Si erdhi pluralismi ne shqiperi.......

[juelda]

ju kujtohet ajo periudhe, ju kujtohet sesi ishte gjendja "politike" ne shqiperi vitet e fundit?? Une isha e vogel akoma per te arritur te analizoja, juve??
Sdq sjell ketu nje pjese te librit "heronjte e kotesise" (derisa darius te me mesuj si tia beje per te vene link-un e librit jam e detyrar t'ja u sjell copa copa......

Pas disa muaj pune intensive në prapaskenë, aktorët kryesorë dhe skenari për fillimin e farsës së pluralizmit politik shqiptar ishin gati. Një vit pas përmbysjes së komunizmit në Evropën Lindore, diktatura shqiptare do të fillonte grimin politik në modë. Regjia e Ramonit dhe Nexhinës pasurohej nga asistenca efektive e «segmentit më të fuqishëm të faktorit ndërkombëtar», i cili ishte i interesuar posaçërisht për mbarëvajtjen e atij procesi në Shqipëri. Veprimet në sheshe e rrugë të parashikuara në skenar – imitim i lëvizjeve studentore e popullore të vitit të kaluar në Evropën Lindore – do të zhvilloheshin nën vëzhgimin dhe kontrollin e rreptë të policisë sekrete. Kjo do të siguronte hapësirën e duhur të nevojshme që ngjarjet të fitonin natyrshmëri në pamje, duke vigjiluar ndërkohë që ato të mos dilnin asnjëherë jashtë kontrollit. Për këtë, kuadrot e policisë sekrete do të mbanin kontakt të rregullt me të autorizuarit për ―disidencë‖, të cilët do të kryesonin turmat.
Në përzgjedhjen e marionetave të pluralizmit politik ishte treguar kujdes i posaçëm. Ky ishte një çast i rëndësishëm për një fillim të mbarë, ndonëse ishin marrë të gjitha masat paraprake për ta bërë të pamundur një sfidë të të përzgjedhurve ndaj regjisorëve të kulisave. Madje u ishte bërë e qartë se mosbindja më e vogël do të quhej tradhti e do të pasohej pa paralajmërim nga ndonjë «aksident
15
automobilistik» apo «fatkeqësi» tjetër e organizuar prej policisë sekrete. Për bindjen e tyre, ata do të shpërbleheshin me një pushtet abuziv të paimagjinuar më parë.
* * *
Në mbrëmjen e 8 nëntorit 1990, Ramoni e Nexhina pritën në një takim pune të përbashkët kryetarët e ardhshëm të dy partive që do të përbënin pozitën dhe ―opozitën‖ e farsës pluraliste. Pas një shtegtimi misterioz, dy të përkëdhelurit e fatit ishin kthyer në Tiranë mjaft të fuqizuar. Gjatë këtij takimi ata do të merrnin një sërë udhëzimesh të rëndësishme.
I pari foli Ramoni:
— Sot është dita e përvjetorit të dyzet e nëntë të themelimit të partisë sonë fitimtare. Atë natë të largët nëntori të Luftës së Dytë Botërore, tek po firmosej akti i themelimit të partisë komuniste nën dritën e zbehtë të llambës me vajguri, rrallëkush mendonte se historia e saj do të ishte kaq e lavdishme. Mirëpo ajo u drejtua prej një gjeniu të politikës, i cili do të bënte epokë. Largpamësia e tij, e pakrahasueshme me atë të politikanëve të të gjithë niveleve, arriti një objektiv historik: epoka enveriane do ta mbijetojë epokën komuniste në tërësi.
Duartrokitjet e tre të tjerëve e mbytën zërin e oratorit. Ky buzëqeshi dhe bashkoi duartrokitjet e tij me të tyret.
Pastaj rimori fjalën:
— Midis nesh nuk ka më asgjë të fshehtë. Në Trieste ju të dy jeni vënë tashmë në dijeni të mprehtësisë politike të
16
udhëheqësit tonë të lavdishëm, i cili e ka siguruar mbijetesën e veprës së tij edhe pas vdekjes. Ky fakt u pajis ju të dyve me një imunitet politik kombëtar e ndërkombëtar. Çfarëdo që të ndodhë në të ardhmen me dy formacionet e reja politike pozitë - opozitë që ju do të kryesoni, fati juaj në politikë është përfundimisht i përcaktuar: ju do të jeni liderët e përhershëm të të dy krahëve të politikës së re. «Akti i Triestes» është i papërsëritshëm: ju do të mbeteni dy politikanët e fundit shqiptarë që morët zyrtarisht dijeni mbi të vërtetën e suksesit të papërsëritshëm të udhëheqësit tonë të lavdishëm, cilësi kjo që karakterizon gjithashtu trashëgiminë e tij politike. Ne jemi ateistë, por pranojmë se ekzistojnë pika misterioze ngjashmërie midis politikës dhe fesë. Siç dihet, të gjithë ata që shtegtojnë në Mekë a në Jerusalem për të marrë titullin ―haxhi‖, kur kthehen prej andej ruajnë me fanatizëm deri në fund të jetës së tyre sekretin e atij rituali. Të njëjtën gjë janë të detyruar të bëjnë edhe shtegtarët e një pelegrinazhi të posaçëm politik si i juaji, i cili ju bën dhuratë një karrierë të paimagjinueshme. Për të evidentuar rëndësinë e këtij fakti, po ju drejtoj vetëm një pyetje të thjeshtë: si quhej selia misterioze ku u bë ―rrëfimi‖?
— «Katapulta», - u përgjigjën njëkohësisht dy shtegtarët.
— E, pra, një ―katapultë‖ si ajo mund të të bëjë të fluturosh me parashutë të artë mbi një kolltuk presidencial apo kryeministror, por edhe mund të të pengojë hapjen e parashutës pas katapultimit. Në politikë thikat janë gjithmonë me dy presa.
17
— Na është bërë gjithçka e qartë atje, - u përgjigjën ata të dy të buzëqeshur.
— Përsëritja e një porosie shumë të rëndësishme është gjithmonë e dobishme për politikanin, ua ktheu Ramoni. Ndërsa për ata ju jeni thjesht misionarë politikë, për ne jeni shumë më tepër. Jeni bijtë tanë besnikë, të edukuar e të zgjedhur posaçërisht prej nesh.
— Dhe të tillë do të mbetemi përherë, premtuan ata në një zë.
— Sigurisht. Tani të flasim konkretisht për fazën e fundit përgatitore të proceseve të kontrolluara demokratike. Për këtë do të më lejoni të bëj një hyrje të shkurtër. Në përgjithësi nuk më ka tërhequr melodia e këngëve labe, ndërsa tekstet e tyre, po. Kur Hrushovi sulmoi figurën e Stalinit pas Kongresit të XX të partisë komuniste të BS, emocionohesha tek dëgjoja këta vargje të një kënge labe:
Ç’ka Kremlini këtë radhë që rënkon si Det’ i Zi,
Gjëm’ e madhe i ka rarë, kërcënon një histori.
«Ndofta ashtu do të rënkonte edhe Komiteti ynë Qendror sot, sikur të mos të na kishte siguruar vazhdimin e historisë sonë udhëheqësi ynë i lavdishëm. Ndërsa regjimet e tjera komuniste të Evropës Lindore nuk ekzistojnë më qysh prej një viti, ne diskutojmë qetësisht së bashku me ju, djemtë tanë, në këtë natë solemne, për një rilindje të historisë sonë në përshtatje me koniunkturat e reja politike. Partia jonë 49 vjeçare pjell sonte dy bija binjake të saj, të cilat do t‘i
18
sigurojnë vazhdimësinë historisë së kuqe në forma të tjera bashkëkohore. Ne do të nënshkruajmë sot, nën drita të bukura neoni jo nën dritën e një llambe me vajguri, pagëzimin e dy bijëzave të dashura të Partisë mëmë, të cilat do t‘i vetëparaqiten popullit së afërmi.
«Megjithëse ky është një veprim politik në përshtatje të plotë me interesat e Partisë së Punës, shoqes Nexhina dhe mua, si veteranë të mësuar të ngremë lart e më lart flamurin e idealit tonë, ai na duket djallëzor, jo në pajtim me moralin e shëndoshë klasor me të cilin ne jemi mësuar gjithë jetën. Prandaj, për të qetësuar disi ndërgjegjen tonë, ne kemi vendosur që emërtimet e dy partive të reja dhe të dy liderëve të tyre, pra tuajt, të mos i zhveshim prej cilësisë që i karakterizon: djallëzisë. Partia e re ―opozitare‖ do të quhet Partia Demone dhe ne tash e tutje kryetarin e saj do ta thërrasim Demon, por kurrë «shoku Demon». Ndërsa partia që do të ketë fatin dhe nderin të gëzojë trashëgiminë e partisë sonë do të quhet Partia Satane, ndërsa kryetarin e saj ne do ta thërrasim Satan, i cili gjithashtu e humbet të drejtën ta quajmë ―shok‖.
— Cili do të jetë Demoni e cili Satani? - pyetën dy të interesuarit në një gojë, pa ua vënë veshin fjalëve të fundit të Ramonit.
— Pak durim. Ju do të jeni dy gjysmat e një të tëre: Partia Satane plus Partinë Demone duhet të bëjnë gjithmonë Partinë e Punës. Tani nënshkruani secili rolin që u është besuar.
19
Me gjithë këshillën e Ramonit për t‘u treguar të përmbajtur, ata nxituan të mësonin rolet përkatës. Disi i zhgënjyer prej gostisë së fatit, Satani iu drejtua Nexhinës me një buzëqeshje të hidhur:
— Në Institutin e studimeve marksiste-leniniste unë kam qenë bashkëpunëtori dhe nxënësi juaj më i zellshëm, shoqja Nexhina. Pse…
— Pikërisht për këtë arsye të kam besuar trashëgiminë e çmuar të partisë së tim shoqi, - ia preu fjalën Nexhina, duke e kuptuar se ku donte të dilte nxënësi i saj i zellshëm. Ky fakt duhet të të bëjë të ndjehesh krenar, jo i pakënaqur.
Ramoni e pa të arsyeshme të ndërhynte në bisedë:
— Gjykuar në sipërfaqe, pozicioni i Demonit duket më i favorshëm ngaqë ai do të kryesojë partinë e parë ―opozitare‖. Pra, ai do të paraqitet si politikan ―reformator‖ aktualisht në modë. Në të vërtetë, «detyrat e shtëpisë» të Demonit do të jenë shumë më të vështira se ato të Satanit, i cili përkohësisht do të qëndrojë në hije. Por me kohë balanca do të ekuilibrohet dhe më vonë do të kalojë në favor të Satanit, elektorati i të cilit përbën një kontigjent të rregullt e mjaft të disiplinuar. Zhgënjimet që do të pësojë elektorati entuziast i Demonit do t‘ia prishin luksin e fillimit partisë së tij. Sidoqoftë, të dy ju do të përjetoni një parajsë politike me bekimin tonë dhe të atyre që ju rrahën krahët në Trieste. Imagjinoni në çfarë loje kungulleshkë do të transformohen «proceset demokratike» në vendin tonë, ndërkohë që dy partitë tuaja do të dominojnë spektrin politik shqiptar! Një spektakël që do t‘i kënaqë pa masë sytë e mi e të shoqes Nexhina. Në marrëveshje me ne
20
dhe në përshtatje me koniunkturat politike, ju do ta vendosni paraprakisht vet se kush do të jetë pozita dhe kush ―opozita‖, sa herë që do të zhvilloni «zgjedhje të lira e demokratike». Jeni ju vetë që do të caktoni strukturën e Komisionit Qendror të Zgjedhjeve dhe të komisioneve elektorale në rrethe dhe do të kontrolloni veprimtarinë e tyre të porositur, gjithë duke «u grindur rreptë mes jush», që të bëheni sa më të besueshëm. Pra, populli do të jetë i lirë të votojë, e ju do të keni duart të lira për «të numëruar votat». Ndërkohë, duke pasur vazhdimisht shumicën parlamentare, ju do të bëni ndryshimet e nevojshme në Kushtetutë për t‘ia lehtësuar vetes manovrat e domosdoshme politike për një dominim të plotë të situatës në vazhdimësi. E thënë me fjalë të tjera, objektivi ynë është që sistemi politik i ardhshëm i Shqipërisë të jetë një lloj «monarkie elektorale» e kontrolluar nga Partia Demone e Partia Satane. Kur të «mbretërojë» Demoni, Satani do të jetë «princi opozitar» dhe anasjelltas. Populli le të shkojë me brohori në zgjedhje, si gjithmonë. Në këtë mënyrë, tranzicioni shqiptar do të jetë një marshim «në vend numëro!», ndërkohë që njerëzit tanë do të gëzojnë pushtetin dhe do të përvetësojnë ekonominë kombëtare nëpërmjet një procesi privatizues të studiuar posaçërisht. Ndërsa turmave të ekzaltuara do t‘iu mbeten në pjesë duartrokitjet e ovacionet nëpër sheshe e rrugë, si gjithmonë. Megjithatë, për këto faza të mëvonshme të skenarit tonë politik do të flasim në mënyrë të detajuar në kohën e duhur. Tani duhet të diskutojmë me ty Demon rreth ―veprimtarisë tënde politike‖ gjatë muajit në vazhdim, e cila do të kurorëzohet me shpalljen e pluralizmit politik brenda
21
familjes sonë të madhe të pajisur me teserat e Partisë së Punës dhe me krijimin e partisë së parë ―opozitare‖, Partisë Demone.
— Kur do të krijohet ajo? pyeti Demoni i paduruar.
— Ajo nuk do të krijohet vetë, por do ta krijojmë së bashku: ti në skenë e ne në prapaskenë. Mirëpo gjithçka duhet të rrjedhë natyrshëm. Sa më bindës që të jetë ky proces në pamje, po aq do të bëhet edhe i besueshëm. Sigurisht duhet të ekzistojë një shkak për të sjellë pasojën. Në këtë rast shkaku tek ne nuk mund të jetë ndryshe nga ç‘ishte në vendet e tjera ish komuniste të Evropës Lindore para një viti. Do të ishte mendjelehtësi të provonim të tregoheshim novatorë, ndërkohë që ne jemi një vit të vonuar në këtë proces kontinental. Pra, si fillim, duhet që të nxisim një lëvizje studentore nëpërmjet njerëzve tanë të besuar e të autorizuar për këtë punë. Për fat të mirë, nuk ka studentë me biografi të keqe politike, mllefi klasor i të cilëve mund të krijonte eksese.
— Përkundrazi, siç u ka hyrë lepuri në bark njerëzve, është vështirë të gjesh student që të guxojë të ngrejë zërin publikisht kundër Partisë së Punës. Ja, kaloi një vit pas përmbysjes së komunizmit në vendet e tjera e këtu tek ne as i ka rënë kujt ndërmend të hapë gojën, u shpreh Demoni për t‘i bërë qejfin Ramonit.
— Kujdes, Demon! Ne tani të konsiderojmë politikan profesionist e nuk të lejohet më të bësh gabime ideologjike në të shprehur, i tërhoqi vërejtjen Nexhina. Në saje të punës së saj të palodhur sqaruese e bindëse, partia jonë ka arritur t‘iu shtjerë dashurinë në gjak për komunizmin njerëzve të këtij
22
vendi dhe jo lepurin në bark nëpërmjet frikës. Ndonjë teprí në luftën e klasave edhe mund të ketë ndodhur, por dhuna ka qenë e papajtueshme me ideologjinë tonë. Shqiptarët në përgjithësi dhe studentët në veçanti nuk ia lejojnë vetes të hedhin baltë mbi të kaluarën e lavdishme të Partisë së Punës, prandaj kanë ruajtur një heshtje solemne pas përmbysjes së komunizmit në vendet e tjera. Pra, ata nuk i lejon ndërgjegjja të shprehen kundër ideologjisë që i ka bërë për vete, ndërsa frika është një element i panjohur për ta.
«Megjithatë, siç e shpjegoi edhe shoku Ramon, ne do të aktivizojmë njerëz të besuar e të specializuar që t‘ua bëjnë gradualisht të qartë studentëve se nuk ka gjë të përkryer në jetë. Edhe komunizmi, si një dukuri njerëzore, ka të metat e tij dhe ka ardhur koha që studentët të mos kenë turp t‘i denoncojnë ato, ndërsa frikë ata nuk kanë, ne e dimë mirë këtë. Ndërkohë, të autorizuarit tanë do të japin shembullin e tyre të parët në këtë drejtim, për t‘iu nxjerrë turpin studentëve e jo lepurin nga barku, siç u shprehe ti. Dalëngadalë, edhe ata do ta gjejnë veten pastaj.
— Më falni, shoqja Ne…
— Ja një tjetër gabim ideologjik, Demon, ia ktheu Nexhina duke i ndërprerë fjalën. Gjersa unë nuk pranoj më të të flas ―shok‖, as ti nuk ke të drejtë të më flasësh ―shoqe‖.
— Po si duhet t‘ju…
— Demon, po e justifikon plotësisht emrin që të kemi vënë, por rolin që të besuam nuk po e fillon mirë, ndërhyri në bisedë Ramoni, duke ia prerë përsëri fjalën. Ne këtu nuk jemi duke u njohur me skenarin e ndonjë filmi artistik, që ti të
23
entuziazmohesh prej rolit që të është besuar e të harrosh seriozitetin e situatës për të cilën diskutojmë. Vërejtja e shoqes Nexhina është shumë e rëndësishme. Është domosdoshmëri që ti të respektosh rigorozisht etikën e re të komunikimit me ne, me qëllim që të fitosh sa më parë natyrshmërinë e interpretimit të rolit tënd në jetë tash e tutje. Dhe mos harro, jeta nuk është një film skenat e të cilit mund t‘i xhirosh sa herë të duash. Aq më tepër kur bëhet fjalë për një rol politik të cilin ti do ta interpretosh në publik, në prani të medies e të gazetarëve të huaj që kërkojnë qimen në vezë. E dimë që nuk do ta kesh të lehtë të ndryshosh mënyrën e sjelljes e të të shprehurit në pajtim me pozicionin e ri në jetë pas një karriere goxha të gjatë si anëtar i devotshëm i Partisë së Punës e si sekretar byroje i përkushtuar. Por kanë qenë pikërisht këto cilësi të spikatura të komunistit fanatik në personin tënd, që ndikuan në besimin tonë për të të zgjedhur.
«Megjithatë ti do të kesh një periudhë përqendrimi tri javore, para se të zbresësh në arenën e politikës publike. Për këtë qëllim do të nisesh sërish në Itali, ku do të marrësh kontakt me instruktorë të mirëfilltë, të cilët do të të japin një ndihmesë të çmuar në shumë drejtime. Ndërkohë ne do të fillojmë me nxitjen e kontrolluar të lëvizjes studentore, e cila pas tri javësh parashikojmë të jetë në zhvillim të plotë. Pikërisht atëherë ne do të të sinjalizojmë të kthehesh në Tiranë për të marrë drejtimin e saj me ndihmën tonë të tërthortë. Njerëzit tanë do ta organizojnë në mënyrë të tillë lëvizjen studentore që të bien në sy individë, të cilët do të jenë të gatshëm të bashkëpunojnë me dëshirë me ty e të të
24
pranojnë për lider. Kjo sigurisht nuk do të jetë aspak fakultative dhe masa e ndikimit të njerëzve tanë për të të siguruar objektivin e synuar do të jetë në raport të drejtë me vështirësitë që mund të lindin gjatë atij procesi. Fakti që ti do të vish nga Italia në çastin e duhur e bën krejt të padyshimtë pjesëmarrjen tënde ―spontane‖ në atë lëvizje. Me afirmimin tënd atje, ne do të shpallim njohjen me ligj të pluralizmit politik dhe formimin e Partisë Demone, frenat e së cilës do të të besohen ty.
— Njëmijë herë faleminderit! Po kur do të ndodhë kjo, afërsisht? - nuk iu durua Demonit pa pyetur.
Ramoni buzëqeshi para se t‘i përgjigjej:
— Me gjithë vërejtjet tona, ti nuk heq dorë nga ngutja, Demon. Vetëm pak kohë më parë ty as të kishte shkuar ndonjëherë ndërmend të angazhoheshe në politikë më tepër se sa një sekretar byroje i Partisë së Punës, ndërsa sot edhe javët të duken të gjata në pritje të startit të vrullshëm të karrierës sate me ngjitje vertikale. Vullnet të kesh, pa fusha e veprimit nuk do të të mungojë. Sipas të gjitha gjasave, si sot një muaj Shqipëria do të ketë njohur me ligj pluralizmin politik.
— Të rrojë partia! - thirri Demoni i entuziazmuar.
— Cila parti, Demon? - e pyeti djallëzisht Nexhina.
— Partia jonë, shoqja Ne… Më falni, por unë nuk di si t‘ju drejtohem tani, u përtyp ai.
— Pyet ata që do të të instruktojnë në Itali, ia priti me ironi Nexhina dhe iu rikthye temës së mëparshme: Cilën parti quan tënden tani ti, Demon?
25
— Partinë e Punës, sigurisht. Në të vërtet nuk ka parti tjetër në Shqipëri.
— Nuk ka për popullin, por jo për ty që firmose formimin e Partisë Demone. Ti nuk duhet t‘i hedhësh pas krahëve gjithë këto që kemi thënë deri tani, përndryshe ne po rrahim ujë në havan. Pas njëzet ditësh, ty do të të duhet ta shash me rrënjë e me degë Partinë e Punës.
— Ky do të jetë sikleti im më i madh në rolin që më keni caktuar, për të cilin unë do t‘ju jem përjetësisht mirënjohës. Qysh kur më rekomanduat të studioja në detaje direktivat e Katovicës, e parashikova se do ta kisha shumë të vështirë të hidhja baltë mbi atë parti që më shpëtoi prej baltërave të fshatit ku linda e më solli në asfaltet e kryeqytetit. Më dha shkollë, më bëri komunist e mjek të njohur, më nisi disa herë për specializim jashtë shtetit e më trajtoi si birin e saj. Do ta ndjej veten shumë bukëshkalë e të pabesë, kur të filloj ta akuzoj për veprimtarinë e saj ku kontributi im ka qenë i dukshëm. E si mund ta zë unë në gojë për keq emrin e udhëheqësit tonë legjendar, veprimtaria politike largpamëse e të cilit po më hap rrugën e kësaj karriere të pa ëndërruar?
Sytë e përlotur të Demonit dhe zëri i tij i mbytur i tërhoqën vëmendjen Ramonit, i cili u përpoq ta ndihmonte për të zotëruar veten:
— Këto që po thua janë fjalë zemre, Demon, e kuptojmë, por e tillë është politika. Në politikë nuk kanë vend ndjenjat, por vetëm mendimet, analizat, parashikimet, llogaritë për të arritur objektivin e caktuar. I tillë është skenari i detajuar i ―proceseve demokratike‖ që po shqyrtojmë e do të zbatojmë
26
së bashku. Le të të ngushëllojë fakti që gjithçka do të bëjmë është në përshtatje të plotë me interesat e Partisë së Punës dhe lavdinë e udhëheqësit të saj të paharruar. Sot e tutje, deviza e veprimtarisë tënde politike duhet të jetë «bëj sikur». Pra, bëj sikur do ta shash partinë tonë të shtrenjtë, ndërsa në mendje ruaj dashurinë e respektin për të dhe detyrimet ndaj saj. Nga ana tjetër, bëj sikur do të shprehësh keqardhje për të persekutuarit politikë e me vete thuaj: «Gjynah që nuk ju qëroi nga faqja e dheut të gjithëve partia jonë!». Dhe gjithçka do të rrjedhë siç duam ne. Tani ti do të largohesh, se duhet të përgatitesh për tu nisur në Itali. Ne do të flasim pak me Satanin, i cili përkohësisht do të jetë në ―stolin e rezervave‖ të këtyre ngjarjeve.
Demoni u çua në këmbë. Ramoni shtypi një buton dhe pas pak dera u hap.
— Ky «disidenti» duhet të zbresë nga shkallët e pasme, porositi ai.
Dhe duke iu drejtuar Demonit, shtoi:
— Asnjëherë dhe në asnjë rrethanë mos e harro devizën e veprimtarisë tënde në të ardhmen.
— Si urdhëron shok… oh…
— S‘prish punë, ia ktheu i buzëqeshur Ramoni, veç devizën mos harro.
Demoni përshëndeti entuziast, bëri një përkulje të thellë e doli.
Duke zbritur shkallët, ai po përsëriste me vete: «Bëj sikur, bëj sikur, bëj sikur…»
AGIM HAMITI

p.s fshati qe duket nuk do kallauz

[juelda]

.................................................. .................................................. ................................................Gj atë atyre ditëve të paharruara për Demonin, vështirësia më e madhe e tij ishte të bindte veten se gjithë ajo mbarësi që po përjetonte në prag të një të ardhmeje të ndritur nuk ishte iluzion por realitet. Një realitet që ai nuk kishte guxuar ta ëndërronte ndonjëherë, ndonëse imagjinatën e kishte pasur aktive nën ndikimin e një egoizmi ekstrem. Mirëpo një kërcim të tillë cilësor përpara ai nuk e kishte imagjinuar dot dhe nuk e kishte të lehtë as ta besonte, ndërkohë që fati po ia dhuronte.
Në të vërtetë ai kurdoherë kishte dashur të përfitonte diçka më shumë se të tjerët që ndodheshin në të njëjtat kushte me të. Kishte qenë këmbëngulës në të studiuar jo nga dashuria për dijen, por i nxitur nga qëllimi për t‘i krijuar hapësirën e nevojshme vetes që të sfidonte ata që kishte përreth, të cilët e cilësonin tip primitiv deri në mosnjohjen e gjuhës zyrtare shqipe. Në sezonin e provimeve, ai interesohej sa për rezultatet e tij, aq edhe për ato të rivalëve në fakultet. Kur dilte më mirë se ata, nuk harronte të murmuriste:
«Hë, ua tregoj unë atyre!»
Kjo murmurimë, me përmbajtje po aq primitive sa ai vetë, kishte vlerën e një shpagimi moral për të. Prirja për të degdisur kompleksin e inferioritetit që e torturonte i forconte vullnetin e përpjekjes.
29
Shpejt e kuptoi se tesera e komunistit ishte autorizim për karrierë nën diktaturë. Dhe bëri gjithë përpjekjet e nevojshme për ta shtënë në dorë në moshë të re. Ai dhe diktatura kishin tipare të përbashkëta dhe u familjarizuan shpejt; si primitivë që ishin, të dy e urrenin barazinë. Pabarazia favorizonte ambiciet e tij. Meqenëse diktatura nuk i zgjidhte kuadrot sipas aftësisë por sipas përkushtimit ndaj saj, ajo ishte një sitë e mirë për të eliminuar rivalët e tij më cilësorë. Ishte epoka e zhulit dhe ai ndjehej pjesë e tij. Fjala Parti u bë për të si fjala Zot për një klerik. Devotshmëria deri në fanatizëm ndaj Partisë së Punës dhe Sigurimit të saj e bënë një kandidat pa rival për misionin e posaçëm që iu besua prej Ramonit e Nexhinës.
Befasia e këtij suksesi po i vriste gjumin. Ambicia e tij e pafré për revansh ndaj atyre që e kishin përçmuar dhe vazhdonin ta përçmonin si primitiv kishte rënë papritur në një pistë sekrete suksesi dhe kjo e ngazëllente deri në çorientim. Kur shkëmbehej së fundi në rrugë me intelektualë të mirënjohur që nuk kishin konsideratë pozitive për të, kërcëllinte dhëmbët e thoshte me vete:
«Prisni dhe pak e do ta mësoni se sa vlen intelektualizmi juaj përballë ―primitivizmit‖ tim».
Ky ushqim shpirtëror kishte efektin e një droge për egoizmin e tij cinik. Sikur ai të kishte pasur të drejtën e zgjedhjes për të ardhmen e tij në jetë, nuk do të kishte guxuar kurrë të pretendonte një arritje të tillë. Por fati i tij kishte qenë më guximtar se ai vetë.
30
I tillë është fati i mëkatarëve atje ku të pafajshmit janë të dënuar fatalisht të vuajnë.
* * *
Megjithëse fizikisht ndodhej në Itali, Demoni e kishte mendjen në Tiranë, ku kishte nisur faza e parë e lëvizjes studentore. Kërkohej heqja e emrit të diktatorit prej universitetit të Tiranës, rregullimi i infrastrukturës së qytetit «Studenti», përmirësimi i kushteve të jetesës e të mësimdhënies etj. Veç kërkesës së parë, gjithë të tjerat kishin karakter thjesht ekonomik. Kjo ishte faza e parë, ajo «e nxemjes», siç e cilësonin mes tyre të autorizuarit e Ramonit e të Nexhinës.
Pas braktisjes pjesërisht të leksioneve dhe disa grumbullimeve në ambientet e qytezës së tyre, një grup i madh studentësh guxoi të marshonte deri tek ambasada italiane, ku policia ndërhyri e i shpërndau me dhunë. Si rrallëkush, Demoni e dinte në detaje se si do të rridhnin e si do të përfundonin ngjarjet atje. Do të kishte patjetër edhe keqtrajtime, mbasi Ramoni e kishte pohuar me gojën e tij:
«Gjithçka duhet të rrjedhë natyrshëm. Sa më bindës që të jetë ky proces në pamje, po aq do të bëhet edhe i besueshëm».
Në ndërgjegjen e tij, Demoni vetë justifikonte edhe disa vrasje.
«Demokracia ka çmimin e saj; dasmë pa mish nuk ka, thotë populli», mendonte ai.
31
Natyrisht, masa e madhe e studentëve kontribuonin ndershmërisht e me përkushtim në një proces që manipulohej e kontrollohej prej kulisave. Ishte pikërisht kontributi i tyre i sinqertë elementi që do t‘i jepte natyrshmërinë në pamje lëvizjes studentore, sipas parashikimit të saktë të regjisorëve të kulisave.
Vendimi qeveritar për mbylljen e universitetit i hidhte qëllimisht zjarr benzinës. Të çliruar nga leksionet, studentët e Tiranës, të Durrësit apo të Shkodrës ishin më të lirë për tu organizuar e vepruar. Edhe studentët kureshtarë të rretheve të tjerë më të largët, të cilët nuk e kishin të vështirë të strehoheshin përkohësisht tek familjet e shokëve a shoqeve të tyre në Tiranë, të përfshirë nga rryma do të bënin të njëjtën gjë.
«Ramoni dhe Nexhina kanë shumë përvojë dhe e dinë mirë çfarë bëjnë», thoshte me vete i ngazëllyer Demoni në pritjen e ankthshme të sinjalit për tu kthyer në Tiranë.
32
- 4 -
Sinjali nuk vonoi të vinte. Lëvizja studentore ishte intensifikuar. Ndonëse në kryqëzimet e rrugëve kryesore që çonin në qytetin «Studenti» diktatura kishte instaluar tanke, qarkullimi për të shkuar atje nuk ishte ndërprerë. Megjithëse shumë prindër i ndalonin fëmijët e tyre studentë për t‘u bashkuar me shokët nga frika e të papriturave me pasoja fatale, tashmë studentët nuk ishin më vetëm. Qytetarë kryesisht të Tiranës, Durrësit, Shkodrës, por edhe të qyteteve më të largët, vërshonin në qytetin «Studenti» në shenjë solidariteti me ta.
Megjithëse po lëshonte pe më se një vit pas simotrave të saj të Evropës Lindore, diktatura e rreptë shqiptare synonte ta përdorte qytetin ―Studenti‖ si arenën e parashikuar për zbatimin e skenarit të saj, pa toleruar një shtrirje të mëtejshme të lëvizjes, e cila do ta vinte seriozisht në rrezik skenarin e saj dhe atë vetë. Tanket dhe policia sekrete kishin urdhër të lejonin hyrjet dhe daljet normale prej qytetit «Studenti», por kurrsesi një vërshim demonstrativ prej andej. Ajo «vatër infeksioni» e domosdoshme do të mbetej deri në fund të procesit e izoluar, për të evituar një infeksion të përgjithshëm e të pakontrollueshëm. Mbasi të shpallej njohja me ligj e «pluralizmit politik» dhe miratimi i formimit të Partisë Demone, puna vihej në zot. Qysh prej atij çasti, ishte përgjegjëse partia «opozitare» për ruajtjen e rregullit brenda
33
turmave që do të drejtonte, ndërkohë që forcat e Sigurimit nuk do të bënin sehir shkelësit e ligjit në atë periudhë delikate.
Ora e Demonit kumboi. Ai u thirr urgjentisht në Tiranë dhe u autorizua të hidhte hapat më të guximshëm në organizimin e lëvizjes studentore, gjë që do t‘i siguronte besueshmërinë e domosdoshme të një lideri konsekuent për përmbysjen e diktaturës. Ndërkohë Ramoni i rekomandoi emrat e atyre që do të ishin bashkëpunëtorët e tij besnikë në krye të asaj lëvizjeje.
Natyra e kërkesave të studentëve ndryshoi rrënjësisht ngjyrë e objektiv. Ato tani kishin karakter të qartë politik. Njohja me ligj e pluralizmit të përfaqësuar fillimisht nga një parti politike, e cila do të krijohej prej vetë studentëve, ishte kërkesa e parë. Kërkesat e tjera shoqëruese me karakter ekonomik mbetën thjeshtë për inerci të fillimit të lëvizjes.
Entuziazmi prej karrierës së shkëlqyer politike që po i buzëqeshte i dha krahë Demonit, i cili e elektrizoi lëvizjen studentore edhe me parullat që e kishin autorizuar të predikonte: «Liri, Demokraci!», «E duam Shqipërinë si gjithë Evropa!» dhe më e veçanta e tyre «Poshtë diktatura!». Fjalimet e tij të guximshme e pa emocione dhe vendosmëria në përshkallëzimin e lëvizjes studentore e bënë Demonin figurë qendrore e frymëzuese të saj, ku gjenin forcë e kurajë studentët e ndershëm e të emocionuar nga ç‘po ndodhte.
Pas shumë «përpëlitjesh të dëshpëruara» për shkak të furtunës në gotë, Partia e mësuar prej dekadash të bënte dush me gjak shqiptarësh të pafajshëm papritur u tregua «e
34
arsyeshme», «u zbut»: lideri i saj pranonte të takonte një përfaqësi të studentëve lidhur me kërkesat e tyre. Demoni dhe bashkëpunëtorët e tij të ngushtë ua bënë të qartë studentëve pjesëmarrës në përfaqësi, se kërkesa bazë e lëvizjes studentore pranë kreut të shtetit duhej të ishte shpallja me ligj e pluralizmit politik në Shqipëri dhe njohja e të drejtës së studentëve për formimin e partisë së parë opozitare me emrin Partia Demone. Madjé, këtë udhëzim të rëndësishëm ata e morën me shkrim. Pastaj u kalua në diskutimin verbal të kërkesave të tjera.
* * *
Ndërsa përfaqësia studentore u nis për takimin e rëndësishëm, Demonin nuk e mbante vendi nga padurimi. Ai i habiti bashkëpunëtorët e tij kur u propozoi të hidhnin në letër pikat kryesore të programit të partisë që do të krijonin.
— Të presim të kthehet njëherë përfaqësia e studentëve nga takimi me shokun Ramon, pastaj mendojmë për këtë punë, iu përgjigjën ata.
— Jo, nuk ka kohë për të pritur, kundërshtoi Demoni. Jemi më se një vit pas Evropës Lindore në këtë proces. Përgjigjja e shokut Ramon do të jetë pozitive lidhur me kërkesat tona, përndryshe ai nuk do të pranonte të takohej me studentët. Ne duhet të jemi në lartësinë e detyrës sonë në këto çaste historike. Kur të kthehet përfaqësia e studentëve do të ketë afruar mesnata dhe pas komunikimit të vendimit të Byrosë Politike për shpalljen e pluralizmit dhe njohjen e
35
partisë sonë njerëzit mund të fillojnë të shpërndahen. Siç e shikoni, sonte sheshi është i mbushur tejembanë si asnjëherë tjetër dhe ka sa studentë po aq edhe qytetarë. Këta të fundit duhet t‘i marrin vesh patjetër objektivat e programit tonë politik, se së shpejti do të na duhet të krijojmë degët e partisë sonë në rrethe dhe do të kemi nevojë për mbështetjen e tyre. Ja, unë i kam përgatitur ca shënime, shtoi ai duke nxjerrë nga xhepi një zarf.
— Prit të shikojmë njëherë…
— Nuk kemi ç‘të shikojmë, ua preu fjalën Demoni i paduruar. Duhet të veprojmë pa humbur kohë, duke u paraprirë ngjarjeve.
Në Itali Demonit i ishte dorëzuar një program i detajuar i partisë që do të drejtonte, duke ia shpjeguar objektivat dhe rëndësinë e çdo kapitulli të tij. Nga tërësia e atij programi, Demoni kishte shkëputur pikat kryesore në një fije letre të shtypur. Ai ua dha ato për të lexuar bashkëpunëtorëve të ngushtë, të cilët e përgëzuan dhe u shprehën njëzëri për leximin e tyre para publikut, në qoftë se…
— S‘ka «në qoftë se», fitorja jonë është e sigurtë, i garantoi ai edhe një herë tjetër.
* * *
Tri orë më vonë, autobusi me përfaqësinë e lëvizjes studentore mezi përparonte përmes turmës së ngjeshur në gjendje ankthi, e cila priste me padurim përgjigjen historike. Ankthi u shndërrua në ekstazë, kur studentët e përfaqësisë
36
filluan të tundnin duart në dritaret e autobusit me dy gishtërinjtë simbol fitoreje. E pabesueshmja ishte bërë realitet: ata po sillnin sihariqin e madh.
Befas u vendos heshtje e plotë kur oratori iu afrua qendrës së zërit për të transmetuar mesazhin e shumëpritur të Ramonit. U krijua përshtypja se njerëzit nuk po merrnin më as frymë. Asnjëherë dhe asgjë ata nuk e kishin dëgjuar kurrë kaq të përqendruar në jetën e tyre. Për ta ky ishte çasti që do të ndante dy botë.
Oratori foli me maksimumin e zërit të tij:
— Jemi të autorizuar t‘ju njoftojmë vendimin e Byrosë Politike për shpalljen me ligj të pluralizmit politik në Shqipëri dhe njohjen e së drejtës së lëvizjes studentore për formimin e partisë së parë opozitare, Partisë Demone.
Duartrokitje të stuhishme, ovacione të papërmbajtura, shtrëngime duarsh e përqafime të nxehta shoqëruan fjalët e fundit të oratorit. Si një rrymë elektrike i përshkonte gjithë zemrat e të pranishmëve ideja e triumfit të madh:
Studentët kishin fituar, Diktatura ishte dorëzuar. Çfarë mund t‘i kërkohej më tepër asaj nate të bekuar?
Po Diktatura vetë ç‘mendonte në ato çaste? Apo flinte?
Përkundrazi, diktaturat e vrasin gjumin.
37
- 5 -
Sapo u nda me përfaqësinë e lëvizjes studentore në atë orë të vonë të natës, Ramoni kaloi në një sallë tjetër të Pallatit të Brigadave ku e priste Nexhina.
— E, shoku Ramon, t‘i futën të dy këmbët në një këpucë studentët, ë? - e pyeti ajo me një buzëqeshje domethënëse.
— Ashtu mendojnë të shkretët, aq dinë. Besojnë se pushteti ynë mund të përmbyset lehtë me dy gishtërinjtë e tyre të ngritur përpjetë. Harrojnë që një pushtet i dalë nga gryka e pushkës mund të përmbyset vetëm me pushkë. U është bërë zakon t‘i mësojnë gjërat përciptas, si leksionet e tyre të përditshme. Ishte për të ardhur keq të konstatoje nivelin e ulët intelektual që karakterizonte diskutimet e një pjese të tyre, ngandonjëherë deri në naivitet.
— Ndërsa mua më vinte mirë kur e konstatoja këtë gjë duke ndjekur bisedat tuaja në monitor. Ky ishte qëllimi i revolucionarizimit të shkollës sonë më 1967. «Të diplomuar sa më shumë të ideologjizuar e sa më pak të kulturuar», ka qenë deviza e pandryshuar e partisë qysh atëherë.
— Një objektiv katërcipërisht i arritur. Në disa raste cektësia e arsyetimit të bashkëbiseduesve të mi të rinj më bënte për të qeshur.
— Ndërsa unë qesha siç nuk kisha qeshur prej kohësh kur dëgjoja të përsërisnin herë pas here shprehjen: «Ne
38
studentët duam të kemi partinë tonë». Si e parashikojnë veten këta ―politikanë‖, studentë të përhershëm?
— Fatmirësisht ata pak parashikojnë në shumë drejtime. Njerëzve tanë në radhët e tyre u është dashur më shumë punë t‘i inkurajojnë për të vepruar, se sa t‘i frenojnë për të mos kaluar caqet. Vetëm aktivizimi i Demonit i dha hov lëvizjes që po pësonte ngërç.
— Demoni... Edhe demonët kanë rolin e tyre në jetë.
— Madje janë të pazëvendësueshëm në atë rol.
— Mund të lidhemi pak me sheshin ku po shpaloset kjo faqe e re e historisë së vjetër? - propozoi Nexhina me ton ironik. Kështu do të kemi rastin ta shikojmë Demonin tonë duke interpretuar rolin e tij të preferuar.
— Me kënaqësi. Tani delegatët duhet të kenë arritur atje dhe sihariqi i ka ngritur peshë zemrat e të pranishmëve.
— Të shkretët ata që do të ngopen me lugën bosh!
— S‘është hera e parë e as e fundit që po u ndodh kjo, shtoi Ramoni i buzëqeshur. Një popull i mësuar të bëjë sikur jeton nuk e ka të vështirë t‘iu përshtatet gjithë situatave të dështuara e të justifikojë në ndërgjegje gjithë humbjet që pëson.
Pastaj ai bëri një telefonatë dhe të dy e përqendruan shikimin mbi monitor. Pas pak atje u shfaq pamja entuziaste e sheshit, ndërkohë që Demoni para mikrofonit po u bënte shenjë të pranishmëve të vendosej qetësia.
Zëri i tij kumboi i qartë:
— Pas një terri të gjatë monopartiak disa dekadash, këtë natë të bukur dhjetori Shqipëria shpallet shtet pluralist, duke
39
iu bashkangjitur kështu vendeve të tjera simotra të Evropës Lindore...
Një brohoritje e fuqishme «E duam Shqipërinë si gjithë Evropa!» kumboi anembanë sheshit, duke ia prerë fjalën oratorit.
— Po, po, si gjithë Evropa do të bëhet, mos kini merak, buzëqeshi me përbuzje Nexhina. Por mos harroni se edhe Evropa, si çdo vend ku jetohet, ka nevojë për një kosh mbeturinash. Duke ju dhuruar ―demokracinë‖, ne i kemi marrë të gjitha masat e duhura që Shqipëria ta sigurojë atë vend nderi. Kjo është mënyra më e sigurt që ta harroni atë «terrin monopartiak» e një ditë të thoni me veten tuaj:
«Ishim më mirë atëherë».
— Do ta thonë si një e një që bëjnë dy, - e garantoi Ramoni.
Ndërkohë Demoni rifilloi fjalimin e ndërprerë:
— Sot e tutje, ne nuk jemi më një shtet diktatorial…
«Poshtë diktatura !», oshtiu sheshi duke ia ndërprerë sërish fjalën oratorit.
— I zgjuam nga gjumi leckamanët e tani guxojnë të thërrasin ―poshtë diktatura !‖, belbëzoi Nexhina, duke kërcëllirë dhëmbët.
— Mos u dëshpëro, shoqja Nexhina, ruaj gjakftohtësinë, të lutem, i foli me keqardhje Ramoni. Na duhet të përjetojmë edhe skena të pakëndshme gjatë këtij procesi, por qëllimi i justifikon mjetet. Le të kujtojmë një thënie lapidar të udhëheqësit tonë të paharruar: «Çmoj shumë dy vlera të rralla të popullit tonë: proverbat dhe nënshtrimin e tij të plotë». E,
40
pra, një proverb i popullit shqiptar thotë: «Qesh mirë, kush qesh i fundit». Në realitet jemi ne që kemi qeshur gjithë kohën e që do të qeshim gjithmonë me ta. Edhe sonte na takon ne të qeshim me marrëzinë e atyre që mendojnë se po ua dhurojmë pushtetin tonë dyzet e gjashtë vjeçar sikur të ishte ndonjë bonbone. Cilin po brohorasin ata tani? Kalin tonë të Trojës, Demonin. Cilat janë figurat e shquara të lëvizjes studentore? Të autorizuarit tanë. Është në interesin tonë që populli të besojë se do ta përmbysë komunizmin duke e luftuar me një ushtri gjeneralët dhe oficerët e tjerë madhorë të së cilës janë komunistë të sprovuar e njerëzit tanë të besuar. Një popull që beson kollaj është preja më e lehtë e çdo pushteti. Ne këtë e kemi provuar një jetë të tërë. Aq më tepër që po të duam ne i bëjmë edhe sonte të zgjohen me llahtarë prej ëndrrës që po përjetojnë dhe brohoritjet t‘i kthejnë në ulërima, duke vrapuar për të shpëtuar kokën. Për këtë do të mjaftonte vetëm një telefonatë.
— E di, shoku Ramon, e di; të faleminderit. Por, siç e kemi diskutuar gjatë bashkë, kjo nuk u shërben interesave tona të ardhshme. Veçanërisht pas «Aktit të Triestes», ky proces është futur në një rrugë pa kthim. Unë u shpreha ashtu në një çast dëshpërimi, se gjithë jetën jemi mësuar me duartrokitjet e brohoritjet servile të këtyre rrjepacakëve që lumturoheshin kur u buzëqeshnim ne. E tani ngjiren duke ulëritur «poshtë diktatura!», e cila do të ndryshojë veç ngjyrën para syve të tyre të veshur nga iluzionet.
41
— Pikërisht kjo është edhe arritja jonë më e madhe në publik: ata të entuziazmohen nga fitoret e tyre imagjinare, ndërsa ne «të trishtohemi» prej humbjeve tona imagjinare.
Zëri kumbues i Demonit u tërhoqi përsëri vëmendjen:
— Ndjehem thellësisht i emocionuar tek po ju bëj të ditur se Partia Demone do të jetë dallëndyshja e parë e pluralizmit politik shqiptar.
— Një dallëndyshe në dhjetor! Rrofsh o Demoni ynë, se më bëre për të qeshur përsëri, - thirri Nexhina duke mbajtur ijët me dorë.
— Ose do të na bëjë ai për të qeshur, ose do ta bëjmë ne atë për të qarë, nuk ka rrugë tjetër, e siguroi Ramoni, i kënaqur së tepërmi duke parë Nexhinën me humor të përmirësuar. Demoni është një tip i tillë që ka për t‘i bërë t‘i bien kokës me grushte ata që po e brohorasin sonte në kllapi.
— Para se të të propozoja emrin e tij për këtë rol, kisha kërkuar një informacion të detajuar rreth jetës dhe personalitetit të Demonit, qysh se kishte nisur studimet universitare deri sot. Portretizimi që i kishin bërë në hyrje të informacionit më la një mbresë të fortë:
«Një djalosh shtatlartë, me një të ecur dhe të folur të papërpunuar, një valixhe të rëndë druri në dorë e një palë këpucë ushtarake në këmbë, u paraqit në sekretarinë e fakultetit të mjekësisë me fjalët: ―Du me u ba doktor‖».
— Oh, ç‘gjë të lezetshme paskan shkruar qerratenjtë, qeshi me të madhe Ramoni, për t‘i bërë qejfin Nexhinës. Të paktën ne jemi veriorë e ai nuk do të na i marrë për keq kur t‘ia përmendim nganjëherë këtë.
42
— Përkundrazi, ai duhet t‘i jetë shumë mirënjohës këtij portretizimi që më tërhoqi vëmendjen mbi personalitetin e tij, i cili premtonte ato cilësi që synoheshin posaçërisht prej nesh.
— S‘thotë kot populli «jo çdo e keqe vjen për keq».
— Proverbat, siç e kam thënë edhe herë tjetër, janë një prej dy vlerave të rralla të popullit tonë të konstatuara nga udhëheqësi ynë i paharruar.
— Për ne është më e leverdishme ajo e dyta, - ia ktheu Ramoni duke i shkelur syrin në mënyrë kuptimplote.