O’Henry

[Askusho]

O’HENRY
(1862-1910)

Përktheu Klio Evangjeli

GJETHJA E FUNDIT

Në një lagje të vogël, në perëndim të Uashington-skuerit, rrugët ngatërroheshin dhe priteshin me ca shtigje të vogla, të quajtura “rrypina”, Këto “rrypina” formojnë ca si qoshe të çuditshme dhe vija të shtrembra. Njëra rrugë bile ka dy udhëkryqe. Një artist zbuloi njëherë një veti shumë të çmuar të kësaj rruge. Ta zëmë se vjen një tagrambledhës me një listë të bojës, letrës dhe kanavacës, por, duke kaluar në këtë rrugë, takon vetveten dhe kthehet nga ka ardhur duarbosh, pa marrë asnjë sent sipas llogarisë.
Njerëzit e artit, tek po kërkonin fshatin e vjetër Griniç Billixh, gjetën ca dritare që binin nga veriu e ca pullaze të shekulli të XVIII, ca papafingo holandeze dhe ca shtëpi të rëndomta. Pastaj sollën këtu nga Shëtitorja Nr.6 disa bardhakë të kallajtë, nja dy mangallë dhe themeluan një “koloni”.
Siui dhe Xhënsi e kishin studion e tyre në papafingon e një shtëpie trekatëshe me tulla. Xhënsi ishte shkurtim i emrit Xhoana. Njëra kishte ardhur riga shteti Mein, kurse tjetra nga Kalifornia. Ato u njohën në tabeldotin e restorantit të vogël të Rrugës Nr.8 dhe panë se mendimet e tyre mbi artin, mbi sallatën e radhiqeve dhe mbi mëngët e modës puqeshin plotësisht, e kështu u ngrit studioja e përbashkët.
Kjo u bë në maj. Në nëntor, një i huaj i ftohtë i panjohur, që doktorët e quajnë Pneumoni, kalonte andej-këtej nëpër koloni, duke prekur herë njërin, herë tjetrin me gishtat e tij të ngrirë.
Andej nga Lindja, ky shkatërrues çapej serbes, godiste kushedi sa viktima, kurse këtu, në labirintin e rrugicave të ngushta, ku mbin myshku, e mbante dorën.
Mister Pneumoninë s'mund ta quajmë kurrsesi një plak xhentëlmen kalorësiak. Xhënsi, bukuroshe e hajthme, me aneminë e puhizave të Kalifornisë, mezi mund t'i bënte balle grushtit të skuqur të plakut torollak e gulçues. Ky e goditi, e vuri poshtë Xhënsin, e tani ajo dergjej në shtratin prej hekuri të lyer dhe vështronte nga xhamet e dritares së vogël hollandeze murin qorr të shtëpisë fqinje me tulla
Një mëngjes, mjeku me vetulla të dendura, të ashpra, të thinjura e thirri i merakosur Siunë në korridor.
- Për të kemi një shpresë... shumë të vogël, - pëshpëriti duke shkundur termometrin. - E ajo vetë e ka në dorë... në dashtë të jetojë. Tërë Farmakopeja s'është për gjë, kur njerëzit veprojnë në interes të qivurxhiut. Zonjëzës suaj të vogël i thotë koka se s'do të shërohet. Mos ka ndonjë gjë që s'i ndahet nga mendja?
- Ajo... ajo dëshiron të pikturojë gjirin e Napolit.
- Të pikturojë? Gjepura! Mos ka në mendje ndonjë gjë... ndonjë burrë, bie fjala?
- Ndonjë burrë? - pyeti Siui me një zë të hollë, si tingulli i një fizarmonike. - Mos vallë ndonjë burrë vlen të... jo doktor, ajo nuk mendon asgjë të këtillë.
- Atëherë e ka nga dobësia, - thotë mjeku. - Do të bëj çmos, me sa ka në dorë shkenca, për ta shpëtuar. Po qe se pacientja ime zë e numëron karrocat e varrimit, do të zbresë pesëdhjetë për qind fuqia shëruese e ilaçeve. Në qoftë se do të bëni që ajo të pyesë makar një herë se si do të jetë moda e mëngëve këtë dimër, ju siguroj se do të shtohen shpresat për shërimin e saj.
Pasi shkoi mjeku, Siui hyri me vrap në atelie dhe u shkri në lot, e bëri qull pecetën prej letre japoneze. Pastaj hyri duke u kapardisur ne dhomën e Xhënsit me kartonin e vizatimit ndër duar e duke fërshëllyer me të madhe.
Xhënsi po rrinte shtrirë me fytyrën nga dritarja, e mezi ta zinte syri, të mbledhur ashtu kruspull nën batanijet. Siui pushoi së fërshëllyeri, se kujtoi që Xhënsi po flinte.
E vuri kartonin në vendin më të volitshëm, dhe nisi një vizatim me tush, sipas një tregimi në një revistë të ilustruar. Piktorët e rinj e çajnë udhën e Artit me ilustrimet e tregimeve që botohen nëpër revistat, me të cilat shkrimtarët e rinj shërojnë rrugën e Letërsisë.
Siui, ndërsa po bënte skicën e figurës së heroit, një kauboj nga Aidahoja, me pantallona elegante e me monokël, dëgjoi një pëshpëritje të dobët, që u përsërit disa herë. Iu afrua shpejt shtratit. Xhënsi kishte zgurdulluar sytë. Po vështronte nga dritarja dhe po numëronte, numëronte së prapthi.
- Dymbëdhjetë, - pëshpëriste ajo, e pas pak tha: - “njëmbëdhjetë”, pastaj “dhjetë”, dhe “nëntë”, e pastaj “tetë” dhe “shtatë” pothuajse me një frymë.
Siui hodhi sytë në dritare. Ç'kishte atje për të numëruar? Atje ishte vetëm një oborr i shkretë, i zymtë dhe muri qorr i një shtëpie me tulla njëzet hapa më tutje. Një dredhkë shumë e vjetër gdhenj-gdhenj dhe e kalbur në rrënjë, përdridhej, duke u kacavirur, gjer në mes të murit me tulla. Fryma e ftohtë e vjeshtës i shkulte gjethet e hardhisë, dhe skeletët e degëve kapeshin pas tullave të prishura.
- Ç'ka atje, moj shpirt? - e pyeti Siui.
- Gjashtë, - u përgjigj Xhënsi me një fill zëri që mezi u dëgjua. - Tani do të bien më shpejt. Tri ditë më parë ishin pothuajse njëqind. Të pëlciste koka t'i numëroje. Kurse tani është më lehtë. Ja ku fluturoi edhe një tjetër. Kanë mbetur vetëm pesë.
- Pesë... çfarë, e dashur? Thuaja Suit tënd.
- Gjethe. Të drethkës. Kur të bjerë gjethja e fundit, do të shuhem edhe unë. Kam tri ditë që e di. S'ta ka thënë mjeku?
- Jo. Po e dëgjoj për herë të parë këtë marrëzi! - ia priti Siui rëndë-rëndë si me ankim e me përbuzje. - Ç'lidhje kanë gjethet e drethkës së vjetër me shërimin tënd? Dhe sa e deshe ti këtë drethkë, moj vajzë e pabindur! Mos u bëj budallaqe. Sot në mëngjes mjeku më tha bile se ti do ta marrësh veten shpejt... E di çfarë tha ai pikë për pikë?.. tha se shpresat për shërimin tënd janë shumë të mëdha, A nuk provon të hash ca lëng mishi dhe ta lësh Siun të mbarojë vizatimin, që të mund të blejë ca verë për çupën e sëmurë dhe ca kotoleta derri për vete.
- S'ke pse të blesh më verë, - i tha Xhënsi, duke ia qepur sytë dritares. - Shkoi e vajti dhe një tjetër. Jo, nuk dua as lëng mishi. Kanë mbetur vetëm katër gjethe. Dua ta shoh kur të bjerë e fundit. Atëherë do të shuhem edhe unë.
- Xhëns, moj shpirt, - i tha Siui, duke u përkulur mbi të, - më jep fjalën se do të mbyllësh sytë e s'do të vështrosh në dritare, gjersa të mbaroj punën? Duhet t'i dorëzoj nesër këto vizatime. Më duhet drita, përndryshe do t'i kisha ulur perdet.
- S'mund të vizatosh në dhomën tjetër ? - pyeti ftohtë Xhënsi.
- Kam qejf të rri me ty, - tha Siui. - Le që s'dua të të lë t'i shikosh këto gjethe të krisura.
- Nuk më thua, kur do të mbarosh? - tha duke mbyllur sytë Xhënsi, e zbetë dhe e ngrirë, si një statujë e përmbysur, - se dua ta shoh kur të bjerë gjethen e fundit. U lodha së prituri. Dua të çlirohem nga gjithçka që më mban... më vjen të fluturoj, sa vete poshtë e më poshtë, siç fluturojnë këto gjethe të shkreta, të lodhura.
- Përpiqu të flesh, - i tha Siui. - Duhet të thërres Bermanin, se më duhet si pozues për minatorin plak heremit. Po shkoj një minutë. Shiko se mos lëvizësh gjersa të kthehem.
Bermani plak ishte një piktor që banonte në katin e poshtëm, nën studion e tyre. I kishte kapërcyer të gjashtëdhjetat dhe mjekra e tij e gjatë qimedredhur, si e Moisiut të Mikelanxhelos, kishte zbritur tek ai nga koka e satirit1) mbi trupin e gnomit2). Bermani ishte një artist i dështuar. E kishte gjithnjë ndër mend për ta bërë kryeveprën e tij, por akoma s'e kishte filluar. Po bëheshin kaq vjet që s'kishte vizatuar asgjë tjetër veçse tabela dyqanesh, reklama e gjëra të tjera si këto për bukën e gojës. Ai nxirrte ndonjë dhjeç, duke pozuar për piktorët e rinj, të varfër, që s'kishin të paguanin pozues profesionistë. Ishte shtënë pas të pirit, po prapë s'e hiqte prej goje kryeveprën e tij të ardhshme. Pa le që ishte dhe një plakush gjuhëspec, që s'rrinte pa u tallur me çdo sentimentalizëm, dhe e hiqte veten si një qen roje, i ngarkuar posaçërisht për të ruajtur të dy piktoret e reja, në studion e sipërme.
Siui e gjeti Bermanin, që kundërmonte raki dëllinje, në kthinën e tij të kredhur në gjysmerrësirë të katit të poshtëm. Në një qoshe të dhomës ishte një pëlhurë e zbrazët në një kavaletë, e cila kishte njëzet e pesë vjet që po priste të merrte vijat e para të kryeveprës. Ajo i tregoi plakut për tekat e Xhënsit, dhe për frikën që kishte mos Xhënsi, e hajthme dhe e brishtë si një gjethe, fluturonte larg, në qoftë se këputej lidhja e saj e dobët me botën. Bermani plak, që i lotonin sytë e kuq, gërthiti e u tall me këto trille budallenjsh.
- Çfarë? - thirri ai. - A ka në botë njerëz të marrë, që duan të vdesin, vetëm e vetëm sepse bien gjethet e një palo drethkë? Një gjë të tillë s'ma kishin dëgjuar veshët. Jo, nuk dua të pozoj për heremitin tuaj karabush. Si e latë ta mbushë kokën me gjepura të tilla? Eh, kjo e shkretë vogëlushe, kjo, mis Xhëns.
- Është shumë e sëmurë dhe e dobët, - tha Siui, - e nga ethet i vijnë në kokë trille të çuditshme. S'ka gjë, mister Berman, në mos daçi, mos pozoni për mua. Por ju jeni një plak i neveritshëm,... plak llafazan e gojëprishur.
- Ç'grua e mrekullueshme qenki! - thirri Bermani. - Kush tha se unë nuk dua të pozoj. Shkojmë! Po vij me ju. Kam gjysmë ore që m'u tha goja së thëni se jam gati të pozoj. O zot! këtu s'ka pse të sëmuret një vajzë kaq e mirë, sa mis Xhënsi. Ndonjë ditë do të pikturoj një kryevepër, e ne të gjithë do të ikim që këtu... patjetër!
Xhënsi po dremiste kur ata hynë në dhomë. Siui uli perdet gjer te pezuli i dritares e i bëri me shenjë që të hynin në dhomën tjetër. Iu qasën dritares dhe vështruan me frikë drethkën e vjetër. Pastaj u panë sy ndër sy, pa thënë asnjë fjalë, Bermani, me këmishë të vjetër blu, u ul si një minator heremit mbi një çajnik të madh, të përmbysur, në vend të shkëmbit.
Kur Siui u zgjua të nesërmen në mëngjes, pasi kishte marrë një sy gjumë, e pa Xhënsin, që s'po ia hiqte sytë e çakërritur perdes së gjelbër, të ulur.
- Ngri perden, se dua të shikoj, - e urdhëroi Xhënsi me një pëshpërimë.
Siui iu bind si me pahir.
Ja! Pas shiut rrëke dhe erës së marrë, që s'kishte pushuar tërë natën e natës, sipër murit me tulla, dukej vetëm një gjethe drethke... gjethja e fundit e kësaj bime kacavjerrëse! Kërcellin e kishte akoma jeshil e megjithëse anët e saj dhëmbë-dhëmbë ishin zverdhur, prishur, fishkur, ajo varej në degë trimërisht, njëzet këmbë mbi dhé.
- Kjo është gjethja e fundit, - tha Xhënsi. - Kujtova se do të kishte rënë patjetër gjatë natës. E dëgjoja si frynte erë e marrë. Kjo gjethe do të bjerë sot, e atëherë do të vdes.
- Mos fol kështu, e dashur! - i tha Siui, duke varur kokën e lodhur mbi jastëk. - Mendo të paktën për mua, në s'do të mendosh për veten tënde. Si do të më vejë filli?
Por Xhënsi nuk u përgjigj fare. Fantazia e sëmurë sa vinte po e pushtonte më fort, ndërsa po këputeshin njëra pas tjetrës të gjitha nyjet që e lidhnin me jetën e me njerëzit.
Shkoi dita, po edhe ndajnatherë ato panë se gjethja e vetmuar akoma po varej në degën e saj, pas muri. Pastaj, me t'u errur, zuri të frynte prapë murrlani dhe shiu të përplasej pa pushim pas dritareve, duke rrjedhur nga pullazi i ulët holandez.
Me të zbardhur, Xhënsi, e pamëshirshme, e urdhëroi Siuin të ngrinte prapë perden.
Gjethja e drethkës ishte akoma në vend.
Xhënsi po rinte shtrirë duke vështruar gjethen e fundit. Pastaj thirri Siuin, që po ngrohte për të lëng pule në një furnelë me gaz.
- Kam qenë një vajzë e keqe, Siui, - i tha Xhënsi.
- Ndoshta kjo gjethe e fundit mbeti në degë, për të më treguar se sa e keqe jam. S'duhet ta kërkojë njeriu vdekjen. Tani mund të më japësh pak lëng pule, pastaj ca qumësht dhe verë për fuqi... jo, jo, në krye sillmë pasqyrën, pastaj vërmë rreth e rrotull ca jastëkë, se do të ri ndenjur, se dua të të shoh kur të bësh drekën.
Një orë më pas, ajo i tha:
- Siui, ndonjë ditë kam shpresë të pikturoj gjirin e Napolit.
Mbasdite erdhi mjeku; Siui doli gjoja për një punë me të në korridor.
- Shanse të barabarta, - tha mjeku duke shtrënguar dorën thatime, të dridhur të Siuit, - Me ca kujdes, e keni të fituar davanë.
Tani kam për të vizituar edhe një të sëmurë tjetër, poshtë. E ka mbiemrin Berman. Më duket se është piktor. Edhe ai ka marrë pneumoni. Është plak e shumë i dobët, dhe sëmundja e tij është në fazë të rëndë. S'ka asnjë shpresë për të, por sot do ta shpien në spital, atje do të jetë më rehat.
Ditën tjetër, mjeku i tha Siuit:
- Ajo është jashtë rrezikut. Fituat. Tani vetëm ushqim dhe kujdes, s'i duhet gjë tjetër,
Po atë mbasdite, Siui iu afrua shtratit, ku Xhënsi po rrinte shtrirë duke shqepur një shall bojë qielli të hapët, të dalë jashtë përdorimit, dhe e përqafoi shoqen bashkë me jastëkun.
- Kam diçka të të tregoj, moj miuke-bardhoshe, - i tha. - Mister Bermani vdiq sot në spital nga pneumonia. Sëmundja e tij zgjati vetëm dy ditë. Mëngjesin e ditës së parë, portieri e gjeti të shkretin plak përdhe, në dhomën e tij. I kishte rënë të fikët. Këpucët dhe rrobat i kishte qull dhe të ftohta akull. Asnjeri s'e merrte dot me mend se ç'deshi që doli në atë natë të tmerrshme. Pastaj gjetën fenerin, akoma të ndezur, shkallën të lëvizur vendit, disa penela të flakura përdhe dhe paletën me bojë të verdhë e të gjelbër. Hidh sytë në dritare, moj e dashur, shiko gjethen e fundit të drethkës. Nuk çuditesh që ajo as dridhet, as lëviz kur fryn erë? Ta dish, moj zemër, se kjo është kryevepra e Bermanit... ai e pikturoi atë natë, kur ra gjethja e fundit.

------------------------------------------------------------------------------
l)Qenia me bisht, me brirë dhe këmbëciap, shoqëruese e perëndisë së verës dhe e qejfeve. (Në mitologjinë greke),
2) Xhuxh i shëmtuar mjekrosh që ruan thesaret e nëntokës (Në mitologjinë e Evropës Perëndimore.)

[Endless]

e bukur shume! nje bravo per plakun berman, dhe kryevepren e tij pak dite para se te jepte shpirt i shkreti : )

[Askusho]

O’HENRY
(1862-1910)

O’Henry, pseudonimi i William Sydney Porter, u lind më 11 shtator 1862. Ishte shkrimtar amerikan dhe ka lënë rreth 1400 tregime të shkruara. Janë tregime të shkëlqyera me shpirt të pastër dhe humor të gjallë plot lojëra fjalësh. Gjithashtu tregimet e tij të befasojnë me fundin e papritur e të paparashikuar.


Përktheu Klio Evangjeli

DHURATAT

Një dollar e tetëdhjetë e shtatë sent. Kaq ishin të gjitha. E gjashtëdhjetë nga këto sente ishin monedhëza prej një peni. Me këto peni, të mbledhura një nga një, duhej të bëje aq pazarllëk me bakallin, me zarzavatçiun, me kasapin, sa të të skuqeshin edhe veshët nga ky kurnacllëk, që ngjallte një qortim të heshtur. Tri herë i numëroi Della. Një dollar e tetëdhjetë e shtatë peni. E të nesërmen ishte festë.
S'i mbetej asgjë tjetër veçse të plasej në divanin si mos më keq dhe të qante me ngashërim, E kështu bëri Della. Nga kjo del përfundimi filozofik se jeta përbëhet prej lotësh, rënkimesh dhe buzëqeshjesh, sidomos prej rënkimesh.
Ndërsa zonja e shtëpisë po binte pak nga pak nga shkallarja e parë në shkallaren e dytë të dëshpërimit, le t'i hedhim një sy shtëpisë. Një banesë e mobiluar, për tetë dollarë në javë. S'mund ta quaje fare varfanjake, por skamjen e saj të madhe e kuptonin vetëm policët, që janë specialistë në botën e lypsarëve. Poshtë, te dera e korridorit, ishte kutia e letrave, ku s'desh të hynte asnjë letër, dhe susta e ziles elektrike, ku asnjë gisht njeriu s'do të nxirrte asnjë tingull. Kësaj i përkiste edhe kartela me fjalët: “Mister Xheims Dillinghem Jung”. S'kishte shumë kohë që “Dillinghemi” shtrihej në tërë gjatësinë e tij, kur pronari i këtij emri rronte me gjithë të mirat, se nxirr nxirrte tridhjetë dollarë në javë. Tani, qëkurse këto të ardhura zbritën në njëzet dollarë, shkronjat e emrit Dillinghem u zbehën, sikur mendonin me seriozitetin më të madh të tkurreshin e të mbeteshin vetëm një D e thjeshtë, pa pretendime. Po kur mister Xheims Dillinghem Jungu vinte në shtëpi dhe ngjitej në katin e sipërm, e priste ngaherë klithma “Xhim!” dhe përqafimi i ëmbël i misis Xheims Dillinghem Jungut, që jua paraqitëm tashmë me emrin Della. Vërtet, kjo është gjë e mrekullueshme.
Deila pushoi së qari dhe u shkoi një pudër faqeve. Po rrinte tani te dritarja e po vështronte e pikëlluar një mace bojë hiri që po bridhte majë gardhit bojë hiri, nëpër oborrin bojë hiri. Të nesërmen ishte festë, e ajo kishte vetëm një dollar e tetëdhjetë peni për t'i blerë Xhimit një dhuratë. Muaj me radhë kishte kursyer edhe penin, e prapë sa pak kishte vënë mënjanë! S'ia del dot me njëzet dollarë në javë. Harxhet kishin qenë më të mëdha nga sa i kishte llogaritur. Kështu e kanë gjithnjë harxhet. Ajo kishte vetëm një dollar dhe tetëdhjetë peni për t'i blerë Xhimit një dhuratë. Xhimit të saj! Sa e sa orë të këndshme kishte kaluar, duke vrarë mendjen ç'dhuratë t'i blinte! Diçka të bukur, të rrallë, të çmuar, diçka, si të thuash, që të meritonte nderin e madh për t'u bërë pronë e Xhimit. Në zbatkun midis dritareve ishte një trymo.1) A s'iu ka qëlluar ndonjëherë të shiheni në pasqyrën e një banese të mobiluar për tetë dollarë në javë? Ndonjë njeri tepër i hollë i shkathët, duke kundruar lëvizjen e shpejtë të reflektimeve në një pasqyrë të ngushtë, mund të formojë një ide të saktë për pamjen e tij të jashtme. Della vinte e hajthme dhe e zotëronte këtë art.
Befas, u largua nga dritarja, duke u sjellë rreth si shakullinë, dhe qëndroi përpara pasqyrës. I ndritën e i shkreptinë sytë, por iu ndryshua fytyra brenda njëzet sekondash. Zgjidhi shpejt flokët dhe la t'i derdheshin gjer përdhe.
Dilinghem Jungët kishin dy gjëra, me të cilat mburreshin aq shumë sa s'thuhet. Njëra... ishte sahati i florinjtë i Xhimit, që kishte qenë i t'et dhe më parë i të gjyshit. Tjetra... ishin flokët e Dellës. Po të banonte mbretëresha Suba në shtëpinë përkarshi, Della do t'i thante flokët te dritarja për të ulur vlerën e xhevahireve dhe të fustaneve luksoze të Madhërisë së Saj. Po të 'kishte qenë mbreti Solomon portier dhe t'i mbante në bodrum të gjithë thesaret e tij, Xhimi do të nxirrte sahatin nga xhepi, sa herë që do të kalonte përpara, vetëm e vetëm për të parë se si do ta shkulte mjekrën nga zilia mbreti.
Kështu u derdhën tani flokët e Dellës me dallgëzime dhe vezullime si të një ujëvareje bojë gështenjë. Iu derdhën poshtë gjunjëve dhe ia mbështollën gjithë trupin si një fustan. Por zuri t'i mblid'hte shpejt e shpejt e me nervozizëm, Pastaj ngurroi dhe qëndroi një çast e qetë, ndërsa nja dy lot ranë mbi qilimin e kuq, të vjetruar.
Një të veshur xhaketën e vjetër bojë kafe, një të vënë në kokë kapelën e vjetër bojë kafe, dhe me fundin që i tundej në trup e me atë shkreptimën e kthjellët të syve të saj, zbriti poshtë me një frymë dhe doli në rrugë.
Atje ku ajo u ndal ishte tabela e një dyqani që thoshte: «M-me Sofroni. Flokë të të gjitha llojeve”. Della u ngjit lart me vrap dhe qëndroi të merrte veten, se iu zu fryma. Madama, e trashë, e bardhë, akull, mezi-mezi i ngjante “Sofronisë”.
- Doni t'i blini flokët e mi? - e pyeti Della.
- Po, unë blej flokë, - tha madama. - Hiqni kapelën, që t'i shoh një herë.
Prapë u derdh ujëvara bojë gështenjë.
- Njëzet dollarë, - tha madama, duke peshuar në dorën e stërvitur flokët e dendur.
- Më jepni paratë sa më parë, - tha Della. Pastaj dy orë të tëra fluturuan me flatra bojë trëndafili... Mos e vini re metaforën bajate. Della kishte rrëmuar dyqanet për të kërkuar një dhuratë për Xhimin.
Më në fund e gjeti, Kjo qe bërë, pa dyshim, për Xhimin, e për asnjë tjetër. Një si kjo nuk gjendej kollaj nëpër dyqanet, por ajo i përmbysi, i bëri katrahur. Qe një zinxhir prej platini për sahat xhepi, i thjeshtë e me motiv të fisëm, që të tërhiqte me atë vlerën e tij të vërtetë - jo me një shkëlqim sa për sy e faqe - ishte ashtu si duhet të jenë gjithë gjërat e mira. Ky bënte tamam për atë sahat. Me ta parë këtë zinxhir, ajo e kuptoi se ky duhej t'i përkiste Xhimit. Ishte i mirë si Xhimi. Thjeshtësia dhe vlera ishin dy veti, me të cilat shquheshin që të dy. I morën njëzet e një dollarë për këtë zinxhir, e ajo u kthye me vrap në shtëpi me tetëdhjetë e shtatë peni në xhep. Me këtë zinxhir, Xhimi, në çdo shoqëri, mund të shihte sa ishte ora. Sado i mrekullueshëm që ishte sahati i tij, e shihte gjithnjë vjedhurazi, për shkak të rripit të vjetër prej lëkure, që e përdorte në vend të zinxhirit.
Kur u kthye ne shtëpi, entuziazmi i saj i bëri pak vend arsyes dhe llogarisë. Nxori mashën për të dredhur flokët, ndezi furnelën dhe zuri të ndreqte dëmet e shkaktuara nga shpirtmadhësia e bashkuar me dashurinë. Kjo është gjithnjë një punë aq e rëndë sa s'ka, o miq të dashur... një punë Mamuthi.
Nuk shkuan njëzet minuta dhe koka e saj u mbush me krrelëza të vogla të përdredhura, që e bënë të dukej për mrekulli, si një nxënëse, që ka ikur vjedhurazi nga shkolla. E pa veten e saj në pasqyrë me një vështrim të gjatë, të vëmendshëm dhe kritik.
- “E po, né mos mê vraftë Xhimi, - tha me vete, - para se të më shtjerë sytë për të dytën herë, do të më thotë se dukem si një vajzë kori nga Koni-Aillën-di. Po ç'mund të bëja... oh, ç'mund të bëja, me një dollar e tetëdhjetë e shtatë peni!»
Nê orën shtatë, kafja ishte zier, dhe tigani po rrinte mbi furnelë, i nxehtë dhe gati për të pjekur kotoletat.
Xhimi nuk vonohej kurrë. Della shtrëngoi në dorë zinxhirin prej platini dhe u ul në cep të tryezës, sa më afër derës. Pas pak dëgjoi hapat e tij poshtë, nëpër shkallë, e u zverdh për një çast. E kishte bërë zakon, për gjërat më të. thjeshta të përditshme, të murmuriste ca lutje të shkurtra:
- O zot, bëj që t'i dukem prapë e hijshme!
U hap dera, hyri Xhimi dhe e mbylli. Dukej i dobët e hijerëndë. I shkreti djalë, ishte njëzet e dy vjeç, dhe kishte në ngarkim familjen. I duhej prej kohësh një pallto e re, kishte mbetur dhe pa dorashka.
Xhimi shtangu te dera, si një langua që i bie në erë shkurtës. Ia qepi sytë Dellës, me një shprehje, që ajo nuk mundi ta kuptonte, dhe u tmerrua. Kjo nuk ishte as zemërim, as habi, as qortim, as tmerr, as ndonjë nga ato ndjenja që ajo i priste. Ai ia qepi sytë së shoqes. Ai s'po ia hiqte sytë dhe vazhdonte ta shihte me atë shprehjen e çuditshme të fytyrës së tij.
Della u ngrit mengadalë nga tryeza dhe iu afrua të shoqit.
- Xhim, i dashur, - i tha. - Mos më shiko kështu! I preva flokët dhe i shita, se s'mund të rrija pa të dhuruar diçka. Prapë do të më rriten. Nuk u hidhërove, hë? S'kisha si bëja ndryshe. Më rriten shumë shpejt flokët. Hajde, ta kalojmë gëzuar festën, Xhim, dhe të jemi të lumtur. Ti s'mund ta marrësh me mend se ç'dhuratë të bukur, të mrekullueshme kam marrë për ty.
- I paske prerë flokët? - pyeti Xhimi me pahir, sikur ai, sado që vrau mendjen, s'arriti ta kuptonte këtë gjë.
- I preva dhe i shita, - tha Della. - Nuk më do tani si më parë? Unë, edhe pa flokë, jam po ajo që kam qenë.
Xhimi po vështronte me kureshtje në tërë anët e dhomës.
- The se shkuan e vanë flokët e tu? - e pyeti me një pamje gati-gati prej idioti.
- Mos i kërko më kot, - ia priti Della. - Të thashë dé: i shita... i shita dhe shkuan, fiu... Sot është natë feste more djalë. Sillu mirë me mua, se ato ikën për hatrin tënd. Ndoshta janë numëruar flokët e kokës sime, - vazhdoi ajo me një ëmbëlsi, që mori papritur një ton të rëndë, - po asnjeri s'do të mund të maste kurrë dashurinë time për ty! A nuk skuqim ca kotoleta, Xhim?
Xhimi aty për aty e mblodhi veten. E pushtoi Dellën në krahët e tij.
Pastaj nxori nga xhepi i palltos një paketë dhe e hodhi mbi tryezë.
- Mos ma merr për keq, Dellë, - i tha. - Mos të të shkojë mendja se ndonjë gjë si krehja, qethja apo larja e flokëve të mund të ma zvjerdhin dashurinë për time shoqe. Por hape këtë paketë e atëherë do të kuptosh pse më bëre të habitem pak.
Gishtat e bardhë, të shkathët këputën spangon e hollë dhe grisën letrën. Shpërtheu një britmë entuziazmi, pastaj një “ohi!”, që u kthye në lot e rënkime, aq sa u desh menjëherë që i zoti i shtëpisë të përdorte të gjitha mjetet ngushëlluese që kishte në dorë.
Sepse mbi tryezë na ishin ca krehra, po ai takëm krehrash të cilëve Della ua kishte vënë synë prej kohësh dhe i sodiste më ëndje në vitrinën e Brodueit. Krehra të mrekullueshëm, prej kafkulli breshke, anëve me gurëza vezullues, që bënin tamam për flokët e saj të bukur, të zhdukur. Ishin krehra të shtrenjtë, ajo e dinte, e i qe djegur zemra për ta, pa pasur asnjë shpresë për t'i shtënë në dorë. E tani ishin të sajat, po gërshetat që do t'i zbukuronte kjo stoli e dëshiruar shkuan e vanë.
Megjithatë, ajo i shtrëngoi krehrat në gji e kur, më së fundi, mundi të ngrinte kokën e të buzëqeshte mes lotëve, tha:
- Më rriten flokët shumë shpejt, Xhim!
Aty për aty, ajo u hodh përpjetë, si një kotele e përvëluar, dhe klithi:
- Oh, oh!
Xhimi akoma s'e kishte parë dhuratën e saj të mrekullueshme, Ajo ia zgjati zinxhirin në pëllëmbën e hapur. metali i çmuar, dukej, sikur shkëlqente mes rrezeve të gëzimit të saj të zjarrtë dhe të çiltër.
- A nuk është i bukur, Xhim? I rashë qytetit kryq e tërthor për ta gjetur. Tani mund ta shohësh sa është ora njëqind herë në ditë. Nëma sahatin. Dua të shoh si i shkon zinxhiri.
Në vend që t’i bindej, Xhimi u shtri në divan, vuri të dyja duart në zverk dhe buzëqeshi.
- Dellë, - i tha, - tani për tani duhet t’i vëmë mënjanë dhuratat tona, le të rrinë një kohë pa u përdorur. Janë shumë të bukura, por hëpërhë s’na hyjnë në punë. Unë e shita sahatin, që të të blija krehrat. E tani them se mund t’i skuqësh ato kotoletat.
Nga të gjithë dhuruesit, këta dy të rinj ishin më me mend nga të gjithë. Nga tërë njerëzit që japin dhe marrin dhurata. Nga tërë njerëzit që japin dhe marrin dhurata, këta janë më të urtët nga të gjithë.

---------------------------------------
1) Pasqyrë

O'Henry - foto