Kina, heshtja e vendit te tri boteve.

[Enri]

Nga Perparim Gjeka*

Sikur Mao Ce Dun-i të kthehej për një çast nga bota e përtejme për të vëzhguar botën sot e të shihte Kinën të mos vinte veton ndaj planeve amerikane të luftës në Irak e, madje, të vinte pas Francës, Gjermanisë e Rusisë për nga shkalla e kundërshtimit, zemra do t’i kishte ndalur po atë çast për të zgjedhur përsëri botën e përtejme. E kështu, lideri që luftoi të anëtarësojë vendin më të populluar në botë në Kombet e Bashkuara edhe më qëllim, sipas tij, “mbrojtjen e interesave të botës së tretë”, nuk do të kishte pasur kohë të kuptonte pse-në. E mbase nuk do të mundej, sepse teoria e tri botëve do ta kishte ngatërruar keq. Tashmë të tri botët, në të cilat i ndau shtetet për nga shkalla e zhvillimit ekonomik dhe synimeve politike, janë realitet në të njëjtin shtet, në vetë Kinën. Dhe janë pikërisht tri botët e Kinës me realitetet e tyre problematike që shpjegojnë në një masë të madhe vendimet e saj politike.
Kina - botë e tretë
Ky vend ka sot popullatën më të madhe në botë nën nivelin e varfërisë (po aq sa popullsia e Japonisë) dhe qindra miliona të tjerë të varfër nëpër zona të tëra të prapambetura apo rurale. Komunizmi që i mbante të nënshtruar këto masa të varfëra po shuhet edhe në propagandë, ndërkohë që në realitet është shuar që prej çerek shekulli, bashkë me shuarjen e kandilit të kryetarit Mao. Fshati nuk ka nevojë për aq shumë krahë pune, kurse në qytete ndërmarrjet shtetërore po shuhen e papunësia bën kërdinë. Investimet në këto zona të thella mungojnë. Ëndrra e këtyre të pafatëve është ta shohin gjithë Kinën si Kina Lindore, ku shumë qytete nuk kanë ndryshim nga “gjithë Evropa”. Qytetet si Shangai e Pekini janë të mbipopulluar me “refugjatë”. Ata kërkojnë mundësi të barabarta ekonomike nga qeveria e madje prioritet. Destabiliteti është në prag, nëse kjo çështje dhe të tjera të karakterit të të drejtave të njeriut nuk zgjidhen. Vitet më të errëta, ato të kaosit të “Revolucionit Kulturor” janë ende të freskëta në kujtesë. Stabiliteti në vend, pra, është edhe parimi numër një i qeverisë kineze. Vendimet ekstreme në lidhje me çështje të caktuara (përfshirë ato ndërkombëtare), nxitjet emocionale në popull, pavarësisht se në ç’kah shkojnë, janë precedentë jo të preferuar. Në këtë kontekst, harmonia e njohur e kulturës kineze është shfaqur disa herë së fundmi në arenën ndërkombëtare, duke iu shmangur çështjeve delikate pa atakuar apo agravuar situata, përfshirë këtu disa incidente të vetë Kinës me SHBA-të, si rasti i bombës mbi ambasadën në Beograd. Në planin e brendshëm, qeveria ka ndërmarrë fushatën e “Zhvillimit të Perëndimit”, duke investuar vetë në infrastrukturë e duke orientuar sa më shumë investime private e të huaja me anë lehtësirash fiskale në zonat e brendshme dhe perëndimore, për të balancuar sa të mundet krahinë-shtetet. Rezultatet nuk janë ato të priturat dhe një veto e mundshme në Këshillin e Sigurimit do të ndikonte direkt në fluksin e investimeve amerikane. SHBA-të zënë një nga vendet e para për investime dhe ky fluks shpesh përdoret edhe si barometër stabiliteti nga vendasit dhe të huajt.
Kina – shtet i zhvilluar kapitalist
Shumica e rripit lindor, që prej kufirit me Korenë dhe deri në Vietnam në jug, është një nga rajonet më të zhvilluara ekonomikisht sot në botë. Shangai tashmë konkurron denjësisht Hong Kongun, për nga rëndësia ekonomike dhe ritmet e rritjes atje vazhdojnë të jenë rreth 10% në vit. Ndërmarrjet private nxiten dhe japin kontribut vital në ekonomi e buxhet. Klasa e mesme – ca profesionistë e ca zyrtarë “tenderash” - po fuqizohet e numëron të paktën aq banorë sa e tërë SHBA-ja. Edhe bujqësia në lindjë është e sistemuar dhe pjellore. Ashtu si pothuaj gjithë vendet e zhvilluara, Kina ka disa vjet që importon sasi të mëdha nafte për të mbuluar kërkesat në rritje. Exportet kineze tashmë nuk janë vetëm lodrat dhe tekstilet, por edhe produktet hi-tech. Cilësia po rritet bashkë me transfertat e mëdha të teknologjisë nga Perëndimi. Firmat e fuqishme globale kanë hyrë me kohë të shfrytëzojnë krahun e lirë të punës, tregun e madh etj. Po edhe të tjerat janë nën trysninë e vazhdueshme për të marrë parasysh faktorin Kinë, nëse duan të mbijetojnë. Mallrat kineze kanë hyrë në masë jo vetëm në Bullgari e Tanzani, por edhe në Amerikë e Gjermani. Kjo dekadë mund të krahasohet me dekadën e viteve ‘60 të produkteve japoneze, në pritje të shpërthimit në dekadat vijuese. Vetë SHBA-të kanë me Kinën deficitin më të madh tregtar. Imagjinoni sikur SHBA-të t’u mbyllnin portën eksporteve kineze. Pra, vetë këto ndërpleksje interesash midis shteteve, karakteristikë e vendeve të zhvilluara bashkëkohore, bën që Kina të mos ketë mundësi të veprojë “kokë më vete”, si dikur. Në rastin e luftës në Irak, mundësia e sigurimit të naftës me çmim të lirë patjetër që miklon edhe kinezët. Pra, parimi i dytë më i rëndësishëm i qeverisë kineze është: vënia në shërbim të forcimit të ekonomisë të të gjithë aktiviteteve të tjera e, para së gjithash, ato politike e diplomatike. Në këtë kontekst, ilustrimi më i mirë do të ishte “kurbani” i vitit të fundit: lejimi i anëtarësimit të kapitalistëve të rinj në radhët e Partisë Komuniste Kineze.
Kina - superfuqi
Në fakt akoma jo. Por rrethet ekonomike e politike njohin mirë fakte e studime, tashmë publike, që pohojnë një ekzistencë të elementeve të fuqishme të këtij realiteti të ri superfuqik. Ekonomia kineze është fuqia e dytë botërore. Tashmë Prodhimi i Përgjithshëm Bruto në dollarë të ponderuar është i dyti në botë, pas SHBA-ve (megjithëse vetëm sa gjysma e tyre, konsiderueshëm më i lartë se vendi i tretë). Ka të dhëna që, nëse nuk ndodh asgjë e jashtëzakonshme, në disa dekada ekonomia kineze do të barazojë atë amerikane. Ushtria më e madhe në botë për nga numri, me rreth 2,8 milionë ushtarë të paguar, po investon në teknologji moderne. Shpenzimet ushtarake të deklaruara sa 1.6 % e PPB shkojnë deri në 5%, sipas publikimeve të CIA-s. Vullneti politik për pjesëmarrje direkte e dominim ndërkombëtar nga ana e Kinës duket praktikisht në tri drejtime. E para, me madhësinë, predikimin e socializmit e shpesh anti-amerikanizmit dhe mrekullinë e saj ekonomike, Kina është idhulli i shumë shteteve, që nga Bjellorusia deri te Kuba. Influenca kineze, në fakt, është e dukshme mbi një grup më të madh shtetesh, shumica e të cilave anojnë të jenë totalitare ose gjysmëtotalitare. E dyta, prania ekonomike në rritje e Kinës me asistencë teknike dhe financim projektesh të rëndësishme në këto vende, që nga mijërat e kilometrave hekurudhë në Libi, deri te ndihma Pakistanit për prodhimin e bombës atomike. E treta, aktivizimi fiksacional i gjithë forcave për transferim e blerje teknologjish të përparuara ushtarake e civile nga Perëndimi e Rusia, me aludime për spiunazh të fuqishëm, sidomos në SHBA. Me dobësimin ekonomik të Rusisë, për shembull, Kina është vendi i vetëm pas SHBA-ve me strategji e rezultate konkrete në eksplorimet me anije kozmike dhe këtë vit pritet të bëhet vendi i tretë në botë që do të nisë njerëz në hapësirë. Përpjekja e Kinës për t’u bërë superfuqi ka edhe një shtysë tjetër të brendshme: ndjenja në rritje në popull për padrejtësi ndërkombëtare ndaj Kinës. Përveç dëshirës dëshpëruese për bashkimin e Taivanit me Kinën Popullore, një shprehje tipike mes njerëzish të thjeshtë, që rropaten në atë tejpopullim e që paguajnë mijëra dollarë për një vizë apo “skaf”, do të ishte: “A është e drejtë që në Australi - me një sipërfaqe sa Kina – të jetojnë 60 herë më pak njerëz, kur dihet se edhe ata nuk e kanë tokën e tyre”? Por, sa kohë Taivani është nën sqetullën amerikane, është thuajse e pamundur për Kinën të pretendojë bashkimin, me apo pa luftë, në kushtet e inferioritetit përballë SHBA-ve. Megjithatë, Kinës do t’i duhej që SHBA-ja të mos vinte veto, për të arritur të bëhet “pak superfuqi”. Deri atëherë, mos prisni Kinën të vërë veto kundër Amerikës. Fakti që Pekini “tradhtoi” Milosheviçin, është bari qetësues i SHBA-ve nga “kriza” Kore e Veriut dhe shpresa e Uashingtonit se revolucionari Kastro, pas vizitës së javës së shkuar në Kinë, mund të japë leksione mbi “revizionizmin” me t’u kthyer në Havanë.
Për sa më lart, SHBA dhe Kina duket se kanë nxjerrë ose do të nxjerrin shpejt mësim nga rivaliteti i Luftës së Ftohtë BS-SHBA. Më vonë, mbase, do të mësohemi vetëm me “Paqe të Ftohtë”. Çdo gjë do të ndahet paqësisht, por midis më të fortëve. Evropa e ka kuptuar e para realitetin e pritshëm me “aleancën fluide” Kinë-SHBA. E gjendur në mes, Evropa po nxiton e çoroditur të grupohet e të kundërshtojë. Në historinë evropiane rrallë mbahet mend të jenë bërë bashkë tre të mëdhenjtë e kontinentit plak. Sadam Huseini, ashtu siç bëri bashkë gjithë fuqitë botërore në ‘90-ën, edhe këtë radhë, me sa duket, s’po del pa gjë ...


"Shekulli"
*MBA në Menaxhment Ndërkombëtar, SHBA

[Enri]

I ndihur nga kriza Sars, siluron disa nga udheheqesit kundershtare. Nderkohe qe pas manifestimeve ne Hong Kong, fillon te skicoje nje stil udheheqes "perendimor". Synimi i Hu Jintaos eshte administrimi me zgjuarsi dhe kujdes i ndryshimeve qe po perjeton Kina. Per te shmangur ne kete menyre gabimet e Mihail Gorbacovit.

Nga Laura Collura

Nese Hong Kongu mund te quhet cernobili i Kines, Hu Jintao eshte Mihail Gorbacovi i saj. Ishte pikerisht ish kolonia britanike vendi ku u shfaqen per here te pare kriza e Sars-it dhe protestat pro demokratike te ketyre javeve te fundit, pra dy ngjarje te cilat, ne teresine e tyre perfaqesojne nje prove politike jashtezakonisht te rendesishme per Kinen, por me ne vecanti per presidentin e saj te ri, gjashtedhjetevjecarin Hu. Ashtu si Gorbacovi ne vitin 1985, edhe Huja ne mars te ketij viti mori frenat ne krye te Byrose Politike, duke terhequr pas vehtes namin e nje burokrati te qendrueshem dhe te kujdesshem, me disa ambicje te moderuara reformiste, por gjithesesi te pranueshme si per parine plake, ashtu edhe per te rinjte e rritur gjate revolucionit kulturor dhe te pjekur ne eren e hapjes ndaj ekonomise se tregut. Pervec kesaj, ashtu si katastrofa berthamore e detyroi Gorbacovin qe te pershpejtonte planet dhe te niste ristrukturimin, edhe e ftohura atipike dhe manifestimet kunder qeverise e shtyne Hune qe te perzgjedhe nje qendrim te ndryshem nga ai qe parashikohet ne protokollin politik te Pekinit. Pas nje fillim-heshtje ne lidhje me Sarsin, Kina i ofroi botes te falurat e saj per faktin e nenvleftesimit te krizes, se bashku me shfaqjen e shenjave te pendimit, tek beri te ditur te gjitha te dhenat ne lidhje me semundjen. Por edhe ndaj manifestuesve ne Hong Kong, si Huja ashtu edhe kryeministri Ven Jinbao, mbajten nje qendrim model neutraliteti, duke u mjaftuar vetem me dergimin ne ishull te nje grupi vezhguesish dhe duke anashkaluar dhenien publike te mendimeve te tyre.

Ne kohen e tij, hapja ndaj botes i kushtoi shtrenjte Gorbacovit, kjo pasi duke u gjendur ne krye te nje sistemi te mykur, udheheqesi sovjetik e humbi kontrollin e gjendjes, ai u shkarkua dhe vendi per pasoje ra pre e kaosit. Shume mbeshtetes te regjimit te vjeter i tremben perseritjes se historise, nderkohe qe vezhguesit e huaj shprehen se ky sistem nuk ka gjasa te shembet lehte. "Gjate renies se regjimit sovjetik, udheheqja kineze mbante shenim te gjitha hapat e gabuara qe hodhi Moska" shprehet Piter Stein, zevendesdrejtor i Asian Wall Street Journal dhe specialist i ceshtjes kineze: "Eshte jashte cdo dyshimi se askush ne Pekin nuk desheron te perserise te njejtat gabime, kjo pasi ata nuk duan qe te humbin kontrollin mbi gjendjen e krijuar".

Hu i ka te gjitha arsyet qe te jete me i qete se Gorbacovi. Kina tashme eshte mesuar me administrimin e ndryshimeve, ashtu ne menyre te ngadalte, sipas nje metode graduale te krijuar dhjete vjet me pare, pikerisht per te shmangur rrokullimat e tipit sovjetik. Ne ndryshim nga udheheqja e prapambetur moskovite e viteve '80, pas krizes se Tienanmenit te vitit 1989, shefat e Pekinit ndermoren nje sere reformash, te cilat bene qe regjimi te realizoje pilotimin, ne vend te pesimit, si dhe t'i hape dyert ekonomise se tregut. Por gjithnje nga pozita sunduese. Ne saje te reformave ekonomike, nje pjese e madhe e 1.3 miliarde kinezeve filloje qe te shijoje te mirat e shoqerise se konsumit. Por jo te gjithe: nderkohe qe banoret e qendrave qytetese pasuroheshin, fshataret dhe punetoret e provincave vdisnin nga uria dhe vuanin pasojat e papunesise kronike.

Gjate koheve te fundit, pakenaqesia ndaj gjendjes se krijuar arriti ne nje pike te tille sa shkaktoi protesta ne pjese te ndryshme te vendit: ne Shangai shperthyen nje sere manifestimesh te pronareve te vegjel te pasurive te paluejtshme te demtuar nga kriza, nderkohe qe ne qytetin e Huludaos, ne verilindje te vendit, mijera punetore te papune u perleshen me policine. Nga ana tjeter, edhe grupe fshataresh u organizuan ne protesta ne zona te ndryshme te vendit. Por megjithe gjendjen e krijuar, Pekini nuk i shtypi revoltat, perkundrazi, ai autorizoi funksionaret vendore qe t'i plotesonin, te pakten pjeserisht, kerkesat e manifestuesve. Kjo pasi Huja, per dhjete vjet me rradhe ne krye te shkolles se partise, ka qene gjithnje nje perkrahes i hapur i ketyre vendimeve.

Ne Hong Kong, gjendja pervijohet edhe me shperthyese. Megjithese politika nuk ka perbere asnjehere parapelqimin e hongkongezeve, nuk ka dyshim se asnjeri prej tyre nuk desheron t'i lejoje vehtes nenshtrimin ndaj kinezeve, ose ne rastin me te keq, te humbase para per faj te tyre. Ajo qe shkaktoi zemerimin e qytetareve te Hong Kongut, i cili duhet pranuar se eshte rritur ndjeshem gjate ketyre dy viteve te fundit te krizes ne tregun e pasurive te paluejtshme dhe gjate tre muajve te terrorit Sars, ishte vendosmeria e guvernatorit Tung-Ci-Hua (I emeruar nga Pekini) per te miratuar brenda dates 9 korrik te ashtequajturin Neni 23, nje projektligj ky i cili parashikon denime te renda per krime te tilla si rebelimi, veprimtaria armiqesore, prirjet shkeputese apo tradhetia e larte. Teksti normativ, i hartuar nga Pekini qekur Hong Kongu iu kthye Kines ne vitin 1997, eshte aq i paqarte sa, sipas zerit te analisteve, do te ishte e mjaftueshme gjetja e dikujt me nje gazete te huaj, e cila te perfshinte ne rreshtat e saj kritika ndaj qeverise, qe ky dikush te arrestohej. Pra, ligji i jep regjimit mundesine qe te neperkembe lirine e shtypit dhe te fjales ne ish kolonine britanike. Megjithe kerkesat e vazhdueshme nga ana e shoqatave ligjore, me synim zbutjen e permbajtjes se ketij ligji, ne fund te muajit qershor Ministria e Sigurimit, e urryera Rexhina Ip, beri te ditur se parlamenti vendor kishte parashikuar miratimin e projektligjit brenda dates 9 korrik. Perfundimi: tre manifestime ne shesh, i pari me pjesemarrjen e 500 mije veteve, i dyti 50 mije dhe i treti 20 mije, e detyruan Ipin qe te jape doreheqjen. Po ate dite, me 16 korrik, dha doreheqjen edhe ministri i Financave Entoni Leng, i kryqezuar ne shtyllen e turpit se kishte blere nje Lexus, gjashte jave perpara se te dyfishonte taksat per veturat luksoze.

Per te njejten gjendje, plakushi ish president Jian Zemin do te kishte perdorur forcen. Nderkohe, Pekini i ri hesht. E vetmja levizje e Huse dhe e kryeministrit Ven ishte dergimi ne ish kolonine britanike i nje skuadre vezhguesish te ngarkuar me detyren e analizes se gjendjes ne vend. "Vete neutraliteti i Pekinit perben nje fakt kuptimplote" shprehet Margaret Ng, anetare e pavarur e asamblese ligjvenese, e njohur per kritikat e saj ndaj qeverise Tung. "Fakti qe udheheqesit e rinj po perpiqen te kuptojne ate qe po ndodh realisht ketu, eshte vertet nje shenje e mire".

Sipas Ngse, edhe nga pikepamja e imazhit, Huja dhe Veni te lene pershtypjen se parapelqejne ndermarrjen e nje rruge te pashkelur, ate te krijimit te karizmes vetjake si dhe te kushtimit te vemendjes ndaj nevojave te popullsise: pra duan te behen terheqes per masat, element ky per te cilin nje udheheqes si Jian nuk eshte shqetesuar aspak dhe kurre. "Te pakten ne siperfaqe, Hu dhe Ven kane nje stil te hapur, me njerezor" shprehet Ngia. "Sjellja e tyre te kujton udheheqesit moderne dhe kjo eshte pa as me te voglin dyshim nje shenje e mire. Mbetet te shohim reagimin e tyre ndaj Nenit 23, pasi ai perben proven e vertete te zjarrit".

Por rruga e risise ndesh edhe te perpjeta: paria e vjeter, e cila kontrollon ende miliona funksionare vendore si dhe pikat kyce te sistemit, nuk eshte ne kahun e ndryshimeve. Sfida e hapur eshte e veshtire, mjaft te kujtosh ketu se Jian eshte ende shefi i ushtrise dhe kundershtar i metodave te Huse, i cili per te arritur ne maje ka ditur te levize me shkathtesi dhe kujdes ne gjirin e partise per vite me rradhe. Por ja qe tani duhet te perdore edhe dhelperine.

Gjate perjetimit te periudhes Sars, Hu vuri ne shenjester trajtimin e nje ceshtje te rendesishme: pas muajsh te tere fshehje te epidemise nga ana e Pekinit, i sapoardhuri ne pushtet, zgjodhi ne menyre krejt te papritur rrugen e sinqeritetit. Ai beri te ditur te dhenat reale, nderkohe qe shkarkoi ministrin e Shendetesise dhe kryetarin e Bashkise se Pekinit, te dy te njohur si njerez te Jianit. Me pas, sipas stilit te perkryer te udheheqesve te shekullit te XXI, ai vizitoi Guangdongun, provincen me te prekur nga semundja. Nga ana tjeter, Ven vizitoi Amoi Gardens, ne zonen e Hong Kongut ku kishte rreth 300 vete te prekur nga Sarsi, nje vend ky ne te cilin as Tungu nuk kishte patur kurajon te shkonte. Taktika e Huse dhe Venit ne luften kunder pleqesise, mesa duket eshte mbeshtetja ne popull duke u shfaqur si lajmetare te modernizmit.

Por ja qe ata, te cilet deri dje zoteronin pultin e komandes, ende nuk kane nder mend te hiqen menjane aq lehte. Ne Hong Kong, per shembull, ndarjet mes mbeshtetesve te Pekinit te vjeter dhe te atij te ri, jane pervijuar qartazi, shpjegon Majkell Devis, profesor i se drejtes dhe i shkencave politike ne universitetin e Hong Kongut. "Politikanet proPekinit rrezikojne te bien pre e paqartesise politike" thote ai. "Nga njera ane, China Daily, gazeta ne gjuhen angleze e regjimit, i cileson demostruesit si "kryengrites"; nderkohe qe nga ana tjeter, ka nga ata qe kerkojne doreheqjen e Tungut, por edhe te tjere qe flasin per demokracine". Por ja qe demokracia, nuk fle pas dere. "Megjithe qendrimet qe i karakterizojne si udheheqes moderne, gjithesesi Huja dhe Veni erdhen ne pushtet duke kaluar neper rangjet politike te partise" vazhdon Dejvis. Dhe partia predikon se vlera me e larte qe duhet te pershkoje nje politikan eshte ruajtja e pushtetit, qofte e atij vete, qofte e partise se tij: pra, asnje udheheqes komunist nuk do i hape rrugen demokracise, te pakten ne menyre spontane.

Arma e Huse, mbeshtetja popullore, perben gjithesesi nje thike me dy presa: nga njera ane, presidenti mund ta perdore ate per te forcuar pushtetin e tij. Por nga ana tjeter, ajo rrezikon te krijoje nje precedent te rrezikshem, duke lene te nenkuptohet se edhe ne Kine ai qe qeveris duhet t'i bindet patjeter vullnetit popullor. Pra, duke e trajtuar problemin nga ky kendveshtrim mund te themi me plot gojen se Huja dhe Veni po luajne me zjarrin.

Te gjithe ne shesh kunder ligjit lirishkeles

1 korrik 1997 Mbreteria e Bashkuar i dorezon Kines Hong Kongun. Pekini emeron si guvernator te ish kolonise ish-armetarin Tung ci-Hua.

1998 Pekini miraton Kushtetuten e Hong Kongut te mbeshtetur ne parullen "nje vend, dy sisteme".

2002 Hu Jintao pason ne postin udheheqes presidentin Jian Zemin.

Mars 2003 Hu behet zyrtarisht kryetar i Byrose Politike dhe president i Kines.

Mars 2003 Ne Hong Kong shperthen epidemia Sars.

Qershor 2003 Tung ben te ditur se brenda dates 9 korrik parlamenti i Hong Kongut do te miratoje Nenin 23, nje ligj ky kunder rebelimeve, i cilesuar nga ana e shume qytetareve si lirivrases.

5 korrik 2003 Ne gjashtevjetorin e dorezimit te Hong Kongut Kines, 500 mije vete manifestuan ne shesh kunder Nenit 23.

5 korrik 2003 Tung pranon rishikimin ne kahun zbutes te permbajtjes se ligjit.

7 korrik 2003 Ne oren 2 te nates, Tung ben te ditur pezullimin e votimit te Nenit 23.

9 korrik 2003 50 mije vete manifestojne kunder Tungut perpara selise se qeverise.

13 korrik 2003 20 mije vete marrin pjese ne nje proteste kunder Tungut ne qender te qytetit.

16 korrik 2003 Japin doreheqjen ministri i Sigurimit, Rexhina Ip dhe ai i Financave Entoni Leung.

17 korrik 2003 Dy dite para se te shkoje ne Pekin per bisedime, Tung u premton banoreve te Hong Kongut se do te tregohet "me i kuptueshem dhe me i sinqerte".

[Albo]

Ne lidhje me politiken e SHBA ndaj Kines

Prioriteti kryesor i politikes se jashtme amerikane karshi Kines eshte hapja e Kines me boten. Keto 2 dekadat e fundit, SHBA ka mundur qe te krijoje nje klime te tille politike midis dy vendeve, ku maredheniet ekonomike te eklipsojne te gjitha problemet e tjera qofshin keto ideologjike, te drejtat e njeriut apo roli i Kines ne maredheniet nderkombetare. Kjo eshte ajo qe autori me lart e quan "heshtje" e Kines.

Arritja kryesore e politikes se jashtme amerikane ne Kine eshte krijimi i nje shtrese te mesme kapitaliste ne Kine. Kina sot eshte vendi ku korporatat amerikane kane dislokuar bizneset e tyre te prodhimit ne mase, duke shfrytezuar koston e ulet te fuqise punetore dhe kulturen e punes se popullit kinez. Kina ende mbetet nje vend komunist, me nje rregjim komunist, por ne te njejten kohe rregjimi komunist e ka pranuar faktin se duhet te ndryshoje dhe ndryshimin pozitiv Kina deri me sot e ka arritur vetem ne planin ekonomik. Nga nje shtet gjigand i izoluar nga bota e qyteteruar, sot Kina eshte vatra me e madhe kapitaliste ne bote ku investitore te medhenj e te vegjel investojne nga e gjithe bota.

Plani i SHBA eshte demokratizimi i Kines nga brenda me nje stimulim te vogel nga jashte. Vete fakti qe SHBA nuk e etiketon Kinen si armike por si partnere dhe nuk zgjedh ta izoloje ate, eshte stimulim i mjaftueshem per popullin kinez per te vjedhur nga SHBA ato liri dhe ato vlera qe sot ne Kine jane te ndaluara.

Kina vazhdon te jete nje vend komunist ku e drejta e tubimit apo inisiativat politike jane te ndaluara. Kina gjithashtu eshte nje nga vendet ku te drejtat e njeriut nuk respektohen dhe ka patur reagime te ashpera nga komuniteti nderkombetar ne lidhje me persekuptimin e disidenteve apo klerikeve te besimeve te ndryshme.

Kina nuk eshte nje superfuqi dhe asnjehere nuk ka per te qene e tille. Shume njerez madheshtine e Kines e shikojne tek popullata qe perben 1/4 e popullsise boterore, apo tek siperfaqja qe ajo ze ne kontinentin aziatik. Ne fakt, keto perbejne dobesine kryesore te Kines. Kina me shume se destabilitetit te jashtem, i ruhet atij te brendshem.

[Brari]

Intervista

Mendimet e publicistit të njohur, që e ka vizituar gjigandin e Azisë në dy periudha të ndryshme kohore dhe libri i tij, “Kina, sfida e shekullit”


Ymer Minxhozi: Ju tregoj lulëzimin ekonomik dhe ndryshimet e Kinës

Luan Kondi

Ymer Minxhozi, autor i shumë librave publicistikë dhe letrarë, botoi para pak kohësh lib.rin me titull “Kina, sfida e shekullit”, i cili është pritur me interes nga lexuesit dhe media. Është i njohur fakti që Minxhozi ka qenë korrespondent i “Zërit të Popullit” në Pekin në vitet 1964-1965, ndërsa libri i fundit është rezultat i vizitës së dytë në Kinë, pas afro 37 vjetësh.

Siç dihet, për afro 30 vjet, në Shqipëri nuk është botuar asnjë shkrim pak a shumë serioz me të dhëna mbi zhvillimet e Kinës, vendit më të madh të Botës, me të cilin dikur kemi patur marrëdhënie të ngushta miqësore. Këto marrëdhënie u prishën në mënyrë dramatike e të njëanshme nga ana e Enver Hoxhës, me akuzën se Kina kishte hyrë në bisedime me SHBA. I kërkuam publicistit Minxhozi që t’iu përgjigjet disa pyetjeve që lidhen me librin e tij, si edhe vlerësimin e marrëdhënieve kino-shqiptare në ditët tona. Në intervistën e tij ekskluzive për gazetën “Panorama”, ai shpjegon arsyet se pse e ka titulluar librin “Kina, sfida e shekullit”, por edhe nëse është apo jo një shtet komunist. Më tej, Minxhozi flet për karakteristikat e socializmit kinez dhe vetëreformimin e Partisë Komuniste atje. Kush janë ritmet e zhvillimit të Kinës dhe ku qëndron problemi aktual në marrëdhëniet mes dy vendeve tona. Si priten shqiptarët në vendin e largët dhe sa njihet ekonomia shqiptare atje. Për të mësuar përgjigjen e këtyre pyetjeve, dhe të tjerave akoma më interesante, lexoni në vijim intervistën e Ymer Minxhozit.

E titulluat librin tuaj “Kina, sfida e shekullit”. Pse zgjodhët pikërisht fjalën “sfidë”?
Fjalën “sfidë”, unë e përdor në kuptimin e një gare paqësore në ballafaqimin me detyrat dhe perspektivat e shekullit të ri dhe jo si një kërcënim. Që prej 25 jetësh radhazi, Kina ka arritur ritmet më të larta të zhvillimit në të gjithë botën dhe, me sa duket, ky ritëm do të vazhdojë të ruhet. Mjafton të themi që në vitin e kaluar rritja ekonomike e Kinës ishte 9.9 për qind, ndërsa investimet e huaja, po brenda atij viti, ishin 53 miliardë dollarë. Ky zhvillim i jashtëzakonshëm tregon se Kina i ngjan asaj makinës që punon me regjim të plotë. Këto ritme kanë rëndësi jo vetëm për popullin kinez, por për gjithë njerëzimin, sepse zhvillimi i vrullshëm ekonomik e shoqëror i një kombi të madh, si Kina, që përbën afro një të katërtën e njerëzimit, është edhe në favor të stabilitetit global. Kush e ka lexuar librin, ka parë se Kina e sotme ecën me shpejtësinë e “kalit fluturues” dhe atë çka të tjerët mund ta kenë realizuar në 40 apo 50 vjet, Kina e arrin në dhjetë vjet. Prandaj kam përdorur edhe fjalën “Sfida e shekullit”. Madje, këtë nuk e kam shpikur unë. Njerëz shumë të shquar të politikës botërore tashmë e thonë troç se “shekulli i 21 do të jetë shekulli i Kinës”.

A është Kina një vend komunist?
Po. Kina udhëhiqet nga Partia Komuniste, e cila ishte dhe është iniciatore dhe udhëheqëse e reformës ekonomike dhe e hapjes ndaj botës. Ato reforma, që u shpallën në fund të vitit 1978, ishin kërkesat e diktuara nga jeta dhe Partia Komuniste, diti t’i kuptojë kërkesat e kohës. Prandaj, reforma u hartua dhe u drejtua nga lart, nga vetë partia dhe qeveria. Mendoj se këtu qëndron edhe suksesi i madh i reformës. Drejtimi i punëve nuk iu la njeriut të rrugës dhe kështu u mënjanua kaosi dhe shkatërrimi. Partia Komuniste dha orientimin se “me reformën nuk mund të luhet, sepse ajo ka të bëjë me fatet e mbarë kombit”. Nga dokumentet e partisë u hoq teza e luftës së klasave dhe u bë rehabilitimi i të gjithë atyre që ishin dënuar dikur për “pikëpamje borgjeze”. Partia Komuniste kineze sot drejton në një mënyrë krejt të re, ajo është duke ecur në një rrugë të pashkelur dhe të paprovuar ndonjëherë nga partitë komuniste që kanë patur në dorë pushtetin. Ajo ka shtruar për zgjidhje një numër tezash të panjohura më parë në fushën ekonomike dhe sociale. Këto teza të formuluar nga Ten Hsiao Pin përbëjnë sot ideologjinë drejtuese të PKK dhe kanë marrë emrin e autorit të tyre. Ato janë: “Socializëm me karakteristikë kineze”, “Ndërtimi i shoqërisë mesatarisht të kamur”, “Ekonomia socialiste e tregut” dhe “Një vend, dy sisteme”.

Cialt janë karakteristikat e socializmit kinez?
Socializmi me karakteristikë kineze është një formulë elastike, e çliruar nga vargonjtë e përfytyrimeve, e metodave e strukturave të ngurosura, ai bazohet në pragmatizmin kinez dhe specifikën kulturore–historike të një populli me histori qeverisjeje shumëshekullore, me tradita të një shoqërie më shumë kompakte e kolektive sesa individuale. Për këto arsye, Kina nuk duhet të matet me metrat tradicionalë të shoqërive të sotme.

Në procesin e madh të zhvillimit e transformimit, vetëreformohet edhe Partia Komuniste. Në programin e saj, tashmë gjejnë vetveten të gjitha shtresat e shoqërisë kineze. Vetëreformimi pasqyrohet në statutin e partisë, në programin e saj, në filozofinë dhe në përbërjen e radhëve të anëtarësisë. PKK pranon në radhët e veta përfaqësues nga të gjitha shtresat e shoqërisë. Në parti tashmë mund të futen edhe kapitalistë të rinj, kusht që ata t’i venë njohuritë e tyre në shërbim të kombit. Është liberalizuar koncepti mbi pasurinë, partia inkurajon dhe mbron të ardhurat e ligjshme të gjithsecilit.

Si shpjegoni reformën në Partinë Komuniste kineze?
PKK ka vënë tashmë në zbatim edhe afatet e qëndrimit në postet më të larta, duke hequr dorë nga “udhëheqësit e përjetshëm”, çka ne në Shqipëri, megjithë 13 vjet pluralizëm, ende nuk po e arrijmë dot.

Si është e mundur që pluralizmi i gjerë ekonomik, nuk ka gjetur trajtim të tillë edhe në aspektin politik?
Siç e thashë edhe më lart, kinezët mbajnë parasysh veçoritë e vendit të tyre. Ashtu si edhe në shumë drejtime të tjera të zhvillimit të saj, edhe në çështjet e pluralizmit politik, Kina ka veçoritë e veta dhe nuk mund të kopjojë modelet e të tjerëve. Nga përvoja ime në vëzhgimin e çështjeve kineze, ky nuk është nje slogan i thatë ideologjik, por ka të bëjë me realitetin e prekshëm kinez. Filozofia konfuciane e lulëzimit të njëqind luleve dhe konkurrimit të njëqind shkollave, filozofia e debatit të lirë dhe e konkurrimit, ka gjetur zbatim thuajse në të gjitha periudhat e historisë kineze, shumë kohë përpara se komunizmi të vinte në pushtet. Kjo filozofi, aq më tepër gjen zbatim sot, kur Kina është i vetmi vend në botë, ku konkurrojnë dhe bashkëjetojnë dy sisteme – sistemi socialist dhe ai kapitalist. Me tregun ballafaqohet si ndërmarrja shtetërore, ashtu edhe ajo private, si ndërmarrja me pronar kinez, ashtu edhe ajo me kapital të huaj. Në territorin kinez zhvillojnë veprimtarinë e tyre si bankat e Hong Kongut ashtu edhe të Makaos, si edhe ato shtetërore të Shangait e të Pekinit. Dua të shtoj këtu se asnjëherë kinezët nuk kanë jetuar kaq mirë dhe kaq të lirshëm sa sot. Këtë e konstaton çdo vizitor që shkon atje pa paragjykime.

Është kompakte politika kineze?
Kina sot shquhet për kompaktësinë politike dhe këtë stabilitet ajo e konsideron si gjënë më të shtrenjtë e të domosdoshme për përparimin e gjithanshëm të vendit. Sido që të jetë, unë mendoj se më mirë se vetë kinezët, askush nuk e di se çfarë i duhet dhe çfarë nuk i duhet këtij vendi të madh në këtë shekull të shkencës e teknikës.

Duket sikur jeni kundër partive…
Kësaj pyetjeje dua t’i përgjigjem me pak humor. Sa më përket mua personalisht, unë jam gati t’i jap nja 30 apo 40 parti, në shkëmbim të një TEC-i, që jep dritë elektrike.

Si priten shqiptarët në Kinë dhe cili është mendimi juaj për marrëdhëniet aktuale midis dy vendeve?
Shqiptarët priten shumë mirë nga kinezët dhe ata sillen me ne sikur s’ka ndodhur asgjë e keqe në marrëdhëniet tona. Sidomos brezi i mesëm e lart të presin e të flasin me shumë dashamirësi dhe duken të gatshëm për bashkëpunim. Kjo vjen sepse në Kinë asnjëherë nuk është bërë ndonjë propagandë kundër Shqipërisë. Edhe në vitet më të këqija të qëndrimeve tona ndaj Kinës, atje ka vazhduar përkthimi i letërsisë shqipe, ka vazhduar shfaqja e filmave shqiptarë. Në këtë drejtim, topi mbeti gjithmonë në “gjysmëfushën” tonë. Prishja e marrëdhënieve me Kinën, pikërisht atëherë kur duhej t’i kishim forcuar ato, pikërisht atëherë kur duhej të kishim mësuar diçka nga eksperienca e kinezëve në fushën e reformave, ka qenë një gafë që e paguam rëndë. Ju më pyesni se çfarë mund të bëhet sot për zgjerimin e marrëdhënieve shqiptaro-kineze. Sigurisht mund të bëhet shumë, por në kushte krejt të tjera. Duhet ta harrojmë periudhën e viteve “të arta” ´60-´70, kur shkonim në Pekin me lista të gjata investimesh ekonomike dhe kinezët plotësonin çdo kërkesë tonën. Tani mes dy vendeve ekziston marrëdhënia me interes reciprok. Sa i përket kinezëve, dëshira e tyre nuk mungon, por nga ana jonë kjo dëshirë duket tepër e vakët. Qofsha i gabuar, por më duket se politika jonë vuan ende nga fobi ideologjike, të cilat në kushtet e sotme tingëllojnë më pak se naive.

Sa e njohin kinezët ekonominë shqiptare?
Kinezët e njohin shumë mirë ekonominë shqiptare, sepse ata janë autorë e sponsorë të të gjitha objekteve industriale që u ndërtuan në Shqipëri gjatë 15 vjetëve. Kjo është një premisë që i bën të mundshme marrëveshjet për ndihmë nga ana e Kinës, në rigjenerimin e disa sektorëve tashmë të vdekur të ekonomisë tonë. Veç kësaj, mua më duket se përvoja kineze në çuarjen përpara të reformave, do të ishte mjaft e dobishme për ne edhe sot. Në Kinë, ndërmarrjet që drejtohen nga shteti konkurrojnë me sukses jo vetëm me ndërmarrjet private vendase, por edhe me ato që janë të përbashkëta me kapital të huaj.

Ku qëndron problemi i marrëdhënieve kino-shqiptare?
Një tjetër kapitull problematik i marrëdhënieve dypalëshe, është ai i investimeve kineze ne ekonominë e sotme shqiptare. Jo shumë kohë më parë, dy vendet tona diskutuan dhe konkluduan kryerjen e një investimi në ndërtimin e një hidrocentrali në Veri të Shqipërisë. Bëhej fjalë për rreth 140 milionë dollarë, ose për investimin më të madh në ekonominë tonë që nga rënia e komunizmit dhe për investimin më të madh kinez në Evropë gjatë viteve të fundit. Ende edhe sot nuk dihet se përse kjo kredi nuk u pranua asnjëherë, por informacione të ndryshme thonë se qeveria jonë e braktisi pistën e hidrocentralit të Bushatit pa dhënë shpjegime të qarta për palën kineze dhe duke mbyllur kështu derën për investime të tjera në të ardhmen. Kjo ndodh në një kohë kur ne shtrijmë dorën ndaj kujtdo që mund të nxjerrë një dollar nga xhepi. Udhëheqës të lartë të Evropës dhe SHBA shkojnë në Kinë pa asnjë hezitim dhe kapitalet e tyre investohen atje me miliarda, sepse kështu ua do interesi i tyre kombëtar. Kush na ndalon që edhe ne të shohim interesat tona kombëtare? Pse duhet të vazhdojmë të sillemi ne demokratët e sotëm me Kinën, ashtu siç sillej 30 vjet më parë Enver Hoxha?!



Libri i Minxhozit në vlerësimin e Ditëro Agollit

“Nga Ymer Minxhozi, ky autor i njohur prej kohësh në fushën e letërsisë dhe i shquar në atë të publicistikës, pritej një libër për Kinën e sotme ose më mirë për Kinën moderne…. Thashë pritej një libër, pasi Ymer Minxhozi, duke qenë në Kinë në vitet ´60-të të shekullit të kaluar, si korrespodenti i “Zëri i Popullit”, shkoi atje përsëri pas 37 vjetëve, në hyrje të këtij qindvjeçari dhe mijëvjeçari të ri. Një dëshmitar i dy kohërave , jo dëshmitar me çantë turisti, por dëshmitar me fletore publicisti, na flet për hapat e gjigandit kinez me gjuhën e shkathët dhe bindëse të një njeriu të ditur nga përvoja dhe nga librat. Ndaj duke shfletuar me kërshëri libin e tij “Kina, sfida e shekullit”, ne besojmë, kemi apo s´kemi qenë në Kinë, pasi faktet dhe mendimet e tij përputhen me ato të shumë mendimtarëve të huaj, qofshin këta objektivë apo të politizuar. Po ç´është ky libër? Në radhë të parë, ai flet për ecjen e Kinës në ekonomi, duke i çuditur edhe më indiferentët, madje edhe skeptikët dhe nihilistët. Autori vëren se Kina është vendi që po zhvillohet më shpejt në mbarë globin, duke theksuar se ritmet e rritjes vjetore të prodhimit të përgjithshëm kombëtar për njëçerek shekulli të tërë, nuk kanë zbritur asnjëherë nën 9 për qind. Ç´mund të thuash, kur Kina, në fillim të këtij shekulli, zë vendin e parë në Botë në prodhimin e drithrave, qymyrit, hekurit, çeliqeve, çimentos, plehrave kimike, aparateve televizive, telefonave celularë, konfeksioneve, pambukut e me radhë?…. Ymer Minxhozi, për të treguar burimin dhe vërtetësinë e faktit, mendon mbi të. Ai i mbështet këto fakte, që tregojnë përparim, mbi idenë themelore të reformës së re kineze të nisur nga Ten Hsiao Pini, ky tru elektronik që lëvizi gjigandin, por i pjellë nga gjigandi. Libri “Kina, sfida e shekullit” është i rëndësishëm dhe i vlefshëm jo vetëm për informacionin e pasur për ecjen e Kinës moderne, por edhe për mesazhin që u jep qytetarëve, politikanëve dhe drejtuesve të vendit tonë për një bashkëpunim më të ngushtë me këtë kolos, që hapat e tij drejt progresit po çuditin Evropën dhe Amerikën bashkë. Jo më kot, Bill Klinton thotë: “Në rast se ekonomia e Kinës vazhdon të rritet me trajektoren e tanishme, ajo do të jetë më e madhja e botës në shekullin e XXI”. Por drejtuesit tanë nuk e pranojnë këtë mendim, pasi janë më të mëdhenj se presidentët amerikanë, natyrisht duke shaluar malet!

-----gaz panorama------