Mbi kujtimet e Ismail Qemalit

[Brari]

55

--

Përkthimi i parë i kujtimeve të Ismail Qemalit është kryer nga Reshat Agaj
08-01-2010 / Nga Dalip Greca


Ju tregoj vlonjatin që solli i pari në gjuhën shqipe “Kujtimet” e Plakut të Vlorës

Këto ditë kur Shtëpia botuese “Toena” në Tiranë hodhi në qarkullim librin “Kujtimet” e Atit të Pavarësisë së Shqipërisë, Ismail Bej Qemalit, të përkthyera prej origjinalit nga Abdurrahim Myftiu. Media i mëshoi shumë faktit se ishte hera e parë që këto kujtime vinin në shqip nga origjinali. Kjo nuk është e vërtetë. Kujtimet e Ismail Qemalit në gjuhën shqipe janë botuar jashtë Shqipërisë para 42 vitesh. Përkthyesi ishte Reshat Agaj nga Vlora, i cili ndërroi jetë në Kenosha të shtetit Wiskons dhe u varros në Detroit më 1981. Botimi u realizua në Kanada nga Shtëpia Botuse Harmoni Printing Limited. Libri është luksoz, me kopertinë të fortë. Në ballinën me ngjyrë të kuqe është shtrirë një shqiponjë në futurim. Libri ka 275 faqe, që përbëjnë kujtimet dhe 52 faqe plus, ku përfshihet parathënia, shënimi i përkthyesit, albumi dhe kujtimet personale dhe familjare rreth Ismail Qemalit nga Sefa Vlora, që në kohën e përkthimit të “Kujtimeve” jetonte në Romë. Në faqen e parë është vendosur shënimi:Përktheu nga Anglishtja Reshat Agaj. Libri ka dhe një album nga jeta dhe aktiviteti i Ismail bej Qemalit, ku mbizotërojnë fotografi të aktit të shpalljes së pavarësisë. Përkthysi ua kushton librin: “Dëshmorëve të atdheut, dëshmorëve të flamurit; atyre që ranë në çdo vend dhe në çdo kohë për Shqipërinë e lirë dhe të pavarur, për Flamurin e shenjtë të Skënderbe Kastriotit dhe të Ismail Qemalit”. Libri ka në hyrje dy poezi, njërën nga poeti Duçe J. Baba, botuar në “Kalendari Kombiar të vitit 1900, kushtuar Ismail Qemalit dhe tjetra “Bjen Telat”-Rapsodi nga poeti Lasgush Poradeci, kushtuar Atit të pavarësisë së Shqipërisë.
Para se të shpalosë kujtimet e Ismail bej Qemalit nga origjinali në shqip, përkthyesi ka sjellë shkrimin “Udhëtimi i Ismail Qemalit në Sicili”, marrë nga libri i Pietro Scaglione”Historia e shqiptarëve të Italisë.”, me përhyrje të Lumo Skëndos,(Mid’hat Frashëri).Ky udhëtim i Ismail Bej Qemalit është realizuar në majt të vitit 1909, pra para aktit të shpalljes së pavarësisë. “Kujtimet” e Ismail bej Qemalit paraprihen nga parathënia e William Morton Fullerton, që zënë diçka më shumë se 6 faqe të librit.
Historia e sjelljes në shqip të “Kujtimeve”/Përkthyesi na ka lënë shënimet se si i lindi ideja e përkthimit në gjuhën shqipe të “Kujtimeve”, që ai e kishte lexuar në anglisht prej kopjes së vetme që ndodhej në bibliotekën e qytetit të Torontos. Rasti e solli që Reshat Agaj në vitin 1965 pësoi një aksident; një autobus udhëtarësh e goditi dhe e plagosi, duke e kthyer në një invalid të përkohshëm. Mbeti shumë muaj pa punë për shkak të dëmtimit të krahut të majtë. Menjëherë i shkoi në mend libri me kujtime dhe iu fut punës. Pas disa muajësh punë intensive ia arriti që ta përkthente. Vështirësia tjetër ishte financimi i botimit.. Në shënimet e veta, Reshat Agaj shkruan:”Një libër i tillë kushtonte shumë dhe të gjithë e dimë se sa e vështirë është një nismë e tillë në rrethin e emigracionit tonë të varfër dhe të shpërndarë në të katër anët e lëmshit toksor si zogjtt’ e korbit.Iu drejtova për ndihmë shokut tim të vjetër Nysret Bejkosalaj, vlonjat dhe ky si unë dhe i djegur nga malli për Vlorën. Nysreti me zemërgjërsinë që e karakterizon m’u përgjegj: Nise botimin se për mjetet financiare përgjigjem unë! Kështu u nis e u krye kjo ndërmarrje: u deshën dy vetë në fillim që këto kujtime të botoheshin në anglisht; Story dhe Fullerton dhe tani dy bashkëqytetarë të afërt në shpirt të Plakut të pavdekshëm të Vlorës, ia nxuarën në dritë fjalët, mendimet dhe veprat e jetës”. Përkthyesi ndjehej i çliruar shpirtërisht që arriti t’ia dilte në krye përkthimit dhe botimit. Përveç ndihmës që i dha bashkëqytetari vlonjat Nysret Bejkosalaj, ai i bëri thirrje komunitetit shqiptar në Kanada dhe në ShBA për ta mbështetur këtë botim. Thirrjes iu përgjigjën me kontribute financiare: Prof. Miftar Spahija, Qemal Lepenica, Duro Ciniu, Elez Ndreu, Qani Lesko, Halim Begeja, Enver Risilija, Miftar Saliu, Ismail Kadiu, Xhevat Kallajxhiu(ish editor i Diellit), Islam Shehu, Petraq Ktona, Ruzhdi Daca, Qazim Emra, Fehmi Kokalari, Enver Shaska, Prof. Aleksander K. Vlora, Luan Isufi, Rexhep Hoxha, Jonuz Elezi dhe një sposorizues që shënohet me inicialet T. K.
Reshat Agaj kujton në përcjelljen që i bën librit se “…në rininë e vet Ismail Qemali vizitonte shpesh Smokthinën, vendlindjen e Agajt, dhe kish rënë në dashuri me bukuritë e fushës së Mesaplikut, që përshkohej si gjarpëri nga Shushica e bardhë dhe e kulluar, rrethohet nga malet e Vetëtimës (akroqeraunët e vjetër të Ilirëve) nga një anë dhe nga ana tjetër prej maleve të Çipinit, Këndrevicës dhe Tartarit, duke patur mbi krye grykën strategjike të Kuçit. Agallarët e Smokthinës duke shikuar këtë bir të Vlorës që shprehte kaq dashuri për këtë vend u mblodhën dhe ia caktuan një pjesë të fushës, aty anës së lumit të mbushur me rrepe shekullorë, si pronë të tij dhe sot e kësaj dite që është përdorur që në kohë të lashta si vend mbledhjeje, si kuvend, quhet Rrepet e Ismail beut. Kjo copë tokë në kohën që ne ishim në Shqipëri, dhe besoj edhe sot, nderohet si një vend i shenjtë dhe asnjëri nuk guxonte atëherë të priste një copë dru në rrepet sepse besohej nga fshatarët se kush vë dorë mbi të prish një vakëf të perëndisë dhe pëson një të keqe nëse vë dorë”.
Letërkëmbimi me gazetën “Times” të Londrës/Reshat Agaj në shënimin e titulluar ”Parafjala e përkthyesit” falenderon shpirtrat e Sommerville Story dhe William Morton Fullerton për përpjekjet dhe sakrificat që morën mbi vete për të na lënë Kujtimet e Atit të Kombit. Ata me veprën e tyre i bënë Kombit tonë një shërbim të shquar dhe për jetë duhet t’u jemi mirënjohës. Reshati i shkroi gazetës “Times” të Londrës, në shërbim të së cilës ishin të dy autorët në kohën që redaktuan Kujtimet. Ai i kërkoi redaksisë që t’i jepte informacion rreth tyre. Times iu përgjigj kërkesës së tij duke i dërguar kopjen e tre artikujve të ndryshëm të botuar në vitin 1952, nga redaksia e gazetës me rastin e vdekjes së William Fullerton, që ndërroi jetë në Paris.Në to i bëhej homazh jetës dhe veprës te Fullerton. William Morton Fullerton qe nënshtetas amerikan, i lindur me 18 shtator 1866 në Norwich të shtetit Connecticut. Ai u arsimua dhe u edukua në Philipps Academy, Andover, Massachussetts. U diplomua në vitin 1886 në Harward University. U mor me gazetari dhe hyri në redaksinë e gazetës së Bostonit, Advertiser dhe pas disa muajsh përvoje u dërgua në Paris si ndihmës i korrespondentit të famshëm të Times, De Blowitz, të cilit i zuri vendin pasi Blwitz ndërroi jetë.Më pas Fullerton u tërhoq duke u marr me gazetari të lirë dhe krijimtari. Vepra më e njohur e tij është “Problems of Power” (problem të Fuqisë). Gjatë Luftës së parë Botërore Fullerton ish një nga ndërlidhësit e shtabit amerikan me shtabet aleate të Evropës. Lejen e përkthimit nga Shtëpai Botuse Constable Publishers London, Reshat Agaj e siguroi me 9 janar 1968. Përkthyesi vlonjat pati letërkëmbim gjatë punës së vet edhe me Vandeleur Robinson, që jetonte në Londër, i cili e ndihmoi me informacione.. Në shënimet e veta Agaj shkruan:” Dua ta shënoj me mirënjohje emrin e Z. V. Robinson i cili u mundua mjaft që të nxjerrë nga “Times” shënimet e mësipërme dhe u vu në kontakt me Shtëpinë Botuese të Londrës “The Contables”, e cila mban të drejtën e botimit në çdo gjuhë”. Madje z. Robinson e njoftonte atë kohë se ndodhej në Muzeun e Londrës koleksioni i gazetës “Le Salut Dela Albanie” (Shpëtimi i Shqipërisë), që Ismail Qemali botoi për disa kohë pasi u nda nga Albania e Faik Konicës.
Kush ishte përkthyesi në shqip i “Kujtimeve” të I. Qemalit?/Reshat Agaj ishte lindur në mars 1914 në Ramicë të Vlorës.Pasi mbaroi mësimet fillore në fshatin e lindjes, studio në Shkollën Tregtare të Vlorës. Ishte bashknxënës me Petro Markon, dy nxënësit më të mirë klasës. Në vjeshtën e vitit 1932 la Vlorën dhe shkoi në Bari të Italisë, ku studio për katër vjet në Institutin e Kontabilitetit. U diplomua më 1936. Për ta përballuar nga ana financiare shkollimin, e ndihmoi Lilly Vlora, e shoqja e Mahmut Vlorës, djalit të Ismail Qemalit. Ajo ishte me origjinë nga Nica e Francës, por pas vdeksjes të të shoqit, u vendos në Bari bashkë me fëmijët. Djali i saj Ismaili (Aleksandro) studionte në të njëjtin Institut me Reshatin. Në vitin 1936 sapo kthehet nga Bari u emrua nëpunës tatimesh në Korçë. S’shkoi shumë kohë dhe e morën ushtar. Për 9 muaj kreu detyrimin ushtarak në shkollën ushtarake që ndodhej tek kazermat e Ali Rizajt. Aty u njoh me Mehmet Shehun, që ashtu si ai stërvitej si oficer rezervë. Më pas filloi punë në Bankën e Shtetit. Jeta gjatë pushtimit fashist dhe nazist qe plot peripeci.Ai u rreshtua në radhët e Ballit Kombëtar. Ikja e gjermanëve, e gjeti në mëdyshje; të bashkohej me kolonat e tyre apo të qëndronte në Shqipëri. Fitoi dilema e dytë sepse kishet marrë një Letër nga Hysni Kapo se nuk do të kishte pasoja. Qëndroi. Menjëherë e nsën në radhët e Brigadës 23 partizane dhe u end në të ftohtit e dimrit të egër nëpër Shalë, Shosh, Pukë, më pas zbritën në Shkodër për t’u ngjitur sërish në Dukagjin. I sulmuar nga të ftohtit dhe morrat e ndjeu vet fatkeq. Kur brigada ishte hedhur nga Shala në Pukë, Rashati e kishte ndjerë veten me fat se kishte takuar me Kadri Hazbiun, nipin, i cili e kishte qesëndisur: “- E more Reshat, a e fitove luftën, a? I katandisur si mos më keq, me këmbë të ënjtura nga i ftohti, plot lyrë e morra, mori guxim e ia ktheu: - Në qoftë se kam bërë faje kundër jush, më merrni e më futni në burg e më dënoni sa të jetë ligji, jo po lëromëni, të lutem shumë, se kështu më duket se jam i dënuar me vdekje e se kjo jetë nuk durohet.
Kadriu kur e pa në atë gjendje, i premtoi: - Sa të mbërrij në Tiranë, do t’i them Hysniut të të transferojë në Tiranë. Kadri Hazbiu ishte kushëriri i largët i Reshatit. Nëna e tij ishte mbesë tek Imerajt, nga fisi i Imer Agajt dhe Resul Imerit, që ishin gjyshërit e Agajve. Kadriu ishte ai djalë, që hallë Xhevua, siç e thërriste Reshati të ëmën e Kadriut, ia kishte lënë këtij në kujdes në kohën e italianëve, kur ishte student në Shkollën Tregtare të Vlorës dhe tani kishte rastin t’ia shpërblente. Kadri Hazbiu do të përpiqej që ta sakrifikonte Reshatin për intersat e veta dhe të partisë që përfaqësonte në vitet e më vonshme. Kadriu, nipi dhe Shefqet Musaraj, daja, e rikthyen Reshatin në Tiranë. Ai duke qenë se ishte një nga dy stenografët që kishte aso kohe Shqipëria, nisi punë si stenograf në Gazetën “Bashkimi’. Punoi me kënaqësi nën urdhërat e shkrimtarit Petro Marko, me të cilin kishin studiuar bashkë në Shkollën Tregtare të Vlorës, ndërsa atë kohë ai ishte Kryeredaktor i Gazetës. Nuk kaloi shumë kohë dhe Reshatit i erdhi radha e arrestimit. Tortura dhe akuza të kota e më pas burg i vështirë. Pas qelisë dhe gjygjit përfundon në kënetën e Maliqit ku pa vdekjen me sy. Kthehet nga burgu dhe me ndihmën e miqëve nsi sërish punën si stenograf; këtë herë në radhët e gazetës “Zëri i popullit”. Nuk kaloi shumë kohë dhe “Nipi”, Kadri hazbiu i përgatit kurthin:Vëllai i Reshatit, Pertefi është arrestuar si armik që kërkonte të përmbyste pushtetin dhe gjyqi i ka dhënë dënim me vdekje. Pas torturave çnjerëzore dhe pas vendimit të Gjyqit, Kadri Hazbiu realizon takimin e Reshatit me vëllanë e katandisur kockë e lëkurë, ku merr pjesë edhe ai vetë, dhe i dikton alterntivën:Ose na shërbe, ose vëllain e prêt plumbi. Një pjesë e të gjykuarëve në të njëjtin grup me vëllanë ishin vrarë. Reshatit i dhimbet vëllai i katandisur kufomë dhe pranon që të arratiset në Greqi për t’u shërbyer interesave të shtetit komunist. Mirëpo sapo shkon në Greqi, ai kërkon takim me zyrën amerikane dhe u tregon se përse e kanë nsiur nga Shqipëria, ndërkohë që i mbanin peng vëllanë. Amerikanët interesohen dhe pas disa kohësh e kalojnë në Itali dhe nga Italia në Kanada. Punoi në zyrat e Postës së Torontos. Më pas nsi veprimtarinë duke bashkëpunuar me Lëvizjen e Legalitetit, madje përgatiti dhe disa numra të Gazetës “Atdheu”.. I zhgënjyer nga emigracioni politik shkoi në Kenosha të Wisconsit tek një miku i tij, shqiptar nga Maqedonia me të cilin kishin qenë bashkë në kamp në Greqi, derisa ndërroi jetë. Reshat Agaj nuk bashkëpunoi me Sigurimin Shqiptar, edhe pse qe një ndër viktimat e tij. Ndoshta kjo ishte edhe arsyeja përse vëllain ia pushkatuan. Ai la pas një emër të mirë dhe ishte veprimtar i diasporës shqiptare dhe shkroi e përktheu derisa vdiq. Firmën e tij e gjejmë në gazetat “Atdheu”, “Dielli” dhe “Flamuri”. La pas një Ditar që e pat shkruar në momentet e fundit të jetës, ku sqaron të gjitha peripecitë e jetës së vet.







...

Komente

Z. Dalip, Sponsorizuesi me inijalet; T.K., mendoj qe eshte Tahir Kolgjini. Z. Kolgjini ka qene nje nga miqt e ngushte te Ago dhe Reshat Agajt . Te lumte per shkrimin, mjafte me interes per te interesuarit.
Postuar nga Bujar Luma ne daten 09-01-2010
--------------------------------


------------------------------------------------