Zbulohet një libër shqip para Buzukut 

[fegi]

Zbulohet një libër shqip para Buzukut 
Nga Gazeta Standard

Albanologët austriakë kanë zbuluar një libër shqip para Buzukut
Profesorët Stefan Schumacher dhe Joachim Matzinger nga Akademia e Shkencave Austriake kanë arritur të zbulojnë një dokument që mendohet t'i përkasë shekullit XIV, ku shkruhet një shqipe me germa latine. Dy profesorët në studimin e tyre kanë arritur në përfundimin se një pjesë e gjuhëve si latinisht, gjermanisht dhe thuajse pjesa më e madhe e gjuhëve të Ballkanit, kanë elementë të rëndësishëm të gjuhës shqipe.
Janë përsëri ata, austriakët, të dashuruarit e përjetshëm me shqipen, që këtë radhë na befasojnë me një tjetër zbulim. Bëhet fjalë për një dokument që mund të hedhë dritë për shkrimin më të hershëm të gjuhës shqipe.
Ky studim ka si qëllim zbulimin e ndikimit të gjuhës shqipe në të gjitha gjuhët e rajonit, por edhe në gjuhët e lënapas dore. Dy profesorët në studimin e tyre kanë arritur në përfundimin se një pjesë e gjuhëve si latinisht, gjermanisht dhe thuajse pjesa më e madhe e gjuhëve të Ballkanit, kanë elementë të rëndësishëm të gjuhës shqipe. Fakti se një pjesë e foljeve kryesore të shqipes gjenden në këto gjuhë e vërteton më së miri këtë gjë. Po ashtu profesorët kanë paraqitur fletën e një libri të Biblës që dokumenton gjuhën shqipe të shkruar në fillim të shekullit XVI. Nëse do të vërtetohet origjinaliteti i këtij dokumenti, atëherë kemi të bëjmë me një libër më të hershëm se "Meshari", i cili daton në mes të shekullit XVI.

Zbulimi
Nuk dihet nëse kemi të bëjmë me një zbulim të mirëfilltë shkencor apo jo. Dokumenti që publikohet në web-in zyrtar të Akademisë së Shkencave të Austrisë pretendon se bëhet fjalë për shqipe të shkruar rreth shekullit XIV. Përcaktimi më i saktë i datës do të shërbente për të vërtetuar nëse "Meshari" i Gjon Buzukut është i pari libër i shkuar në shqip apo më në fund gjuhësia ka arritur të gjejë dokumente të tjerë që e vërtetojnë këtë gjë. Në foto jepet fleta e një libri fetar, i shkruar në italisht dhe në shqip.
"Scala I. Ligierata VI. Si e krijoi 3ot$ne Adamne et Evene. Të paretë tanë print", që kuptohet: "Ligjërata VI. Si e krijoi Zoti Adamin dhe Evën, prindërit tanë të parë".

Dokumentet e hershme të shqipes
Deri më sot, tre cilësohen si dokumentet më të hershme të shqipes. Edhe pse të gjithë gjuhëtarët pranojnë se shqipja duhet të jetë shkruar shumë kohë më parë, dokumenti i parë që e dëshmon këtë është "Formula e pagëzimit", e shkruar nga kryepeshkopi i Durrësit, Pal Engjëlli, gjatë një vizite në dioqezën e Matit në 8 nëntor 1462. Dokumenti i dytë është fjalori i Von Harfit, i vitit 1497. Dokumenti që përmban një numër fjalësh dhe shprehjesh që i duheshin udhëtarit gjerman gjatë kalimit të tij në Shqipëri në Durrës dhe në Ulqin. Të së njëjtës rëndësi, gjuhëtarët rendisin dhe "Perikopeja e Ungjillit të Pashkës". Një dokument i shkruar në greqisht, që mendohet se i përket shekullit XV ose fillimit të shekullit XVI. Ky dokument përbëhet nga 2 pjesë të vogla Bible në gjuhën shqipe, që u gjetën në një dorëshkrim greqisht të shekullit XIV. Por si dokumenti më i rëndësishëm deri më sot mbahet "Meshari" i Gjon Buzukut, i pari libër në gjuhën shqipe. "Meshari" i përket vitit 1555. Por të gjithë studiuesit janë të një mendimi kur flasin për dokumentet më të hershme. Këtë e dëshmon dhe Arqipeshkvi francez i Tivarit me emrin Brokard, që ka udhëtuar në Shqipëri. Në një relacion latinisht të vitit 1332, ai shkruan: "Sado që shqiptarët kanë një gjuhë fare të ndryshme nga gjuha latine, prapë ata kanë në përdorim edhe në tërë librat e tyre shkronjën latine". Por një gjë mund të thuhet me siguri, nëse dokumentet shqipe ekzistojnë, zbulimin e tyre mbetet ta presim gjithmonë nga të huajt.

[DYDRINAS]

Para disa kohesh lexova diku (per fat te keq nuk e ruajta adresen) se kur romaket hyne ne Iliri si pushtues, ata merreshin vesh me popullsine vendase pa nevojen e perkthyesit!

[land]

Wiener Linguisten erforschen Balkansprachen
Forschungsprojekte Simone Kremsberger (Redaktion) am 27. Februar 2007 Mehr darüber zu erfahren, wie Sprache funktioniert - diese Motivation treibt die beiden Linguisten Stefan Schumacher und Joachim Matzinger in ihrer Forschungsarbeit an. Als Untersuchungsgegenstand ihres aktuellen FWF-Projekts haben sie sich mit dem Altalbanischen eine Sprache ausgesucht, die von der Wissenschaft bislang vernachlässigt wurde. Zu Unrecht: Denn das Albanische ist eine zentrale Sprache des Balkansprachbundes, lautet ihre These, und hat die Entwicklung der anderen Balkansprachen beeinflusst.
Mit ihrer Arbeit wollen PD Dr. Stefan Schumacher und Dr. Joachim Matzinger vom Institut für Sprachwissenschaft (Indogermanistik) an eine österreichische Forschungstradition anknüpfen. Die Albanologie, heute im deutschsprachigen Raum mit nur einer Professur in München vertreten, hatte in Österreich einen bedeutenden Vertreter: Norbert Jokl, Professor und Bibliothekar an der Universität Wien, gilt als "Vater der Albanologie". Aufgrund seiner jüdischen Herkunft wurde Jokl 1938 aus dem Dienst entlassen. 1942 wurde er deportiert und kam ums Leben. Seine wertvolle Privatbibliothek wurde beschlagnahmt und ging an die Österreichische Nationalbibliothek.

Traditionslinie der Albanologie weiterführen

"Seither war die Traditionslinie der Wiener Albanologie unterbrochen", schildert Joachim Matzinger. "Wir wollen sie mit neuen Forschungsmethoden weiterführen." In dem FWF-Projekt "Das altalbanische Verbum im balkanischen Kontext" untersuchen die beiden Sprachwissenschafter das Verbalsystem des Altalbanischen und widmen sich sowohl seiner synchronen Systematik als auch der diachron-etymologischen Perspektive.

Austausch zwischen Balkansprachen

Albanisch, das einen eigenen Zweig in den indogermanischen Sprachen darstellt, gehört mit Neugriechisch, Bulgarisch, Mazedonisch und Rumänisch zum Balkansprachbund. Diese Sprachen weisen gemeinsame Wörter und Strukturen auf. Matzinger: "Es ist viel Austausch passiert. An den multilateralen Beeinflussungen der Sprachen sieht man, dass die Sprecher viel miteinander zu tun hatten, etwa im Handel oder in der Weidewirtschaft."

Zentrale Rolle des Albanischen

Schumacher und Matzinger vertreten die These, dass das Albanische eine zentrale Rolle im Balkansprachbund spielt. Sie wollen zeigen, was am Albanischen typisch für die Balkansprachen ist. "Dass der bestimmte Artikel im Rumänischen, Bulgarischen und Mazedonischen nachgestellt wird, ist vermutlich vom Albanischen ausgegangen, wo der nachgestellte bestimmte Artikel seit der Antike vorhanden war", sagt Stefan Schumacher. "Vermutlich" deswegen, weil Albanisch erst im 16. Jahrhundert verschriftlicht wurde. Frühere Sprachstufen können zum Teil rekonstruiert werden.

Katholische Literatur

Die altalbanische Literatur vom 16. bis zum 18. Jahrhundert - fast ausschließlich katholisch-religiöse Literatur - bildet den Textkorpus der beiden Wissenschafter. Rund 1500 Druckseiten der altgegischen Autoren Buzuku (1555), Budi (um 1620), Bardhi/Blanchus (1635), Bogdani (1685) sowie der beiden alttoskischen Autoren Matrënga (1592) und Variboba (1762) wurden digitalisiert.

Vernachlässigte Texte

Diese Texte wurden bisher kaum erforscht - denn alle Vorzeichen standen schlecht: "Es gab lange keine Beschäftigung mit alter Literatur. Nach dem Ende der italienischen Besatzung Albaniens (1939–944) war die römisch-katholische Kirche diskreditiert und katholische Literatur tabuisiert. 1944 kam der Kommunismus, unter dem Albanien 1967 zum atheistischen Staat erklärt wurde", erläutert Schumacher: "Erst seit Ende des Kommunismus 1991 herrscht ein liberaleres Klima und die Literatur wird wieder wahrgenommen; für die wissenschaftliche Beschäftigung ist aber weder das nötige Geld noch das Backgroundwissen über den Katholizismus vorhanden."

Untersuchung des Verbalsystems

So kommt es, dass sich nun die beiden Wiener Linguisten die Balkanliteratur vorgenommen haben. In den nächsten Arbeitsschritten werden sie aus den altalbanischen Texten die Verbalformen herausfiltern, mit ihren spezifischen Eigenschaften dokumentieren und nach Kategorien gliedern. Darüber hinaus wollen sie den Versuch einer etymologischen Bestimmung der Verben anstellen.

Erkenntnisse für alle Disziplinen der Sprachwissenschaft

Schließlich werden die Ergebnisse den Verbalsystemen der anderen Balkansprachen gegenübergestellt. "Was ist spezifisch balkanisch? Wo strahlt das Albanische in den Balkansprachbund aus?", nennt Schumacher die Leitfragen. Damit sollen die Erkenntnisse aus dem Projekt nicht allein der Albanologie, sondern auch der Indogermanistik und der Sprachwissenschaft insgesamt zugute kommen. (sk)


Das Forschungsprojekt "Das altalbanische Verb im balkanischen Kontext" wird vom FWF gefördert. Projektleiter Dr. Stefan Schumacher und Mitarbeiter Dr. Joachim Matzinger vom Institut für Sprachwissenschaft (Indogermanistik) haben ihre Forschungen im September 2006 begonnen, das Projekt läuft bis 1.9.2009.

[Maqellarjot]

Konstandini, flasim ketu rreth viteve 400 AD kur kur shkoj ne Azine e Vogel, Konstandinopojen e ardhshme, u prit shume mire nga popullsia vendase, dicka qe beri perhapjen e krishterizmit akoma me te lehet ne nje kohe qe krishterizmi luftoheshte ne ta katra anet e perandorise. Pra vendasit konsideronin ate si "djalin" e tyre! Dihet qe Konstandini ishte Ilir!!!

[Kavir]

Buzuku ka marrë mbi shpatulla barrë të rëndë sepse vetë ai merr përsipër të jetë babai i "librit shqip". Ajo frazë që e ka futur në Panteonin e Shqipes po ajo frazë mund t'i kthehet në bumerang nqs vërtetohet si e rreme. Dhe nuk do jetë bumerang i vogël.