Roli i Pjeter Bogdanit ne historine shqiptare

[Dar_di]

Kryengritjet antiosmane në Shqipëri gjatë gjysmës së dytë të shek. XVII


Hyrje

Gjysma e dytë e shekullit XVII i gjeti shqiptarët sërish përballë një vale të re kryengritjesh kundër sundimit osman.
Shkaqet kryesore të kryengritjeve ishin me karakter ekonomik e social. Shfrytëzimi e grabitjet e feudalëve e të nëpunësve osman, ulja e rendimentit, përpjekjet e fshatarëve për të shtënë në dorë tokat e hapura prej tyre, për të rritur të ardhurat, pastaj ankesat e vazhdueshme kundër dhunës, detyrimeve shtetërore, angarisë së paligjshme, grabitjes e shkeljes së legjislacionit osman.
Ndër vatrat kryesore të kryengritjes ishin sanxhakët e Shkodrës, Ohrit, Vlorës, Elbasanit, Delvinës, Prizrenit e të Dukagjinit.
Lufta austro-osmane e viteve 1683-1689 drejtpërdrejtë përfshiu edhe tokat shqiptare, sidomos rajonin e Kosovës, me ç`rast një pjesë e konsiderueshme e shqiptarëve do të bashkoheshin përkrah austriakëve në luftë kundër osmanëve.
Si pasojë, kjo luftë zgjon një interes të posaçëm edhe për të ashtuquajturën “Shpërngulje e madhe e serbëve nga Kosova dhe e popullimit të saj nga shqiptarët”, e cila është objekt trajtimi në këtë punim, por edhe qëllim i hulumtimit.
Janë shfrytëzuar burime adekuate të cilat në mënyrë të drejtpërdrejtë ose tërthorazi spikatnin për çështjen e ngritur në trajtim.
Konsiderojmë se ndër arsyet kryesore që pamundësuan rezultate pozitive të këtyre lëvizjeve kryengritëse në gjysmën e dytë të shekullit XVII, kishin të bënin me zhvillimin sporadik të tyre dhe në mosshkrirjen e forcës luftarake në një kryengritje të vetme e të përgjithshme.


Kryengritjet antiosmane në gjysmën e dytë të shek. XVII

Në gjysmën e dytë të shek. XVII Perandoria Osmane po hynte në një fazë të re kryengritjesh si pasojë e rëndimit të popullsisë nga një sistem shfrytëzues e të stërngarkuar me taska. Kjo valë e pakënaqësisë dhe rezistencës së armatosur, drejtpërdrejtë preku edhe tokat shqiptare dhe nxiti popullsinë vendëse të shfaqin gatishmërinë e tyre për t`u liruar nga një formë e tillë sunduese dhe shtypëse.
Shfrytëzimi ekonomik, grabitjet e feudalëve osmanë, kostoja e lartë e taksave, ulja e rendimentit të prodhimit etj., bënë që fshatarësia të fillonte rrugën për t`u ankuar nga nëpunësit shtetëror administrativ e deri tek sulltani, por ato jo vetëm që nuk u morën parasysh, por as nuk sollën ndonjë ndryshim. Duke u ndier të injoruar, fshatarët filluan qëndresën e tyre duke kundërshtuar shlyerjen e detyrimeve. Mirëpo, ata nuk mund të shpëtonin nga detyrimet ndaj borxheve që kishin ndaj shtetit, por për të evituar ato, filluan të ndërronin vendbanimet duke u vendosur në krahina të tjera, si e vetmja mënyrë që të liroheshin nga taksat. Ata strehoheshin nëpër vakëfe, manastire e në qytete të mëdha të perandorisë, si në Stamboll, Edrene e Bursa .
Shteti osman pengonte këto arratisje, sepse nga to dëmtoheshin si feudalët, po ashtu edhe vetë shteti. Mirëpo, arratisjet nuk e përmirësuan gjendjen e fshatarëve dhe ata u detyruan që mënyrën e pakënaqësisë së tyre ta shprehnin duke organizuar çeta të armatosura nëpër pyje e male (lëvizje kaçake). Kjo lëvizje kaçake nuk pati ndonjë shtrirje aq të gjerë, sepse u organizua në rajone fshati, nahije apo kazaje. Kishte raste kur këto çeta të armatosura sulmonin edhe spahinjt, shtëpitë e tyre dhe merrnin pasurinë, madje edhe familjet e tyre ishin pjesë e aksionit të sulmeve. Rasti më konkret ishte kur kaçakët e fshatit Pobrat (Berat) në vitet 1681-1682, sulmuan dhomat dhe haremet e Ahmet Agait e të Ali Efendiut, duke rrëmbyer plaçkat e sendet ushqimore .
Siç duket, kjo formë e organizimit të armatosur, përpos që pengoi vjeljen e detyrimeve dhe mbrojtjen e fshatarëve, nuk solli ndonjë rezultat të dobishëm që të përputhej me kërkesat e tyre, madje as nuk përmirësoi gjendjen e fshatarëve. Kështu, lindi nevoja e një organizimi më të plotë që do të sillte sukseset e fshatarëve dhe lehtësimin e barrës që ata kishin. Prandaj, masat kryengritëse ishin të paevitueshme dhe qeveria osmane duhej t`i përballonte ato.
Pas një rënie të përkohshme lëvizja kryengritëse pati një rigjallërim në 30 vjetët e fundit të shek. XVII. Në periudhën mes viteve 1669-1679 fshatarësia e sanxhakëve të Shkodrës, Ohrit, Vlorës, Elbasanit, Delvinës, Prizrenit dhe Dukagjinit kishte kundërshtuar me armë shlyerjen e detyrimeve shtetërore . Në kohën kur shpërthyen luftërat austro-osmane (1683) ishin krijuar kushte të favorshme për kryengritësit shqiptarë, sepse një pjesë e ushtrisë osmane u largua nga tokat shqiptare. Këtë lehtësim e shfrytëzuan kryengritësit në krahinën e Vlorës e Shkodrës, me ç`rast ishin shquar sidomos malësorët nga Kuçi kur në vitin 1687 ata thyen forcat e Sulejman Pashës, qeveritarit të Shkodrës. Edhe pse Sulajeman Pasha kishte një ushtri prej 7 000 ushtarësh dhe pati ndihmë nga qeveritarët e Dukagjinit, Elbasanit, Ohrit e Prizrenit dhe ata të Bosnjës, prapëseprapë kuçjotët, kelmendasit e piperasit çliruan kalanë e Medunit para se këto forca të bashkoheshin. Madje, taktika e kryengritësve ishte që ta lënin Sulejman Pashën që të futej në thellësi të vendit dhe pastaj ta goditnin me ashpërsi, gjë që u dëshmua të ketë rezultate pozitive duke thyer forcat osmane të cilat lanë të vrarë 1 500 veta dhe mjaft materiale lufte .
Pas kësaj fitoreje, në muajin maj 1688 shqiptarët e malazezët u mblodhën në një kuvend të përbashkët në Gradec, ku lidhën besën për ta vazhduar luftën dhe vendosën të sulmonin e të çlironin kështjellën e Podgoricës, duke bashkërenduar veprimet e tyre me ato të flotës venedikase që do të sulmonte qytetet e Ulqinit dhe të Tivarit. Mirëpo në muajin qershor malësorëve shqiptarë iu desh të përballonin sulmin e 10 000 ushtarëve të Sulejman Pashës, që u përpoq të nënshtronte Kuçin, Grudën e Kelmendin dhe të shtinte përsëri në dorë kështjellën e Medunit. Ushtria e tij ndeshi në kundërsulmin e kryengritësve shqiptarë, u thye dhe u detyrua të tërhiqej në Podgoricë. Edhe forcat e Sulejman Pashës që u drejtuan për në Mal të Zi, u thyen në fshatin Osriniq . Kjo pati rezultate pozitive për pjesën veriore të Shqipërisë, duke bërë që malësorët të tregonin fuqinë e tyre për të mos pranuar kushtet dhe obligimet që vinin nga administrata shtetërore osmane.


Kryengritja antiosmane në Kosovë 1689-1690

Periudha në fjalë, sidomos lëvizja kryengritëse që po fillonte në Kosovë, si pjesë e luftës austro-osmane të viteve 1683-1689, ka zgjuar një interes të posaçëm studimi për historiografinë shqiptare dhe atë serbe, e cila përcillet kryesisht me elemente kontradiktash ndaj burimeve, sidomos kur vihet në shqyrtim e ashtuquajtura “Shpërngulje e madhe”. Siç do të kuptojmë, në kohën kur ushtria austriake depërtoi në Kosovë, popullsia e saj iu bashkua pushtuesit të ri dhe shprehën besnikërinë ndaj tij. Të dhënat historike në fokus të kryengritjes antiosmane në Kosovë, kanë arqipeshkvin e Shkupit Pjetër Bogdani dhe patriarkun e Pejës Arsenije III Cërnojeviq.
Siç theksuam edhe më sipër, në kohë të luftës, në Perandorinë Osmane ishin vënë taksa dhe ishte shtuar çmimi i bukës. Historishkruesi i Kosovës, Noel Malcolm, duke vënë në pah këtë gjendje i referohet një letre të shkruar nga Pjetër Bogdani (Pjetër Bogdani rreth 1625-1689. Personaliteti më i shquar i letërsisë shqiptare të vjetër. Lindi në Gur të Hasit (Kukës). Kreu studimet e larta teologjike e filologjike në Romë dhe mori titullin doktor. Shërbeu së pari si famullitar në Pult e Prizren. Më 1656 u emërua ipeshkëv në Shkodër, ndërsa më 1677 kryeipeshkëv i Ipeshkvisë Shkup-Prizren. Atdhetar, shkrimtar, mendimtar e lëvruesi më i çmuar i gjuhës shqipe përpara Rilindjes Kombëtare. Është i pari letrar shqiptar që përdor toponimin Kosovë e jo Kosovo. Njihet me veprën e tij “Çeta e profetëve”.) në maj të vitit 1688, e cila përshkruan anarkinë e Jegen Pashës në viset e Kosovës dhe të Ballkanit. Aty thuhet se kishat ishin mbyllur, priftërinjtë po shpërndaheshin dhe populli po merrte arratinë . Në veprën “Historia e përgjithshme” të historianit Skënder Rizaj njoftohemi se territori ku bënte zullume Jegen Pasha, qe mjaft i gjerë ku shtrihej nga Beogradi deri në Ohër dhe prej Pejës deri në Sofje, dhe kjo sigurisht që ka prekur edhe popullsinë në Kosovë . Aty ndër të tjerash thuhet se ai plaçkiti thesarin e Patrikanës së Pejës, i cili fshihej në manastirin e Graçanicës, pastaj zuri rob edhe patriarkun Arsenije III Cërnojeviq, të cilin e liroi vetëm atëherë kur ai pagoi 10 000 lira .
Perandoria Habsburge kishte nevojë për përkrahjen e popujve të Ballkanit dhe u bëntë thirrje që të bashkoheshin me ushtrinë e saj, ftesë kjo që u pranua si nga serbët, bullgarët, grekët e shqiptarët. Prijës i forcave ushtarake austriake ishte Eneo Pikolomin, i cili me një pjesë të ushtrisë u nis për në Kosovë me ç`rast ishte pritur nga shqiptarët .
Duke parë që popullsia në Kosovë kishte përjetuar ato mizori të tmerrshme, me gjasë se ky sundues i ri konsiderohej si çlirimtar për ta, edhe pse më vonë për shkak të disa keqtrajtimeve që komandantët austriak bënin ndaj tyre (shqiptarëve), të cilat gjasonin me ato të së kaluarës, u vërejtën elemente ndarëse në mes të tyre.
Synimi i austriakëve ishte strategjik, sepse tentonin që duke mbajtur të pushtuar Kosovën gjerë në Adriatik, të mbanin plotësisht të izoluar territorin osman nga Bosnja. Për më tepër, Pikolomini arriti të shpartalloj Mahmutbegollin e Pejës, që i kishte dalë përpara me 10 000 ushtarë . Ushtria austriake arriti të pushtonte Prishtinën ku 5 000 shqiptarë iu betuan austriakëve për besnikëri . Ndërkaq, ata morën edhe Novobërdën e Kaçanikun . Më 25 tetor 1689 Pikolomini, nëpër Kaçanik arriti në Shkup, me ç`rast iu bashkuan edhe kryengritësit e Karposhit. Nga ana tjetër ushtria osmane u detyrua të tërhiqet në perëndim të qytetit, sepse Shkupin e kishte kapluar epidemia e murtajës, prej nga, sipas planit të komandantit të ushtrisë osmane, Mahmutbegollit të Pejës, duhej bërë rezistencë austriakëve. Të nesërmen ushtria austriake përmes një sulmi të shpejtë e detyroi ushtrinë osmane të zmbrapset. Edhe pse Shkupi tashmë ishte në duart e austriakëve, epidemia e murtajës e detyroi Pikolominin që të jepte urdhër që Shkupi të digjet (26 tetor 1689) .
Nga Shkupi i djegur gjenerali austriak vazhdoi rrugën duke kaluar nga Drenica, Klina dhe Peja për në Prizren, ku e priti me entuziazëm arqipeshkëvi i Shkupit Pjetër Bogdani (6 nëntor 1689), ku pas dy ditësh (8 nëntor 1689) i gjithë populli i rrethinës së Prizrenit hyri nën mbrojtjen e perandorit Leopold I duke iu betuar për besnikëri. Tani, Pikolomini kishte afro 22 000 vullnetarë të armatosur nga Kosova (5 000 shqiptarë e serbë nga Prishtina, 6 000 shqiptarë nga Drenica dhe Klina, 3 000 shqiptarë nga Peja, 6 000 shqiptarë nga Prizreni, 2 000 rasasë dhe vlleh nga Prizreni) myslimanë dhe të krishterë (ortodoksë dhe katolikë), të cilët udhëhiqeshin nga Pjetër Bogdani dhe Tomë Raspasari . Ajo që na bie në sy interesimi, ka të bëjë me personalitetin e Tomë Raspasarit. Nga të dhënat që disponojmë thuhet se ai ishte vikar françeskan për Shqipërinë , apo prift katolik shqiptar nga Karadaku i Shkupit , por edhe franjevas shqiptar nga Janjeva . Megjitëkëtë, ai ishte përkrah Pjetër Bogdanit në organizimin e lëvizjes proaustriake.
Siç duket, fati nuk e përcolli gjeneral Pikolominin. Ai u infektua nga epidemia e murtajës dhe më 9 nëntor 1689 vdiq. Të njëjtën gjë e pëson edhe Pjetër Bogdani, i cili u infektua nga kjo epidemi dhe u dërgua në Prishtinë për tu kuruar nga mjekët austriak, por me gjithë orvatjet e bëra ai vdiq në Prishtinë më 6 dhjetor 1689 . Sigurisht që këto dy figura kanë qenë shumë të rëndësishme për rrjedhat e kryengritjes, sepse pas këtyre ngjarjeve rrjedhat e luftës do të zhvilloheshin në disfavor të tyre. Migjithatë, shqiptarët vazhdonin kryengritjen, ku 3 000 prej tyre morën Pejën, një grup tjetër u nis për në Tetovë, por ndeshi në rezistencë të forcave osmane në Kaçanik, ndërsa forca tatare nga Krimea hynë në Prishtinë, por ishin thyer nga shqiptarët e Prishtinës . Gjeneral Pikolominin e pasoi duka Kristian Holshtajn, por nuk pati sukses sikurse ai, sidomos në çështjen e bashkëpunimit me shqiptarët. Rekrutët shqiptarë filluan të shfaqnin pakënaqësinë e tyre ndaj koprracisë dhe vrazhdësisë së oficerëve të tyre austriak. Holshtajn filloi t`u vinte taksa tepër të larta atyre dhe të pushkatonte të gjithë ata që i rezistonin, pastaj orvatej të çarmatoste disa nga ta dhe si rrjedhojë e kësaj, në fund të vitit 1689 prej 20 000 e më shumë shqiptarëve që i kishte mbledhur Pikolomini, mbetën vetëm 3 000 .
Ndryshimet e tilla shkaktuan humbje të entuziazmit tek popullsia vendëse, por edhe t`ua kthejnë shpinën austriakëve dhe të kalojnë përsëri në anën e Perandorisë Osmane, e cila me reformat e ndërmarra premtonte përmirësimin e pozitës së tyre sociale dhe ekonomike . Kjo është koha e kthesave, sepse si kryekomandant i ushtrisë osmane u emërua Veziri i Madh, shqiptari Mustafa pashë Kypryliu, ushtria e të cilit përbëhej nga forcat e hanit të Krimesë, të bejlerbeut të Rumelisë dhe të sanxhakbejlerëve të tokave shqiptare .
Pozicionet e luftës tashmë favorizonin Perandorinë Osmane. Është për t`u veçuar se akoma edhe në këtë kohë një element i konsiderueshëm shqiptarësh ishin besnikë të austriakëve dhe merrnin pjesë në ushtrinë e tyre. Pavarësisht kësaj, ushtria osmane filloi të rikthente qytetet e humbura, duke marë Prizrenin, Pejën e Prishtinën dhe më 31 janar të vitit 1690 austriakët duke pësuar disfatë katastrofale do të braktisnin Kosovën, bashkë me ta edhe Tomë Raspasari .
Edhe pse Tomë Raspasari e sugjeroi perandorin austriak Leopold I që t`u shpërndante diploma perandorake popujve të Ballkanit, t`u jepej atyre një qeverisje lokale autonome nëpërmjet vojvodëve të zgjedhur, të ushtrohej liria e fesë, të hiqeshin detyrimet e pagesat në të holla etj., propozim të cilin perandori e dëgjoi dhe shpalli thirrje të përgjithshme drejtuar popujve të Ballkanit që të bashkoheshin me ushtrinë austriake, por siç u dëshmua më vonë, me gjithë gatishmërinë që treguan shqiptarët, nuk u arrit të organizohej një kryengritje e dytë antiosmane.


“Shpërngulja e madhe”

Me të përfunduar lufta austro-osmane përkrahësit austriakë ishin në rrezik të madh. Për të shpëtuar jetën e tyre nga osmanët ata u detyruan që të shpërnguleshin në vende të sigurta. Kjo valë që përfshiu popujt e Ballkanit, u bë objekt interesimi për t`u studiuar, ngase përbën një element të rëndësishëm për historiografinë, sidomos atë shqiptare dhe serbe, e cila përcillet me të dhëna divergjente për çështjen në fjalë.
Duke ndjerë rrezikun që po afrohej, patriarku Arsenije III Cërnojeviq kishte kërkuar dokument zyrtar (pasaportë) tek komandanti austriak që të shpërngulej në Austri, të cilin sigurisht se e mori. Meqë Mahmutbegolli i Pejës ishte armik i përbetuar i patriarkut të Pejës, Arsenije III Cërnojeviq, ky i fundit nuk guxoi ta presë pashën, por u detyrua të arratiset. Duke ditur që myslimanët (shqiptarë) veçanërisht Mahmut pasha, nuk ushqenin simpati ndaj klerit ortodoks, patriarku Arsenije III me disa murgj, bashkarisht me austriakët, tërhiqen nga Jeni Pazari e Studenica për ne Beograd. Në këto rrethana, shumë kryengritës që ishin përkrahës besnikë të austriakëve u shtrënguan që të iknin nga Kosova, po ashtu edhe nga Serbia e cila, gjithashtu, ishte një arenë e luftërave austro-osmane. Austriakët u larguan si nga shtabi i tyre në Nish, por edhe nga fortesa e Beogradit. Me ta u largua edhe një numër refugjatësh serbë, ku në fund të vitit 1690 me mijëra prej tyre gjendeshin në Hungari së bashku me patriarkun Arsenije III Cërnojeviq. Duke shfrytëzuar këto shpërngulje për tendenca politike ndaj Kosovës, historiografia serbe ngriti tezën për eksodin e serbëve nga Kosova dhe popullimin e saj nga shqiptarët. Sipas tyre, Arsenijes iu bashkuan 400 000-500 000 vetash e më shumë.
Historiografia shqiptare i mohon ekzagjerimet e tilla të historiografisë serbe, duke nxjerrë një shifër mbi 10 000 të shpërngulurish, shumica prej të cilëve ishin shqiptarë . Noel Malcolm, duke u mbështetur në dokumente austriake, zbulon një shifër prej 30 000 deri në 40 000 të shpërngulurish dhe atë, shumica nga rajoni i Nishit, Luginës së Moravës dhe nga rajoni i Beogradit gjë që përputhet me atë që jep historiografia shqiptare, sepse pjesën më të madhe e gjen në pjesën lindore, do të thotë të rajonit të banuar me serbë. Historiani Skender Rizaj, duke gjykuar sipas një gazete vieneze, pohon se numri i të dyndurve nga i gjithë Ballkani arrinte nga 20 000-30 000 frymë, të cilët nga përkatësia etnike ishin: serbë, shqiptarë, maqedonas, bullgarë, grekë, vlleh, jevgj, etj . Megjithëkëtë, kjo çështje është aq me interes për t`u studiuar dhe mbi bazë të burimeve autentike, të nxirret një shifër e saktë, e cila do të shërbente si dëshmi e dorës së parë për historiografin.
Edhe pse forcat austriake u larguan nga tokat shqiptare, kryengritja vazhdoi në të katër sanxhakët e Dukagjinit, Ohrit, Manastirit dhe Shkupit. Në verën e vitit 1690 ajo u shtri edhe në Shqipërinë e Jugut. Një repart venedikas i ndihmuar nga kryengritësit himarjotë, mori kështjellat e Vlorës e të Kaninës, ku u vendosën forca venedikase. Pas një mobilizimi të përgjithshëm, në fillim të vitit 1691 kështjellat kaluan përsëri në duart e osmanëve. Në këto rrethana edhe kjo kryengritje u shtyp.
Duhet përmendur se lufta austro-osmane e viteve 1683-1690 do të përfundonte me nënshkrimin e Traktatit të Karlovicit (Vojvodinë, mbi Danub), i nënshkruar më 26 janar 1699 ndërmjet Perandorisë Osmane në njërën anë dhe të Austrisë, Venedikut e Polonisë në anën tjetër, ku shënoi një tërheqje të vazhdueshme të osmanëve në Evropë.


Përfundime

Lëvizjet kryengritëse shqiptare të gjysmës së dytë të shekullit XVII nuk sollën asgjë përpos dëmeve e shkatërrimeve për ta, ndërsa patën një jehonë të rëndësishme kryesisht jashtë vendit.
Gatishmëria e shqiptarëve për të rrokur armët në dorë dhe të çliroheshin nga pesha e rëndë e sistemit osman, por edhe për ta larguar sundimin e tij nga tokat shqiptare, ngjalli një interes edhe te shtetet e tjera evropiane. Këto kryengritje sporadike, sidomos ajo e zhvilluar në Kosovë u përdor në interes të planeve të Perandorisë Habsburge, e cila u premtoi kryengritësve shqiptarë ndihma, që të intensifikonin luftën, por që në fund i la të vetëm përballë ekspeditave ndëshkimore osmane.
Në këto rrethana shqiptarët nuk realizuan një detyrë të rëndësishme dhe nuk u ndihmuan nga fuqitë evropiane që të çliroheshin nga sundimi osman. Shqiptarët sërish luftuan kundër njëri tjetrit (disa përkrah osmanëve dhe të tjerët përkrah fuqive evropiane) dhe kryengritjet e armatosura dështuan, sepse nuk u zhvilluan njëkohësisht, pa ndonjë organizim të mirëfilltë dhe nuk arritën të unifikonin forcat e tyre në një kryengritje të vetme. Me gjithë këto përpjekeje, shqiptarët vazhduan të mbesin nën sundimin e Perandorisë Osmane.


Burimet dhe literatura:

Burimet:
Dokumente të shekujve XVI-XVII për historinë e Shqipërisë, IV (1675-1699). (1990). Përgatitur nga Injac Zamputi dhe Selami Pulaha. Tiranë.

Literatura:
Akademia e Shkencave e Shqipërisë (Instituti i Historisë). (2002). HISTORIA E POPULLIT SHQIPTAR -I- Pjesa e tretë. Toena, Tiranë.

Malcolm, Noel. (2001). KOSOVA –Një histori e shkurtër– Përktheu Dr. Abdullah Karjagdiu. Botimi i dytë. KOHA, Prishtinë.

Instituti i Kosovës në Prishtinë, Fakulteti Filozofik. (1985). Rizaj, Dr. Skender. HISTORIA E PËRGJITHSHME – KOHA E RE (1453-1789) – ENTI I TEKSTEVE DHE I MJETEVE MËSIMORE I KRAHINËS SOCIALISTE AUTONOME TË KOSOVËS, Prishtinë.

Thëngjilli, Prof. Dr. Petrika. (2004). Historia e popullit shqiptar (395-1875). Ribotim i dytë. Toena, Tiranë.

Abdyli, Prof. Dr. Ramiz & Prof. Abdurrahman Zulfiu. (2009) FJALOR HISTORIK (Ngjarje, personalitete dhe shprehje). Shkup-Preshevë.

Nathanaili, Dr. Petrit. (2009). Marrëdhëniet ndërkombëtare nga origjina deri më sot. Vëllimi i parë. FILARA, Tiranë.

Schevill, Ferdinand. (2002). BALLKANI –Historia dhe qytetërimi– Përkthyer nga Mitro Çela dhe Enian Çela. EUGEN, Tiranë.


Dar_di

[Konstantin]

Keto jan fjalet qe dikush ne nje gazet te mirenjohur te shqiptaret e Maqedonis, e ka cilesuar Pjeter Bogdanin gjoja nga te dhenat historike te Pjeter Bogdanit nga Noel Malkolm. Busti i Pjeter Bogdanit pritet te ngrihet se shpejti ne Shkup me kete rast kan nisur edhe polemikat. Studiuesit ose historianet me profesion a kan fakte per kete?dhe e ka fakte tjera se ai nuk e ka pasur per turp te quhet si shqiptar dhe se ka punuar per ceshtjen kombetare??!

http://lajmpress.com/opinion/9751.html

[bindi]

Pse ,di dikush te na faktoj se çka e bene kete Pjeter Bogdanin shqiptare ,apo figurat kombtare duhet gjithmone te na i lançoj eksponentet e Vatikanit...,nese ky fare Bogdani te kete urdhruar qofte edhe nje vrasje te nje shqiptari ,nuk meriton te futet ne histori shqiptare si nje figure e respektuar!Duhet thene nje here e mire stop eksponenteve te klerit pa marre parasysh cilis bande fetare i takojne!Nese ne shqiptaret e pranojme faktin qe historia jone te shkuhet nga servilet eksponente te ciles do fe ,atehere
eshte e qarte,qe shqiptaret nuk do arrijne kurr te shkruajne historin e tyre ashtu si ç,eshte, por ate do ta shkruajne "ata" siç duan vete te ndikuar nga preferencat e tyre dhe abitrariteti fetare i qenrave te tyre,dhe keshtu ne kontinuitet do vazhonin tu shesin shqiptarve gnjeshtrat e tyre per kosum duke na manipuluar dhe perçare ne vazhdimsi....

[dritana]

Pse kundër Pjetër Bogdanit?!
Autor: Avni Avdiu
E marte 21 Qershor 2011 14:58 PM




Pjetër Bogdani nuk është figurë që i bën nder kulturës sonë. Vepra e tij kryekëput fetare nuk ka kurrfarë rëndësie për letërsinë shqipe, sepse thjesht është blasfemi.

Pjetër Bogdani është ai i cili në mënyrën më të paskrupullt e ka ofenduar, Islamin, Kuranin, pejgamberin Muhamed dhe të gjithë muslimanët. Në veprën e tij ‘Çeta e profetëve’ ai Kuranin e quan ‘...rrenë të trilluar, Muhamedin gënjeshtar, pagan, hipokrit ëndërrimtar, i dhënë pas kurvërisë dhe Islamin e quan frymëzim të dreqit (Bogdani, Pjetër, “Çeta e profetëve”, shkalla III, ligjërata XX, paragrafi 5, f.469; shkalla I, ligjërata V, paragrafi 18, f.231, paragrafi 11, f.227; shkalla II, ligjërata I, paragrafi 4, f.269). Këto janë argumente dhe desha t’i sqaroj qysh në fillim për t’u kuptuar fakti se pse jam kundër tij.

Pasi të mësohen të dhënat, atyre që tashmë i dinë, duhet t’u bëhet e qartë se për ta nuk ka më gabime të vogla, sepse kur gabojnë pasi ta kuptojnë, atëherë atë e bëjnë me vetëdije se do të kenë përgjegjësi për atë që bëjnë. Është obligim i Bashkësisë Islame në Maqedoni, i myftinive, i Forumit Rinor Islam dhe i çdo besimtari që të organizojnë peticione (nëpër xhami) dhe protesta paqësore për kundërshtimin e vënies së bustit të Pjetër Bogdanit dhe shfuqizimin e vendimit naiv të PDSH-së për pagëzimin e Institutit të Trashëgimisë Kulturore e Shpirtërore Shqiptare me emrin e tij. E quaj naiv sepse shqiptarët nuk i lidh asgjë shpirtërisht ky emër dhe vaj medet nëse kultura jonë lidhet me sharjet e tij. Prandaj është momenti që shqiptarët muslimanë në Maqedoni të tregojnë e dëshmojnë se janë gjallë dhe se nuk kanë vdekur (moralisht).

Heshtja është pranim dhe pranimi është hipokrizi fetare. Ua rikujtoj të gjithëve se sa ashpër reaguan besimtarët anekënd botës kundër karikaturistit danez i cili e përqeshi pejgamberin Muhamed. Nëse ama bash kurgjë s’reagohet, medet për ne sa poshtë biejmë! Me P.Bogdanin bëhet sakrilegj i papresedan për të cilin brezat e ardhshëm këtë do ta konsiderojnë siç thoshte E.Roterdami ‘lavdërim të marrëzisë’, kurse prej Zoti do të meritojmë ndonjë Cunami a Fukoshimë të llahtarshme. Edhe çdo krishter i ndershëm duhet të distancohet nga Pjetër Bogdani, sepse nuk është as në natyrën biblike sharja e egër ndaj palës me bindje tjetër. Ishte parim universal i Jezusit: “Mos ia bëjë dikujt, atë që s’dëshiron të ta bëjë dikush ty!”. Nuk ishte as liberale e as demokratike intoleranca fetare, në të cilën ka bër thirrje Pjetër Bogdani.

Shqiptarët mburren që janë popull i rrallë me një harmoni ndërfetare shembullore. Kjo i bën nder kombit dhe atdheut. Shqiptari musliman shkon për krishtlindje në kishë me vëllanë katolik për t’u solidarizuar dhe anasjelltas shqiptari i krishter shkon për bajram në xhami me vëllanë musliman për t’u solidarizuar. Kjo është mrekullia vetë dhe këtë duhet ta kultivojmë gjithmonë. Anton Çeta ishte ajo figurë emblematike e pajtimit dhe bashkimit që do të fliste shumë për kohën nëpër të cilën po kalojmë. Ai i bashkoi hoxhën dhe priftin në një mision historik kombëtar.

Shqiptarët kanë shumë figura historike për të nderuar dhe nuk i kuptojë pse e dëshirojnë një figurë aq problematike siç është Pjetër Bogdani. Antropologu anglez Ashley Montagu (1905-1999) ka thënë se ‘qeniet njerëzore janë krijesat e vetme që janë në gjendje të sillen paarsyeshëm në emër të arsyes’. Filozofi Hegel në Fenomenologjinë e tij thoshte se ne duhet ta vështrojmë botën në mënyrë racionale, sepse vetëm atëherë edhe bota na vështron në mënyrë të tillë.

Parimi islam është të mos thuhet as e keqja më e vogël për të vdekurin, kushdo qoftë ai dhe ne nuk po themi asgjë për Pjetër Bogdanin, përpos se nuk është i denjë të madhërohet në mesin e një popullate ku 100% janë muslimanë, sepse e ka përbaltur dhe e ka përdhosur dinjitetin e tyre.

Është obligim njerëzor, fetar e atdhetar, që pasi ta kuptojmë gabimin të zmbrapsemi, përkundrazi është djallëzore që edhe pasi të kuptohet gabimi, të insistojmë në të dhe për inat të shkojmë deri në fund.

[Uriel]

Paralelizohet Pjetër Bogdani i shek XVII me karikaturistin danez të shek XXI sikur të jenë bashkëkohës në periudhë historike, koncepte dhe filozofi. Këto analiza dashakeqe, ose e kanë nismën tek injoranca e analizuesit që nuk është i aftë të konceptojë ndryshimin që shkakton hapësira kohore prej katër shekujsh, ose shërbejnë për të indoktrinuar më tej fondamentalistët fetarë duke gjetur hapësirë veprimi tek këndvështrimi i tyre i ngushtë.

[fisniku-student]

Te behemi realist nese vertet i paska folur ato gjera pjeter bogdani, ateher edhe nga une e ka nje selam, sepse ne kete menyre na paska qen ne rangun e mesia4ever sepse po at mentalitet paska pasur.

[Genti..]

Te behemi realist nese vertet i paska folur ato gjera pjeter bogdani, ateher edhe nga une e ka nje selam, sepse ne kete menyre na paska qen ne rangun e mesia4ever sepse po at mentalitet paska pasur.

E ke librin fisniko , e gjen neper net shpejt bile ... nese ka cek Bogdani Serbin nuk e ka pas qellimin te populli Serb as te toka Serbe por te FEJA SERBE , ortodokset jane quajtur SERB ne ate kohe pamarparasysh a ka qene shqiptar a jo ..
Dhe sa Musliman kishte ne kohen e Bogdanit tek ne Shqiptaret ?
Fare pak ne ate kohe .

[fisniku-student]

E ke librin fisniko , e gjen neper net shpejt bile ... nese ka cek Bogadni Serbin nuk e ka pas qellimin te populli Serb as te toka Serbe por te FEJA SERBE , ortodokset jane quajtur SERB ne ate kohe pamarparasysh a ka qene shqiptar a jo ..
Dhe sa Musliman kishte ne kohen e Bogdanit tek ne Shqiptaret ?
Fare pak ne ate kohe .

Mendova edhe per keto qe i ka thene :Në veprën e tij ‘Çeta e profetëve’ ai Kuranin e quan ‘...rrenë të trilluar, Muhamedin gënjeshtar, pagan, hipokrit ëndërrimtar, i dhënë pas kurvërisë dhe Islamin e quan frymëzim të dreqit...

Ky me kete rast edhe n'koft kan Adami i shqiptareve e paska felliq veten dhe nuk po meritojka kurfar rrespekti.

[dritana]

Une mendoj dhe jam i sigurte , se cdo gje qe eshte fallsifikuar me pare se gjoja na qenkan patriote dhe atdhetare do dalin per mejdani keshtu sic dalin dita dites.
Me kujtohet ne shkollen fillore dhe te mesme kur mesonim per keta figura se gjoja patriotike dhe shqiptare e ne realitet keto na qenkan armiqte me te medhenj te kombit tone shqiptare.
Shqiptaret ne Maqedoni me se paku kane nevoje per buste e sidomos te tipit te tille si Bogdani i cili as edhe emrin se ka shqiptare e lere me qe ka qene prift.Eshte per tu pershendetur se dita dites njerezit kane filluar te kuptojne realitetin e historise tone kombetare ,ku ne menyra te ndryshme na jane imponuar figura te tille.

[Traboini]

Nuk besoj qe do t'ishte par me sy te mir, nese Adem Jashari do kishte pasur pretendime te ngjashme me te bogdani, por kunder pjeses tjeter te popullesis.

Shumica, as qe e njohin. Dhe jam i sigurt qe 99.9% nga ne, as qe e kem lexuar Pjeter Bogdanin. E si mund ta quajm njeri te kombit, nje person t'cilin as nuk e njohim ?

Prap ju nxjerrni emrin e Adem Jasharit si xhoker, sa here qe permenden emra kollosesh shqiptare te besimit te krishtere.

Djalo!! Pjeter Bogdani ishte doktor i shkencave filozofike para me se 300 vjetesh. Familja e tij tue perfshi edhe Andrea Bogdanin kishin peshe madhore per nga diuria dhe influenca (Lexo Noel Malcolm "Kosovo - A Short History"). Kryevepra e tij "Ceta e Profeteve" eshte proza e pare serioze e shkruar ne Gjuhen Shqipe, dhe per kete e quhet "babai i przes shqipe".....

Adem jashari eshte nje kategori tjeter, dhe keto nuk krahasohen.....

Sikur te merreshin hoxhallaret me proze dhe poezi si kleriket e krishtere atehere edhe atyre do ju ngrisim permendore. Por kjo nuk ndodhi, as moti e as tash....Ndoshta nje dite ja ngrisim nje permendore Naim Taliban Krasniqit....