
Postuar më parë nga
Nuh Musa
Per ta kuptuar "pushtimin" turk, duhet njehere te kuptohet realieti politik i asaj periudhe. Shteti osman ka qene shtet multietnik dhe multifetare. Nese tek pro/contra peshojn vlerat subjektive (kanalizimi, lartesia e ndertesave, ornamentet e fassade te tyre, madhesia e kalldermave, sistemi i ujit te pijshem, apo tjera elemente te civilizimit bashkkohore, etj...) atehere nuk na habit fakti, se me ne fund te del shkau me i mire se "turku".....
Ne fakt, po mos te kish qene avantazhi ne anen e "jo-turqve", nuk do te ish shperbere perandoria osmane. Faktoret qe i sollen perpjesetimet deri ne ate shkalle, ishin te natyres teknike, jo te asaj mendore, jo te asaj shoqeore, jo te asaj kulturore !!!
Thjesht, natyra e politikes se perendimit deri ne luften e dyte boterore ka qene beliciste. Humanizmi, i cili ka qene pjese perberese e shoqerive muslimane qe nga themelimi i fese islame (shih "shartet" e luftes te perpiluara nga Ebu Bekri, vet fjala "charta" eshte fjale arabe qe e ka ketu fillestren) ne shoqerite perendimore eshte dominant keto 50 vitet e fundit, edhe ate, si pasoje e traumates qe e shkaktuan dy luftat masovike te shek. 20. Thjesht, nje "edukim" i kushtezuar, e jo i arsyes. Mund thjesht ne rrjet te hulumtohen rrenjet e "vlerave" univerzale te cilave sot ju permbahen qeverite perendimore, si te drejtat e njeriut, si te drejtat e popujve, si kushtet e luftes....
Nuk eshte faktore mates progresi ne material. Perendimi eshte ne perparesi ne teknollogji per nje arsye, ajo ka te beje me orgnaizimin eficient te perditshmerise. Eshte abzurde dhe thjesht nje sharlatanizem i shkalles me te larte, te vendohet ne peshe pamja e fassadeave te dy shtepive, per te provuar epersine e njeres "fillozofie" ndaj tjetres.....
Ndryshimet ne teknollogji (revolucioni indurstrial) dhe hutia qe u shkaktua nga shpejtesia e ndryshimeve nuk e kaploi vetem europen, me kete, perandorine e vetme te asaj kohe, perandorine osmane, por te GJITH BOTEN. Edhe ne azi, sidomos ne japoni u ndesh shoqeria tradicionale me modernizmin perendimore., ne afrike etj. Kolonializimi ish pasqyra e atij avantazhi, dhe njekohesisht kolonializimi eshte pasqyra e botekuptimit te shteteve kolonialiste mbi konceptin e jetes, e ai ish deri pas luftes se dyte boterore thjesht i bazuar ne "perparesite individuale", jo ato shoqerore.
Mu ne kete periudhe edhe u bene ndryshimet rrenjesore ne pamjen e jashtme te qyteteve europjane.
Ne bile edhe kur vleresojm nga pikepamja subjektive nuk jemi te drejte, e anashkalojm kulturen e qyteterimit islam neper 14 shekuj (baghdadin e harun ar rashidit, apo cordoben dhe seviljen e maureve, apo edhe stambollin dhe shkupin tone te cmueshem). Objektet monumentale te arkitekteve musliman (shih Taj Mahallin, qe edhe sot eshte objekti me i bukur i njerezise) i injorojm, se nuk na palojn ne kallepin primitiv.
Per te dijtur se cfare avantazhesh ka patur shqiptaria ne kete konteks, duhet te njihet roli i shqiptareve ne te. E roli i jone ka qene ne perpjesetim me popoujt tjere te perandorise jashtzakonisht i madh. Tanzimati njihet si koha e tranzicionit, ku reforma ne strukturen e pergjithshme shtetenore u bene te domosdoshme (nga shihej peforcimi i shteteve perendimore, te cilet shfrytezonin vec me te madhe industrializimin) dhe si kulminacion i ketyre ndryshimeve rrenjesore erdhi ka fundi i shek. 19 ngritja e vetedijes kombetare, faktikisht "nacionalizim". Cudia me e madhe eshte, se vet Strugani Ibrahim Starova njihet historikisht si themelues i "turqeve te rrinj", te cilet faktorin "komb" e vleresuan mbi mireqenjen shoqerore, ngase ate e shihnin si "shpetimtare" te situates qe krijohej ne europe, dhe a kishin te drejte ???....natyrisht, edhe vet rilindasit tone ishin te hutuar nga situata, nuk dinin ne fakt ka tja mbajn !!!
Ne saje te ketyre rrethanave te argumentohet me "senzacionizma" subjektive eshte paksa e turpshme.....dhe turpi me i madh eshte se edhe historianet tane kane rra pre i ketyre "methodave" dhe "teknikav" per tu mare me historine.
Kojshite tane kane patur univerzitete e shkolla per te vetmin fakt, se i kane debuar muslimanet dhe i kane "kopjuar" ata qe i "shpetuan".....po te kish qene populli yne me shumice i krishtere, edhe shqiptaret sot do te njihnin nje te kaluar te ngjajshme. Nga kjo rrezullton edhe mundi i jone, ta "perafersojm" historine tone me ate te kojshive, te cilet i merojn turqit (pse jo osmanlijt ???) si bisha nga me te egrat mbi rruzull.....natyrisht e bejn, se ju palon ne koncept, dhe se me te nuk prekin askend, turkut nuk ja ndin palla, kurse popullin e ka fetarisht homogjen, dhe ai e mban anen e "zbukuruar"....
Per keto realitete nuk i ka fajet turku, por i kena fajet vet, nese mendohet se dikush ka faj. Shqiptaret ne fakt deri ne diten e fundit te perandorise osmane nuk e dinin se ka tja mbajn !!!, keshtuqe me ne fund u perqendruan tek perforcimi i vetedijes kombetare, qe se paku strukturen e popullit tone ta mbajne top, formula e mirenjohur "feja e shqiptarit eshte shqiptaria" e deshmon kete.
Me vjen keq o dashamir, kur lexoj shkrime te tilla si tuajat, se deshmoni qarte dhe bindshe, se i bjerni fyellit ne ate vryme, ne te cilen ja u kane mesuar tash e 60 vjet. Ironia e gjith kesaj qendron ne faktin, se, e ndertojm perditshmerine mbi sharjet e te kaluares, e jo mbi te verteten.....se ja ndin turkut, se shqiptari e akuzon per shkolla e univerzitete....tamam de, ate hall e ka....po ai i mjeri vet kaloj ne te njejten situate....edhe turku u dash ta reformoj arsimin, edhe ai e nderoj shkrimin, oooooooooooo shqiptare......
me nderime
Krijoni Kontakt