Ftesë për "duel", Fevziu: Përgjigjuni për krimet e Enver Hoxhes

[Jack Watson]

Une e mbarova pardje, ia vlen ta lexosh. Në 350 faqe informohesh shumë qartë dhe me fakte/dokumente mbi jetën e Enver Hoxhës, si erdhi në pushtet, si qëndroi në pushtet për 41 vite dhe si i vrau pa përjashtim të gjithë shokët, miqtë dhe dashamirët që e kishin mbështetur. E tmerrshme kur të lexoni dokumente të shkruara me dorën e vet "ta dekoroni me plumb kokës". Fatkeqësi e papërshkrueshme për Shqipërinë që ky pusht erdhi në pushtet dhe e la Shqipërinë në një gjendje super të mjerushme dhe popullin vetë e la me pasoja nervore.

[Mike Oldfield]

Une e mbarova pardje, ia vlen ta lexosh. Në 350 faqe informohesh shumë qartë dhe me fakte/dokumente mbi jetën e Enver Hoxhës, si erdhi në pushtet, si qëndroi në pushtet për 41 vite dhe si i vrau pa përjashtim të gjithë shokët, miqtë dhe dashamirët që e kishin mbështetur. E tmerrshme kur të lexoni dokumente të shkruara me dorën e vet "ta dekoroni me plumb kokës". Fatkeqësi e papërshkrueshme për Shqipërinë që ky pusht erdhi në pushtet dhe e la Shqipërinë në një gjendje super të mjerushme dhe popullin vetë e la me pasoja nervore.

E nderkohe bijte e tij jane bere me meleona e biznese natyrisht nen emrin e Dulakeve, Trebickeve, Dukeve, Kokedhimeve etc.

[Alti Elezi]

Une e mbarova pardje, ia vlen ta lexosh. Në 350 faqe informohesh shumë qartë dhe me fakte/dokumente mbi jetën e Enver Hoxhës, si erdhi në pushtet, si qëndroi në pushtet për 41 vite dhe si i vrau pa përjashtim të gjithë shokët, miqtë dhe dashamirët që e kishin mbështetur. E tmerrshme kur të lexoni dokumente të shkruara me dorën e vet "ta dekoroni me plumb kokës". Fatkeqësi e papërshkrueshme për Shqipërinë që ky pusht erdhi në pushtet dhe e la Shqipërinë në një gjendje super të mjerushme dhe popullin vetë e la me pasoja nervore.

Po Bledoja i din mir k'to Dokumenta,se nje kembe e ka pas vet ne SG,i ri ishte djali,nuk i eci karriera se ra Sistemi.......Une se kam lexuar librin,por nuk dua te besoj,se duhet te kete ndonje Dokument qe Anglezet duhet tja kene dhene Bledos,se si e sollem ne pushtet VERON?

[shigjeta]

Teuta Hoxha: libri ‘Enver Hoxha’ i shkruar nga një prej të mundurve

Eshtë një “palo” libër, kështu do e quante Enver Hoxha po ta lexonte. Kështu shprehet Teuta Hoxha nusja e Ilir Hoxhës, përfaqësuesja e familjes e cila ka marrë përsipër mbrojtjen e jetës personale të ish-udhëheqësit, jetë e cila është botuar nëpërmjet librit të gazetarit të njohur Blend Fevziu. Teuta Hoxha shprehet se nuk do të merret me pjesën historike pasi kjo i mbetet si punë historianëve, ndërsa për jetën private ka shumë për të thënë.

Pse pikërisht ju, morët iniciativën ti përgjigjeni Blendi Fevziut, mbi të pavërtetat (siç pretendoni ju) e jetës së Enver Hoxhës, që ka shkruar autori?
Së pari, se jam pjesëtare e familjes së Enver Hoxhës dhe e njoh shumë nga afër jetën e tij. Së dyti, falë specializimit tim në fushën e historisë dhe arkivistikës, ende vazhdoj të merrem me këtë profesion, tashmë duke punuar për të njohur dhe sistemuar gjithë fondin dokumentar të Enver Hoxhës,që ne disponojmë. Prandaj e ndjeva si detyrim moral ndaj tij dhe opinionit, që të them të vërtetën, ashtu siç ka qenë.
Atëherë, a do të presim prononcime të tjera nga ju, për çfarë mund të thuhet për Enver Hoxhën?
Edhe mundet, kur ta shoh të arsyeshme.
Mendoni që do të bëj efekt tek lexuesi intervista juaj?
Siç thashë, unë po e jap intervistën që të them të vërtetën e dokumentuar, aq sa do të mundem në hapësirën e një interviste. Kush dëshiron që ta mësoj atë, do ta lexoj, kush do që të mbetet i mashtruar, mos ta lexoj. Është zgjedhje e gjithë secilit.
Sa, ju tërhoqi vëmendje dalja e librit të Blendi Fevziut, “Enver Hoxha”?
Ne më shumë, na tërhoqi kureshtje pretendimi i tij, që kishte shkruar biografinë e Enver Hoxhës, bazuar mbi dokumente të arkivit personal, që publikoheshin për herë të parë. Ne nuk kishim as dyshimin më të vogël, mbi objektivitetin e autorit për sa i përket figurës së Enver Hoxhës, sepse tashmë, autori njihet publikisht, si zëri i kundërshtarëve politikë dhe i forcave të mundura. Interesi ynë i vetëm, ishte të njiheshim me dokumentet e reja që duhet të kishte zbuluar autori, sipas pohimeve të tij.
Si e gjykoni librin?
Nga fillimi deri në fund të librit, autori ishte munduar të prezantonte para lexuesit, Enver Hoxhën të tjetërsuar, nga ai që ka qenë realisht.
Libri nuk mund të quhet biografi si e ka quajtur autori. Ai si nga konceptimi, trajtimi, ndërtimi dhe stili, bie ndesh me një biografi shkencore kritike, prandaj mund të quhet vetëm biografi publicistike. Libri është ngritur mbi intervista, kujtime, dëshmi gojore, bazuar vetëm mbi mendimet e kundërshtarëve dhe armiqve të tij, duke lënë jashtë qëllimisht mendimet e njerëzve dashamirës, objektiv të rrethit të tij, duke filluar nga gruaja e tij, që është gjallë. Ky fakt, flet për një pozicion tendencioz, dashakeqës që, e vë në dyshim vërtetësinë e veprës.
I gjithë libri, ka elementët e inskenimit të një farse absurde. Duket qartë që ngjarjet trajtohen në mënyrë arbitrare dhe të njëanshme, sepse mungojnë pikërisht dokumentet që janë baza e themeleve solide mbi të cilat duhet të ngrihet biografia. Veç kësaj, kur lexon librin,kupton jo vetëm mungesën e një pune serioze, por edhe mangësitë e shumta që ka autori në njohjen e historisë së Shqipërisë ,në njohjen e jetës dhe të aktivitetit politik të shumë personave që përmend, në boshllëkun e madh të njohjes së jetës dhe veprës së Enver Hoxhës.
Ndërsa nga ana metodike, i mungojnë nocionet bazë të një pune shkencore.
Libri, siç thashë më lart, është ngritur mbi opinione nga intervistat që autori i ka marrë, një numri të konsiderueshëm personash, të gjithë kundërshtarë politik të Enver Hoxhës, përjashto Ramiz Alinë. Atëherë, me të drejtë lind pyetja,sa të besueshme janë këto opinione? Sa bazohen këto opinione mbi dokumente? A e ka verifikuar autori vërtetësinë e tyre? Por është vetë B. Fevziu që pohon njëanshmërinë e tyre,madje pohon që, “vende vende nuk janë të vërteta”, por, në libër intervistat e tyre I jep të plota, me qëllimin e mbrapsht, le të mbetet çfarë të mbetet tek lexuesi.
Të bën çudi, që në gjithë këtë mori intervistash, ka lënë jashtë me qëllim mendimet e njerëzve dashamirës, objektiv të rrethit të tij, duke shmangur edhe Nexhmije Hoxhën, njeriun më të afërt të Enver Hoxhës. Në të kundërt nga sa veproi Blendi , historiani serioz, amerikani Bernd J. Fischer, kërkoi ta takonte Nexhmijen, dhe bisedën disa orëshe me të,e quajti me shumë vlerë, për punën e tij, në përgatitjen e librit biografik mbi Enver Hoxhën.
Në një intervistë dhënë në televizor, kur gazetari e pyeti për njëanshmërinë e intervistave, përgjigjja e Blendit ishte; “Këtyre intervistave i kam vënë përballë Enver Hoxhën dhe Nexhmije Hoxhën, nëpërmjet librave të tyre me kujtime”. Përballje të munguar, do ta quaja unë. Gazetari i ka masakruar kujtimet e tyre. Ai ka marrë, një rresht këtu e një rresht atje, duke i shkëputur nga konteksti i vërtetë i problemit apo ngjarjes dhe duke i përdorur në interes të qëllimit të tij.
Intervistat e tjera, që mbushin librin, përveç që vende vende nuk janë të sakta (arsyet i dinë vetë intervistuesit) ose janë të fryra me protagonizëm të paqenë. Ato janë krejt dytësore dhe nuk sjellin asgjë të rëndësishme mbi jetën e Enver Hoxhës.
Libri është i mbushur edhe me dëshmi gojore,por pa cituar asnjë emër që, sipas autorit, e kanë njohur nga afër Enver Hoxhën, por që nuk duan të identifikohen, dmth kanë mbetur anonim. Atëhere si mundet autori t’ju referohet këtyre burimeve! Kush mund ti besojë që janë të vërteta, mbase edhe të sajuara! Çdo autor serioz, është i detyruar që këtë lloj informacioni duhet ta ballafaqojë me burime të tjera, dhe pastaj mund t’ia serviri lexuesit, që të jenë të besueshme.
Cila është gjëja më e rëndë në punën që ka kryer autori në trajtimin e biografisë së Enver Hoxhës?
Mendoj që gjëja më e rëndë në këtë libër është shtrëmbërimi i fakteve.
Shpesh here burimet, i fragmentarizon, merr copëza që i interesojnë atij dhe lë jashtë gjëra të rëndësishme që i japin kuptim atij problemi. Dëshmi për këtë është ditari i Mirash Ivanajt, ku Blendi citon vetëm atë pjesë që i intereson, duke e shkëputur nga konteksti i plotë dhe pastaj komentet i bën sipas oreksit. Pas pritjes që i bën Enver Hoxha ai shkruan me simpati për të, “Më priti si s’ka më mirë, siç i ka hije një kryetari të zgjedhur prej 50 mijë shqiptarëve, shpëtimtarëve t’Atdheut. Mbeta shumë i kënaqun”.(Ditari, 8.10.1945, Shih. Radi: “Misteret e një ministri”.
Më habit pretendimi i autorit,që ka shkruar biografinë e Enver Hoxhës, nga lindja e tij e deri në vdekje, pra në një hark kohor prej 77 vitesh, me një aktivitet, themi të jashtëzakonshëm, dhe ka shfrytëzuar vetëm 25 dokumente. Edhe këto, një pjesë janë të dyshimta, pasi nuk janë me shkrimin e Enver Hoxhës. Vetëm 22 herë i referohet gjithë kolanës me mijëra faqe të kujtimeve të Enver Hoxhës, dhe 7 herë ditareve personale të tij, dhe shumë here më pak, Nexhmije Hoxhës, e tek tuk ndonjë personi tjetër që ka punuar pranë Enverit. Gjithë dëshmitë e tjera janë nga kundërshtarët e tij ose i mbushur plot fantazi, mbi të cilat gazetari ngre gjithë këtë “palo” vepër. Këtë fjalë gjirokastrite, përdorte zakonisht Enveri për libra të këtij lloji.
Këtu nuk duhet të harrojmë edhe një element tjetër të rëndësishëm, mungesën e referencave arkivore të dokumenteve që ka përdorur, që pa to, kthehen në të pavlera. Dhe unë mendoj që, autori nuk është që s’e ka ditur këtë kriter shkencor të botimit të dokumenteve, të paktën miqtë e tij që e kanë ndihmuar duhet t’ia kenë thënë, por kur do të manipulosh, padyshim që nuk të intereson, sepse në të kundërt, çdokush do të shkonte në Arkivin e Shtetit, do të kërkonte dokumentin dhe do të verifikonte të vërtetën. Pra më mirë tym e mjegull.
E njëjta gjë mund të thuhet edhe për mungesën here here, të dhënies të numrit të faqes,që ka shfrytëzuar nga librat me kujtime të Enver Hoxhës, ose edhe të të tjerëve. Unë vetë u hasa me këtë vështirësi, kur më duhej të saktësoja një emër që përmendte Fevziu nga libri i Enver Hoxhës, “Kur hidheshin themelet e Shqipërisë së re”. Më duhej të lexoja mbi 400 faqe të librit, për ta gjetur e verifikuar. Prandaj unë jam e bindur, se kjo mangësi, në dukje e parëndësishme, është bërë me qëllim për të fshehur manipulimet që ka bërë Blendi, sidomos ndaj librave me kujtime të Enver Hoxhës.
Në këtë libër, ka aq shumë pohime të pasakta, sa do të duhej një libër i tërë që, ti hedhësh poshtë të gjitha. Po jap një shembull të thjeshtë,ndër dhjetëra shembuj të tjerë, “ Shtëpia e Enver Hoxhës, thotë Fevziu, lidhej me dy tunele të nëndheshme, që shkonin, njeri deri tek shtëpia e Mehmet Shehut dhe tjetri deri në godinën e KQ”. Këto janë nga ato shpifjet e Robert Papës, të cilat koha i sqaroi që nuk ishin të vërteta, ose të paktën sot janë shumë lehtë të verifikueshme, sidomos për Fevziun që i ka dyert e hapura. Por gjëja që të revolton është se kjo është një gënjeshtër me vetëdije. Ai, e di mirë të vërtetën, po në këtë rast, qëllimi është i qartë. Të ngjalli dyshime për vdekjen e Mehmet Shehut. Dmth përdor kudo hilera të paskrupullta, që po të mos i dish, i beson ashtu siç ti servir Fevziu. Një tjetër pohim i rremë është citimi se: “Pas viteve 1976-1978 , kohë gjer në të cilën ai e shkruante vetë me dorë ditarin e tij, Enver Hoxha nuk ka mbajtur ditar të shkruar” f.227. Vetë Blendi e përgënjeshtron thënien e tij,( f221) kur thotë se, “Hoxha hidhte në ditarin e tij këto mendime për Myslim Pezën”…dhe i referohet datës 21 qershor 1982. Megjithatë, vetë ditaret e tij, janë dëshmija më e mirë se deri kur, ka shkruar mbi to. Jam plotësisht e bindur që Blendi as me sy nuk i ka parë Ditaret.
Materiali fotografik që është përzgjedhur, është aq tendencioz sa kompromenton gjithë objektivitetin e librit. Blendi vetë e kritikon heqjen e personave nga fotografitë që botoheshin në kohën e socializmit. Dhe mund të them që, ka të drejtë. Blendi bën të njëjtën gjë, por në një formë tjetër. Përzgjedh dhe boton ato fotografi të Enver Hoxhës, që sipas mendjes së tij, e diskretitojnë atë. Sepse, nëse në atë numër të vogël fotografish që janë botuar, zgjidhen 5 fotografi (të së njëjtës ditë) ku ka dalë me rroba banje, apo 2 fotografi në shtratin e vdekjes si dhe 3 fotografi i veshur si plaku i Viti të Ri, atëherë nuk ke më dyshim që është vërtet një përzgjedhje tendencioze dhe dashakeqëse. Është pamja vizive e asaj, që autori ka dashur të përcjellë nëpërmjet librit.
Si i ka trajtuar autori, vitet që Enver Hoxha jetoi në Gjirokastër?
Blendi Fevziu e fillon përshkrimin e jetës së Enver Hoxhës, me prejardhjen e origjinës së familjes së tij. Ai shkruan: “Enver Hoxha për shumë vite me radhë, në kulmin e pushtetit të tij dhe sidomos gjatë viteve të fundit të jetës, u mundua të krijonte për vete imazhin e një njeriu që vinte nga një familje e madhe, familje me ndikim, nga një lloj parie e qytetit të gurtë…”. Dhe vazhdon duke cituar fjalët e gjirokastritit Ismail Kadare, sot, një nga kundërshtarët më të egër të Enver Hoxhës,i cili thotë: “Shtëpia e Enver Hoxhës ka qenë një shtëpi relativisht e re, vetë mbiemri Hoxha tregon familje të ardhur vonë, një familje të re pa një mbiemër tradicional…Në shtëpinë tonë ose të fqinjëve tanë të vjetër të lagjes kishte njëfarë “mosvënie re” të shtëpive më të reja dhe këtu hynin edhe këta të Hoxhës”.
Por ç’thotë për këtë gjë,në kujtimet e tij, gjirokastriti shumë më i hershëm se Ismail Kadare, Aqif Selfo: “Familja ku ka lindur Enveri është një nga familjet më të vjetra të Gjirokastrës. Origjina e saj arrin në disa breza duke arritur tek Kol Gjini. Trashëgimtari i Kol Gjinit u kthye në fenë myslimane me emrin Ali dhe me mbiemrin Hoxha. Nga ky trung gjenealogjik rrjedh Hoxha që e mbajti mbiemrin Hoxha, vazhdimisht, kurse po nga ky trung, nga një brez në tjetrin dalin disa degë të tjera duke marrë mbiemra të ndryshëm:familja Ligu, Sferi, Kokalari …”[AQSH. F.10. Grupi I. D.v.1 Dosja 7.]
Si një dëshmi e kësaj që ka thënë Aqif Selfo, është edhe pema gjenealogjike e Hoxhatëve, që ne disponojmë.
Dhe komentet e gazetarit Fevziu, kalojnë tek përshkrimi i shtëpisë së Gjirokastrës, ku thotë: “Shtëpia dikur modeste, e djegur në vitin 1914 dhe e pandërtuar më kurrë, u rindërtua si një saraj i madh në fillim të viteve ’60, me stil osman, athua se për t’i dhënë atij rangun e munguar shoqëror”,f.22.
Por Blendi nxitohet. Gjatë gjithë librit, fluturon me imagjinatën e tij, duke harruar që dokumentet janë kokëfortë. Ja, si i drejton ngushëllimet e saj, Zyra e gazetës “Dielli”më 10 gusht 1916. “Ngushëllime. Me hidhërim të madh mësojmë që u dogj shtëpi e Hisein Hoxhës krye katundarit të Gjinokastrës dhe të kushëririt së tij Sami Kokalarit. Dielli e ngushëllon këtë atdhetarin e shkëlqyer që ka qenë kurdoherë shtyll e lëvizjes kombëtare dhe kandili gjith qytetin. Zoti ja dhëntë nga ana tjatër. Demi çmohet gjer në gjashtë mijë lira turke. Shtëpi e Zotërisë tij ishte nga më të çquarat si nga godija, mobllat dhe antikat e njehershme.” [AQSH. Grupi I Dv.1 dosja 5.]
Ja pra, që ta mësoj Blendi, por edhe ata që arriti t’i gënjejë që, familja e Enver Hoxhës, ka qenë nga më të vjetrat e Gjirokastrës, paçka që familja e Kadaresë “nuk e vinte re”.
Gazetari, po ti kishte lexuar Ditaret e Enver Hoxhës, do të kishte gjetur gjithë atë material interesant, që janë dëshmi e preokupimit që kishte Enveri, kur u rindërtua shtëpia, që të ishte çdo gjë konform origjinalit.
Enver Hoxha megjithëse e dinte shumë mire origjinën e tij të largët, asnjëherë nuk kërkoi ta vinte në dukje. Kudo dhe kurdoherë, ai është shprehur duke pohuar një të vërtetë tjetër, se nga familjarët e tij, ka pasur “patriotë dhe të mësuar”.
Më pas, gazetari, vë në fokusin e tij, Hysen Hoxhën, xhaxhain e Enverit, i cili ishte zgjedhur delegat për në Kuvendin e Vlorës (f.23.) Këtë fakt, do s’do autori nuk e mohon dot. Por ç’bën? Që t’ia lejë lexuesit të mjegullt pjesëmarrjen e Hysen Hoxhës në Kuvendin e Vlorës, Blendi, pasi e “vonon rrugës” për në Vlorë, hidhet menjëherë tek filmi “Nëntori i dytë”, indirekt duke mohuar kur thotë që “nuk është e vërtetë, (ashtu si tregohet në film) që ai takoi Ismail Qemalin sapo hynte në Vlorë”.Vetëm kaq thotë ,dhe e mbyll, që lexuesi të mos arrij ta kuptojë, që Hysen Hoxha mori apo nuk mori pjesë, në atë Kuvend.
Për ta sqaruar këtë eveniment shumë të rëndësishëm, për historinë e familjes së Enver Hoxhës,(siç do ishte për të gjitha familjet) unë po mjaftohem, pa dhënë dokumente të tjera, vetëm me botimin e fotografisë,që Hysen Hoxha ka dalë në Vlorë.
Blendi, kur flet për Halilin, babain e Enverit, na e bën me profesion hoxhë. Se ku e ka gjetur këtë fakt,vetëm Blendi e di. Dhe vazhdon më tej, duke ngritur pikëpyetje dhe dyshim “se përse Hoxha [Enveri] nuk i kushton shumë vëmendje babait të tij, Halilit, nuk dihet”.(f.23.) Është i njohur fakti që, Enver Hoxha kurdoherë i ka shmangur ose i ka përmendur fare pak në publik, njerëzit e familjes, duke përfshirë këtu edhe fëmijët e tij. Këtë gjë duhej ta kishte vënë re edhe “biografi” ynë. Por konsideratat e Enver Hoxhës për prindërit e tij, nuk mungojnë të shprehura herë pas here në Ditar. Unë po jap vetëm një datë nga Ditari i tij, 15 tetor 1980, megjithëse kanë kaluar shumë vite nga vdekja e prindërve të tij, ai e mban akoma të gjallë kujtimin e tyre. Ai shkruan: “nesër kam datëlindjen, mbush 72 vjeç. Kujtoj me dashuri të thellë plakun dhe anenë, prindërit e mi të dashur, që më lindën, më rritën dhe më edukuan, që u kujdesën që në vegjëlinë time të isha i ndershëm dhe i drejtë si ata, të doja njerëzit, siç i donin ata, t’i shërbeja popullit dhe atdheut me besnikëri. Ata më mësuan me sjelljet e tyre të përditshme të isha i thjeshtë, të mos isha kurrë fodull, pse “fudullëku është gjë e keqe, më thonin, nuk ekziston në gjakun tonë.”
Këto ishin shprehitë e para të edukatës që, ai mori që në vegjëli nga familja e tij dhe që do ishin baza e formimit të karakterit të tij.
Kur flet për vitet e vegjëlisë, siç thotë Enveri “kur ishim kalamanë”, Blendi pasi e përshkruan si nxënës të dobët, që nuk shfaqte asnjë talent, (a thua se në atë kohë anafalbetizmi, kultivoheshin talentet, por mesa duket Blendi kujton se ishte koha e “Pallatit të Pionierëve”) pasi kritikon edhe shkrimin “mediokër” të kujtimeve, më në fund, e jep viston, që kujtimet e vegjëlisë duken të “sinqerta”.
Po vitet e kaluara në Korçë preken në libër?
Më pas autori, hidhet në vitet që kaloi Enver Hoxha në Korçë. E fillon me një pasaktësi të qëllimshme, kur shkruan se:”kur shkroi kujtimet në fund të jetës së tij ai iu shmang viteve që kaloi si liceist në Korçë”. F.28
Nënkuptimi i Blendit, është i qartë. Sipas tij, “Enverit i vinte turp të shkruante për jetën e Korçës. Se ç’të shkruante! Talljet e Sabihasë apo që ishte mediokër!” Si mund të bjeri kaq poshtë një gazetar, të gënjej hapur, kur dihet nga të gjithë ata që i njohin kujtimet e Enver Hoxhës, që ai ka shkruar mbi 100 faqe për Korçën e atyre viteve, në librin e tij “Vite të Rinisë.” Për mos folur, për dhjetëra e dhjetëra faqe të tjera, nëpër libra të ndryshëm.
Autori gazetar, për këto vite të liceut, në konkluzionet e tij është bazuar në kujtimet (të botuara pas vdekjes) e Vedat Kokonës, të cilat i quan “shumë realiste”. “Shokët – thotë Vedati për Enverin- i kishin vënë nofkën “gazhel”, fjalë që kishte pak a shumë ngjyrimin e cilësorit të veshgjatit…”
Kur lexova këto rreshta, përveç përçmimit që ndjeva, mendova, kë Vedat të besoj, këtë pas vdekjes, apo atë të vitit 1989…kur Vedati ishte gjallë dhe Enveri kishte vdekur. Dhe në sy më erdhën fjalët e Vedat Kokonës, shprehur në një dedikas që i kishte dhuruar Nexhmije Hoxhës me rastin e botimit të librit “Fjalor, Frëngjisht-Shqip”. “Shoqes Nexhmije Hoxha, bashkëpunëtores së udhëheqësit tonë të lavdishëm, mësimet e ndritura të të cilit i kam pasur kurdoherë parasysh për të punuar për të mirën e brezave të ardhshëm, këtë vepër të një jete, ia kushtoi me respekt autori.” E di që Blendi ose ndonjë tjetër, do thotë, “e ka shkruar nga frika”. Ç’frikë! Enveri kishte vdekur, shumë mirë mund të mos e përmendte.
Siç e kam thënë më lart, mungesa e përballjes së opinioneve ndryshe, e dëmton shumë librin. Për ti ardhur në ndihmë autorit, kur të botoj librin e dytë (siç e ka pohuar vetë), po i sjell një mendim ndryshe nga ai i Vedatit. Ja si shprehet përsëri Aqif Selfo në kujtimet e tij: “…Gjatë kohës që qëndroi në Korçë, si nxënës, Enveri, me sjelljen dhe me guximin e tij, me njohjen e gjuhës frënge më mirë se bashkënxënësit e tij dhe me kujdesin që tregonte për jetën dhe përparimin e shokëve si dhe për zhdukjen e padrejtësive që bëheshin nga sipërmarrësit në kurrizin e internatistëve, fitoi simpatinë e të gjithë shokëve të tij, të shkollës dhe të internatit si dhe atë të profesorëve, shqiptarë e francezë…[AQSH. F.10. GrupiI, dv.1 dosja 7.]
Këto pohime të Aqif Selfos, gjenden edhe në disa burime dokumentare, të cilat ne do t’ia servirim lexuesit, në ndonjë botim tjetër për Enver Hoxhën.
“Enver Hoxha- citon Blendi, nga një burim shumë i dyshimtë – u ndihmua për të fituar bursën, nga Eqrem Libohova, Ministër i Jashtëm i Mbretërisë, të cilin Hoxha e kishte pritur ditë me radhë në derën e shtëpisë për t’i kërkuar këtë favor”.
Nuk na rezulton asnjë dokument që Eqrem Libohova ta ketë ndihmuar Enver Hoxhën. Por, edhe nëse e marrim të qenë këtë që thotë Blendi, atëherë vetvetiu lind pyetja: Kur ndërhyri Ministri i Jashtëm i Mbretërisë (s’ka mik më të fortë),që ti dilte bursa, pse nuk i dhanë lëndën që kërkonte, histori-gjeografi, por i dhanë për shkencat natyrore,shumë larg nga lënda që kishte kërkuar.
Më pas, autori hidhet në vitet që kaloi si student, në Francë dhe më pas në Belgjikë. Këtu ka kontradikta flagrante. Gjithë kjo periudhë shfaqet totalisht e zezë. Sipas Blendit,ai ishte hajdut, gënjeshtar, imoral. Atëherë si është e mundur që kur punësohet në Korçë, këtij njeriu me këto vese, ti jepet lënda e moralit, dhe ku, në një shkollë serioze si Liceu i Korçës! Nga sa kam dëgjuar në intervista, edhe Blendi e ngre këtë çudi, dhe nuk i jep dot shpjegim. Natyrisht që i mbetet arsyetimi në ajër, pas gjithë atyre të pavërtetave mashtruese që ka thënë. Blendi duhet ta mësoj, që historia edhe pse nuk është shkencë ekzakte, ka edhe ajo rregullat e saj,prandaj i ka mbeti ekuacioni pa zgjidhje.
Në këtë biografi, Blendit i del edhe një problem tjetër. Enver Hoxha mbajti fjalim në ballkonin e Bashkisë së Shkodrës, për marrjen e eshtrave të Çeçiz Topullit dhe Muço Qullit. Si t’ia bëj këtij fakti të njohur botërisht? Atëherë thotë që “kjo ishte aksidentale, se Hasan Dosti, atë ditë na u gdhi i pamundur dhe zgjodhi Hoxhën”. Dhe Hasani, që ishte 13 vjet më i madh (1895) se Enver Hoxha (1908), nuk gjeti një tjetër por një djalosh 28 vjeçar? I pëlqen apo jo Blendit, fjalimi është i Enverit. Ai foli në emër të brezit të ri, dhe madje gazeta “Demokratia” e botoi në faqe të parë. Pra nuk ishte rastësi.
Kjo ishte e para dalje publike e Enver Hoxhës, në një aktivitet kombëtar për kohën.
Më pas libri është mbushur, me thënie të kundërshtarëve të tij dhe citime nga shtypi antikomunist, ku ka inate, shpërthime, që nuk janë morale dhe aq më pak shkencore.
Momentin e 7 prillit, në mënyrë të paturpshme, autori mundohet ta tregoj Enver Hoxhën, si një intelektual jo patriot dhe indiferent, ndaj kësaj ngjarje të madhe. Injoron një dokument shumë të rëndësishëm dhe të njohur nga historiografia, që Enver Hoxha bashkë me Selman Rizën, Foto Balën dhe Abaz Ermenjin, u pushuan nga puna. Harresa bëhet në mënyrë të qëllimshme, që të mohohet patriotizmi i Enverit në një moment të rëndësishëm të historisë së Shqipërisë. Duke lënë edhe fakte të tjera shumë të njohura, që unë në këtë intervistë, nuk kam mundësi ti përmend të tëra. E gjithë kjo paçavure përgatitet që, kur të vij momenti i themelimit të PK, të thuhet që “Enverin e gjetën rastësisht në rrugë dhe e morën përdore në mbledhjen e themelimit”. Sa keq!
Historia nuk bëhet me kujtime dhe intervista, ato mbeten përherë burime dytësore. Historia gjykohet me objektivizëm në bazë të dokumentacionit. Kështu do të gjykohen nga historianët dhe historia, ngjarjet madhore që, i përfshijnë vitet 1941-1985. Prandaj, nuk na takon ne familjarëve të Enver Hoxhës, të merremi me to.
Por nuk mund të lë pa sqaruar, shpifjen shumë të rëndë, ku Blendi Fevziu thotë:”Në Ditarin e tij Hoxha sqaron se, edhe kur nisën protestat dhe demonstratat e forta në Prishtinë, ishte kundër shpalljes së Kosovës “Republikë”(f.183) Blendi nuk e referon se në cilën faqe të Ditarit të Enver Hoxhës, e ka gjetur këtë citim. Po të ishte gazetar serioz Blendi, duhet të kishte lexuar librin me përmbledhje dokumentesh të Enver Hoxhës “Kosova është Shqipëri”. Atje Blendi do të kishte kuptuar se Enver Hoxha jo vetëm mbështeste Kosovën Republikë, por ishte dhe për më shumë që Kosova të bashkohej me atdheun amë, me Shqipërinë. Po citoj shkurt se ç’ka thënë Enver Hoxha: “Kosova është shqiptare, mbetet shqiptare dhe i përket Shqipërisë”. [E.H. Dit.Politik 19/2/1966] Dhe më 13/6/1978, thotë: “Ne vetë me duart tona, me forcat tona, do ta ndërtojmë këtë unitet të kombit shqiptar. Këtë detyrë të shenjtë na i kanë lënë amanet ta plotësojmë të parët tanë. Në mos arriftë dot brezi ynë që ta plotësojë atë, duhet të përgatitim fushën që djemtë dhe vajzat tona të kryejnë këtë detyrë ndaj mëmës sonë të dashur Shqipëri”. Dhe ai e përgatiti fushën që djemtë dhe vajzat të fitonin lirinë.
Ju pretendoni që në libër, ka edhe shumë momente të tjera që, nuk i përmbahen të vërtetës. Si është kjo e vërtetë?
Pasi autori pohon që, biblioteka kishte 22 mijë kopje libra (në fakt 25 mijë), fillon të përshkruaj se çfarë librash përmbante kjo bibliotekë. Pasi bën kompetentin, pa ditur se çfarë përmbante biblioteka, sepse ajo u përvetësua në mënyrë të paligjshme, nga drejtues shumë të rëndësishëm të kohës, pas vitit 1993. Blendi me dashje, në këtë rast, mundet edhe nga padija, kufizon llojshmërinë e titujve të bibliotekës, vetëm në libra historik dhe biografik, si edhe kujtime të njerëzve të mëdhenj të globit.(f.327). Nëse do të kishte hapur librin e Nexhmije Hoxhës “Jeta ime me Enverin” vol.2, do të gjente një përshkrim të hollësishëm të përmbajtjes së bibliotekës, por edhe të raportit që kishte Enveri me librin. Më tutje shton, “nëse i bën një shqyrtim të hollësishëm listës së librave të bibliotekës së Hoxhës në Bibliotekën Kombëtare, bien në sy disa tregues kërshëror”. Por Blendi me gjithë kërshërin që tregon, nuk mund të nxjerri konkluzione se çfarë librash preferonte Enver Hoxha. Ai nuk e di, që nga 25mijë librat e bibliotekës së shtëpisë, në BK kanë shkuar vetëm 3600 libra, dhe këto nga librat që mbetën, ngaqë ishin titujt më të dobët. Pikërisht këto libra u dorëzuan, për të mbuluar atë dëm të madh që iu bë jo vetëm familjes së Enver Hoxhës, por edhe kulturës shqiptare. Më ngre një dyshim të madh mbi abuzimet që mund të jenë bërë në librat që ndodhen në BK, pohimi i Blendit se “një pjesë e madhe e tyre janë të nënvizuara…nga Hoxha”. Në mënyrë kategorike, e mohoj që Enver Hoxha, nënvizonte librat ose të shënonte diçka në to. Kujdesi i Enverit shkonte deri aty, sa edhe faqet nuk i përthyente, por i vendoste një shenjues librash. Kam frikë që, për të përligjur këto marrëzi që po thuhen, do të kenë bërë ndonjë veprim mbi to. Megjithatë do të jetë shumë lehtë e vërtetueshme.
Kur flet për shtypin e huaj që shfletonte Enver Hoxha, autori do të tregoj që ai ishte i pa azhornuar me aktualitetin në botë. Ai shkruan: “Shtypi i huaj që ai [EH] shfletonte ishin kryesisht “Le Monde” dhe “International Herald Tribune”, por të dyja gazetat vinin në Shqipëri shumë vonë, po të kesh parasysh që për shumë vite drejt Tiranës fluturonte vetëm një avion në javë.(f.327) Blendi mbase e ka harruar, që në atë kohë, në Shqipëri punonte 24 orë pa u ndalur, Agjensia Telegrafike Shqiptare (ATSH). Dhe nga kjo agjensi, Enver Hoxhës i vinin dy herë në ditë, lajmet më të fundit nga e gjithë bota. Duke përmendur këtu, që ai ishte edhe një dëgjues i rregullt i emisioneve të lajmeve të radio- stacioneve të huaja, si dhe i TV Italian, RAI.
Blendi mund ti sjellë edhe me avion informacionet e lajmeve, po të paktën ti sjellë në kohë.
Dhe autori e mbyll jetën e Enver Hoxhës, duke thënë gënjeshtrën e fundit që “Enver Hoxha kishte rënë në vdekje klinike…dhe ekipi i mjekëve e gjeti të shtrirë në dysheme”. Blendi e quan jo të vërtetë dëshminë e Nexhmije Hoxhës që në ato momente ishte prezent aty. Ajo në librin e saj me kujtime “Jeta ime me Enverin” vol 2, e kujton kështu atë mëngjes, “pranë tij ishte ende infermieri, që ishte në mbarim të tualetit të mëngjesit…për një sekondë, Enveri u drodh dhe iu var koka mbi gjoks. Unë brofa në këmbë dhe bërtita:”Enver!” Pastaj e tmerruar, pashë infermierin që, duke e shtrirë me nxitim, më tha: “Shpejt, shpejt lajmëro mjekët”. Në përshkrimin e saj del qartë që, nga pozicioni ulur që ishte, infermieri e shtriu menjëherë në shtrat. Vetëm nëse kërkon të abuzosh mund të sajosh shtrirje në dysheme. Por gjithë këtë, Blendi e fantazon, për të bërë paralelizëm me vdekjen e Stalinit, ku thotë,”një skenë identike me atë të orëve të fundit të J.V.Stalinit”.
Meraku i fundit që i ka mbetur Blendit, është që Enver Hoxha “ndërroi jetë pa thënë asnjë fjalë të fundit.” Nuk duhet të shqetësohet, se Enver Hoxha e ka lënë fjalën e tij në mijëra faqe të shkruara dhe në mijëra zemra njerëzish që, e vlerësojnë si Burrin më të madh të Kombit Shqiptar.
Keni ndonjë gjë tjetër për të shtuar?
Mbeten plot të tjera, por unë mendoj ta mbyll këtu, duke i kërkuar të falur lexuesit që (nga volumi i madh i problematikës) po ndalem pa arritur të sqaroj gjithçka që është e gënjeshtërt në këtë libër si, disa shtrembërime mbi ditët e fundit të vdekjes së Mehmet Shehut, opinionet dashakeqëse të vetë autorit për Nexhmije Hoxhën, shtrembërimeve që kërkon ti bëj marrëdhënieve shumë të mira që kishte Enver Hoxha me Myslym Pezën dhe Haxhi Lleshin, marrëdhëniet e Enverit me mjekët që duke i dhënë fragmentare, nuk kuptohen si kanë qenë realisht, si dhe kontaktet me mjekët e huaj, përshkrimet e “vetmisë së madhe”, që mbetet vetëm në fantazinë e autorit, ekzagjerimet si ruhej blloku dhe Enver Hoxha kur shkonte me pushime, aredimi i shtëpisë ku jetonte Enveri bashkë me familjen, etj. Megjithatë do të kemi raste të tjera.
Gjëja e fundit, dua ti drejtohem publikisht Blendi Fevziut, mbi abuzimet që po bën me filmat privat të Enver Hoxhës dhe familjes së tij.
Ti Blendi Fevziu, nuk mund t’i përvetësosh filmat familjarë të Enver Hoxhës. Ti nuk e di që në ato filma, dhe kurrë nuk do të mund ta dish, sepse nuk ke jetuar pranë tij, ka momente meditimesh dhe gjendjesh shpirtërore për shumë ngjarje të rëndësishme që kanë ndodhur ato vite në Shqipëri. Ka ngjarje familjare të cilat na përkasin vetën ne, pjesëtarëve të familjes së tij, dhe që ti, të paktën për etikë duhet të na kishe kërkuar leje për transmetimin e tyre. Megjithatë s’ka problem, ne nuk kemi asgjë të fshehtë për të mbajtur, por kërkojmë që të mos abuzosh dhe spekullosh me to, në komentet që bën. Të ka mbetur kamera tek noti që bën Enver Hoxha në pishinë, madje duke e cilësuar edhe stilin e notit. Ti kujton se po e deskretiton, një njeri në moshë, që po bën banjo, në një nga ditët e pakta që ai dilte në plazh. Nuk të shkon mendja, që para publikut dukesh shumë i papjekur me komentet e tua! Po ta kujtoj, Enver Hoxha, asnjëherë nuk ka pretenduar se ishte notar që thyente rekorde. Dhe po e mbyll duke të thënë, se sekuencat më të pafalshme që ke transmetuar, janë ato të ditëve të fundit të jetës së tij. Ato nuk kanë të bëjnë me aktivitetin e tij politik. Ai ishte një njeri, në prag të vdekjes siç janë të gjithë të vdekshmit e kësaj bote. Siç ka qenë edhe nëna jote e ndjerë, disa ditë para se të vdiste. Dhe ti me paturpësi, komenton flokët e paprera dhe të pakrehura, gjithmonë sipas teje. Kështu mund të veprojnë vetëm burracakët.

Gazeta Shqiptare

[shigjeta]

Ftesë për "duel", Fevziu: Përgjigjuni për krimet

"Zonja Hoxha të mos merret me fotografitë e pishinës, mënyrën se si është gjetur i vdekur, por me krimet që mbajnë emrin e Enverit”. Kështu shprehet Blendi Fevziu autori i librit biografik “Enver Hoxha” një ditë pas publikimit në “Gazetën Shqiptare” të intervistës me Teuta Hoxhën, bashkëshorten e Ilir Hoxhës e cila në bazë të materialeve që paraqiti e quante librin biografik. Që në fillim të intervistës Teuta Hoxha u shpreh se nuk do të merrej me anën historike të librit të Fevziut por me atë personalen, pjesë e së cilës ka qenë ajo vetë. Ndërkaq, sot kemi intervistuar autorin i cili sjell opinionet e kundërshtitë e tij në lidhje me këtë debat, sipas tij të nevojshëm.

Intervista e Teuta Hoxhës për shumëkënd që e lexoi duket bindëse pasi është mbështetur në dokumente arkivore, ditarët e Enver Hoxhës, në librat me kujtime të tij dhe Nexhmije Hoxhës duke mos përjashtuar dhe atë vetë që ka jetuar pranë tij. Cili ishte opinioni juaj kur e lexuat intervistën e saj?
Nuk është se unë ndaj të njëjtin opinion me të dhe nuk besoj se ishte një intervistë e mbështetur mbi dokumente. Përkundrazi, zonja Hoxha merrej me detaje, por nuk thoshte asgjë, për asnjë nga dokumentet që përfshin libri. Por për këtë do të flas më pas. Ndihem shumë mirë që zonja Hoxha reagoi dhe kisha tre javë që e prisja këtë gjë. E ftoj atë ta debatojmë këtë gjë edhe në televizione, ku të dojë ajo. Siç e ftoj të shprehet më gjatë mbi këtë subjekt. Ftoj edhe zonjën Hoxha senior, Nexhmijen, që të japë komentet e saj mbi librin. Një subjekt i tillë duhet debatuar sa më shumë dhe kjo do të ishte gjëja më e mirë.

Ju keni shkruar librin biografik për Enver Hoxhën sipas jush bazuar në dokumente ndërkaq, Teuta Hoxha ne intervistën dhënë për “Gazetën Shqiptare” thotë se për 77 vitet e Enverit ju keni paraqitur në libër vetëm 25 dokumente një pjesë e të cilave sipas saj të dyshimta pasi nuk janë me shkrimin e tij?
Unë nuk kam numëruar se sa dokumente ka libri, por ju që jeni në zyrën time tani, mund të shihni më shumë se 1200 fletë dokumentesh që lidhen me Enver Hoxhën. Libri është konceptuar si publicistikë historike dhe librat e shkruar në këtë mënyrë, qoftë nga Misha Glen qoftë nga Simon Montefiore nuk mbyten me dokumente sepse bëhen të vështirë për tu lexuar nga lexuesit. Për shembull, unë i jam referuar disa herë një libri brilant me dokumente për Pleniumin e Beratit të vitit 1944, publikuar nga studiuesit Ndreçi Plasari dhe Luan Malltezi shumë vite më parë. Libri ka me mijëra dokumente, por nuk ka shkuar masivisht tek lexuesit sepse leximi i dokumenteve në vetvete është i vështirë. Në funksion të këndvështrimit të librit serviren dhe dokumentet. Këndvështrimi im është ai i marrjes dhe konsolidimit të pushtetit brenda partisë Komuniste dhe më pas Partisë së Punës së Shqipërisë. Për këtë gjë kam paraqitur një seri dokumentesh. Edhe një prej tyre i vetëm shërben për të kuptuar stilin dhe filozofinë politike të Enver Hoxhës e jo më të gjithë bashkë. Zonja Hoxha merret me rininë dhe fëmijërinë, por nuk thotë asgjë për vrasjet brenda Partisë Komuniste. P.sh, cili është mendimi i Zonjës Hoxha për këtë dokument që Hoxha ka shkruar për Llazar Fundon më 21 shtator 1944, komunist i orëve të para, emigrant në Moskë dhe anëtar i Kominternit:
“Zain e Fundos ta torturoni deri në vdekje dhe pastaj ta pushkatoni. Ti kërkohet të japë shpjegime për këto pyetje: Pse ka ardhur në Kosovë? Kush e ka dërguar dhe me ç’direktiva? Cilat janë qëllimet e Ganiut dhe të anglezëve? Të japë shpjegim për aktivitetin e tij të mëparshëm dhe për tradhtinë e tij. Depozimet e Zaiut na i dërgoni këndej me një njeri të sigurt. Zain e vrisni andej. Enver”.
Ç’thotë zonja Hoxha për këtë letër që Enver Hoxha i çon Gogo Nushit më 8 Qershor 1943:
“Anastas Plasarin as që e kërkuam të vinte këtu, por ju dhamë urdhër që ay të qërrohej sans buit et sans trompettes çfr. pa zhurmë e pa bujë]. Më mos na pyesni [...] Taras”.
Po për këtë letër që Enver Hoxha i dërgon sërish Nako Spiros më 29 shtator 1943:
“Për Anastas Plasarin s’ju kërkuam aspak të vijë këndej, por ta dekorojë vetë atje me një plumb...”.
Po për këtë letër drejtuar Nako Spirus në 4 prill të vitit 1944 në të cilën flitet jo për ndonjë kolaboracionist, por për Kryetarin e grupit Komunist të Shkodrës, Zef Malën:
“Zef Mala të mos shkojë në Kosovë. Përkundrazi, ta dekoroni me një plumb kresë. Ay s’është i mirë dhe duhet të zhduket. Gjeni mënyrën që të mos kuptohet, por edhe një mënyrë që të mos lihet pas dore kjo punë...”.
Ç’mendon zonja Hoxha për këto deklarime të Enver Hoxhës më 25 nëntor 1944 në Pleniumin e Beratit:
“Vija terroriste ishte më e theksuar te Dushani dhe tek Aliu me Lirinë. Në këtë pikë unë isha pasqyrë e Aliut. Kur vinte ndonjë nga fronti, ku thuhej që ky ose ai po vepronte keq dhe vendosnim ta vrisnim. S’kishim një vijë të qartë për këtë çështje. Por edhe raportet na kanë vënë përpara situatave të këqija. Vjen raporti nga Gogoja për Sotir Kondin dhe ne i themi atij që ta vriste. Vjen një raport për Anastas Plasarin e për Zef Malën, ne i japim udhëzim të vriten...”. dhe me këtë tjetrin:
“Me punën tonë, me kaq përgjegjësi që kishim, do të mbështeteshim pa reshtur te Miladini dhe Dushani. Puna jonë ishte si puna e atij nxënësit që për çdo gjë, pyet ose shikon mësuesin nëse ka punuar mirë, ose si duhet të punojë ç...] Për çdo gjë që bënim merrnim aprovimin e Miladinit ç...] Komiteti Qendror ishte i identifikuar me Miladinin dhe Komitet Qendror praktikisht nuk kishte...”.
Ç‘mendon zonja Hoxha si historiane për këtë deklaratë të Gogo Nushit në Pleniumin e Beratit në nëntor 1944, që sa kohë ajo punonte në Arkiva, nuk i lejohej askujt që ta shihte:
“Të gjithë ata që kanë qenë kundërshtarë të politikës tonë, jo kriminelë dhe jokuislingë, ne i konsideronim armiq dhe përpiqeshim t’i zhduknim nga faqja e dheut [...].Me hyrjen e forcave tona në Tiranë janë vrarë 60 njerëz, e kemi listën e tyre. Unë i njoh këta emra dhe asnjë prej tyre s’meritonte të vritej. Jemi të sigurt që do të ketë dhe të tjerë. Numri do të ketë kaluar 100 vetë. Ne kemi menduar se me këto masa do të mbronim fitoren duke vrarë dhe zhdukur armiqtë”.
Ç‘mendim ka zonja Hoxha për këtë deklaratë të Enver Hoxhës në Plenumin e jashtëzakonshëm të KQ të PKSH, në datat 18-20 dhjetor 1946:
“Disa anëtarë partie duan se mos kërkojë populli ç’bëhet me Kosovën. Ne rast se një anëtar partie e ka të qartë vijën, ai e ka të qartë edhe çështjen e Kosovës. Jugosllavia demokratike është më e avancuar, më e përparuar se ne. Interesi ynë është që ajo të jetë e fortë, se me një Jugosllavi të fortë do të ketë paqe në Ballkan. A është në interesin tonë të kërkojmë Kosovën? Kjo nuk është progresiste. Pra, në këtë situatë, përkundrazi, duhet të bëjmë ç’është e mundur që kosovarët të vëllazërohen me jugosllavët”.
Po për këtë deklaratë po të Zoi Themelit në gjyq:
“Nga mesi i vitit 1945 jugosllavët, duke shoqëruar një numër kosovarësh të mobilizuar për në Mal të Zi, i vrisnin në masë rrugës pa pasur faj. Nga ky veprim disa kosovarë mundën të iknin dhe të dorëzohen në organet tona, duke kërkuar mëshirë dhe mbrojtje për të shpëtuar kokën. Ne me shkresa kemi sugjeruar që të dorëzuarit të mos u jepeshin jugosllavëve, se do t’i vrisnin. Mirëpo Koçi Xoxe na urdhëroi që ata të dorëzoheshin. Nga sa jam informuar, të riatdhesuarit, kanë gjetur vdekjen në Jugosllavi...”. Po për deklaratën e Koçi Xoxes që këtë gjë e kishte biseduar dhe kishte marrë aprovimin e Sekretarit Gjeneral?!
Përse Zonja Hoxha nuk thotë asgjë për “pasaktësinë” në kujtimet e Hoxhës lidhur me vrasjen e Qemal Stafës, kur deklaron se natën e fundit ka qenë me të. Gjë botërisht e përgënjeshtruar. Dihet që natën e fundit Qemal Stafa ka qenë me të fejuarën e tij dhe katër militantë të tjerë komunistë.
Përse zonja Hoxha nuk thotë asgjë për vrasjen e Mustafa Gjinishit dhe gënjeshtrën që Hoxha bëri me të. Në një anë e vrau dhe e pranoi vrasjen në pleniumin e Beratit më 1944 dhe në anën tjetër, shpalli ditë zije për të?!
Përse zonja Hoxha nuk thotë asgjë për dy qëndrimet me shkrim që Hoxha mban për Abaz Kupin në fillim kur ishte me të dhe më pas kur iku prej tij.
Përse nuk thotë gjë për dy qëndrimet që ai mban për Stalinin, qëndrim që ndërron 3 herë. Në fillim admirues, pas kongresit të XX kritik dhe pas prishjes me BS sërish adhurues.
Përse zonja Hoxha nuk thotë asgjë me apo pa dokumente për vrasjen makabre të Admiral Teme Sejkos, të goditur deri në vdekje me hunj druri?!
A e di zonja Hoxha se si e zbatuan partizanët porosinë e Enver Hoxhës dhe Marreshallit Tito për torturimin dhe vrasjen e Zai Fundos? E lidhën pas një peme dhe e rrahën derisa i doli shpirti, nën tmerrin e Said Kryeziut dhe togerit Britanik që ishte më ta. Qe një porosi e Hoxhës. Ja si e përshkruan George H. Show Trials: Stalinist Purges in Eastern Europe, 1948-1954. (New York: Praeger Publishers, 1987, p. 7). “In the summer of 1944, he (Lllazar Fundo, shënim i autorit) was arrested by his comrades and beaten to death before the horrified eyes of the British military mission.” Nëse zonja di anglisht mund ta kuptojë se si është përshkruar vdekja e Llazar Fundos, urdhëruar nga Enver Hoxha, në më shumë se 4 libra të botuar në perëndim.
Këto janë vetëm një pjesë e dhjetëra dokumenteve që citohen në libër dhe për të cilat zonja Hoxha nuk jep përgjigje. Përkundrazi, bie në komente të problemeve pa rëndësi si rezultatet e Enver Hoxhës në Lice apo madhësia e shtëpisë së Lindjes së tij. Por edhe këto janë me referenca. Shtëpia e Lindjes i referohet intervistës së shkrimtarit të shquar Ismail Kadare, gjirokastrit si Hoxha, ndërsa për problemin e rezultateve në shkollë po i citoj këtë fragment:
Rezultatet e tij janë dhe në dokumente arkivore të Liceut. Në vitin 1929 (dosja 14) vlerësohet: “Observation: Admis Passable [kalueshëm], admissible [i pranueshëm], po kështu e më 1930. Ka dhe një procesverbal për t’u riprovuar në vjeshtë: “Procesverbal. Komisioni i formuar si mbas telit të Ministrisë së Arsimit me nr. 968/50, dt. 27/9/27 për të provuar të mbeturit kandidatë bursistë për në Liceun e Korçës, i përbërë prej....” Enver Hoxha riprovohet në gjuhë, matematikë, histori, gjeografi, shkencë fizikë..
Po i kthehem edhe një herë thelbit të debatit. Unë nuk i kam cituar gjithë këto gjëra mbi notat e tij, siç kam qenë kundër shokëve të shkollës që e quajnë pa talent dhe pa dhunti. Po, ai nuk dinte të luante futboll, nuk dinte të bënte poezi, nuk dinte të këndonte, por kjo s’do me thënë asgjë. Ai kishte një talent të jashtëzakonshëm politik dhe këtë e përdori me mjeshtri në funksion të pushtetit të tij. Dhe në këtë fakt, nuk e pengon as qenia pa diplomë ose mungesa e studimeve universitare. Këto janë detaje, jo thelbi i problemit.
Ndërkohë, zonja Hoxha duhet të kuptojë se sot jemi në një shoqëri të lirë dhe kushdo mund t’i shprehë lirisht mendimet e tij, mjafton që ato të jenë të argumentuara. Panairi i ri i librit do jetë së afërmi në pranverë dhe le të botojë ajo një libër mbi Hoxhën siç e sheh ajo dhe të shohim reagimin e publikut dhe kritikën për këtë gjë.

Në arkivin e shtetit është shumë i madh fondi për Enver Hoxhën, pse nuk e shfrytëzuat atë?
B.F. Fondi për Enver Hoxhën dhe për regjimin e tij është shumë i madh. Janë më shumë se 44 vjet aktivitet padyshim. Unë kam shfrytëzuar aq sa më duhet në përputhje me këndvështrimin tim. Ju e dini që bëhet fjalë për disa miliona fletë, mendoni se ato duheshin futur të gjitha në libër?! Pastaj është hera e parë që dëgjoj që një autori i thonë pse nuk mendon kështu, por mendon ashtu. Në fakt, unë kam gjetur një kënd shikimi dhe nuk kam menduar vetë. Thjeshtë kam ballafaquar kujtimet e Hoxhës me dëshmitë dokumentare.
Zonja Hoxha thotë që...
Më fal, Zonja Hoxha thotë që ajo disponon dokumente të tjera për Enver Hoxhën. Po i bëj një ftesë publike. Le t’i botojë sot dokumentet që ajo ka dhe që e tregojnë Hoxhën një njeri ndryshe. P.sh në ditarin e Hoxhës në datat 11, 12 dhe 14 Shtator, flitet për dy biseda të tij me Mehmet Shehun. E para kokë më kokë, e dyta në prani të Fiqret Shehut dhe Nexhmije Hoxhës. Ditari thotë:
E premte, 11 shtator 1981.
Thirra Mehmetin nga Korça që ta pyesja për fejesën e djalit të tij me vajzën e një familjeje me plot kriminelë lufte, të pushkatuar e të arratisur. Kjo çështje zien në të gjithë Tiranën, por unë e mora vesh indirekt. Mehmeti e kishte bërë këtë fejesë me plot dijeni. Ky është një gabim i rëndë politik nga ana e tij. Biseda me të është në dorëshkrim në kasafortën time.
E dyta:
E shtunë, 12 shtator 1981.
Bisedë më Mehmetin për problemin e koklavitur të djalit të tij, Skënderit. Biseda me të, është në dorëshkrim në kasafortën time.
E treta:
E diel, 13 shtator 1981.
Bisedë më Mehmetin dhe Fiqireten për çështjen e djalit. Asistonte edhe Nexhmija. Biseda me ta është në dorëshkrim në kasafortën time.
Meqenëse familja Hoxha disponon gjithë materialet e kasafortës së Hoxhës, përse nuk i boton të plota këto dorëshkrime për të kuptuar gjithë shqiptarët se ç‘është biseduar mes tij dhe Mehmet Shehut për një gjë kaq të diskutuar që çoi në eliminimin e Kryeministrit 27 vjeçar?
Përse zonja Hoxha junior dhe senior nuk reaguan kur pjesë të ditarit të Hoxhës u botuan në gazetën “Panorama”, “KJ” e madje edhe në gazetën tuaj?! Përse nuk reaguan kur dokumente si ai i Zai Fundos u vendosën në stendat e Muzeut Historik Kombëtar dhe ndodhet atje prej shumë vitesh?
Nga ana tjetër, të bësh shantazh me ndonjë dedikim të viteve të komunizmit, është t’i rikthehesh filozofisë enveriste të përbaltjes së kundërshtarit. Zonja Hoxha kujton se Vedat Kokona, një njeri fisnik, i paska dhuruar një fjalor me dedikim dhe me lavde për Hoxhën. Po kush do guxonte të bënte ndryshe në vitet ’80? Por Kokona pati kurajën t’i shkruajë dhe t’i botojë kujtimet e tij në vitet ’90 dhe ato janë një burim shumë interesant. Ai nuk e tall, nuk e fyen Hoxhën e nuk e merr nëpër këmbë. Ai jep kujtimet e tij dhe ky ishte gjesti i fundit fisnik që ai bëri përpara ikjes përgjithnjë nga kjo botë.
Natyrisht, unë po flas për një libër mbi kreun e shtetit dhe profilin e tij. Nuk po flas për një individ. Sepse nëse flasim për burracakëri, ajo ka vetëm një shembull. Sjelljen e Enver Hoxhës ndaj Anasatas Plasarit, të cilin e fton me një letër gjithë lajka që të shkojë dhe ta takojë në shtab dhe po me atë korrier, çon një letër tjetër ku ju thotë drejtuesve komunistë, Vriteni rrugës! Si quhet kjo sjellje në gjuhën shqipe?
Dhe e fundit, dokumentet për Enver Hoxhën si edhe filmat për të janë pjesë e Arkivit Qendror të shtetit sepse kanë qenë që në gjallje të tij, pjesë e Arkivit të Komitetit Qendror të PPSH–së. Pastaj a mendohet, e s’mendohet Enver Hoxha në ato filma, a i dhembte a s’i dhembte koka për Shqipërinë, unë s’e di sepse s’jam psikolog.
Nga ana tjetër, insistoj edhe një herë. E ftoj zonjën Hoxha, si dhe zonjën Nexhmije Hoxha, t’i publikojnë çdo ditë komentet e tyre për këtë libër. Nëse ka diçka racionale, do ta përmirësoja me shumë falenderime në ribotimin e ri. Por nëse duan, jam gati të përballem me secilën prej tyre kudo që ato mendojnë.

Në librin tuaj ka edhe momente kur ju i jeni referuar burimeve pa dhënë identitetin e tyre, ndërsa një libër biografik bazohet në dokumente arkivore?
Më gjeni një rast dhe jam gati t’jua pranoj. Burime anonime unë nuk përdorur. Kam përdorur dokumente dhe citime të njerëzve që e kanë njohur. Madje jo gjithë burimet sepse për Hoxhën ka mjaft pasaktësi dhe kanë tentuar ta denigrojnë pa pasur nevojë për këtë.
Nga ana tjetër në pyetjen e parë më duket se ju rendita një seri burimesh arkivore. Nëse doni më shumë gjeni sa të doni në libër. Po ju sjell një shembull që lidhet pikërisht me zonjën Teuta Hoxha për ta ilustruar këtë. Sipas një burimi shumë të besueshëm, eliminimi i Mehmet Shehut ka nisur pikërisht në apartamentin e zonjës Hoxha. Sipas këtij burimi, pasditen e datës 3 apo 4 shtator, kur Enver dhe Nexhmije Hoxha u kthyen nga vizita që kishin bërë tek Mehmet Shehu për ta uruar për fejesën e djalit, gjetën në shtëpinë e tyre, të ëmën e zonjës Hoxha. Ishte kjo që i foli Nexhmije Hoxhës për diskutimet në qytet lidhur me fejesën dhe gjëra grarish si këto. Pas këtij momenti, Nexhmije Hoxha kërkoi të dhëna më të plota për Silva Turdiun dhe fisin e saj. Këtë episod që mund të jetë i vërtetë, unë nuk e verifikoja dot. Pavarësisht besimin që unë kam tek ai burim. Ndaj, nuk e përmenda emrin. Pra, ky është dallimi mes burimeve të citueshme dhe dokumenteve. Ndaj unë kam hequr në libër plot 32 citime që janë dëshmi, por që vërtetësinë e të cilave unë nuk e verifikoja dot.

Pse i jeni referuar vetëm kundërshtarëve të Enver Hoxhës, përjashto Ramiz Alinë duke i dhënë kontekstin e njëanshmërisë veprës suaj?
Në pjesën më të madhe të librit unë citoj Enver Hoxhën dhe Nexhmije Hoxhën. Unë nuk mund të citoj për Hoxhën të tjerë kur citoj atë vetë. Ka më shumë citime të Hoxhës në libër se sa të gjithë kundërshtarëve të tij të marrë bashkë. Edhe Hoxha nuk quhet burim i besueshëm? Hapeni librin dhe mund t’i gjeni vetë.

Në librin biografik të Enver Hoxhës janë prekur shumë pak koha e ndërtimit të socializmit, politikën e jashtme, zhvillimin e artit e kulturës. mbrojtjen territoriale... A e lënë pak mangët këto elemente biografinë e tij?
S’ka qenë as këndvështrimi dhe as puna ime kjo. Unë kam parë raportin e ardhjes në krye të PKSH–së dhe konsolidimit të pushtetit të tij. Nuk kam as aftësinë dhe as kohën të hulumtoj në këto drejtime. Ju siguroj se nëse dikush do të bënte një studim për izolimin, libri do të ishte fenomenal dhe shumë interesant. Nëse dikush do të shkruante për politikat ekonomike të Hoxhës, kolektivizimin, urinë masive, tollonin dhe gjithë mizerabilitetin e një kohe, po ashtu do ishte shumë interesante. Në vitin 1989, Shqipëria ishte zyrtarisht, vendi i 3-të më i varfër i globit. Zonja Hoxha nuk e di këtë se nuk kishte si ta shihte. Por kjo s’është ambicia ime, mund ta bëjë dikush tjetër. Nëse dikush bën një studim për atë që ju e quani mbrojtja e atdheut, mund të ishte interesante të shihje se si miliarda dollarë shkuan për të ndërtuar bunkerë apo vepra të mbetura pa sens si tuneli i Porto Palermos që ka kushtuar sa 35 herë autostrada Tiranë–Durrës. Mbaj mend që në vitin 1989, në Zbor, në Mamurras, në orën 02:00 të natës komandanti i batalionit hynte në fjetore dhe me një megafon bërtiste: Nato dhe Traktati i Varshavës po sulmojnë Shqipërinë. Na ngrinin me vrap dhe ecnim nëpër ca kodra ku shihnim fshatarë të mjeruar që dilnin të punonin tokën pa gdhirë. Po a mund të konsiderohet paranojë dhe idiotësi kjo, kur as NATO dhe as Traktati i Varshavës as kishin ndër mend të merreshin me Shqipërinë.
Pra ka plot gjëra që mund të bëhen libra të jashtëzakonshëm, por mos më kërkoni mua të bëj një libër në javë.
Në fakt ka edhe diçka tjetër që mund të shtoj në këtë drejtim. Unë jam përqendruar tek beteja e brendshme e Partisë Komuniste dhe kontrolli i pushtetit. Unë nuk kam trajtuar raportin e Enver Hoxhës me kundërshtarët e tij politikë dhe masakrimin e tyre që në ditët e para të ardhjes së Hoxhës në fuqi. Duke ndeshur plot dokumente për ato krime, jam ngjethur dhe jam ndjerë shumë keq. Nëse zonja Hoxha do t’i lexonte, dhe unë mund të shkruaj një libër tjetër vetëm për këtë temë, atë s’do ta zinte gjumi nga ato krime të përbindshme. P.sh, ç‘mendon zonja Hoxha si grua, për persekutimin e një gruaje kaq të emancipuar si Musine Kokalari? Ç‘mendon për sjelljen ndaj klerit, që nëse nuk e di, mund ta lexojë në librin e Gjon Sinishtës apo të At Zef Pllumit? Ç‘mendon për sjelljen ndaj nënë Terezës, letrat e plota të së cilës janë ende sot e kësaj dite të botuara?!

Gjatë një bisede që kam pasur me Nexhmije Hoxhën ajo më ka treguar se në momentin e vdekjes infermieri që ka qenë prezent në dhomë pranë saj ka qenë Fahri Bufi, ndërsa në librin tuaj nuk përmendet asnjë burim për faktin se ai është gjetur i shtrirë në tokë?
Po, në versionin e parë të librit, unë kam pasur vetëm citimin e zonjës Hoxha siç e përshkruan ajo në kujtimet e saj. Pastaj dy nga mjekët që kanë qenë atë ditë aty dhe që kanë lexuar dorëshkrimin më kanë thënë se kjo ishte pasaktësi sepse e kanë gjetur të shtrirë në dysheme dhe aty i kanë dhënë ndihmën e parë. Po ç‘rëndësi ka kjo? Nëse Hoxha do kishte vdekur në kolltuk apo në divan do ishte një lider politik më i mirë apo më i keq? Ky është karagjozllëk. Zonja Hoxha duhet të japë pëgjigje për ato që unë thashë më sipër dhe që gjenden të gjitha në Arkivin Qendror të Shtetit.

Pse nuk përdorët kujtimet e Nexhmijes si një burim të mundshëm?
Më vjen keq që ma bëni këtë pyetje, i kam referuar me dhjetëra herë kujtimet e zonjës Hoxha, madje edhe citime direkte të saj dhe këtë e keni në referencat në fund të librit.

Pse keni përsëritur në rreth 20 fotografi që mban kjo biografi të ilustrohet jeta e Enverit në vetëm 2-3 momente si ajo e pishinës dhe i veshur si plaku i vitit të ri. Është tendencioze kjo përzgjedhje?
Sepse ta shohësh Enver Hoxhën me rroba banje apo në një moment relaksi ishte më e veçantë se sa ta shohësh siç e paraqiste Instituti i Studimeve Marksiste–Leniniste. Dhe nuk e kuptoj përse quhet tendencioze?! Nëse një njeri fotografohet duke bërë plazh, konsiderohet që po denigrohet?! Dhe pastaj mos duhej ta vishja unë Enver Hoxhën me fotoshop, apo të jepja po ato foto që janë dhënë me dhjetëra herë. Mund të pyesni zonjën Hoxha se ku qëndron tendencioziteti në fotot me rroba banje? A e di zonja që ka ikur koha kur po të dilje me flokë të gjata dhe me pantallona të ngushta ndëshkoheshe. Le të hapë një adresë në Fb dhe të shohë se si i postojnë fotot e tyre të gjithë njerëzit.

A mund të bëhet një biografi si e Enverit në tre muaj?
Nuk është bërë në tre muaj dhe kjo është e pasaktë. Ka filluar në verën e vitit 2009 në mënyrë sistematike dhe është shkruar në 3 muaj në verën e këtij viti. Procesi i shkrimit është gjë tjetër. Puna kërkimore ka qenë dy vjet, por interesimi për të është shumë më i gjerë, ka nisur që në fillim të viteve ’90, kur unë kam skeduar gjithë rrëfimet për të, gjithë dokumentet që botoheshin, gjithë deklaratat dhe shënimet. Pra në thelb është një punë 20-vjeçare e konkluduar në 3 vite dhe e hedhur në letër në 3 muaj.

Ju keni pasur një histori të gjatë persekutimi në familjen tuaj, e bën kjo të njëanshëm biografinë që keni shkruar për Enver Hoxhën?
E para nuk kam pasur ndonjë histori kaq të gjatë persekutimi sa thoni ju dhe as e kam përmendur këtë gjë ndonjëherë. Nuk e kam përmendur as në fillim të viteve ’90 kur të gjithë ulërinin me të madhe që ishin të persekutuar. Po, familja ime ka qenë kundër regjimit komunist, por asnjë prej prindërve të mi s’ka bërë as burg dhe as internim. As gjyshi. Në këtë drejtim kemi qenë shumë më me fat se mijëra familje të tjera që ai regjim i masakroi, shumë më me fat se mijëra familje, fëmijët dhe prindërit e të cilave u pushkatuan me apo pa gjyq apo vdiqën në burgje. Familja ime ishte kundër regjimit komunist dhe unë e them se jam krenar për këtë. Të parët e mi janë firmëtarë të aktit të pavarësisë, ministra dhe deputetë të qeverive të para shqiptare, që për arsye politike, u konfrontuan me Mbretin Zog dhe u tërhoqën në jetën private. Kjo me sa duket i shpëtoi sepse kur komunizmi erdhi në fuqi, ata kishin kohë që s’ishin më aktiv. Por unë e them. Stërgjyshet e mia, besonin se ai ishte një regjim kriminal dhe unë jam krenar sot, që bindja e tyre, është edhe ajo e historiografisë shqiptare në unison.

Rezarta Delisula - Gazeta Shqiptare

[Duaje Siveten]

Tema eshte shume, shume e madhe per nje Blendi Fevziu - nuk e bluan dot ai, ndonese ka fituar "akses" ne mjaft dokumenta "te ndaluara" arkivore.

Edhe thirrja qe iu ben familiareve te pergjigjen per krimet e dulles eshte krejt e pavend dhe e kote.

Edhe libri, edhe dokumentari jane pjese e tymnajes sigurimso-puniste ...

[peshkaqeni33]

Toptani vdiq si qene shtrire rrugeve te Parisit.
Fejziu ben mire te shkruaj Biografin e nje funderine si Toptani mbeturine gjenetike e te cilit eshte. E ka ne gene ky Fejziu te punoj per ate qe paguan me shume.

Kur do shkruajme nje histori te drejte pa idiotizma si nga njeri krah ashtu edhe nga tjetri.

[BlueBaron]

Peshko i njef Toptansit ti ??? Kontin Iljaz Toptani te GB e njeh ???


Ik e vendos ndonje tufe karafila te vorri dulles.

[BlueBaron]

Tema eshte shume, shume e madhe per nje Blendi Fevziu - nuk e bluan dot ai, ndonese ka fituar "akses" ne mjaft dokumenta "te ndaluara" arkivore.

Edhe thirrja qe iu ben familiareve te pergjigjen per krimet e dulles eshte krejt e pavend dhe e kote.

Edhe libri, edhe dokumentari jane pjese e tymnajes sigurimso-puniste ...

Kush e di si te dridhet mjekra kur e quan Dull ... He ça ben "ideali partise".

[shigjeta]

Rrefimi ndryshe i Blendi Fevziut, per "Enverin", "Opinion", familjen dhe jeten

Gazetari dhe shkrimtari Blendi Fevziu rrefehet ne nje interviste per Ilva Taren ne emisionin "Tonight" ne Tv Ora News. Flet per librin e fundit, emisionin qe drejton prej 15 vjetesh e shume te tjera

Ishte nje nga qellimet tuaja te provokonit me kete liber per Enver Hoxhen?

Jo, nuk e kisha menduar keshtu. Do te kishte qene nje ide shume e mire, sepse eshte nje ide marketingu, qe te provokoja me kete liber. Megjithese, ne pergjithesi, nuk eshte se e kam ne stil provokimin. Por, eshte krejtesisht nje rastesi. E kam thene disa here dhe s'do te doja ta riperseritja. E gjitha ka qene rastesi e nisur nga disa imazhe filmike, tentativa per te shkruar nje dokumentar, meqenese une i kam ezauruar te gjitha format e shprehjes se jetes se Enver Hoxhes. Kam pasur nje seri prej tre emisionesh ne vitin 2004, dosje te Enver Hoxhes. Kam pasur gjithashtu, nje emision me dosje te perqendruara, qe i takon 100-vjetorit te lindjes se tij. Kam pasur nje seri emisionesh te raporteve te tij dhe kryeministrit Mehmet Shehu. Pra, ato pjese qe mund te konsideroheshin me misteriozet te periudhes se komunizmit ishin ezauruar. Kishte mbetur pjesa roze qe nuk ekzistonte, nuk kishim ku ta gjenim. Gjetja e disa materialeve filmike ne arkivin e tij, qe e tregonin ate ne momente qe s'ishin pare kurre per shqiptaret, pervec Enver Hoxhes te kuruar, shtetar qe shfaqej ne filmimet e Kinostudios Shqiperia e re, keto ishin disa filmime te ndryshme. Tentativa per te shkruar nje skenar, sepse une nuk mund te jepja vetem nje jete roze, sepse ti nuk e njeh. Blloku ka qene nje strukture e mbyllur, qe nuk dilte dhe pothuaj, nuk kuptohej asgje. Edhe sot, 20 vjet me pas, nuk ka asgje thelbesore per jeten atje dhe vendosa qe te cirrja dicka me shume nga dokumentet dhe nga dokumenti ne dokument, rashe ne disa dokumente qe me befasuan.

Me lejoni ta nis me nje date, qe dhe ne kujtesen tuaj besoj ka mbetur. 11 prilli i 1985-s. Keni qene ne ate kohe 15 vjec, gjimnazist i "Partizanit" dhe lajmin, me sa me thone miqte tuaj, e keni marre nga nje profesor i matematikes. E kujtoni si e keni mesuar, si ka vdekur Enver Hoxha?

E mbaj mend shume mire ate dite, per nje rastesi shume te cuditshme. Une jam nje njeri shume i rregullt dhe te vetmen parregullsi, kisha qe harroja celesat e shtepise. Dhe meqenese duhet te dilja ne mengjes dhe nuk gjeja celesat e shtepise per te mbyllur shtepine, kjo ishte nje gje qe me perseritej 2-3 here ne dite. Mbaj mend qe ate dite, nuk gjeja celesat dhe isha ne rrezik te humbisja oren e pare. Kur i gjeta celesat, mbaj mend qe ishte ora 8 pa 5 minuta. Me duheshin me shume se 5 minuta per te arritur ne shkolle dhe kur mberrita kisha menduar dhe genjeshtren qe do i thosha profesorit dhe s'mund t'i thosha qe s'gjeja celesat. Kur mberrita, vura re qe kishte nje lloj qetesie te cuditshme dhe ne nje moment, pati nje mesuese, qe ishte shume e shendoshe, e cila gati-gati beri nje vrap balerine, u shfaq ne dere dhe i bertiti mesuesit tim: "Urgjent, ka dicka te jashtezakonshme, dil perjashta". Filloi nje alarm qe ne nuk e kuptonim, nga dritarja e klases vura re qe vitet e treta dhe te katerta qe benin zbor ne ate kohe dhe ishin diku ne Politeknikumin "7 Nentori' ose Harri Fultz sot, po ktheheshin me uniforma ushtarake njeri pas tjetrit. U kuptua qe dicka e cuditshme kishte ndodhur dhe ishte ky moment, qe po diskutoja me nje shoqe te klases. Mbaj mend dhe biseden tani. Po diskutoja me nje shoqe te klases, duke diskutuar nje ceshtje qe lidhej me pune shkembimi dollari. Dollari atehere per te arratisurit shkembehej me 20 lek, per ata qe nuk ishin te arratisur me 70 lek dhe nje moment, profesori hyri dhe tha ka ndodhur dicka shume e rende, dicka shume e dhimbshme. (shfaqen foto ne ekran) Me thote profesori: "Shoku Enver eshte ne gjendje te rende e po nderron jete". Ky ishte moment, mbaj mend qe nje pjese e klases time, vinim nga e njejta lagje, qe cuditerisht e kishim kontestuar komunizmin me heshtje, pa asnje gjest, po ne bisedat nen ze nuk e donin. Vinin nga nje klase e mesme, kryesisht qe kishin qene punonjes te administrates se mbreterise, tregtar te mesem dhe vegjel, te cilet e kishin kontestuar komunizmin per problemin e prones, jo per problem ideologjie. Ai u kishte konfiskuar pronat, iu kishte prishur jeten e tyre dhe ata e urrenin komunizmin. E vura re qe shumica e shokeve te klases filluan te flisnin "pesh pesh", dicka ne vesh.

Po, cfare ndjesie pate? Cfare ndjeve?

Une, personalisht? Kenaqesi te jashtezakonshme!

Qe ne ate moshe, 15 vjec? Ka te beje familja?

Une vija nga nje familje qe e urrente komunizmin, ishte nje familje qe nuk pati ndonje perballje te menjehershme. Une e kam thene disa here te tjera, familja ime ishte nje nga familjet me te pasura dhe rendesishme te Shqiperise se mesme. Babai im vinte nga nje familje shume e rendesishme e Korces dhe Pogradecit, pra te dy prinderit e mi ishin familje qe e kishin kontestuar komunizmin, sidomos nga familja e nenes me te cilen une rrija. Shumica e paraardhesve te saj kishin qene protagoniste ne politiken shqiptare ne vitet 1912-1924, ne shpalljen e Pavaresise, ne ato vite ku filloi jeta politike shqiptare. Po mbas vitit 1924, ishin shnderruar ne kundershtare te Mbretit Zog, kundershtare per probleme te politikes se brendshme dhe ishin terhequr ne jeten e tyre personale. Kjo i shpetoi ne nje fare mase pas luftes, meqenese nuk kishin qene aktiv ne periudhen e Mbretit Zog. Ata u konsideruan thjesht njerez qe iu konfiskuan pronat, po jo te angazhuar politikisht kunder regjimit komunist. Por, ama, une jam rritur me dy stergjyshe, te cilat kishin studiuar ne Vjene dhe Itali dhe njihnin ne menyre perfekte jeten e ketyre vendeve, sidomos te Vjenes, per te cilen flisnin vazhdimisht. Kishin nje urrejtje per komunizmin, jo me gjeste, ishte urrejtje qe shprehej, madje, me stilin e jetes se tyre qe gjithmone ne nje orar te caktuar pinin caj, gjithmone e benin jeten e tyre duke mbledhur njera-tjetren, duke shperndare librat e tyre ne gjuhen gjermane me germat gotike. I mbaj mend ende tani. Vazhdimisht me flisnin per Enver Hoxhen, mua, personalisht, me nje lloj mllefi dhe nje lloj percmimi. Mbaj mend qe paralel me kete, ishte kujdesi i madh prinderve te mi, madje, ndonjehere per te mos thene fjalet qe thoshte gjyshja me thoshin: "Mos i ver re se ato jane dhe plaka, nganjehere thone dhe gjera qe s'kane vlere", nga frika qe une mund te thosha ndonje gje jashte.

Po per shkak te kesaj prejardhjeje kishit menduar qe do te kishit marredhenie personale me Enverin, e keni takuar ndonjehere?

Jo, nuk e kam takuar ndonjehere. E mbaj mend momentin e pare kur e kam pare. Ishim ne klasen e shtate kur na cuan per parakalim ne 1 Maj. Gjithmone, klasat e shtata a te teta merrnin pjese ne parakalim. Mbaj mend qe ne ishim grupi i fundit, ne ishim grupi i pioniereve. Ka qene viti 82 ose 81 dhe grupi i pioniereve hynte me disa bluza te bardha dhe pantallona blu me lule letre. Mbaj mend qe ne momentin qe po shkonim, se na mblidhnin qe ne 5 te mengjesit dhe ne na binte te parakalonim ne oren 12 e 30, pasi kishim 7 ore qe rrinim te Korpusi duke luajtur dhe vrapuar me njeri-tjetrin. Llogarit! Femije 12-13 vjec qe nje moment qe shoket e mi, qe deri ne ate moment ishin te lirshem, u ndie nje tension. Thoshin: "Shtrengoji radhet, ngriji duart". Po afroheshim afer tribunes. Ka qene momenti i pare, kur e kam pare ne tribune. Per here te fundit, kam pare ne ate qe ka qene dalja e tij e fundit publike. E mbaj mend dhe kete detaj, ma ka kujtuar madje, Lorenc Vangjeli, i cili per nje rastesi, ishte ngjitur me mua ne rresht, sepse ne ishim shoke klase ne gjimnaz. Ishte Parada e 40-vjetorit te Clirimit te Shqiperise, ne 29 nentor 1984. Ne momentin qe ne po afroheshim, Enver Hoxha nuk qendroi deri ne fund ne tribune dhe ne pame imazhin e tij nga nje lloj distance, qe po largohej, nderkohe qe kuadrati i fundit po vinte, qe ishte kuadrati i djemve te vitit te pare te gjimnazeve. Ky ka qene imazhi i fundit. Pastaj une nuk pata fat te marr pjese ne homazhe per Enver Hoxhen, fat quhej ne ate kohe, por, per fatin tim te mire, sot nuk mora pjese, sepse te shkolla jone ndodhi nje zenie mes dy vetave ne momentin qe prisnim prej disa oresh per te shkuar ne radhe dhe momentin e fundit, na perjashtuan si shkolle.

Sa ka ndikuar prejardhja familjare ne raportin qe krijuat me personazhin ne liber? A ka ndikuar ne mbajtjen e nje qendrimi te ftohte ndaj tij apo keni qene me i njeanshem?

Ne 20 shkurt 1991, mbaj mend qe nga godina ku zhvillohej greva e urise, degjova krisma dhe vrapova poshte rruges se Liceut. U gjenda atje ku u rrezua busti. U ktheva dhe i dhashe lajmin i pari studenteve te greves se urise. Ky ka qene nje moment triumfi. Une kam pare ne ate kohe, gjithe Tiranen qe entuziazmohej dhe pa e nxjerr njeri me zor. Ishte nje shperthim entuziazmi dhe ky kapitull i raportit personal, u mbyll. E dyta, vjen raporti profesional, pra ai eshte i ndryshem. Ju jeni gazetare. Ju mund te keni ndjesite tuaja, po i quaj, qofte edhe afrimitetet politike. Nje moment te caktuar mund te preferoni dike, edhe nese s'keni bindje te rrenjosura, sepse jeni pak me e lirshme. Mund te kete nje person ose politikan qe e admironi me shume, qe e gjeni me te kendshem, me te zgjuar, me te thelle, me argumentues sesa tjetrin. por kjo s'do te thote qe ne nje emision kundrejt ketij qe keni nje lloj simpatie, do te silleni me mire apo me keq se ndaj nje tjetri qe mund t'ju jape antipati. Une kam 15 vjet qe bej emision. Kam 20 vjet gazetari dhe me qellon per shume njerez qe kam antipati personale, te jem i detyruar t'i marr ne emision, t'i respektoj, trajtoj. Pra, ndarja e personit nga profesioni, jane celesi i suksesit te nje gazetari. Mund te jesh nje gazetar i angazhuar, por do te marresh koston e angazhimit tend. Keshtu qe tek Enver Hoxha, nuk besoj qe ka ndodhur kjo. Madje, ka, bere nje gje te cuditshme qe gati-gati u befasova. Lexova te gjithe veprat e tij, nga te cilat shume mu duken qesharake, shume mu duken interesante, sidomos pjeset qe lidhen me femijerine dhe rinine e tij. Por lexova dhe shkrimet e atyre qe quhen kontestuesit e Enver Hoxhes, sidomos kujtimet e njerezve qe e kane njohur apo mendohet qe kane qene ne nje moment te caktuar, te cilet pas vitit 1990, i lexova me vemendje dhe vura re qe pjesa me e madhe e tyre jane kujtime banale, naive dhe jo realiste. Dhe kjo me beri te ndihem me keq dhe ta ridimensionoj vetveten, per te mos perseritur kete fenomen, qe ishte i justifikueshem, pasi vinte nga nje paragjykim i plote i personazhit.

Nese do t'ju riktheja dhe njehere ne lekuren e adoleshentit te asaj kohe, mendoni se keni bere ne kete menyre nje forme hakmarrjeje tuajen personale dhe brezit qe ju perfaqesonte, ndaj Enver Hoxhes?

Nuk besoj qe kam bere hakmarrje, pasionet te njeriu ftohen. I sheh gjerat me nje lloj distance, nje lloj analize, nuk mbetet me pasioni qe dominon dhe sidomos, keto vitet e fundit, pjesa me e madhe e parjes se Enver Hoxhes, nuk eshte me personazhi. Kam lexuar pjesen me te madhe te librave politike, kam lexuar nje numer te madh librash per Stalinin, kam lexuar disa libra per Cercillin, megjithese duken si dy personazhe shume te kundert me njeri-tjetrin. Kam tentuar ta shoh Enver Hoxhen ne kontekstin e ketyre librave, ne kontekstin kohor te tij. Krahasimi me Stalinin ka qene interesant, me shume e kam pare si nje lloj analize sesi pasioni. Nese me pyet per pasionin, mund te them me kollaj se pasioni im me rinine, me gjithcka ka mbetur pa thene, une me shume e kam shprehur ne romanin qe kam botuar "Hiri i Vullkanit" sesa ne librin e Enver Hoxhes, sepse pavaresisht se ti ke nje antipati per nje personazh ne moshen 13-14-15-vjecare, njeriu ka pasione te tjera. Politika nuk e intrigon kaq shume. Udheheqesit nuk i duken kaq te rendesishem, sa nje njeriu qe ka jetuar 30-35 vjet ne komunizem. Brenda atij adoleshenti mbetet nje lloj sensi percmimi. Kur ia kam thene dikur nje te ndjeri, Perikli Teta, ai u befasua. Nga vitet e komunizmit, megjithese une kam dal ne moshen 21-vjecare, nuk mbaja mend asnje pervec Ramiz Alise dhe Adil Carcanit. Vitin e fundit te fakultetit, ndersa rrinim nje dite dhjetori ose janari, te bordura para Hotel Dajtit, nje prej atyre djemve eshte deputet ne Parlament sot, tha qe: "Une jam gati te jap 500 leke, kush shkon t'i heqe kasketen atij xhajes". Ishte nje burre rrumaduc qe po ecte. Doli dikush tha: "Ia heq une". Me ftoi edhe mua. Pasi beme 20 metra, dikush na thirri: "Mos mo,- tha,- se eshte Hekuran Isai, ministri i Brendshem". Nuk kishim asnje njohje, te rinjte ishin indiferent nga kjo ane.

Emrin e deputetit nuk do na e thoni?

Jo, eshte nje deputet i P.S.-se.

Ju thate, pak me heret, sesi ju lindi ideja, sesi rate ne dokumentacionin qe gjetet persa i takon librit. Po perpara se te shkojme atje, pse u more me jeten e Enver Hoxhes, qofte edhe 100-vjetorin e lindjes. Ju duk si personazh interesant profesionalisht?

Profesionalisht po, eshte intrigues. Eshte gjysma e historise se shtetit shqiptar. Eshte nje histori misterioze. Diktatura i ngjan nje bunkeri te mbyllur, i ngjan pak a shume asaj piramides qe ti nuk i di labirintet, qe nuk i di kurre per te cuar te varri i faraonit dhe befas, kur ti zbulon nje rruge qe mund te te coje deri ne gjysmen e labirintit, ti ecen me vrap, i sigurt qe eshte nje rruge qe do te te humbe nga syte ne momentin e pare. Kjo ndodh gjithmone. Ka nje vemendje te jashtezakonshme. Ne e kemi shoqeruar ne vitin 2008 me nje sondazh gjigant me call-centera, per te pare raportin e publikut. Duhet te kete pasur nje numer prej dhjetera mijera telefonatash dhe sms-she per te pare sesi duhej pare ajo kohe, negativisht apo pozitivisht dhe ishin 93 % pozitivisht dhe vetem 7 %, pozitivisht.

U ndikuat nga nje sondazh?

Jo, ky ishte me shume nje kuriozitet per t'u pare. Ne mos gaboj, kane qene rreth 80 000 telefonata dhe sms, sepse ishin 2 call center qe na kane ndihmuar, pervec numrit tone. Kjo ka qene e gjitha, nuk ka pasur ndonje gje. Po intriguese eshte ceshtja e liderit politik. Enver Hoxha ende ka shume bashkekohes gjalle. Shume njerez qe kane kaluar jeten e tyre nen drejtimin e tij dhe ende jane kurioze. Ju mund te shihni kuriozitetin qe ngjall Stalini i fundit i Montefiores "Ne oborrin e carit te kuq". Nje nga librat me te shitur te shekullit i takon Stalinit. Pak njerez qe mund te kene jetuar ne kohen e Stalinit. Nuk eshte Enver Hoxha qe ka vdekur 30 vjet pas Stalinit.

Si i keni gjetur dokumentet?

Ka qene nje rastesi. Nuk i kam gjetur une, i ka gjetur gazetarja Desada Metaj teksa kontrollonte vazhdimisht ne arkivin qendror te shtetit. Ajo gjeti disa materiale filmike qe nuk transkriptoheshin ne versionin e sotem video. Ne momentin qe ne i morem, beme disa perpjekje midis institucioneve te huaja, derisa nje moment ne arritem ta perkthejme, pra t'i kthejme ne sistemin e sotem. Ishin rreth 36 ore materiale filmike, kryesisht zyrtare dhe personale te Enver Hoxhes, pjese e fondit te arkivit te Partise se Punes se Shqiperise. Keto materiale vlenin per te ndertuar nje dokumentar. Keto materiale i kam mbajtur 2 vjet, pasi nuk gjeja nje kendshikim te dokumentarit dhe duke mos pasur nje kend, kerkova ne dosjen time te Enver Hoxhes. Ne qofte se ju do te vinit sot ne zyren time do te shikonit qe ka nje paradhome, nje etazher, nje biblioteke ku jane vendosur dosje te tera mbi te cilen eshte shkruar "file" te Enver Hoxhes, Mehmet Shehut, Edi Rames, Sali Berishes, Ismail Qemalit, Ahmet Zogut. Qe jane dokumente, por edhe rrefime gazetash, qe une i skedoj per t'i pasur. Tani, natyrisht, eshte skedari elektronik. Hapa skedarin tim per Enver Hoxhen, gjeta dy-tre materiale interesante qe i kisha pare, por nuk i kisha pare me ate sy dhe duke kerkuar ne Arkivin Qendror te Shtetit brenda dokumenteve, ishin dhe dokumentet e arkivit privat te Enver Hoxhes. Nje pjese e tyre nuk ishin perdorur ndonjehere, nje pjese ishte perdorur. P.sh: Dokumenti per Llazar Fundon ndodhet ne Muzeun Historik Kombetar prej mese 10 dhjetesh. Po askush s'kishte treguar vemendjen e duhur, sic ndodh shpesh ne muzeume, ku gjerat mbeten pa vemendjen e duhur dhe isha duke i perpunuar, kur mberriti Montefiore ne Shqiperi. Ai erdhi per nje interviste ne zyren time dhe me pas, u ngjitem lart per te pire nje kafe ne zyre dhe ai po me pyeste per Enver Hoxhen. Me pyeti: "A ka nje biografi anglisht te Enver Hoxhes? Ia shpjeguam qe nuk kishte. Fahri Balliu ia kishte thene me pare dhe ai tha qe si ka mundesi qe 20 vjet nuk keni nje biografi te Enver Hoxhes dhe eshte nje gje qe duhet bere. "Ju s'e paskeni as shqip,- tha,- po duhet te ishte anglisht". Dhe une i thashe qe kam nje dokument dhe i tregova dokumentin ku Enver Hoxha thote: "Te vritet Llazar Fundo, te torturohet deri ne vdekje, pastaj ta vrisnin". Ai u befasua. Nuk kam pare befasim te atille. Me kerkoi t'ia perktheja. Me tha: "Eshte me doren e Enver Hoxhes?". "Po". "Ky dokument vlen nje liber", me tha ai. Me tej me tha se kish qendruar dy vjet duke kerkuar ne arkivat e Stalinit dhe se nuk kish gjetur nje dokument qe Stalini te shkruaje me doren e tij nje gje te tille, ekzekutimin e nje njeriu te afert. Duke kerkuar gjetem 13 dokumente te tilla. Kam pershtypjen se duke vazhduar te kerkohet, do te dalin edhe dokumente te tjera.

Zoti Fevziu, si shpjegohet, nuk kane pyetur me pare, nuk jane interesuar historianet per t'i marre keto dokumente?

Jo, me siguri i kane marre.

Kane pasur akses apo jo? Te gjithe mund te hyjne ne arkiva?

Kane pasur dhe nje pjese e dokumenteve qe une referoj ne liber, jane botuar ne nje volum tjeter. Dokumente ndoshta shume thelbesore te ketij libri jane botuar ne nje liber "Politika antikombetare e Enver Hoxhes ne plenumin e Beratit" nga Ndricim Plasari dhe Luan Malltezit.

Pra jane dokumente qe jane botuar dhe me pare?

Po, por qe kane kaluar pa vemendje. Per shembull, une mund te kem pyetur me dhjetera vete, gazetare, historiane qe e kane lexuar, por ama eshte liber dokumentar. Eshte nje liber qe mbledh vetem dokumentet, nuk i ka faksimile, po i ka te riprodhuara. Jane libra qe jane veshtiresisht te lexueshem. Ka ndryshuar pak stili i te shkruarit historik sot ne bote dhe ju duhet ta njihni kete.

A mendoni se mund te behet nje biografi per Enver Hoxhen, nderkohe qe me ligj ne Shqiperi, nuk jane hapur ende dosjet e Partise se Punes, Ministrise se Mbrojtjes, dosjet e bashkepunimit? A eshte e mundur qe te behet nje biografi e qarte per Enver Hoxhen, duke mos pasur gjithe informacionin ne dispozicion?

Dosjet e bashkepunimit nuk kane lidhje me Enver Hoxhen. E para: Biografite nuk behen duke pasur te gjithe informacionin, behet nje biografi, kur del nje informacion tjeter updatohet. Behet nje biografi tjeter, sepse me kete logjike kjo nuk duhet te vlente, madje kjo do te ishte nje nga absurditet me te medha qe lindin. Sepse, per shembull, biografia e pare per Hitlerin eshte botuar ne vitin 1938 ne France, qe nuk kishte asnje dokument. Biografia e dyte eshte botuar ne 1943 ne kulmin e luftes me SHBA.

Jane quajtur biografi?

Sigurisht. Biografi, monografi, jeteshkrim jane e njejta gje. Ketu duket sikur eshte nje debat i madh. Sot ne bote nuk ekzistojne me keto terma.

Ju vjen keq qe debati eshte perqendruar ketu? Pse eshte quajtur biografi?

Ja po e quaj liber. Cfare diference ka?

Do te doja nje koment per nje nga komentuesit: "Nuk mund te jete i besueshem Fevziu, sepse ka bindje te hapura te djathta".

Po, padyshim qe i kam bindje te hapura te djathta. Keto s'kane lidhje me profesionalizmin tim. Domethene, me te shkruarin.

As me pasqyrimin e tyre ne liber?

Padyshim, mund te shkruash neser qe po te shkruash per nje person te djathte, do te thote qe do te shkruash detyrimisht pozitivisht?! Ne qofte se do te kishte nje person, per te cilin une do isha i intriguar dhe do te kisha nje lloj nxitjeje, ose po e quaj tentancion per te shkruar, padyshim do te shkruaja per Ahmet Zogun, po te jete puna per raportin. Eshte nje figure shume interesante, po padyshim qe nuk do te thosha vetem fjale pozitive.

Z. Fevziu, pse e quajtet biografi dhe nuk i gjetet nje emertim tjeter qe ndoshta do t'ju kishte shkaktuar me pak probleme?

Eshte nje biografi e Enver Hoxhes.

Eshte nje biografi e pare ne kendveshtrimin qe keni zgjedhur ju ta tregoni?

Se cilin kendveshtrim zgjedh per te treguar, kjo varet nga autori. Kjo ndodh ne reminishencat e kohes se komunizmit, qe kishte nje biografi qe ndertohej nga Akademia e Shkencave dhe qe quhej biografia zyrtare e shokut Tito, biografia zyrtare e shokut Stalin. Sot nuk ka. Biografite, monografite, jeteshkrimet, ti mund te perdoresh cilendo nga keto fjale. Ato ndertohen mbi bazen e nje kendveshtrimi qe ti ke. Kjo eshte nje biografi qe e merr Enver Hoxhen qe nga lindja, por qe fillon te marre peshe ne vitin 1941, kur ai vjen ne pushtet ne krye te partise komuniste dhe mbyllet ne 1985, me vdekjen e tij. Kendveshtrimi qe une kam zgjedhur eshte beteja e brendshme qe ai ka bere per te ardhur ne pushtet. Ardhja ne krye te Partise Komuniste, konsolidimi i pozitave, dominimi i plote i kesaj partie dhe eliminimi i njerezve te tij te afert. Nga mijera e mijera biografi te Stalinit rreth 62 per qind tyre lidhen me dominimet e brendshme te tij ne parti, por ka te tjera qe lidhen me raporte te tjera te Stalinit, me krizat e urise, me raportet e Stalinit me Hitlerin.

Teuta Hoxha nuk ka folur per kameren, por ka thene se ju nuk duhet ta kishit quajtur biografi vepren...

Une e kam kerkuar disa here zonjen Teuta Hoxha. Zakonisht kur ke nje raport per te bere, me nje kritike eshte mire te perballesh. Kjo eshte nje bote e hapur dhe idete eshte mire te ballafaqohen sesa te thuhen pas kamerave. Une kam nje korpus dokumentesh, marre nga Arkivi i Komiteti Qendror. Kam nje sere referencash, te cilat rreth 90 % te tyre i kam skeduar dhe 10 % i kam ruajtur sepse i kam nga persona me integritet politik. Ndonje perjashtim ben Beqir Ajazi dhe ndonje tjeter. Te gjitha keto dokumente qe mbeten thelbi i kendveshtrimit tim, i sjellin publikut nje shikim ndryshe nga ai qe ka pasur me pare per Enver Hoxhen. Ketu duhet te kemi parasysh nje gje, sepse po keqkuptohemi pak. Nje liber kush do, e lexon, kush nuk do, nuk e lexon. Qe do te thote se ketu nuk mungon nje liber per Enver Hoxhen dhe ta zeme se ka dale nje liber qe eshte kunder Enver Hoxhes. Ketu ekzistojne te gjithe librat pro Enver Hoxhes qe i ka shkruar zonja Hoxha keto 20 vjet, ne nje Shqiperi te lire, po ashtu i ka shkruar vete Enver Hoxha, kur mund te shkruante cfare te donte dhe ta bente veten si te donte. Kush do dhe ka qejf te njohe te verteten qe shpreh Enver Hoxha, lexon librat e tij.

Z. Fevziu, pretendimi eshte qe libri mund te ishte quajtur rrefim i nje gazetari dhe jo biografi. Sepse biografi mendohet qe eshte figura komplekse e dikujt qe duhet sjelle nga nje autoritet shkencor.

Kush e thote kete? Ne fjalorin e gjuhes se sotme shqipe, biografi eshte jeteshkrimi i jetes se nje personi.

Nusja e djalit te Enver Hoxhes pretendon se libri juaj eshte i paguar?

Kush do te m'i jepte keto para?! Kjo eshte gjuha tipike qe eshte perdorur nga agjenti i imperializmit. Po shihja dokumentarin qe po pergatisim tani, madje kam qeshur me lot ne nje moment, sepse po shihja denimin ndaj Todi Lubonjes, te cilin e bene agjent te Moskes, Uashingtonit, Beogradit, Parisit dhe te Bonit. Histori kot.

Zonja Hoxha thote gjithashtu se nuk ka fakte, i pavertete dhe nje liber i ndertuar mbi fantazi?

Familja Hoxha te marre nje dokument e te dale e te thote qe ky dokument nuk eshte i vertete. Zonja Hoxha thote se kam 25 dokumente. Une mendoj qe kam me shume sepse s'i kam numeruar. Por le te marr nje nga keto 25 dokumentet dhe te thote qe nuk eshte i vertete. Bota eshte e hapur dhe e lire. Te vije e te perballet me mua ne studio qe nga e juaja dhe ku te deshiroje ajo. Thelbi i librit qe kam shkruar jane dokumentet. E dyta, une kam marre kujtimet e Enver Hoxhes dhe njeriu qe citohet me shume ne liber, eshte Enver Hoxha, rrefimet e tij. Ju jeni gazetare dhe e dini se kur shkruan dicka duhet te jete i kujdesshem, sepse dhe gazetari kap pjesen me delikate te nje rrefimi. Rrefimet i kam ballafaquar me dokumentet. Zonja Hoxha te dale, te me hedhe poshte, qofte edhe nje dokument.

C'pyetje do t'i benit Enver Hoxhes po ta kishit te ftuar ne Opinion?

Nuk e mendoj dot, se duhet ta vendos ne kohe. E para, duhet te ishte Enver Hoxha i sotem, keshtu qe do i beja pyetje nga te sotmet. Nuk mund te implementosh Enver Hoxhen e asaj kohe dhe ta sjellesh ne studion e Opinionit sot. Ja do ta pyesja sot, p.sh. pse u perjashtua Kastriot Islami ose pse u c'regjistrua nga Grupi Parlamentar i PS-se?

Jeni nje nga emrat me influente te gazetarise shqiptare.

Fjala influent eshte pak inflacion.

Nuk me duket dhe aq inflacion, po te kihet parasysh kontributi dhe angazhimi juaj ne marredhenie me gazetarine, politiken dhe sidomos, teleshikuesit. Ne '91 keni qene student per gjuhe letersi shqipe. Si ndodhi qe u bete gazetar?

Nuk kisha asnje plan per t'u bere gazetar dhe e kam thene disa here dhe shume prej shokeve te mi, per te cilet mund te flas, nuk kishim nje model ne gazetari. Shume miq me te cilet une jetoja ne fakultet, nuk ishin njerez qe lexonin gazeten Zeri i Popullit apo Bashkimi, por lexonin gazeten Drita dhe Zeri i Rinise, faqen letrare. Pra, ishin njerez te lidhur me letersine. Qe ne gjimnaz une mendoja se do te behesha shkrimtar. Letersia ishte endrra e madhe e imja dhe e miqve me te cilet jetoja dhe diku ne vitin e dyte te fakultetit ishte nje gazete qe quhej Studenti, qe botohej nga Universiteti i Tiranes, ishte dhe me e lirshme se ne ate kohe, kontrollet nuk kishin dhe aq evidente. E drejtonte Arben Muka, nje student i ekonomikut. Kryeredaktori i kesaj gazete, na ftoi qe te shkruanim disa pergjigje per disa tregime qe conin studentet ne atekohe, midis te cileve coja dhe une dhe nuk mi botonin

Pse nuk t'i botonin?

Nuk e di. Tregimeve te mia u ktheu pergjigje Mero Baze, kurse une duhet te ktheja pergjigje per disa tregime te dikujt tjeter, me duket te Thoma Gellcit. Une refuzova te jepja keto pergjigje dhe vendosja te shkruaja per nje veper te Bardhyl Londos, nje vellim me poezi shume interesant. E shkrova, u pelqye. Arben Muka me tha: "Mund te vish te na besh edhe ndonje gje tjeter". Isha nga nxenesit shume te mire ne letersi, por pak problematik ne sjelljen e perditshme me profesoret dhe me Ben Blushin po mendonim c'te benim dicka, qe te benim dicka ndryshe nga te tjeret, qe te dallohej ne gazete. Eshte ajo koha kur njeriu ka nje enderr dhe mund ta nderroje boten kollaj dhe ideja e pare ishte te benim nje interviste me shkrimtare dhe thame do t'i bejme pyetjet ndryshe, provokuese, do te pyesim per jeten private, etj. Ja thame Mukes, por tha: "Ku ka shkrimtare qe te jape interviste per gazeten Studenti". E nisem me Nasi Leren, nje emer shume i njohur ne ate kohe. Ishte Sekretari i Lidhjes se Shkrimtareve dhe befas per nje vit e gjysme, kemi intervistuar pothuajse te gjithe shkrimtaret e Shqiperise, ne disa intervista shume interesante. Une ruaj ende bllokun origjinal te pyetjeve te para qe kam bere. Ka qene nje bllok-fletore, 60 lekeshe quhej, ku shkruaja te gjitha pyetjet per te nxjerre 7 pyetje. Kishim menduar me qindra pyetje per te arritur deri aty. Jane me shkrimin tim dhe te Blushit. I benim bashke, pra Ben Blushi, Blendi Fevziu. Madje dhe emrat i vinim nje here ai, njehere une siper, kur intervistonim. Kjo beri nje buje te madhe dhe ne vitin '91, kur ndodhi Levizja Studentore, Prec Zogaj, i cili ishte intervistuar nga ne ne ate kohe, na ftoi qe te merrnim pjese ne gazeten Rilindja Demokratike, sepse gazetaret e vjeter refuzonin qe te beheshin pjese e gazetes. E mbaj mend diten qe ka ndodhur ekzaktesisht. Beme nje mbledhje per krijimin e gazetes. Pastaj, nuk dihej se kur do krijohej. Kur nje dite ne borduren perballe Hotel Dajtit, ku kaloja mbremjet, mesditat, mberriti nje djale. Quhej Dritan Kaba, nje personazh i njohur i shtypit te ketyre viteve dhe me tha: "Hajde se te kerkon Frrok Cupi se do te besh reportazhin hapes te RD-se". Shkova megjithe Blushin, sic ishim. Takuam Frrokun dhe mbaj mend, e kam fiksuar ate imazh ishte nje zyre bosh, me nje tavoline vetem, pa karrige, ku Frroku korrigjonte ne kembe. Tha: "Ti do shkruash nje reportazh per kater ditet e Levizjes Studentore nga 8 -12 Dhjetor", dhe kur dolem, tha Blushi: "Ta ndajme bashke". "Po", i thashe. "Me mire ta ndajme bashke", dhe beme nje reportazh qe befas u lexua ne nje numer te pashembullt. Gazeta u shtyp ne 100 mije kopje, u lexua nen dore. Ndoshta gjysma e Shqiperise e lexoi ate gazete dhe ky ishte nje fat shume i madh. Keshtu, filloi ecja ne gazetari dhe une e kam thene gjithmone, ne nuk ishim njerez qe kishim nje model ne gazetari. Nuk mund te them qe filan gazetar i periudhes komuniste ka qene nje model per mua ne jete. Une e di qe ne ishim shume autodidakte. Kjo na ka bere te kemi shume defekte ne punen tone si gazetar. Ne qofte se do te kishim pasur modele dhe shkollimin e duhur, jam i sigurt qe do te kishim qene shume me mire nga c'jemi sot. Por ne arritem dicka, krijuam nje model dhe nje njeri qe vjen sot, pa dyshim, nuk mund te thote qe mua nuk me pelqejne 10 gjera, por ama ka nje model per te kritikuar.

Si u bete pjese e Aleances Demokratike, qe ne ate kohe ishte partia e pare e opozitare e ish-opozites se ardhur ne pushtet ne '92-shin?

Une isha nje nga ata grupuesit e pare dhe themeluesit e partise demokratike i njoh me detaje. Kam shkruar nje liber per ate periudhe. I njoh te gjitha kulisat dhe prapaskenat. Isha shume i afert me Prec Zogajn dhe me Gramoz Pashkon. Me pas, edhe me Neritan Ceken. Atehere u krijua nje grupim njerezish qe ndjeheshin shume keq, ne raport me Berishen ndjeheshin te dhunuar nga imponimi, qe Berisha po krijonte brenda PD-se, nga fakti qe ende pa u bere kryetar, ishte ai qe po i kontrollonte pjesen me te madhe te puneve, protagonizmin qe evidentohej me shume ne publik. Me pas, filloi te kontestohej Berisha per stilin e tij te drejtimit kur u be kryetar i PD-se dhe pas fitores se zgjedhjeve demokratike, nje pjese e ketyre njerezve: Pashko, Ceka, Imami, Zogaj, te cilet nuk u perfshine me qeverine e re, vendosen te krijojne nje carje te PD-se, permes nje dokumenti. Per mua, eshte carja e pare dhe ndoshta me seriozja e ketyre viteve, permes nje memorandumi qe ata ndertuan per te kontestuar politiken zyrtare te PD-se. Ishte nje mocion, prandaj dhe u quajten Mocioniste. Krijuan nje parti qe quhej Aleanca Demokratike, une u bera pjese e kesaj partie deri rreth vitit 1996. Me pas, u shkeputen. Une kam bere nje jete aktive politike.

Ndanit te njejtin mendim me mocionistet, se Berisha ishte autoritar?

Po, padyshim, perderisa isha pjese e tyre. Por, pare ne kendveshtrimin e sotem, mendoj qe shume gjera ishin ndryshe. Lexova nje interviste te Neritan Cekes qe ishte shume interesante por kam biseduar shpesh edhe me Imamin. Ceshtja eshte qe mungonte krejtesisht koncepti mbi politiken. Dhe duke pare nje interviste te Elez Biberajt, shume interesante, keto kohe Berisha ishte i vetmi qe kishte nje projekt politik te mirefillte, i vetmi qe e dinte ku do shkonte, ku do dilte, cfare do bente. Berisha ishte ndoshta njeriu me koshient qe brenda nje viti do te ishte Presidenti i Shqiperise dhe njeriu me i rendesishem politik ne Shqiperi. Te tjeret ishin pak intelektuale dhe tekanjoze dhe me idene qe po nuk u bera une, e le, iki, kthehem ne profesionin tim. Keto ishin fjalet me te perdorshme. Ne fakt, kur hyn ne politike, nuk ke pse kthehesh me ne profesionin tend.

Ju kam ndjekur keto vite. Keni qene aktiv jo vetem ne TV, por edhe ne shtypin e shkruar, me analiza dhe komente, te te cilat nuk keni pasur droje te thoni ne disa raste: "Miku im, Kryeminister!". A mendoni se eshte normale qe nje gazetar te kete mik kryeministrin dhe ku fillon dhe mbaron kufiri i gazetarit. ne kete marredhenie miqesore?

Absolutisht. E para, eshte normale ne cdo vend te botes dhe eshte gati-gati edhe nje lloj privilegji se nuk mund ta kesh kaq te ndare. Ka pasur nje model te gazetarit qe jeton i izoluar pa kontakte. Ceshtja eshte te ndash raportin tend, ndershmerine profesionale nga raporti privat. Sot qe te jesh gazetar, duhet te jesh njeri i informuar dhe beteja kryesore eshte beteja per informacionin, ndryshe nga shume vite me pare, kur gazetaret kryesisht jepnin mendime, benin analiza me shume se sa lajme dhe ne kete rast, nuk donin te ishin te influencuar. Sot, kryesorja eshte ta sjellesh lajmin i pari.

Kur mbaron informimi me miqesine?

Kete e ndan raporti profesional, qe do te thote: Shkrimi qe lexon eshte apo nuk eshte i sakte dhe i qendrueshem; komenti qe ben eshte apo jo i qendrueshem; emisioni qe ben eshte apo jo i qendrueshem. Kete nuk mund ta gjykoj une, kete e gjykon publiku. Cdo njeriu i duket vetja indipendent, edhe kur s'eshte.

Juve, si ju duket vetja?

Edhe mua sigurisht, por kete gje po ju them qe e gjykon publiku.

Kur u rregullua marredhenia juaj me Berishen?

Nuk ka nje moment te caktuar. Berisha ka ruajtur nje marredhenie shume korrekte me emisionin tim pas '97-tes, kur e kam filluar. Ka ardhur ne vitin 1998, per here te pare ne nje shfaqe te tij publike ne televizion, ne nje interviste live ne emisionin tim, pas kesaj ka pasur "up and doen" te vazhdueshem, vetem se ka qene nje konstante. P.sh.: raportet nuk shihen individuale, duhen pare edhe ne kontekstin e televizionit dhe te grupit ne te cilin punon. Mbaj mend ne vitin 2000, raporti me TV Klan ishin shume te tensionuara dhe megjithate ne zgjedhjet e vitit 2000, ai erdhi ne emisionin Opinion, beri intervisten qe i takonte te bente, me pyetje shume te ashpra, madje, shkuam me pas ne hotel Rogner. Pime nje kafe. Nuk e permendi kurre qe ju me sulmoni apo te tilla si keto. Nuk ishte ne stilin e tij te hynte ne gjera te vogla dhe me pas, raportet kane shkuar normale. Besoj qe nje lloj intensiteti me i madh ka qene pas debatit me Nanon, ne vitin 2002. Madje, mund t'ju them nje detaj qe nuk e kam thene ndonjehere. Ne vitin 2002, kur kam shkuar per te biseduar debatin Nano-Berisha, ka qene nje gje krejt spontane, si shume gjera ne jeten time. Ishte mbas takimit ne Bruksel. Nano me tha ne telefon qe "Une vij bej nje perballje" se une i thashe qe "Te njejtat pyetje ti bej ty dhe Berishes" dhe i bashkoj ne studio. Ai tha: "Keshtu me kamera ketej-andej thuaji Berishes po te doje te vije ne studio dhe bejme debatin". E mora Berishen ne telefon. "I thashe dua te vij te takoj". Me tha: "Hajde ne oren 6". E mbaj mend si tani, ishte ora 2 kur e telefonova isha te Piaza duke qendruar me Sokol Ballen dhe Aleksander Frangajn dhe Baton Haxhiu qe insistoi: "Shko fol me te". Vajta dhe per here te pare ne gjithe ato vite, Berisha me priti vetem. Deri ate dite ndoshta, duke menduar nje gazetar konkurrent, Berisha me priste me ndonje mikun tim, po te politikes, prane tij. O ishte Mitro Cela, Astrit Patozi, Edi Paloka ose Ylli Rakipi. Ishte hera e pare qe me priti vetem, ndoshta per te shmangur keqkuptimet dhe me tha: "Po, do vij ne debat". Pjesa me e madhe e bisedave me Berishen se njerezit mendojne qe bisedat me nje person te rendesishem jane bisedat qe ai ka ne fokus. Pra, nje njeri qe merret me biznes, mendon qe po u takove me Kryeministrin flet per biznes; nje njeri qe merret me art, mendon qe po u takove me Kryeministrin flet per teatrin e keshtu me radhe. Ne fakt, pjesa informale e bisedave te mia me Berishen jane biseda qe i takojne kryesisht probleme te politikes rajonale: Kosoves, Maqedonise dhe politikes se jashtme. Ndoshta sepse keto jane edhe pasionet me te medha te miat.

Ne vitin 200, Rama ju ka vendosur ne listen e keshilltareve bashkiake. Pse e refuzuat?

Jo, nuk e refuzova. Biseda ime me Ramen ka qene qe do te me vendoste ne listen e keshillit per te kontribuar per qytetin. Behej fjale per nje liste jo-politike, pra nje liste qe do te mbeshteste kryetarin e bashkise se asaj kohe. Une e kam menduar dhe e kam pasur nje pasion te madh per Tiranen. E kam shprehur ne shume shkrime edhe ne biseda informate. Kam ndikuar per shume gjera qe mund te beheshin me mire ne kete qytet. Disa jane bere aty ku jane bere. Kam folur shume per historikun e qytetit, por me pas, kur lista u miksua, per arsye te ndikimit te partise ne ate kohe, me figura politike, nuk kishte me kuptim dhe jam terhequr nga lista.

Ju intrigon politika? Do te beheni pjese e saj ne nje moment te caktuar?

Keto jane dy gjera te ndryshme. Une jetoj 24 ore me politike. Gazetaret jane qenie politike, me politike sesa shume prej politikaneve aktive, natyrisht jo sa Kryeministri. Ju siguroj sot se shume prej gazetareve te mire ne Shqiperi, angazhohen ne politike shume me teper se sa Presidenti, qe ka nje rol politik dhe e kuptojne politiken shume me mire se sa Presidenti i Shqiperise. Por angazhimi politik eshte nje gje tjeter. Karakteristikat per te qene nje analist i mire politik jane te ndryshme nga ato per te qene nje politikan i mire. Per te qene nje politikan i mire, kryesorja eshte te marresh vendime.

E shikoni veten aktiv ne politike?

Nuk e kam pasur nje nder vetite e mia vendimmarrjen e prere, ballafaqimet, perplasja nuk eshte karakteristike e imja. Kam frike se nuk do te isha ndonje politikan i mire. Perkundrazi, mund te isha ndonje politikan qe mund te dukesha edhe i keq, ne sensin e ndarjes se kompromiseve. Ne politike eshte mire kur merr nje vendim dhe t'i qendrosh atij.

Cilat jane raportet tuaja aktuale me Edi Ramen, liderin e opozites? Komunikoni me te?

Po, komunikoj, jo intensivisht, por komunikoj. Me sms, me telefona.

Shtypi i sotem me ngacmoi ne fakt, e ka ndare edhe ardhjen te ceremonia e librit ne dy menyra: cifti Berisha-Nano dhe ciftin Rama-Topi qe nuk ishin te pranishem. Pse nuk erdhi zoti Rama?

Topi ka qene gje tjeter. Zoti Rama ka qene i ftuar, ka pasur nje ftese me shkrim, si 20 veta ne Shqiperi. Pjesa tjeter jane lajmeruar me sms dhe telefona. Nuk kam insistuar me shume, kam biseduar me njerezit e tij te afert. S'dua te permend emrat tani, per korrektese dhe ju kam thene qe nese vjen eshte i mirepritur. Une kam pasur nje sms nga zoti Rama, diten qe ai ka promovuar librin e tij "Kurbani", per te qene i pranishem. I kam thene qe: "Do vij". Ne nje promovim libri, une shkoj pavaresisht raporteve. Z.Rama ka zgjedhur qe te mos vije. Une gjykoj qe mund te jene disa arsye, mund te jete nje problem personal, gje qe une e perjashtoj, perderisa ka nje komunikim relativisht normal dhe une kuptohem ne komunikimin me te. S'jam dakord, por e kuptoj. Kam pershtypjen qe z.Rama e ka pak te veshtire perballjen me njerez te cilet e kontestojne. Madje, nje njeriu i tij i afert po me thoshte nje dite qe Rama ka nje problem. Ka shume frike ose siklet kur Berisha i del perballe, i shoqeruar nga shume njerez. Kjo eshte nje ceshtje e tij. Une nuk mund te bej analizen psikologjike te z. Rama. Z.Rama nuk ishte dhe kaq.

Po ne studion tuaj, ne Opinion, mungon prej 4 vjetesh. Perse?

Eshte nje zgjedhje e tij. Ne gjykimin tim, ne analiza dhe cfare na eshte thene, une nuk mund te bej publike tani bisedat private qe kam pasur me shume njerez. Ky eshte nje raport qe lidhet me kushtezimin qe ka pasur kryeministri Berisha me Top-Channel. Z.Rama ka preferuar te bej nje ndarje politike dhe te mediave, pra mos te jete i pranishem ne studion e emisionit Opinion, per sa kohe ai e mendon qe z.Berisha mos te jete i pranishem ne Top Channel. Kjo ka pasur disa negociata, madje per te zbutur kete klime. Pergjigja ime ka qene shume e prere ne kete rast: Une nuk mund te negocioj per askend pervec vetes time. Une e kam studion e hapur per kedo qe mund te vije, por une nuk mund te negocioj per nje studio tjeter apo nje politikan tjeter, sepse eshte jashte mundesive te mia dhe aftesive te mia dhe jashte pretendimit qe une mund te kem per veten time. Z.Rama shpresoj te marre nje vendim qe eshte sa me efikas per te, sepse ai nuk do te shohe ceshtjen e emisioneve televizive, ai do te shohe ceshtjen e tij politike. Fati e ka sjelle qe ai i ka humbur te gjitha garat qe ka marre pjese. Mund te vazhdoje ne te njejten menyre.

Presidenti Topi nuk ishte ne promovim, nuk e ftuat?

Presidenti Topi nuk ka pasur nje ftese te konfirmuar. Ka pasur nje leter qe i kam shkruar si gjithe te tjeret, por nuk ka pasur insistim. Ne fakt, s'dua ta them, por une nuk kam dashur qe Presidenti Topi te ishte dje ne promovimin e librit.

Pse?

Ceshtje personale.

Nuk e keni simpati?

Ndonje simpati te madhe per Presidentin Topi nuk kam pasur kurre. As ne ditet qe ka qene ne politike. Ndonje vleresim per kapacitetin e tij politik, po ashtu kurre. I takon shtreses se njerezve qe thone fjale te pergjithshme, pa thelb, por kjo eshte nje ceshtje e tij personale.

Aty pashe shume politikane te ftuar. Per te gjithe ata atje keni simpati?

Jo, jo absolutisht. Une thashe qe shkoi nje ftese per z.Topi, por une, personalisht, nuk kisha deshire qe te vinte. Natyrisht, midis atyre te ftuarve, une kam ftuar politikanet per te qene te pranishem, por ka nje gje: ju pate shume politikane, por pate kryesisht politikane me te cilet une kam dhe nje raport miqesor. Mund te jene dakord ose mos jene dakord. Nuk pati politikane per protokoll dhe ketu dua te sqaroj dhe ata politikane qe s'e kane gjetur veten aty. Njerezit e ftuar kane qene njerez qe ne 15 vjet, une kam ndare dicka, qofte edhe nje kafe, qofte edhe nje darke pas emisionit, qofte edhe nje shkembim me te cilet shkembej telefonata dhe sms. Ka njerez qe mund te jene te rendesishem politikisht, por nuk jane njerez te afert te mijte.

Kisha menduar shume pyetje te tjera dhe midis tyre: Cfare thuhet ne ato darka dhe te gota e veres pas emisionit?

Ju duhet ta dini, sepse darka te ngjashme organizohen dhe mbas emisionit tuaj, si shume prej emisioneve qe zhvillohet ne Shqiperi. Keshtu qe mekanizmin dhe teknologjine e ketyre darkave e njihni me mire se une. Keshtu qe s'ka ndonje gje kaq interesante per t'u thene.

Kam dhe Nanon, pyetje te fundit. U duk sikur patet nje vemendje te vecante ta takonit dje me Berishen. A do ta aprovonit nje kandidature te Nanos per president?

Une kam pasur nje vemendje te vecante dje, qe gjithe te ftuarit qe une i konsideroja qe i kisha ftuar personalisht dhe me telefon, te kishin nje kombinim midis tyre. Perben dhe nje lloj interesi publik, nuk kam pasur ndonje interes te madh te takoj Nanon me Berishen. Ka qene raport miqesor. Une kam me Nanon nje raport qe do t'u duheshin edhe 15 minuta te tjera qe te flasim.

Shkurt, Nano president?

Absolutisht po. Do ta shprehja dhe me shkrim kete gje, se shpejti. Po kjo eshte ceshtja ime personale.

Koha Jone