Poezia e Humbjes

[_Mersin_]

Poezia e Humbjes

Ti asnjëherë s'e kupton çfarë humb

lodron si një mace në hapësirën

e gjelbër të syve të tu

dhe unë i fyer i poshtëruar

të përgjoj pas hijes sime

bëhet vonë, sa vonë nga ndarja

unë mbi prush thyej shkarpa

si idiot i fryj hirit

ndizu zjarr

dhe hedh aty lule, shami, vjersha

rrobat e çdo gjë që kam

e ngel një lakuriq i varfër, zhveshur

që zjarri dot më s'e ngroh.

Ti asnjëherë s'e kupton çfarë humb

lodron si një gjethe në lulishtet pa anë

të syve të tu

por unë dua të të dua

me çdo kusht

Ervin Hatibi

[_Mersin_]

Na mungon një e qarë ngazëllyese

Sot nuk e di nëse do kisha qarë po ashtu nëse zogun do ta kishin bërë rilindasit të fliste gegënisht. E qara ime u kushtëzua kështu edhe përmes abetares së gjithë komunikimeve të tjera të rëndësishme të kohës, që fillonin me buzët e folësit e radiotelevizionit (përshëndetje xhaxhi Dhimitri!) e deri tek Kadri Rroshi i filmave, rahmet pastë, dhe tek gjithë oraliteti zyrtar i cili kishte hapur në veshët e mi analfabetë monopatin e gjuhës së lartë, me retorikën dhe gramatikën e duhur dhe ky monopat këmbëngulte e përparonte drejt guvës së lotëve, asaj pranë zemrës, (jo gjëndrrës)

Një nga efektet më të shpejta të afrimit fizik me Kosovën pas viteve ’90 ishte zbulimi i përkëmbimeve midis q-së dhe ç-së. Një kronikan paradokohe komentonte me humor në shtyp një foto që e kish bërë me dorën e vet dhe në foto paraqitej një lokal me tabelën “Qajtore”. Do të kisha dashur që tabela të kishte qenë e vërtetë dhe humori të kursehej për ndonjë dyqan tjetër po sigurisht bëhej fjalë thjeshtë për një çajhane dhe asgjë më tepër. Mendova: kaq shumë arsye për të qarë dhe kaq pak infrasukturë për ta bërë këtë punë. E vetmja fjalë që dua të them edhe për letërsinë e gjithë këtyre viteve është se edhe aty nuk na qahet fare. Në poezi kjo ka shumë mundësi të ndodhë për faktin se në përgjithësi aty nuk banon më njeri. Në një epokë kur poezia e re shqipe ia arriti gradualisht të shpopullohet me sukses nga kolonët e buzëqeshur të masivizimit socialist, rrezik se prej poezisë, përkrah me anëtarët e fundit lirikë të mitingut, paradës, kolektivit, brigadës, po emigron edhe çdo njeri tjetër bashkë me poetin. Simptoma e poezisë së sotme shqipe më duket se është dorëzimi në pavetore, në një lloj vetëbërjeje ku gjuha jonë gjithnjë e më shumë evropiane se indiane po mëton të jetë personazh e kështu zë vendin e poetit, mu ashtu si në galeritë e artit kamera e ndjeshme dixhitale ka zënë vendin e piktorit. Por në fakt ai që na duhet më shumë se poezia është poeti, poeti, ai robi i Zotit, ai marsupiali që na mbart në vete kur kërcen drejt qiellit. A është ndonjë faj të dëshirosh të hidhesh në erë përqafuar me poetin? A është ndonjë faj që dëshiron të qash pak fare në prehrin e tij?
Poshtë vijojnë nja dy ilustrime të asaj se ç’mundet të bëjë njeriu në bashkëpunim me poezinë dhe me lotët.

“Qau dhe e puthi, pastaj e lëshoi”: kështu përfundonte vjersha dhe këtu ndalonte zëri i mamit dhe mu këtu me pikën fundore të vargut ia nisën pikëlat e para të ca lotëve të tjerë nga ata të deri asaj kohe. Këta ishin lotët e mi të parë që nuk kishin të bënin me ndonjë hall, me ndonjë dhembkë a mungesë lektisëse frutash a lodrash apo stinësh. Këta lot m’i shkaktoi ekspozeja e qartë dhe e thjeshtë e një zogu të vogël dhe krejt të përgjithshëm, të përbërë nga vetëm tre shkronja. (“Një zog të bukur zuri një djalë/ ai po dridhej dhe i thosh ca fjalë…”). Zogu në fjalë i kujtoi djalit se edhe ai ishte i mitur e po ashtu edhe ai e kishte një mëmë që e priste në shtëpi. (“Nuk të vjen keq që jam i mitur, si ti i vogël e i parritur? Jam bir i vetëm, mëma më pret…”)

Sot nuk e di nëse do kisha qarë po ashtu nëse zogun do ta kishin bërë rilindasit të fliste gegënisht. E qara ime u kushtëzua kështu edhe përmes abetares së gjithë komunikimeve të tjera të rëndësishme të kohës, që fillonin me buzët e folësit e radiotelevizionit (përshëndetje xhaxhi Dhimitri!) e deri tek Kadri Rroshi i filmave, rahmet pastë, dhe tek gjithë oraliteti zyrtar i cili kishte hapur në veshët e mi analfabetë monopatin e gjuhës së lartë, me retorikën dhe gramatikën e duhur dhe ky monopat këmbëngulte e përparonte drejt guvës së lotëve, asaj pranë zemrës, (jo gjëndrrës). Puna erdhi deri tek çukitja iniciale-finale me sqep dhe ja tek u shpua shtegu e lotët sipërorë rrodhën dhe vazhdojnë periodikisht të rrjedhin gjer më sot e kësaj dite.

Zbulimi i mirësisë dhe i çdo ideali tjetër që i nënshkruhet, ka shumë mundësi të fillojë me mëshirën apo me rahmetin, si i thoshin kësaj edhe në trevat tona gjatë kohës së obskurantizmit oriental osman (O.O.O.), para se të nacionalizoheshin ndjenjat dhe fjalët. Rahmeti e ka rrënjën e vet nga fjala arabishte rahim që do të thotë mitër. Deri vonë gjuhëtarët e kanë prekur fjalën rahëm të pulsojë në zonën e Shkodrës në vendin ku normalisht sot kemi mitër. Nëse fjala e sotme shqip nuk e ka origjinën dukshëm nga burimi latin, le të themi se ashtu si rahmeti që e paraqet mëshirën gati si simetri të empatisë, duke e vënë të mëshiruarin në formë fetusi përbrenda teje, ashtu edhe le të më pëlqejë tingullimi kaq pranë mishit i fjalës mëshirë. Unë besoj se kur je i vogël, mëshira mpikset e formohet pikërisht mbi gjallesa të vogla, të tilla që mund t’i përmbanim brenda, si zogjtë, macet, këlyshët e qenit e të tjera nga këto. Hapja e prehrit për sa më shumë subjekte të mëshiruara e bën njeriun detyrimisht përherë e më të madh po aq sa të brendashkruarit gjallesa vetes kapërcen sa më shumë kategori dhe numra. Por kjo gati përherë mbetet çështje e fantazisë: duhet të mëshirosh kryesisht zogj që nuk ke për t’i kapur kurrë apo zogj që i kanë kapur të tjerët. Kurse, në rastin e vjershës mësipër, misioni i poetit përfundonte me lëshimin e zogut, dhe vetëm mund të hamendësohet sesi ky shpend ka më shumë se 100 vjet që del nga kuvlia si zogu mekanik i orës me zog dhe hynte brenda sa e sa kalamajve të shqipes dhe u çelte vendin për mëshirën. Gjithë ai mallëngjim, gjithë ajo mëshirë ngazëllyese, gati të shtynte të ngrihje ndonjë **** për zogj, pra ta instaloje mitrën në formë çarku si e si ta kapje zogun dhe të shkriheshe nga kënaqësia duke e lëshuar sërisht, duke ia qetësuar në duar sustat e frikës nën puplat dhe duke i thënë se gjithë qëllimi i kësaj zënie ishte shprehja e dashurisë: aty në qiell e degë më degë as ai e as ti nuk do të mundnit kurrë të provonit asgjë të tillë dhe do të vdisnit vetëharruar në anonimat si gjithë qeniet që nuk kanë dashuruar ndonjëherë në jetë. (Arroganca e të shtënit në dikë amper dashurie, kaq e pafajshme…)

…shumë vite më pas qarjes së parë për zogun vjershëtor, ndodhi që u shkreha sërish, edhe më keq, në lotë të pafrenueshëm aty mbi një shpinore të lyrshme të një autobusi që vinte nga Saranda për Tiranë. Diku në të hyrë të Labërisë, kishin zënë pusi nja tre burra dhe fill pasi bënë vend me poterë në fund të autobusit, ia morën këngës me iso. Kanë kaluar 12 vjet po ato vargje të projektuara mbi një ekran të kalldrëmtë eeeee-sh isoje më rreshtohen ende mirë në kujtesë: “S’të qëllova për të vrarë/ moj kunadhja gushëbardhë/ të qëllova për të marrë/ moj kunadhja gushëbardhë…” (Nuk e di a është me interes të riprodhoj edhe nja dy vargje të tjera nga po ai autobus. “O florir’ i vogël fare/ pse s’dole mbrëmë në valle/ s’dola se s’kisha sandale…”) Edhe sot nuk e di sesi më kapi e më shkuli e qara, dhe thjesht kisha ulur kokën e dridhesha si qen duke luajtur rolin e atij që e ka zënë makina. Edhe këtë herë, mu si në rastin me zog, poeti (e para) e bën të dashurën e vet të vogël si kunadhe që të mundet ta mbajë përbrenda si nëna fëmijën dhe (e dyta) prapë si në aspiratën për ta kapur e për ta futur brenda mëshirës zogun, edhe poeti lab sqaron me lot në sy mbi gëzofin e përgjakur se i vetmi qëllim i gjithë kësaj dhune ishte “marrja”, bërja për vete, futja në vete e kunadhes gushëbardhë. Po si t’ia shpjegosh asaj tanimë…

Sot kuptova sa më mungon ajo shija e të provuarit mbi mish të vargut, ajo shija e bekuar politike e lotëve të poezisë, lot që herë-herë më dukej se më ishin tharë njëherë e mirë në kashtën mbështjellë me zogun gjenerik, gati-klerik të Naimit, apo me kunadhen kuisëse të autobusit lab, ballcamosur të dy në dy skaje kohe me fëmijën tim përmes.