Nga Koloreto Cukali
Ka filluar festivali ndėrkombėtar i filmit i Tiranės.
Ou?
Ēne?
Na lėr or ēun, kemi hallet tona.
Edhe njė Festival Filmi nė Tiranė ėshtė njė hall i madh, ngaqė, ēdo gjė e jona ėshtė e destinuar tė kthehet nė hall. Ētė bėjmė pra, me njė festival filmi?
Uf-e-pufet e TIFF-it
TIFF, pėr ata qė nuk e dinė ėshtė Tirana International Film Festival, njė festival qė ka 9 vjet qė zhvillohet nė Tiranė pak a shumė nė kėtė kohė. Kėtė vit hallet e festivalit janė tė shumta. Organizatorėt e kanė nisur festivalin me buxhet zero. Asnjė institucion, shtetėror, privat ose gjysmė-kėshtu-e-gjysmė-ashtu nuk ka dhėnė para. Vetėm disa dashamirė kanė dhėnė ndihma nė natyrė: njė sallė kinemaje falas, disa dhoma hoteli pa para, printimin e katalogėve gratis, organizatorė qė punojnė pa kėrkuar tė paguhen, e kėshtu me radhė. Si me thėnė, ėshtė njė organizim me shoqni. Pasqyrimi i aktivitetit nga ana e medias ėshtė tepėr i vakėt. Media ka pėr detyrė tė shkojė tek arti vetėm nėse ka ndonjė politikan tė nivelit tė lartė pėr tė bėrė hapjen pompoze. Sepse, kultura nuk ka rėndėsi, rėndėsi ka pjesa nėn kujdesin e veēantė tė Zotit prandaj TIFF, siē shkruhet dhe nė poster, kėtė vit zhvillohet thjesht nėn kujdesin e veēantė tė Zotit.
Uf-e-pufet e mia
Njė festival ėshtė njė gjė shumė e bukur. Ėshtė i vetmi vend ku tė ofrohen mundėsi pėr tė parė gjėra qė nuk ke ku i sheh tjetėr, pėr tė takuar njerėz qė nuk ke ku ti takosh tjetėr, pėr tė krijuar njė atmosferė gėzimi, si ajo kur tė mblidhen miqtė nė shtėpi. Sepse, festivali mbledh artistė qė sjellin vlera personale e artistike. Ti mund tė mos i ndjekėsh tė tėrė filmat, po nuk mund tė mos marrėsh pjesė nė festat e kafenetė ku gėlojnė njerėzit e festivalit. Nė njė qytet normal, ardhja e njė festivali filmi, (aq mė tepėr, tė vetmit!) do tė ishte kryefjala e muajit. Nė ēdo lokal do tė mund tė gjeje fletėpalosje, postera, gazetarėt do tė suleshin pėr tė kapur intervista me artistėt.
Shteti, do tė organizonte lehtėsira fiskale pėr privatėt qė do tė mbėshtesnin festivalin, thashethemet pėr jurinė e favoritėt do tė gėlonin korridoreve tė artit e tė medias. Paratė qė qarkullojnė pėr festivalin, nė tė vėrtetė janė investime qė i japin frymėmarrje bizneseve dhe punėsojnė njerėzit.
Krejt infrastruktura e qytetit, hotelet, restorantet, shtypshkronjat etj., do tė viheshin nė lėvizje pėr ardhjen e miqve nga jashtė, duke fituar vetė, por duke e mbushur qytetin me art.
Shqipėria, do tė ndahej nė qindra copėra tė vogla mbresash pozitive qė dhjetėra artistė do ti merrnin me vete nė vendet ku shkojnė. Ata qė na qortojnė ne qė flasim keq pėr Shqipėrinė para tė huajve, nė vend qė tė kėrkojnė qė tė manipulohet e vėrteta, duhet tė kėrkojnė qė tė huajve tu tregojmė anėn tonė tė bukur, jo tu fshehim anėn tonė tė keqe.
Me dhjetėra workshop-e, takime, do tė mundėsonin qė studentėt dhe kinematografėt tė shkėmbenin pėrvoja, tė ngjiznin ide, tė gjenin partnerėt e punėve tė ardhshme.
Festivali do tė krijonte tregun e filmit. Operatorėt televizivė shqiptarė do tė vinin pėr tė blerė punė tė mira, dokumentarė tė jashtėzakonshėm e filma indipendentė tepėr tė mirė, komikė e dramatikė dhe mbi tė gjitha, pėr tė kontraktuar artistė pėr projektet e tyre.
Kudo ku ka njė mundėsi pėr ta shndėrruar njė faqe tė bardhė muri nė ekran kinemaje mund tė shfaqeshin filma pėr publikun.
Uf-e-pufet e shtetit
Jetojmė nė kohė jetimėsh. Projekte jetime, fonde jetime, shkolla jetime. Shteti ka njė shkollė filmi, por, askush nuk dėshiron ta mendojė qė arti, sikurse futbolli, funksionon me ekipe zinxhir. Shkolla e filmit nuk i hyn askujt nė punė, nėse kėta studentė nuk do tė kenė mundėsi kurrė tė bėjnė njė film, sepse shteti nuk ka para pėr filmat e tyre. Studentėt e asaj shkolle, nuk mund tė jenė kineastė, nėse ky qytet nuk ka njė festival filmi. Kinemaja nuk ėshtė vetėm bėrja e filmit, por klima dashamirėse me kinemanė.
Kinemaja, i bėn qytetarėt mė tė lumtur dhe shtetin mė njerėzor. Filmat dhe tė ftuarit nė TIFF janė cilėsorė. Me mbėshtetjen e duhur do tė ishin dhe mė shumė cilėsorė. Kjo do tė bėnte qė gradualisht, publiku tė edukohej me cilėsi, kinemaja tė bėhej vėrtet njė ngjarje e rėndėsishme sociale, dhe jo njė vend ku shkojmė sa herė na merr malli pėr kokoshka.
Edukimi i publikut do tė prodhonte njerėz mė tė qetė e mė tė lumtur, mbi tė gjitha shija pėr jetėn, pėr artin e deri dhe pėr televizionin do tė ndryshonte. Kjo do tė prodhonte njė brez qė do tė mund tė bėnte kinema dinjitoze dhe pėr ti dhėnė fund fluturimit me mjete rrethanore, tė kthehemi te fraza: ik or ēun me gjithė festival se kam hallet e mia. Pra, tė kthehemi te publiku shqiptar qė ka dy idhuj: Gymyshin, dhe Kumbarin.
Uf-e-pufet e Kumbarit
Pjesėmarrja e publikut ishte shumė e vakėt, njėsoj si buxheti, zero. Nėse nė sallat mblidheshin 10-20 vetė, ata nuk ishin publik, por njė grup militantėsh tė kinemasė. Sepse, publiku ynė ėshtė edukuar qė film i madh na ėshtė vetėm Kumbari.
Ndėrkohė qė pak metra larg festivalit, nė qendrėn tregtare Kristal me dhjetėra njerėz bėnin xhiro a pinin kafe me orė tė tėra, duke u ankuar pėr jetėn boshe qė sbėjnė. As edhe njė prej tyre nuk futi kokėn nė hollin e festivalit, tė paktėn pėr tė pyetur ēfarė filmash po jepen. Mė krijonin idenė qė psikologjikisht kanė njė mur ndaj ēdo gjėje tė huaj, e qė e identifikojnė si kulturė. Njėsoj si actekėt qė kur arritėn nė brigjet e tyre anijet e Cortesit ata prapė nuk i shihnin, thjesht, sepse psika e tyre nuk ishte mėsuar tė shihte duke ardhur nga deti tė tilla objekte.
Uf-e-pufet e Al Paēinos
Sa pėr nxėnėsit e kinemasė, ata qė ndjekin shkollėn e shtetit apo atė privaten, nuk u panė thuajse fare nė qarkullim. Studenti i artit shqiptar qė kur hyn nė vit tė parė mendon se i di tė gjitha, e se nuk ka nevojė, mbi tė gjitha pėr kulturė. Studenti shqiptar, qė nė klasė tė parė, beson se ėshtė mė i mirė se Paēino dhe mė i talentuar se Skorceze. Prandaj, nuk ka nevojė tė vijė nė festival filmi. Nxėnėsit e kinemasė pati raste kur nuk u shfaqėn as pėr tė parė filmat e vet, le mė tė kolegėve.
A na duhet, pra, njė TIFF? Nėse e ardhmja e kinemasė e snobon festivalin, njėsoj si media, e identik si shteti, ēna duhet njė festival?
Uf-e-pufet e kinemasė
Kinemaja nė fakt ėshtė mė shumė se kulturė. Ėshtė njė biznes qė mund tė prodhojė para, ėshtė njė art qė mund tė prodhojė kėnaqėsi masive, ėshtė njė mjedis ku rriten artistė e individė tė lirė.
Pėr fat tė keq, ēdo projekt artistik nė Shqipėri ėshtė i detyruar tė dėshtojė pėrderisa ēdo titullar vjen me logjikėn: Historia nis me mua. Prandaj, dhe ēdo iniciativė e mbėshtetur nga njė ministėr a drejtor, flaket nga pasardhėsi, i cili do tė nisė erėn e vet. Dhe era e vet, nėnkupton erėn e vet tė parave, tė klaneve, e tė famės, e cila nė mėnyrė mjerane reduktohet nė njė frazė cinike: nėn kujdesin e .
Megjithatė njė TIFF, duhet.
Ashtu siē nuk i lemė fėmijėt pa banka, edhe kur i zhgarravisin me egėrsi ēnjerėzore e i shkatėrrojnė. Siē e duam akoma dhe Atdheun, edhe pse ėshtė mė shumė atdheu i ca tė tjerėve se i yni.
Krijoni Kontakt