Të shkruash për Islamin si fe dhe shtet (din ve devlet) nuk është fare e thjeshtë. Kjo për faktin se një pjesë e muslimanëve kanë rënë nën ndikimin e jashtëm që i ka tronditur seriozisht konceptet themelore, diku duke i modifikuar e diku duke i nxjerrë jashtë përdorimit.

Shteti shekullarist është shfaqur shekujt e fundit si përgjigje ndaj dominimit të Kishës dhe luftërave fetare në Evropë, të cilat e kishin shkatërruar Evropën për dekada. Këto luftëra që kishin shkaktuar shumë viktima, duke shkretuar një pjesë të konsiderueshme të Evropës së asaj kohe, kishin ndikuar që shteti dhe kisha të mbaheshin në distancë.


Mirëpo feja sipas Islamit nuk duhet të reduktohet vetëm në rrafshin shpirtëror, duke e përjashtuar veten nga politika dhe jeta e përditshme, pasi kjo do të rezultonte me abstenimin dhe heqjen dorë nga aktualiteti dhe realiteti i botës.

Bota islame e gjetur përballë trysnive të shumta nga jashtë, si dhe për shkak të trazirave të brendshme si rezultat i dekadencës së saj dhe i mos udhëheqjes efikase, dhe qysh më herët si rezultat i ndarjes së dijeve në dije fetare dhe profane, është kapluar nga ndjenja e hutisë.
Ajo çka e karakterizon periudhën e shekullit XX-të është shpartallimi i sundimit të shtetit universal islamik dhe imponimi i dominimit të konceptit evropian të shtetit kombëtar, dhe në shumë vende muslimane edhe i konceptit të sistemit evropian në politikë dhe ekonomi.

Andaj, shqyrtimi i këtij raporti në islam është edhe më i vështirë, pasi koncepti i përgjithshëm modern rreth kësaj çështjeje është mjaft i ndjeshëm për faktin se Perëndimi konceptet e veta i sheh si të aplikueshme për të gjithë.


Njeriu ka nevojë për religjionin që është politikë dhe për një politikë që është etikë. Pikërisht për ketë Islami është fe në të cilën nuk ka hendeqe dhe ndarje artificiale mes besimit dhe shkencës, prandaj ai ka vendosur lidhjen mes aktivitetit shpirtëror dhe atij fizik, punës dhe adhurimit, si dhe mes përparimit material dhe shpirtëror.

Religjioni

Islami imiton shembullin sipas të cilit Zoti qeveris mbretërinë e Tij, ai është një imitim i rendit kozmik i manifestuar këtu në këtë jetë njerëzore si një rend shoqëror dhe politik.

Islami nuk është religjion por Fe (Din), që ngërthen të gjitha aspektet e jetës së njerëzimit sikurse janë: aspektet politike, sociale, ekonomike, juridike, apo ushtarake.


Religjioni nuk duhet të konsiderojë se do te jetë aq më religjion sa më shumë ta mohojë politikën dhe forcën. Të largosh politikën dhe ekonominë nga ndikimi i fesë dhe të abstenosh e heqësh dorë nga kjo botë në emër të religjionit dhe metafizikës së tij, do të thotë dalje nga bota reale në botën e utopisë.

Pikërisht për këtë në Islam gjejmë inkorporimin e këtyre dy elementeve. Islami nuk mund ta pranojë shekullarizmin dhe as shekullarizmi nuk mund ta gjejë vendin në gjirin e Islamit. Alternativa e shekullarizmit do t’i shkaktonte pasoja katastrofale Islamit dhe do ta shpinte drejt vdekjes. Kjo ngase Islami pa ligjin e tij, Sheriatin, nuk do të ishte i plotë, por i cunguar, gjysmak, nuk dot ishte Din-i, feja që ka shpallur i Gjithëdituri, sikurse e gjejmë në Kur’anin Famëlartë.
Shkëputja e Islamit nga realiteti dhe aktiviteti i gjithmbarshëm i njeriut dhe mospërfillja e moszbatimi i Ligjit të tij do të ishte blasfemi. Sepse, vetëm Zoti është Krijuesi, Poseduesi, Ligjvënësi dhe Mbizotëruesi Absolut i gjithçkaje që ekziston. Andaj, të gjithë të dërguarit i kanë ftuar njerëzit që të ndërgjegjësohen e të njohin
sovranitetin absolut, që i përket ekskluzivisht All-llahut, dhe kanë kërkuar që jetën e tyre ta jetojnë sipas modelit dhe programit të shpallur nga Zoti.

Në Islam sovraniteti nuk u përket njerëzve si një popull, apo si një kolektiv, por ligjit. Askush në shtetin islamik nuk “bën ligje”; vetëm Zoti bën, dhe Ai veproi kështu për herë të fundit me revelimin e Kur’anit dhe ilustrimin e Pejgamberit Muhammed.

Islami si fe e shpallur nuk kufizohet vetëm në aspektin shpirtëror, por ofron vizionin e një jete civilizuese: të një jete shoqërore të ligjit, rendit, drejtësisë dhe autoritetit. Ai është Program Hyjnor dhe Ligj i shpallur që bën shpjegimin realist të jetës dhe përkon me natyrën njerëzore. Sheriati u shpjegon muslimanëve se si ata ta kuptojnë botën dhe jetën përmes arritjes së virtyteve, moralit, shkencës dhe forcës.

Ligji islamik përmban rregulla që definojnë dhe dizajnojnë marrëdhëniet ose më saktë të drejtat dhe obligimet në raportin njeri-njeri, njeri-shoqëri, njeri-natyrë dhe njeri-Krijues. Islami në tërësinë e tij është një mendim alternativ për njerëzimin, si një sistem besimi dhe një mënyrë jetese.


Ai është një vetëdije e thellë politike ngase përshkohet nga një konceptim i përgjithshëm dhe i kompletuar mbi jetën, universin, shoqërinë, qeverisjen, dhe ndërlidhet ngushtë me politikën, ekonominë, kulturën, dhe etikën.


Islami besim dhe ligj (akide dhe sheriat)
Fjala Din që Kur’ani e përmend me qindra herë nënkupton bindje ndaj vullnetit të Zotit, si në jetën e individit ashtu edhe të bashkësisë, sepse Islami dallon nga ajo që kuptohet me fjalët religjion në Perëndim.

Islami fokusohet mbi një shpjegim realist të jetës dhe mbi përhapjen e të kuptuarit të jetës në formën e saj reale, si një hyrje që përgatit rrugën për jetën e dytë. Islami nuk e mallkon këtë botë. Për muslimanin e gjithë toka është xhami, dhe kur ai nuk ka ujë mund të pastrohet prej saj (të marrë tejemum).


Formula: “ata që besojnë dhe bëjnë punë të mira” ka karakter religjioz, moral dhe shoqëror. Islami ngërthen gjithë aktivitetin dhe veprimtarinë e njeriut. Ai s’është religjion që njeriut ia ndalon të mirat e kësaj bote ose që urdhëron heqjen dorë nga kjo botë.

Islami si fe (din) e shpallur integron shpirtin dhe trupin, besimin dhe veprat, qiellin dhe tokën, dynjanë dhe ahiretin, namazin dhe zekatin, agjërimin, haxhin dhe kurbanin. Islami është Fe që e pohon jetën dhe botën, por e disiplinon ndjekjen e tyre me moralitet; dhe që i pohon vlerat e pastërtisë, besnikërisë dhe devocionit.

Islami vendos lidhjen mes fesë dhe shkencës, religjionit dhe politikës, xhamisë dhe shkollës, tokës dhe qiellit, dynjasë dhe ahiretit, trupit dhe shpirtit, arsyes dhe besimit, idesë dhe praktikës, besimit dhe shehadetit.

Ai krijon një sistem në të cilin individi nuk konsiderohet si një vegël mekanike në sistemin shoqëror, as shoqëria si një organizim i krijuar për hir të individit. Më saktë, ai i jep secilit – individit dhe shoqërisë – të drejtat e tyre dhe i siguron individit si dinjitetin e tij shpirtëror, ashtu edhe atë material.

Edhe burimet e islamit e kanë shenjën e kësaj dyjësije: Kur’ani dhe Hadithi që përfaqësojnë shpalljen dhe përvojën, amshimin dhe kohën, mendimin dhe praktikën. Islami si program hyjnor është më pak mënyrë e mendimit, më tepër mënyrë e jetesës. Komentuesi më i mirë i Kur’anit është vepra e Muhammedit a.s. Madje pa një praktikim dhe jetësim, Kur’ani është i pakuptueshëm.

Sunneti i Muhammedit plotësoi hallkën munguese midis të menduarit dhe të bërit, midis aperceptimit ideacional dhe veprimit, midis mendimit dhe jetës e historisë.

Vepra e Muhammedit a.s ishte jetësim i Kur’anit andaj me plotë të drejtë është thënë se Muhammedi a.s ka qenë Kur’ani i gjallë që ka ecur mes njerëzve.
Fillimi i Islamit ishte në Mekë dhe shpellën Hira ku njëra reprezenton veprimin kurse tjetra meditimin.

Më vonë do të jetë Medina. Islamin aty do ta gjejmë jo vetëm si besim, por edhe si politikë, Medina do të shndërrohet në komunë fetare dhe shoqëria islame në komunitet politikë. Në Medinë feja e fundit e shpallur njerëzimit, Islami, është manifestuar dhe jetësuar, si rezultat i të cilit jeta e njerëzve ndryshoi. Muhammedi a.s shembujt e parë historik dhe universal të aplikimit të Islamit i dha në një copë vend (lokalitet) të quajtur Jethrib-Medine.

Medina u mbiemërua me këtë emër ngase në këtë qytet u realizua Din-i i vërtetë për njerëzimin. Atje besimtarët iu nënshtruan autoritetit dhe juridiksionit të Pejgamberit a.s. Medina është vendi ku jetoi dhe u zhvillua tradita, praktika e Pejgamberit a.s. Marrëdhëniet njerëzore, jeta shoqërore, e drejta, ekonomia, politika, morali si dhe çdo sjellje njerëzore dhe shoqërore, morën formën e vet dhe u zbatuan në Medinë, në bazë të mesazhit dhe parimeve themelore të Islamit.


Mesazhi islam bëri që populli më i prapambetur i asaj kohe, me pranimin e Islamit, të bëjë një kërcim të madh drejt virtytit, humanizmit, dijes dhe urtësisë. Arabët dolën nga errësira në dritë, dhe ata u bënë prijësit e botës së qytetëruar.

Islami i disiplinoi dhe i bashkoi muslimanët përgjatë gjeneratave, shekujve dhe kontinenteve, në çdo aspekt të jetës së tyre, duke vulosur mendjet e tyre, zemrat e tyre dhe veprat e tyre me vulën e Islamit. Kështu i konvertuari kaloi nga Koha e Gurit në kohen e dijes, shkencës dhe përparimit me një kërcim të paparë, nga miti dhe supersticioni drejt empirizmit dhe dëshmisë racionale, dhe nga lufta për mbijetesë individuale apo fisnore drejt asaj të mëkëmbësisë hyjnore të historisë njerëzore.


Zemra e Islamit është të perceptuarit e tij integral të botës

Sheriati përfshin porosi të shpallura nga Zoti, që kanë të bëjnë edhe me sferën shpirtërore edhe me sferën profane të jetës. Kur’ani dhe Sunneti përmbajnë qindra norma dhe rregulla nga jeta e përditshme, ndër të cilat ka edhe norma që kanë të bëjnë me shtetin, politikën dhe ekonominë.

Islami nuk është i lidhur vetëm për xhami, shtëpi, treg, pallat qeveritar, për luftë e paqe, por Islami është shkencë, politikë, punë, aktivitet, luftë-xhihad, ai është i pandarë nga çdo aktivitet i tij duke ia sqaruar njeriut atë që është e lejuar dhe atë që është e ndaluar. Prandaj, Islami nuk është vetëm raport individual i njeriut ndaj Krijuesit, por ai është më shumë se kaq ngase përfshin: diturinë, besimin, shkencën, artin, moralin, drejtësinë, traditën, të gjitha aftësitë dhe shprehitë të cilat njeriu i realizon si anëtar i shoqërisë.

Islami mbron institucionin e familjes, u përmbahet parimeve të drejtësisë, vetëmjaftueshmërisë, përgjegjësisë personale dhe kolektive, lirisë së besimit dhe mendimit, konsultimit (shuras) dhe parimit të njëshmërisë së njerëzimit në aspektet e origjinës së tij, interesave dhe fatit të tij.

Muslimanët nuk janë të përkryer, por ata pranojnë porosinë nga i Përkryeri. Ne, natyrisht nuk mund të arrijmë përsosmërinë, por neve për këtë na drejtohet i Përkryeri duke na dëftuar rrugët më të mira. Çdo injorim i yni i Rrugës së Vërtetë (Siratul mustekim) do të na kushtojë me humbje katastrofike dhe me destruksione të mëdha.”


Promotorët e privatizimit të religjionit
Në rastin e Islamit duhet parë, mes të tjerash, se çështja e raportit mes fesë dhe politikës nuk është identik, sikurse raporti i kishës dhe religjionit. Nëse këtij dallimi nuk i kushtohet kujdes, mund të arrihen disa konfuzione si në planin teorik ashtu edhe në atë praktik.
Filozofia perëndimore në tërësi mohon ekzistimin e zgjidhjes me anë të Shpalljes dhe Urtësisë së Zotit. Njeriun perëndimor e kanë mësuar se privatisht mund të jetë i krishterë, kurse si njeri publik, afarist dhe politikan, mund të jetë edhe makiavelist. Çështja e fesë është çështje individuale e individit dhe sipas Krishterizmit kisha kultivon shpirtin, kurse shteti sundon trupin, sipas thënies: Zotit hyjnoren, mbretit mbretëroren.

Ndërkaq Islami, këtij pasazhi biblik, i përgjigjet me parullën “Din ve devle” (Islami “fe dhe shtet”). Sepse e gjithë shpallja kur’anore është gjithëpërfshirëse, meqenëse ajo e posedon individin dhe shoqërinë me tërësinë e tij.
Pra, ndryshe nga Krishterizmi, Islami kërkon që të formojë një shoqëri të mirëfilltë islame që udhëhiqet nga parimet fetare dhe morale, dhe meqenëse ndryshimet shoqërore nuk krijohen në vakum, por nëpërmjet transformimit të shoqërisë, pikërisht për këtë arsye raporti i Islamit me politikën është i lidhur ngushtë dhe i pandashëm. Ai kërkon nga muslimanët që ta organizojnë veten në mënyrë kolektive, që të vendosin një sistem që të rregullojë marrëdhëniet ndër-njerëzore, që t’i gjykojë konfliktet me drejtësi dhe paanësi, dhe që të vërë në jetë synimin e Zotit në botë dhe në histori.
Me integrimin e tij politik (religjioni si fe dhe si shte
t -din ve devle), Islami rrënon nocionin eurocentrik dhe atë shekullar të religjionit të cilin Perëndimi e konsideron të aplikueshëm për të gjithë.

Ka pohime të gabuara sipas të cilit: “Zoti dëshiroi që Islami të jetë religjion, njerëzit me atë bënë politikë!” Ndërkaq për muslimanët religjioni dhe politika nuk janë as të kundërta dhe as të ndara.

Ka prej muslimanëve që gjërat i shohin nga prizmi nacionalist dhe nëse rregullat e fesë, udhëzimet e religjionit dhe parimet e kulturës do t’u shërbenin qëllimeve të nacionalizmit, nacionalisti do ta mbështeste religjionin e vet me shumë dëshirë, e nëse këto parime bien ndesh me nacionalizmin, ai nuk do ta pranonte fenë e vet, por do të gjente e do të pranonte parime dhe teori të tjera.

Mirëpo, duhet të jetë e qartë se Islami kërkon që shoqëria të organizohet në parimet moralo-etike e juridike që ofron ai nëpërmjet krijimit të sistemit politik, ekonomik dhe juridik-shtetëror, që do të përcaktonte vetëdijen fetare, shoqërore dhe pse jo edhe atë kombëtare të saj.


Islami dhe Krishterizmi nuk janë dalluar gati për 1200 vjet në aspektin e veprimtarisë dhe ndikimit të tyre tek ithtarët e vet. Pasi mbreti Konstantin e mori timonin e Perandorisë Romake në shek. IV-të , religjioni i krishterë u bë religjion shtetëror, ashtu sikurse është edhe në kohët më të reja në vendet ortodokse të Evropës Juglindore.

Ishte Reformacioni dhe Iluminizmi që luftuan ndikimin e Kishës dhe bënë ndarjen e fesë nga shteti. Mirëpo edhe përkundër asaj se në Evropë kemi ndarjen e shtetit nga religjioni, megjithatë, sikurse thotë Murad Hofmann, në Gjermani prapëseprapë gjenden festa fetare që i mbron shteti, mblidhet tatim për Kishën, mbahet mësim fetar në shkollat shtetërore dhe mësuesit fetarë paguhen nga buxheti shtetëror. Në gjyq dhe në ushtri betimi bëhet në Zot, ashtu sikurse titullohet edhe Kushtetuta Federale. Në ushtri janë të punësuar edhe priftërinj ushtarak, në muret e shkollave qëndrojnë të varur kryqet. Dhe këtë gjë gjermanët me të drejtë nuk e ndiejnë si obskurantizëm mesjetar.

Nëse kështu qëndron gjendja në shumë shtete perëndimore duke përfshirë edhe SHBA-të, që sipas Eduard Seidit është vendi që më së shumti merret me fe, atëherë pse Islami të akuzohet si luftëtar dhe mbrojtës i idesë për shtet fetar? Islami nuk kërkon asgjë tjetër veçse shtetin e këtij lloji, ku religjioni dhe politika, religjioni dhe ekonomia, religjioni dhe shoqëria të jenë afër njëra-tjetrës dhe të ndërlidhura mes tyre

Muslimanët e të gjithë vendeve e kanë pranuar shtetin islamik si të domosdoshëm për Islamin dhe e kanë kuptuar përligjjen e tij si të bazuar në Sheriat. Juristët islamë vënë në dukje se kërkohet që seksionet dhe klauzolat e shumta të Ligjit të mbështeten dhe të zbatohen nga shteti. Pa shtetin, konkludojnë ata, këto segmente të Sheriatit nuk do të respektoheshin, një mungesë që dënohet qartë nga Kur’ani si i barabartë me braktisjen e të tërë religjionit dhe prej këtu, që rezulton në apostazi: “E kush nuk gjykon me atë që e zbriti All-llahu, ata janë mohues.” (El Maide: 44); “E kush nuk vendos sipas asaj që zbriti All-llahu, ata janë mizorë (të padrejtë)” (El Maide: 45); “E kush nuk gjykon sipas asaj që All-llahu e zbriti, të tillët janë mëkatarë të dalë jashtë rrugës së Zotit.” (El Maide: 47).

E drejta islame për shtetin e saj ideal nuk kërkon ndonjë formë të caktuar shtetërore. Çdo gjeneratë muslimane është e ftuar që të gjejë për vete atë organizim shtetëror që i përgjigjet më së miri nivelit të saj zhvillimor.

Forma e shtetit, sikurse ajo e shtetit të parë në islam në Medinë, mund të jetë edhe republikë. E drejta islame në asnjë rast nuk e kërkon teokracinë në kuptimin e ngushtë të fjalës, gjegjësisht sundimin e klerikëve, ngase në Islam nuk ka kler.

Rënia e Perandorisë Osmane
Pa marrë parasysh se çka thonë për Perandorinë Osmane, ajo konsiderohet me vlera, dhe qeveria e saj ka qenë me rëndësi të posaçme. Për këtë arsye jahuditë dhe të krishterët kanë vepruar së bashku për rrëzimin e Hilafetit Osman dhe Evropa e ka copëtuar botën islame.
Pas rënies së Perandorisë Osmane më 1924, u arrit
formimi i shteteve kombëtare muslimane, të cilave u është dhënë identiteti modern politik me parashenja të shprehura të kombëtares e në dëm të identitetit islam. Paraqitja e konceptit komb dhe raporti i kombit dhe fesë në Islam, përkrah faktorëve të tjerë, ka kontribuar në dobësimin e universalizmit islam dhe përforcimin e parohializmit kulturor islam.

Duke e pasur në konsideratë tërësishmërinë e mësimit islam dhe pandashmërinë e botëkuptimit islam, këta dy tre shekujt e fundit të historisë bashkëkohore islame është paraqitur kriza e identitetit tek muslimanët si dhe synimi dhe përpjeka e tyre për kthim nga rrënjët e islamit. Çlirimi i vendeve islame nga kolonializmi ka bërë që popujt e këtyre vendeve të kërkojnë kthimin nga Islami dhe Ligji i tij – Sheriati.

Edhe pse momenti aktual i zhvillimit tonë kulturor e historik është i ngarkuar me kaluarën e largët dhe të afërt, dhe edhe pse shembulli ynë si një popull me tre fe është më specifik në krahasim me disa popuj të Ballkanit, mendoj se kjo nuk paraqet problem për sa i përket ithtarëve të feve të tjera, sepse atyre Islami ua njeh jo vetëm të drejtën e ekzistencës së tyre në një shtet musliman, por edhe të drejtën e ushtrimit të fesë së tyre.

Shembull për këtë kemi Kushtetutën e shtetit islamik (Marrëveshja e Medinës) që i konsideronte çifutët si një komunitet (ummet) autonom brenda shtetit. Ajo e pajisi gjykatën rabine me autoritet absolut për të gjykuar dhe për të vendosur për të gjitha çështjet e çifutëve. Qysh prej disfatës dhe shpërbërjes së tyre prej romakëve, kjo ishte hera e parë që ekzistenca komunale çifute dhe Ligji i Torës u njohën si legjitimë prej ndonjë shteti. Pluralizmi i shtetit islamik ishte një pluralizëm ligjesh, një novacion i padëgjuar tjetërkund në historinë e njerëzimit. Shteti islamik i Medinës ishte një mikrokozmos i atij që duhet të jetë rendi botëror.

Shteti islamik, si rrjedhim, ishte projektim dhe implementim i një rendi multireligjioz i vetë Pejgamberit, i cili mblodhi së bashku nën një rend paqeje dhe legjitimiteti muslimanët, çifutët dhe të krishterët.
Historia nuk njeh kushtetutë tjetër të shkruar që ka respektuar minoritetet, sikurse i ka respektuar kushtetuta e shtetit islam. Kjo gjë është respektuar gjatë gjithë historisë islame.

Mendoj se para se të hapet ndonjë diskutim serioz për rëndësinë e lidhshmërisë së fesë dhe politikës do të ishte me interes që të njihemi edhe me përvoja të vendeve të caktuara, ku raporti ndërmjet religjionit e politikës është i ngushtë dhe me influencë për zhvillimin e gjithmbarshëm dhe prosperitetin e një populli apo një vendi.

Padyshim, rreth lidhjes së ngushtë të fesë dhe politikës duhet të shkruhet më shumë. Po ashtu, mes vetë muslimanëve duhet të ekzistojë një vullnet i fortë për një dialog tolerant, dhe të tregohet gatishmëri për të ndihmuar njeri tjetrin në tejkalimin e hendeqeve të cilat të tjerët qëllimisht na i kanë hapur, e të cilat ne nga padija i kemi pranuar.

Me këtë rast dua të kujtoj se ishte pikërisht Islami si besim që ka mbrojtur identitetin tonë dhe na ka mbrojtur nga asimilimi sllavo/grek, dhe ishte Islami si ligj dhe moral që na mbrojtur nga destruktivitetet e ndryshme. Këtë gjë Islami mund ta bëjë edhe më tutje, por me kusht që Islami të mos kuptohet vetëm si një religjion dhe si një çështje private.

Edhe pse jam i vetëdijshëm për situatën në të cilën gjendet populli ynë mendoj se, të paktën në planin teorik, nuk duhet ta vëmë asnjëherë në pikëpyetje lidhjen e Islamit me politikën, ngase kjo është pjesë e pandashme e besimit islam. Kurse në planin praktik duhet të punojmë që të gjitha fetë (tri fetë e njohura) të jenë zyrtare qoftë në Shqipëri apo në Kosovë.