtu sikurse ne filmin "Taken 1" (kam pas shkruar diēka ketu per ate film), banda mafioze supozohet te jete e perbere nga shqiptare (nga Tropoja). Dhe filmi, nje blockbuster 260 miljon dollaresh, po korr nje sukses te hatashem neper kinemate amerikane, europiane e deri ato shqiptare !
Biseda midis pjesemarresve te emisionit (ku i ftuar ishte dhe Arben Bajraktaraj, aktor shqiptar qe luan tek "Taken 1") mund te shihet ketu :
Pyetja rreth te ciles debatuan te ftuarit ne studio ishte ajo nese duhet apo jo qe shqiptaret te shqetesohen me faktin se imazhi i tyre ne film eshte fort i keq. Me perjashtim te njerit prejt e ftuarve (L. Saraēit) e deri diku edhe vete Alban Dudushit (drejtuesit te 'Top Show'-t), te gjithe te ftuarit ne platene e emisionit mbrojten idene se shqiptaret nuk kane pse te irritohen patriotikisht, nuk kane pse te perkedhelen, por duhet te punojne vete per te permiresuar imazhin qe ata lene ne bote. Ose siē u shpreh Gilman Bushati, njeri prej te ftuarve ne studio, "nuk kemi pse ti bindim te tjeret se jemi te mire", ide qe tashme ai e ka shprehur edhe nje nje artikull te tijin te botuar ketu.
Mendimi im eshte se behet fjale per nje fallco-pyetje dhe fallco-problem, pra pyetja rreth te ciles u debatua gjate emisionit ishte e shtuar gabim : eshte e 'natyrshme' se shqiptaret nuk mund te bindin boten se jane te mire ! Por amą shqiptaret kane te drejte te thone se behet fjale per nje film ksenofob, racist dhe thellesisht reaksionar.
Keshtu qe, nese do te kisha mundesi tu drejtoja qofte edhe nje pyetje, ajo do te ish e meposhtmja :
ē'do te mendonin te ftuarit e Dudushit nese vjen nje dite dhe shqiptaret arrijne te bejme nje blockbuster te tyrin, nje "Taken" me nje Liam Neeson shqiptar ?? A do te vazhdonin te mendonin se nje film nuk eshte veēse nje fiksion qe spektatori e harroka "sapo dilka nga kinemaja" ?? (siē u shprej edhe njeri nga pjesemarresit)
"Into the Abyss" -film amerikan me regji te Warner Herzog
Nderkohe qe agjenti 007 shfaqet ne nje vend si Franca ne me shume se 700 kinema, "Into the Abyss" i Herzogut shfaqet aktualisht vetem ne ... 7 ! Qe raportet e kinemase se ashtuquajtur argetuese (entertainment) me pjesen 'tjeter' te kinematografise jane bere te frikshme, kjo u mor vesh, por ē'eshte mė impresionuese, eshte pikerisht honi i diferences se vlerave midis tyre, qofte edhe duke i krahasuar sipas motos "secili sipas zhanreve".
Zyrtarisht, "Into the Abyss" eshte film dokumentar. Them zyrtarisht, sepse si i tille eshte 'shitur' : filmi eshte njeri prej fragmenteve te nje serie prej 4 episodesh, te cilat gjermani Herzog i ka realizuar per nje kanal televiziv amerikan (episodet ne fjale mund te shihen edhe ne youtube, por jo filmi) ne te cilat ai interviston te burgosur amerikane te denuar me vdekje.
Filmi (i cili aktualisht eshte falas ne youtube, por nuk besoj per nje kohe te gjate : https://www.youtube.com/watch?v=vfS6yEu9lMo ), flet per nje tragjedi te ndodhur me 24 tetor te vitit 2001 ne qytetin e vogel Conroe ne Teksas, kur tre personave (nje gruaje tek te 50-at, djalit te saj adoleshent si dhe nje shoku te tij) u merret ymri thjesht sepse dy njezetvjeēare, Jason Burkett dhe Michael Perry (ne foto), e kishin me qejf te madh te ngisnin nje veture te kuqe. I pari, denohet me burg te perjetshem, te dytin, i cili denohet me vdekje, Herzog e interviston pikerisht disa dite para ekzekutimit, ne 2010-n, sikurse interviston edhe personat e aferm te viktimave, sikurse dhe filmon vendin ku ka ndodhur krimi, takon nje ish polic-ekzekutues te korridorit te vdekjes, nje reverand etj etj.
Ne pamje te pare, behet fjale per nje 'criminal investigation' dhe asgje me shume. Dhe aq me mire qe filmi ruan aparenca te tilla, sepse pikerisht keshtu konfirmon edhe nje here tjeter se, forca e vertete e kinemase nuk ka te beje me torticollis-in (me dhimbjen e qafes nga levizja e saj ne perpjekje per te ndjekur efektet marramendese te imazheve apo te efekteve zanore), por me 'diēka' tjeter. Ajo 'diēkaja' mund te quhet pikerisht Herzog : regjizori gjerman fare mire mund te konsiderohet si misherim i asaj se ē'eshte vete kinematografia, misherim i asaj 'gjesė', i asaj 'diēkasė', qe ne nje film si ky, ben pikerisht diferencen midis nje 'criminal investigation' dhe asaj qe mund te quhet pa na u dridhur zeri : ART KINEMATOGRAFIK. Ne mund ta rrotullojme guhen disa here per te gjetur fjalen adekuate, me te pershtatshme te asaj 'gjėsė', por sado qe ta kthejme e rrotullojme gjuhen, eshte mese evidente se ajo 'gjėja' quhet... humanizem. Ose te pakten, ka te beje me njerezoren.
(ne foto, Warner Herzog) :
Ne fakt, "Into the Abyss" eshte udhetim ne brendesi te shpirtrave njerezore. Dhe gjithe magjia qendron ne menyren se si Herzog-u i perqaset ketyre shpirtrave, se si arrin te pershfaqe ate qe do te mund ta quanim 'lehtesia e padurueshme e nje vrasesi'. Nje shpjegim mund te ishte fakti se Herzog eshte edhe etnolog, edhe sociolog, edhe psikolog... i mire, po aq sa eshte edhe kineast (ne nje fare sensi profesional te fjales) i mire. Qe do te thote se gjenialiteti i kineastit konsiston ne zgjedhjen jo vetem te distances se duhur te kameres me bashkbiseduesin e tij, por edhe menyren se si i filmon ata. Dhe jo vetem ata, por edhe veten (edhe pse, ai nuk shfaqet per asnje sekonde te vetme ne ekran!); C'eshte biles edhe me interesante eshte fakti se, perkunder nga dokumentaristė te famshem si Lanzmann ("Shoah") apo Wang Bing ("West of the Tracks") apo Robert Kramer (Milestones), Herzog nuk proēedon sipas 'formules' se famshme "filmo sa me gjate bashkbiseduesin, per te arritur tek vertetesia e fjales se tij". Jo ! Herzog nuk ka kohe ne dispozicion (aq ka leje nga Policia), dhe pikerisht, magjia e vertetesise se deshmive te te intervistuerve qendron ne menyren se si i drejton pyetjet te denuarve dhe entourage-it te tyre : kur dhe si, sa dhe si. Regjizori nuk e fsheh se eshte kunder denimit me vdekje, kete e shpreh qe ne fillim te filmit me zerin e tij, por pikerisht, kjo 'parti pris' (ky "paragjykim") nga ana e regjizorit qe ne fillim te filmit, e zhvesh ate nga ēdo rrezik per te krijuar keqkuptime, abiguitete apo ikje nga vertetesia e fjales. Dhe vetem e fjales !
E megjithe keto, nuk di pse por diēka me thote se ka dhe "nje gje tjeter" qe personalisht me magjeps me filmat e tij, dhe ne rastin konkret me "Into the Abyss".
Dihet qe Werner Herzog, gjithe jeten e tij ka bere filma qe regjistrojne 'ēmendinė njerėzore', filma me personazhe 'te marre', 'te veēante', 'ekstravagante': fillo me "Land Des Schweigens Und Der Dunkelheit" (Vendi i heshtjes dhe erresires", dokumentari i tij i pare kushtuar njerezve te verber e shurdh-memece njeherazi (1970), vazhdo me "Aguirre" (1972) e "Fitzcarraldo" (1982), dhe tash se fundi me "Grizly Man", "The White Diamond" apo "Cave of forgotten dreams" (2010). Megjithate, edhe nje konstatim i tille nuk do ishte i mjaftueshem : Herzog nuk eshte as i pari as i fundit regjizor qe interesohet per personazhe dhe raste ekstreme te njerezimit.
Mendimi im eshte se gjenialiteti i Herzogut qendron ne ate qe, ashtu sikunder personazhet dhe situatat qe filmon jane 'te ēmendura', jane 'te marra', ashtu eshte edhe ai vete : i marre, i ēmendur, si vete njerezimi qe filmon, regjistron, xhiron : "i barabarte mes te barabartesh" - duket motoja e regjizorit (nje "i ēmendur" mes nje njerezimi "te ēmendur"). Dhe ky ndofta duhet te jete sekreti i gjenijve te medhenj te kinemase : vellazerimi, barazimi me heronjte e tyre, me personazhet e tyre. Fjala mė adekuate qe do te shkonte ne kete rast do te ishte HUMANIZEM, edhe pse perdorimin e saj vazhdimisht e kam evituar (mbi te gjitha duke patur parasysh keq-perdorimin e saj ne shek XX...). Por eshte vertet rasti pet ta perdorur : Herzog, para se te jete nje kineast, sociolog, etnolog e psikolog i madh, eshte mbi te gjitha nje humanist i madh ! Ose : nese do te na duhet te shpjegojme se ē'eshte humanizmi, nje nga shembujt e rralle do te ish : menyra se si e sheh dhe 'regjistron' njerezimin ky regjizor, eshte njeri nga (te rrallet) shembuj.
Per fat te keq tonin, nuk kane mbetur shume nga "rraca" e tij. Wakamatsu vdiq para pak ditesh. Skolimowski pothuaj nuk ben me filma... Ka mbetur ende de Oliveira, Godard-i dhe ndonje tjeter.
Dhe Herzog, sigurisht.
Per fat te mire tonin !
"Good Bless America" (ose : o tre filma amerikanė o hiē !)
Meqe jane dhe presidencialet ne Shtetet e Bashkuara (lol), javen qe shkoi pashe tre filma 'made in USA' :
1. "The Paperboy" - me regji te Lee Daniels
Fakti qe ky film ishte perzgjedhur per te perfaqesuar Ameriken ne 19-shen e filmave te kategorise kryesore ne konkurim ne Festivalin e Kanes 2012 me kish intriguar disi, aq sa per te me motivuar per te shkuar e per ta pare ne kinema.
"Paperboy" eshte nje 'historical reconstruction' i nje ngjarje te supozuar te ndodhur ne vitin e larget 1969 ne Floride. Ward Jansen, reporter per "Miami Times", kthehet ne qytetin e tij te lindjes bashke me nje koleg, per ti plotesuar deshiren Charlotte-s, femer enigmatike (e luajtur nga Nicole Kidman !) e qe mban korrespondence me nje te burgosur qe quhet Hillary Van Wetter. Ky i fundit mund te ekzekutohet me vdekje, i akuzuar per nje vrasje, por pa prova. Ne Floride dy gazetaret takojne edhe vellain e vogel te njerit prej tyre e qe eshte postier gazetash : pra paperboy. E qe eshte dhe heroi kryesor i filmit.
Ne aparence, per nga skenari, te krijohet pershtypja e nje filmi amerikan mainstream por ne fakt regjizori eshte perpjekur ta tejkaloje ate stad. Jo gjithmone ja arrin qellimit, por jo rralle filmi merr trajta elegante, atmosfera eshte interesante (e ankthshme). Amerika qe na shfaqet para syve ka jo pak te pźrbashketa me "Killer Joe", thriler po aq seksual dhe i seksualizuar sa dhe "Paperboy", edhe pse regjizori i ketij te fundit nuk ka ende mjeshterine e Friedkin-it.
nota : 6.9
trailer i filmit :
2. "Looper" - me regji te Rian Johnson
Kam pershtypjen se keto dy-tre vitet e fundit, ne Hollywood ka plasur moda se kush e kush te marre titullin e 'trashegimtarit' te Philipp K. Dick ne kinema : nga 'Inception' tek "In Time", regjizoret qe pretendojne te bejne emer ngelen duke u shtyre me njeri-tjtrin se kush e kush te beje i pari nje film te bazuar ne paradoksin temporal (kohor). "Looper" mbeshtetet po ashtu ne kete parim.
Ne vitin 2044, Joe (aktori Joseph Gordon-Levitt) punon si 'looper'. Puna e nje 'looper'-i eshte ajo e nje ekzekutori viktimash, qe mafia ia dergon (expedition) qe prej nga e Ardhmja (viti 2074) ne te tashmen e filmit, pra ne vitin 2044. Por ēdo 'looper', per te mos lene gjurme kompromentuese, nje dite te bukur duhet te likujdoje edhe veten e tij te ardhshem, pra veten e tij tė pas 30 viteve ! Ne kete rast, atij i jepet nje pension i majme per 3 dhjetevjeēare, ne fund te te cilit (ne vitin 2074), ai ridergohet ne 'te kaluaren', pra ridergohet 30 vite pas ne kohe, pra ne vitin 2044 ( a me ndiqni ?? lol).
Keshtu qe Joe (pra aktori Joseph Gordon-Levitt), zbaton kontraten dhe vret alter-egon e tij (pra vret veten e tij pas 30 vitesh - rol qe e luan bruce Willis) dhe ēan ferren ne Azi ku kalon 30 vite ne fund te te cilave, thyen kontraten : i shpeton ekzekutimit dhe zhduket pa lene gjurme ne... vitin 2044 !
'Looper' mund te perkthehet 'kaēurrel' ne shqip. Keshtu qe mund te themi se ky eshte nje nga kaēurrelėt (paradokset) kohorė mė origjinalė qe kam pare ne kinema ! Kjo sa i perket skenarit (por ketu eshte dhe problemi : do shpjegohem me poshte)
Me ka pas pelqyer shume "In Time", qe po ashtu kish ne qender nje tjeter lloj paradoksi temporal e qe po ashtu pershfaqte nje shoqeri te ardhshme njerezore cinike, meskine, te erret, shoqeri qe filmi e 'shpetonte' permes Dashurise (e prej ē'tjeter mund te shpetohet Bota, fundja ??!). Tek "Looper", shpetimi i botes vjen nga... nuk po e them, por mund te them se 'moralisht' (te themi keshtu...) filmi qendron, nuk perben ndonje problem metafizik kushedi ē'ė (por edhe te perbente, nuk do behej nami po hė, ja kemi marre doren filmave meskine). Problemi eshte gjetiu : me duket se forma e tij fantastiko-shkencore, ne vend qe te perdoret ne film thjesht si pretekst per "te dale gjetiu", kthehet ne postulat, kthehet jo pak ne qellim ne vetvete. Ose me shkoqur : mu duk se dimensioni futurist i botes kthehet ne qellim ne vetvete per te na treguar motorra qe fluturojne, pushke qe kercasin ēdo 5 minuta, qe shoqeria eshte ultra dekadente dhe ... kaq. E ē'a pastaj ?? keq per motorra qe fluturojne jemi ?? Nese eshte keshtu, lind pyetja : e pse mos ta zhvillonte intrigen e tij ne ditet e sotme regjizori ?? (qe eshte edhe skenarist, jo pak per nje film hollywoodian!). Ose telekinezia : ok, filmi supozon qe nje fenomen i tille do te jete i zhvilluar ne nje Bote te Ardhme. Dakort, po ē'ben me kete telekinezi filmi ? Hiē gje ! E merr si te mireqene, na e perplas turinjve dhe kaq.
Shkurt : do kish qene edhe mė mire sikur regjizori te ishte 'vetekenaqur' nje ēike mė pak me skenarin e tij kaēurrelo-pasionues e mos ta kthente ate ne qellim ne vetvete por te kish levruar nje ēike me mire te famshmen 'mizaskene', sepse edhe bum-bumet e armeve ēdo 2 minuta (sidomos gjate gjysmes se pare te filmit), sikur ta sjellin nje ēike ne maje te hundes.
nota : 6.0
trailer i filmit :
3. "Good Bless America" - me regji te Bob Goldthwait
Film tipik indipendent amerikan, "Good bless America" eshte nje tragji-komedi, nje farse e embel/e hidhur qe ka ne qender Franck, nepunes tek te dyzetat i sapo flakur nga puna, kanceroz, i cili, duke mos pas ē'te humbe mė, merr nje revole dhe kthehet ne serial-killer bashke me Roxy-n, gjimnaziste e revoltuar te cilen e takon qe ne fillim te filmit e me te cilen nderrmerr nje seri vrasjesh.
Edhe pse disa skena jane gati-gati manikeiste, filmi arrin te mbaje nje far niveli humori sigurisht te zi. C'eshte e ēuditshme eshte fakti se "Good bless America", po aq sa u shkon larg gjerave (nganjehere shume shume larg!!), po aq te le pershtypjen e nje filmi te pademshem ! Ndofta JO konvencional, por te pademshem po. Ndofta u ka dash zgjedhur me qarte nga ana e regjizorit : ose satire transgresive totale (si puna e 'Serial mom' apo 'Bad teacher'), ose filmi te kish seriozitetin tarantinojan (te themi keshtu). Nderkohe qe "Good bless america" nuk ka as njerin, as tjetrin... ; dhe harrohet shpejt, pasi e sheh.
Too bad...
Amour - film francez nga regjizori austriak Michael Haneke
Ne mes te fotos se melartme qendron regjizori austriak Michael Haneke (autori i "Funny Games", "la Pianiste" ose "Kordelja e Bardhe" - palmė e arte ne Kanė, ne 2009-n) i rrethuar nga Jean-Louis Trintignant dhe Emmanuelle Riva, dy aktorėt kryesore (e pothuaj te vetem) te filmit te tij te fundit "Amour", gjithashtu fitues i Palmes se Arte kete vit (2012) ne Kanė.
Historia e filmit mund te permblidhet ne nje rresht te vetem : Georges (Zhorzh) dhe Anne (Ana), dy pensioniste tetedhjetevjeēare ish-profesore muzike jetojne vetem dhe kane nje vajze te vetme (qe jeton jashte shtetit, me familjen e saj). Nje dite, Ana eshte viktime e dy hemoragjive cerebrale te cilat e lene ulog ne shtrat. Dashuria qe lidh ēiftin prej dekadash vihet ne prove. Qe kthehet ne sproven e filmit.
Me nje fjale, subjekti i filmit eshte dashuria, jeta dhe vdekja. Jo keq. Jo pak. "Tout un programme" - thote frengu ("nje program i tere !"). Megjithate, mua filmi nuk me pelqeu (nuk jam i vetmi : ne France ka patur jo pak debat rreth filmit). Problem per mendimin tim mbetet menyra se si eshte trajtuar ngjarja nga ana e autorit. Eshte e njohur dhe eshte kthyer ne proverbiale menyra profesorale (autoritare) e te berit filma e austriakut Michael Haneke : shpullat e tij ndaj spektatorit (permes filmave, sigurisht) jane tashme te njohura, sikurse njihet tashme statuti i tij prej "autori serioz" qe "prek aty ku dhemb". Por a "prek vertet aty ku dhemb" Haneke ? Dhe si prek ?? A kemi te bejme me kinematografi radikale apo me se shumti vetem me kinematografi radicool ??
Me se shumti duket se eshte kjo e dyta. Pse ? Sepse - per mendimin tim- ne vend te nje "keputjeje tonaliteti" (abrupt change of tone), pra ne vend te nje kolpoje kinematografike qe do te shperbente tonalitetin serioz te filmit (dhe keshtu do t'i ofronte spektatorit nje tjeter emicion te ri te paparashikuar dhe radikal), Michael Haneke nuk ben gje tjeter veēse shperblen spekatorin ose me nje 'goditje me koke' (headbutt) ose me nje pale shpullash flakeruese (fundi i filmit). Dhe pikerisht kjo qe quaj radicool), ne thelb nuk eshte veēse nje tjeter forme e akademizmit te filmave-autor, e kthyer ne normė, ne model dominues (per keto lloj filmash, sigurisht).
Jean Paul Sartre ishte i pari filozof qe futi si kategori filozofike qelbesiren, horrin (le salaud). Ne sensin sartrian te fjales, eshte qelbesire (eshte horr) ai qe kujton se kushedi ē'eshte, qe e merr veten aq seriozisht sa harron kontigjencen (contingence) e tij, pergjegjesite e tij : horri eshte nje egoist qe e ka ndergjegjen e qete se eshte "njeri i mire" dhe qe "njeri i keq" nuk eshte veēse tjetri.
Ka diēka te tille ne filmin e fundit te Haneke : duke krijuar personazhe qe te japin pershtypjen se nuk kane mundesi te zgjedhin ne jete, filma te tille perpiqen te te trullosin ne menyre te tille qe mos kesh mundesi te zgjedhesh, pra a te rrish ne sallen e kinemase apo te ēash ferren. Mekanika e rrefimit te filmit eshte ne fakt nje varg ekuacionesh morale dhe ... kaq : spektatori eshte i 'detyruar' te toleroje te patolerueshmen. "Ti je nje moster vertete, por ti je xhentil" - i thote plaka e semure te shoqit, dhe kjo fjali permbledh deshiren e regjizorit per te detyruar spektatorin qe veprime te urryshme ti pranoje si gjeste dashurie ! Mizantropi e zbukuruar - mund te quhet ndryshe. Qe njeriu eshte ujk (ose pitbull, keto kohet e fundit) per njeriun, faleminderit per lajmin. faleminderit edhe per sinqeritetin. E dime e dime, ne shek XXI, horrat kane veēantine te jene... te sinqerte !
Nje lajm i shkelqyer per ata qe jetojne ne Shqiperi : ne programin e filmave te Festivalit te 10 te filmit ne Tirane (TIFF - Tirana International Festival Film) dy evenimente :
- Tribute to Michelangelo Antonioni(shfaqja e disa kryeveprave te tij si "Deserto Rosso" ose "Blow-Up" e "Zabriskie Point")
dhe
- special program "Romania NEW WAVE" (Vala e re e kinematografise rumune) me shfaqjen e dy filmave : "4 muaj, 3 jave, 2 dite" (palme e Arte ne festivalin e Kanes) e mbi te gjitha, kryevepra :
"Vdekja e zotit Lazaresku" (te shtunen e ardhshme, me 1 dhjetor, ora 17)
Pėrgjigju Duke Cituar
Shkurt, ate qe s'mundi ta bente as Kiarostami me francezen Juliette Binoche tek "
Krijoni Kontakt