Fitoret ushtarake dhe politike kunder armiqve te shqiperise gjate shekujve.

[maratonomak]

Nuk jam historian dhe analist i politikes , jam thjesht nje qytetar shqiptar , i cili do doja te dija fitoret ushtarake gjate lufterave kunder pushtuesve te popullit tim , si dhe fitoret politiko diplomatike kunder shteteve fqinje te cilet kerkojne asgjesimin tone.

pak histori duke treguar material historik mbi fitoret e shqiptareve ndaj pushtuesve serb , grek , turk , bullgar , italian , gjerman e malazez.

ju lutem kush mundet le te shkruaje dicka rreth kesaj teme.

[maratonomak]

a do shkruani materialet qe kam kerkuar apo jo?

[PLAKU]

ke me prite akoma sa te shfletojem historin e ndritesheme te partis,
Ja une plaku ju tregoj nji histori te UNC shqyptaro jugosllave titisto enveriste te ashtuquajtun partizan, tregonemi edhe mua plakut ndonje ushteri qe a konefronetua drejte per ste drejti me shkaun per qeshtje Kombetare, perpos Ballit Kombetar? dhe ajo nuk arriti te behet ushteri se miladina mugoshat ia kishen pre veshet me kohe enverit . Me fale i nderum s enderhyna kote fare, qellimi ashete te nexis debatin rreth kesaj teme, dhe une plaku sa e sa here kam bo te njetat pytje me te njetin kupetim.

[drenicaku]

Ndarja e kombit ne pes shtete dhe ne tri fe tregon qart se sa fitore ushtarake dhe diplomatike kemi pasur gjat historis.
Jemi kombi i vetum ne ballkan qe kemi qen dhe vazhdojm te jemi kombi me i mbrapambetur ne te gjitha drejtimet dhe kj eshte rezultat i fitorev et medha te diplomatve tan

[maratonomak]

Kam degjuar per nje beteje qe eshte bere ne kukes kunder ushtrise serbe , gjate viteve 1911 1912 nese gaboj , ku fale terenit malor dhe aftesive te luftetareve shqiptare , u vrane dhe plagosen mbi 11 mije ushtare serbe .

jam shume i interesuar per te ditur me shume per kete beteje dhe kush ka material te bazuar ne fakte historike mbi kete beteje , le ta postoj .

gjithashtu kam degjuar mbi sulmet e forcave greko angleze ne kufirin jugor , gjate viteve 1948 -1949 gjate luftes civile greke , ku ushtria shqiptare e asaj kohe tregoi gadishmeri dhe i zmbrapsi forcat greke qe depertuan ne tonen shqiptare .
jeni te lutur te shkruani edhe per kete dokument historik.


mund te shkruani edhe per betejat e UCK dhe fitoret ushtarake te kesaj ushtrie .



Edhe qendresa dhe perballimi i ushtrise serbo malazeze ne vitin 1912 i ushtrise vullnetare shqiptare ne bashkepunim me ushtrine turke mund te konsiderohet si fitore ushtarake , pavaresisht se me vone shkodra ra ne duart e malazezeve per shkak te tradhtise se Esat Pashe Toptanit , dhe rjedha politiko -diplomatike qe e perfshine shkodren e shqiperine e pavarur .

mund te shkruajme per betejat dhe fitoret e luftes se hershme te Skenderbeut.

[maratonomak]

sic duket shqiperia fiton ne lufte por humbet ne paqe .


shpirti luftarak shqiptar eshte zbehur rendesishem kohet e fundit dhe kete vecori e ka zevendesuar ppaftesia dhe injoranca politike dhe shoqerore .

[halla mine]

12 mijë ushtarë serbë kockat e tyre i lanë në Lumë! (kerko luften e Lumes)

Rapsodi popullor këtë ngjarje historike e përjetësojë edhe përmes vargjeve si:

”Ka hi serbi n´at´Prizren,
po i thot`Lumës: ”Lirom ven!”
Nuk jam mbreti, po jam Luma,
t´mushi gjiksin plot me plumba!”

Kur vikati Islam spahija:
”Bini djem, se shkoi Shipnija!”
“Bini djem-thrret Ramadani
-bini djem se shkoi vatani!”

Gryka e Shejës po rredh gjak,
po i thot Drinit: ”Ndihmom pak
Ndihmom pak, n´dash me m´ndihmue,
kllade t´mdhaja jam tuj çue”.

Krajli i serbit ban: ”Medet,
m´faroi Luma askerin krejt!
ma faroi askerin e ngrat
burrat me pushk`e grat me spatë”.

“Kadal, krajl u mlofsh me marre,
dymdhetmi t`metën pa vorre!”
Djemt´e Lumës hiq s´kan dert,
ka ni luftë bajn´vjet për vjet,
luft´ me krajl e luft´ me mbret...”
Hasi shpat e gur e kep
vend për vend pushka kërset
shkoj kukuja shpi për shpi
I preu Hasi 3 mijë shkijë...”

Krejt Opoja u mlu n`zi
Prej Prizrenit ter n´Dri
Tre ditë luftë e tre ditë zi
u vranë shkije përmi tre mijë...”


karikature e vitit 1913.

[vajz]

QËNDRESA E LUMES KUNDËR, PUSHTUESVE SERBE NË NËNTOR 1912

Sheradin BERISHA

Siç dihet Lufta e parë Ballkanike shpërtheu në tetor 1912 nga shtetet e “Aleancës Ballkanike”që e përbënin Serbia,Mali i Zi,Bullgaria dhe Greqia. Dhe shqiptarët akoma pa u çliruar përfundimisht nga pushtuesit shekullor osman,u detyruan t´i kthenin armët kundër pushtuesve të ri e të luftonin kundër tyre në kushte jashtëzakonisht të disfavorshme.Në gjysmën e dytë të tetorit 1912, ndërsa vazhdonin operacionet pushtuese të ushtrisë serbe mbi tokat shqiptare në Kosovë e gjetiu,në krahinat e Lumës,të Opojës,Vërrinit,Gorës,Hasit,Dibrës u organizuan kuvende të shumta dhe në saje të kushtrimit të lëshuar nga mbledhja e jashtëzakonshme e komitetit”Shpëtimi” të mbajtur në Shkup,me 14 tetor 1912,filloi mobilizimi i përgjithshëm për t´i përballuar agresionit sllav.

Në javën e parë të nëntorit, armata e III serbe pasi pushtoi Rrafshin e Kosovës dhe atë të Dukagjinit, synonte pushtimin e Shqipërisë Veriore dhe atë të Mesme për të dalur në brigjet e Adriatikut. Qysh më 5 nëntor 1912 kur gjenerali Bozhidar Jankoviq hyri në Prizren me regjimentet e Divizionit”Shumadia-1”,nisi rigrupimin e forcave të tij,për operacionet drejt Adriatikut. Për të realizuar këtë plan ushtarak,komanda serbe,kishte krijuar dy njësi të veçanta, që morën emrin”njësitë e bregdetit”dhe repartet e këtyre njësive u përzgjodhën nga divizionet”Shumadia-1”dhe “Drina-2” të dislokuara në Prizren e Gjakovë. Njëherit,për të evituar çdo rrezik që mund të kërcenonte të ashtuquajturit”njësitë e bregdetit”që do të operonin në drejtim të Adriatikut,nëpërmjet Luginës së Drinit(Lumës),komanda e armatës së tretë krijoi”repartin e Lumës”,i cili mori për detyrë të pushtonte këtë krahinë dhe krahinën e Hasit,Vërrinit,Opojës,Gorës,të çarmatoste banorët dhe të godiste pa mëshirë çdo rezistencë të tyre.

Në repartet ushtarake për pushtimin e Lumës u angazhuan rreth 16 mijë trupa,pasi sipas të dhënave të komandës serbe,pa “përuljen e Lumës”dhe zotrimin e brigjeve të Drinit nuk mund të realizoheshin planet strategjike të proklamuara nga qeveria serbe. Përballë operacioneve pushtuese të ushtrisë serbe,u gjendën mijëra luftëtarë shqiptarë të krahinave të Lumës,Hasit,Vërrinit,Opojës e Gorës,si dhe të atyre që ishin tërhequr nga thellësitë e Kosovës-pas pushtimit të saj.

Me këtë rast malet e larta të Pashtrikut,(ku shtrihej krahina e Hasit dhe Malesia e Gjakovës), si dhe degëzimet natyrore të Sharrit-(malet e Gjalicës dhe të Koretnikut, matanë Drinit të Bardhë), ku gravitojnë fshatrat e trevës së Vërrinit, të Opojës dhe të Gorës,nga fortesa natyrore u shndërruan në fortesa lufte. Duke pas parasysh këto pozita gjeostrategjike,forcat shqiptare u pozicionuan në vijën frontale: Malësia e Gjakovës(Qafa e Morinës-Qafa e Prushit)—Has(Planej-Gorozhup)—Qafa e Zhurit—Vërri(Billushë-Jeshkovë-Lybeqevë-Lez)—Sharr(pjerrësit perëndimore të “Gurit të Zi”—Opojë(Gryka e Llapushnikut).

Në organizimin e qëndresës shqiptare u shquan krerët: Ramadan Zaskoci,Ramadan Çejku,Qazim Lika, Islam e Sali Spahia,Hoxhë Mehmeti,Osman Lita,Cen Daci,Bajram Gjana,Dervish e Nezir Bajraktari,Myftar Nika,Nexhip agë Bilali,Sylë Elezi,Ahmet Ilaz Qehaja,Jemin Gjana të gjithë nga Luma,Elez Isufi,Cuf Xhelili e Xhafer Doda nga Dibra, Bajram Curri në Malësi të Gjakovës,Rexhë Ali Bajraktari nga Hasi,sheh Hasani nga Prizreni, Jahja Sait Sahiti nga Kuki i Opojës, Kapllan Opoja, Nail Hyseni-Dani i Rapçës së Gorës,Esat Berisha,Abdyl Osmani ,Arif Krusha e shumë të tjerë.

Qendrat komanduese të luftës u vendosën: Në Llapushnik(Brezne) të Opojës,në krye me Qazim Likën. Në Krumë të Hasit,në krye me Rexhë Ali Bajraktarin, ndërsa Këshilli Qëndror i Luftës në krye me Ramadan Zaskocin u vendos në Qafë të Kolesjanit,në majën e quajtur Tabe,nga ku shihej qartë Rrafshi i Lumës. Për të mos lejuar kalimin e trupave serbe matan lumit, përgjatë Drinit të Bardhë, këshilli i luftës, organizoi me kohë prita në fshatrat: Shalqin, Domaj, Gjinaj, Brut, Ura e Vezirit. Prita të tilla u ngritën edhe në brigjet perëndimore të Drinit të Zi si: në Kolsh, Mamëz, Surroj , Tejdrinë.

Në këto pozicione ishin forcat mbrojtëse shqiptare, kur më 9 e 10 Nëntor 1912 filluan operacionet e armatës III serbe në drejtim të Lumës. Beteja e parë e përgjakshme në kufijtë e Lumës u zhvillua në “Qafën e Zhurit” dhe vijoi deri në grykën e Morinës.Në këtë lokalitet ushtria serbe për 2-3 ditë rresht pësoi goditje të rëndë,duke lënë në fushëbeteja shumë të vrarë e të plagosur dhe mjaftë armë.

Pas këtij dështimi ushtria serbe në shenjë hakmarrje,në fshatin Zhur i mori peng 37 shqiptarë ,të cilët më pas i dërguan në Prizren me qëllim që të ushtrohet presion në popull,për të mos e përkrahur edhe më tutje qëndresën e tyre. Ushtria serbe pas një riorganizimi me reparte të reja u nisë sërish në drejtim të Lumës.

Forcat shqiptare,tani përballë reparteve të divizionit”Shumadia-1”për të mos u dëmtuar u tërhoqën me luftime sporadike, përgjatë brigjeve të Drinit të Bardhë dhe shpateve të Koretnikut e të Gjallicës, në mënyrë që të bëhej një përgaditje sa më e mirë për një qëndresë më të fuqishme.Repartet serbe me goditjet e vazhdueshme që i bënin luftëtarëve lumjanë,nga fusha e Morinës e deri në Përbreg, hap pas hapi u futën në brendësi të Lumës-deri në Bicaj dhe u dislokuan në hapsirat fushore të këtij fshati.

Tërheqja e luftëtarëve shqiptarë u bë jo vetëm për shkak të epërsisë serbe në numër të ushtarëve dhe në armatim të rëndë, por me këtë rast u përdorë procesi luftarak taktik- qëndresa-thyerja-tërheqja, si ligje objektive të luftës, për ta futur armikun nëpër kurthe në mënyrë që ta ndëshkonin më pas me mënyrat e tyre origjinale të luftimit. Këshilli komandues i luftës i përqëndruar në Tabe(Qafë të Kolesjanit),me kohë kishte siguruar prapavijën edhe në tërthoren: Përbreg-Gjegjën-Bardhoc-Morinë-Vërmicë-Shkozë-Dobrusht-Zhur-Vërri(Billushë-Jeshkovë-Lez),e cila njëkohsisht luante rol të dyfishtë:1-mbështetje të sulmit mbi forcat armike dhe 2-mbrojtje të shpinës së luftëtarëve në Lumë,ndërsa fshatrat e Dollovishtit e të Opojës siguruan krahët e mbështetën veprimet në Grykën e Vanjave,në Qafën e Zbinecit e të Llapushnikut.

Në mëngjesin e 15 nëntorit 1912 ,Këshilli i Luftës dha urdhër për të sulmuar repartet serbe nga disa drejtime të frontit. Falë konfiguracionit të terrenit malor, motit të keq(me shi e bubullim) edhe pse të varfër në mjete lufte, lumjanët të lëshuar si ortek mbi forcat armike, në kodrat e Kolesjanit arritën t'i asgjësojnë qindra ushtarë serbë, ndërsa nga radhët e tyre ranë dëshmorë: Ibrahim H.Zeqiri,bajraktar i Radomirës,Nexhip Dullë Visha nga Kolesjani ,Rexhep Jonuz Taci,Selman Asllan Nërguti,Halim Shehu e Daut Basha nga Shtiqni etj.

Ndërkohë për shkak të rezistencës së fuqishme,forcat serbe u tërhoqën nga Kolesjani dhe kodrat e Gabricës dhe u pozicionuan në brigjet jugore të Shejës dhe në brigjet lindore të Drinit të Zi,ndërsa forcat shqiptare kaluan në vijën: fshati Mustafaj-Osmanaj-Bushat(Kodra e Bushatit).

Këshilli i luftës,pas një rigrupimi të forcave shqiptare në teren,më 16 Nëntor pa ndërpre vazhdoi mësymjen drejt forcave serbe dhe përleshjet gjakosëse u zhvilluan kryesisht në krahun e majtë të përroit të Shejës. Pikërisht në këto çaste kritike për kurorëzimin e suksesit, Lumës i erdhën në ndihmë qindra Dibranë në krye me udhëheqësit e shquar Elez Isufin, Isuf Xhelilin, Xhafer Dodën etj,të cilët në fushat e betejës sollën edhe 2-3 topa që dikur ua kishin zënë turqve.

Ushtria serbe e qëlluar(sulmuar) nga të gjitha anët,në panik braktisi fushëbetejën, duke lënë edhe shumë të vrarë e të mbytur në Dri dhe në përroin e Shejës. Për të përfituar nga situata e krijuar, Këshilli i luftës tashmë nga Kolesjani ishte zhvendosur në fushën e Zborit-Nangë, dhe aty përcaktoi dy drejtime sulmuese(me 3 grupe) për ndjekjen e mëtejshme të pushtuesve serbë:

-Grupi i parë: u drejtua, në krahun e majtë nëpër rrugën këmbësore që të shpiente nga Nanga në Gostilë-për në Kullë të Lumës;
-Grupi i dytë:në rrugën këmbësore që të çonte nga Nanga në Shtiqën,Përbreg e deri në Morinë, -Grupi i tretë: (në rolin e rezervës) u përdorë si mbështetje për të dy krahët (grupet) e sulmit.

Ndërkaq forca tjetër goditëse që kishte të bënte me fatin e Betejës së Lumës,ishte organizimi i qendresës në të dy krahët e Drinit të Bardhë: -Në tërthoren Përbreg-Gjegjën-Bardhoc-Morinë-Qafa e Zhurit-Vërri(Billushë)-Guri i Zi(Opojë)-Sharr dhe në krahun tjetër Has(Pashtrik)-Malësi e Gjakovës. Për të penguar shkuarjen e forcave të reja serbe nga Prizreni në drejtim të Lumës,luftime të ashpra u zhvilluan edhe në trevën e Vërrinit.Në vijën Dobrusht-Qafa e Zhurit-Billushë-Lez-Leskovec,pati luftime ballore dhe anësore.Repartet serbe në këto luftime përpiqeshin që të shpërthejn vijën frontale në Vërri,me qëllim të depërtimit në Opojë e Gorë prej nga mendohej të sulmoheshin nga prapa lumjanët,mirëpo nuk patën sukses.

Në kulmin e qëndresës për vdekje a liri,Këshilli Komandues i Luftës që përbëhej nga Ramadan Zaskoci,Islam Spahia,Hoxhë Mehmeti,Elez Isufi,Ramadan çejku,Ramadan Kovaçi,Kadri Shahini,Jemin Gjana etj,sipas vendimeve të marra në një mbledhje,më 17 nëntor 1912 nisën operacionet goditëse në të gjitha frontet e luftës. Malësorët lumjanë,të ngujuar nëpër kullat e fshatrave:Nangë,Gostil,Shtiqën,Përbreg dhe në shpatet lindore të Gjallicës e Koretnikut(Pikllimës) si dhe në brigjet e të dy Drinave(të Ziut e të Bardhit),e të ngazllyer nga fitorja e bujshme e Qafës së Kolesjanit,forcat e armikut u sulmuan nga të dy krahët(lindje-perëndim)dhe u ndoqën këmba këmbës.

Repartet ushtarake serbe u përpoqën të rigrupohen e të pozicionohen sërish në Kodrën e Galipës e në Zbor të Nangëve,por këto përpjekje gjithashtu dështuan keq.Repartet shpartalluese serbe pasi humbën edhe në këtë fushëbetejë qindra ushtarë të tjerë, braktisën edhe vijën mbrojtëse Shtiqën-Drini i Zi.Në këto sulme lumjanët trima veprojnë rrufeshëm,dhe gjatë luftimeve bien dëshmorë:Abaz Zezi,Baftjar Tahiraj,Baki Maliq Domi,Bektash Gjoka,Dervish Trota,Dullë Dema,Halil Dema,Halil Himaj,Hasan Shabani,Ismail Neziri,Jashar Shehu,Mehmet Allaraj,Mehmet Limani,Muharrem Mema,Mustafë Dogjani,Ramadan Koldashi,Rrustem Shehu,Shaqir Basha,Shaqir Dauti,Tahir Smajli,Zenel Mema,Haziz Xhaferi, e shumë të tjerë.

Luftimet përfudnimtare u zhvilluan në brigjet e lumenjve Drini i Bardhë-Drini i Zi, ndërsa ato me të përgjakshmet në Kullë Lumë. Mbeturinat e reparteve serbe që i shpëtuan asgjësimit në rajonin e Bicajt,së bashku me repartet e rajonit të Kullës së Lumës,kishin arritur të dilnin në bregun e kundërt të lumit Luma,poshtë Përbregut,dhe të pozicionohen në vijën: Përbreg-Kulla e Lumës.

Për këto ngjarje burimet serbe thonë se “gjatë tërë ditës së 17 nëntorit 1912 u zhvilluan luftime të rënda midis aradhave serbe e shqiptarëve,që sulmonin nga të gjitha anët,veçanërisht nga bregu i majtë i lumit Luma,duke rrezikuar forcat serbe që të hidhen në Dri e të shkëputeshin nga Prizreni.Më i forti qe zjarri i shqiptarëve nga bregu i djathtë i Drinit të Bardhë.Edhe togat gjuajtëse që u dërguan në atë krah nuk mundën t´i largojnë prej andej lumjanët e hasjanët,të cilët me një zjarrë anësor të fuqishëm,u shkaktuan humbje të rënda forcave serbe.Në këto rrethana,bateria e gjymtuar e topave malorë nuk mundi të zinte pozicione e të aktivizohej në luftime”.

Kapja e Kullës së Lumës me luftime të përgjakshme shënonte pragun e fitores së betejës. Forcat shqiptare,në mbrëmjen e ditës së 17 Nëntorit,pasi arritën të pozicionohen në vijën: Drini i Bardhë-Uki i Vjerrë-Gjegjën-Shpati perëndimor i Koretnikut-Bardhoc, sulmuan karvanin me qerre,me kafsh tërheqëse të mbeturinave serbe që tentonin të tërhiqeshin në drejtim të Prizrenit.Në këto luftime të përgjakshme ku armiku vërtet pati humbje tepër të rënda në ushtarë e në material lufte, u martirizuan edhe shumë lumjanësi: Halil Taci(Gjegjën),Hamza Dema(Morinë),Hazir Mhola(Bicaj),Isuf Ramadani(Morin)Jemin Dema(Bardhoc),Jakup Tota(Barruç),Liman çejku(Lusën),Ramadan Nerguti(Gjegjë),Rrahman Duraku(Morin)Selim Gërmizi(Bardhoc)Sinan çejku(Lusën),Shaban Coka(Ujmisht),Shaqir Nerguti(Gjegjën),Zenel Nerguti(Gjegjën)Bajram Ramadani(Përbreg) e shumë të tjerë. Në Betejën e Ukit të Vjerrë u plagos edhe udhëheqësi i moshuar lumjan Islam Spahia,i cili nuk iu nda luftës që nga Qafa e Kolesjanit e deri në Bardhoc.

Këtu mbaron Beteja e përgjakshme e Lumës,si rrezultat i së cilës aradhat serbe ishin shkatrruar dhe dëbuar deri afër Prizrenit. Më qart humbjen e madhe të ushtrisë serbe ,në Lumë e ka shprehur në kujtimet e veta ish-pjesëmarrësi në ato luftime,Kosta Novakoviq. Ai ka shkruar:

”Unë nuk do të zë në gojë detyrën e parë të repartit tonë të Lumës-çarmatimin e Lumës,që ai nuk arriti ta kryejë,kështu që në rastin tjetër do të kthehem në punën e tij dhe të komandantëve,punë të cilën e paguam me jetën e njerëzve,duke humbur shumë municione,ushqim dhe kafsh, pas disfatës së plotë në Lumë,pas katër netëve të pandërprera pa gjumë,pas tërheqjes nga pozita afër fshatit Bicaj,pas kalimit në ujë deri në brez,reparti i Lumës,i cili u përforcua edhe me një batalion,më 18 nëntor u detyrua të tërhiqet i shpartalluar,i rraskapitur deri në pikën e fundit dhe mbërriti në fshatin Zhur,8 km larg Prizrenit”.

Sukseset e arritura në këto ditë luftimesh nxorën në pah aftësitë dhe taktikën e zgjuar të luftëtarëve shqiptarë,të cilët duke u mbështetur në kushtet konkrete të vendit dhe në traditat e të parëve tanë, shpartalluan pushtuesit serbë,të shumtë në numër dhe të armatosur me armë më moderne për kohën.Po kështu studimet e bëra,tradita gojore,por edhe folklori ynë popullor(këngët historike), japin disa të dhëna për numrin e ushtarëve serbë të vrarë në Lumë.

-Sipas opinionit të lumjanëve numri i serbëve të humbur ka qenë 16 mijë.
-Sipas të dhënave nga historia ushtarake serbe,ky numër shkon deri në 18 mijë.
-Sipas studiuesit Essat Bilali,në revistën”Shqiptari i Lirë”dhe shumë studiuesve tjerë shqiptarë,shifra sillet në afro 12 mijë.

Ndonëse në mëngjesin e 18 Nëntorit 1912 mori fund beteja e Lumës,ku forcat shqiptare triumfuan kundër armatës III serbe, në Manastir zhvillohej një betejë tjetër ndërmjet forcave shqiptare dhe reparteve të armatës I serbe,që në histori njihet si Beteja e Manastirit.Në këtë kuadër vlerësojmë se Beteja e Lumës,Beteja e Manastirit,si dhe qëndresa shqiptare në veri (Shkodër) dhe në jug (Janin) kanë rëndësi të madhe historike për faktin se në një mënyrë apo tjetër,mundësuan mbajtjen e Kuvendit Kombëtar në Vlorë më 28 nëntor 1912, ku u shpallë Pavarësia e Shqipërisë.

[vajz]

Beteja per mbrojtjen e Plave-Gucise (Tetor 1879-Janar 1880)

Me revoltën e armatosur të Gjakovës dhe me aksionin diplomatik të pranverës së vitit 1879, Lidhja Shqiptare ia hoqi Portës së Lartë de facto të drejtën që të fliste në emër të Shqipërisë. Veç kësaj, me qëndresën e saj energjike, ajo bëri që të zvarriteshin e të mos zbatoheshin menjëherë dy vendimet e rëndësishme të Kongresit të Berlinit, që cenonin interesat kombëtarë të Shqipërisë, njëri në favor të Malit të Zi (neni 28 i Traktatit) dhe tjetri në dobi të Greqisë (Protokolli nr. 13 i Kongresit).
Megjithatë Lidhja e Prizrenit nuk e kishte plotësuar ende përfundimisht programin e saj. As gjashtë Fuqitë e Mëdha nuk ishin të prirura t’i anulonin vendimet që kishin marrë në Kongresin e Berlinit, as dy shtetet fqinje ballkanike nuk kishin ndërmend të hiqnin dorë nga viset që u kishin premtuar Fuqitë e Mëdha. Si rrjedhim, lufta për mbrojtjen e trojeve shqiptare ende nuk kishte marrë fund, përkundrazi, parashikohej që ajo të merrte trajta të përgjakshme.
Pas vrasjes në Gjakovë të mareshal Mehmet Ali pashës, Porta e Lartë u dha të kuptojnë Fuqive të Mëdha se e kishte tepër të vështirë të përmbushte kundrejt Malit të Zi detyrimet territoriale që rridhnin nga Traktati i Berlinit. Por knjaz Nikolla nuk donte të dinte për asnjë justifikim. Nga frika se me kalimin e kohës mund të ndryshonin rrethanat ndërkombëtare në dëm të saj, Cetina kërkonte vazhdimisht ndërhyrjen e Fuqive të Mëdha për ta detyruar Perandorinë Osmane të dorëzonte sa më parë krahinat e Podgoricës, të Shpuzës, të Zhabjakut, të Plavës, të Gucisë e të Rugovës, të cilat Kongresi i Berlinit ia kishte dhënë Malit të Zi. Veç kësaj, si kundërpeshë ajo po e vononte dorëzimin e Ulqinit, të Dinoshit dhe të Bregut të Bunës, të cilat i mbante të pushtuara qysh nga koha e luftës, por që sipas Traktatit të Berlinit duhej t’i ktheheshin Perandorisë Osmane.
Presionin më të fortë ndaj Perandorisë Osmane e ushtroi Rusia cariste, e cila vijoi ta kushtëzonte tërheqjen e ushtrive të saj pushtuese nga Traka me dorëzimin e krahinave që i qenë premtuar Malit të Zi. Fuqitë e tjera të Mëdha u bashkuan me presionin carist, pasi e shikonin me shqetësim qëndrimin e mëtejshëm të ushtrive ruse në afërsi të Stambollit. Kështu, në fund të vitit 1878, Porta e Lartë vendosi t’i zbatonte detyrimet territoriale kundrejt Malit të Zi.
Vendimi i Stambollit ngriti përsëri në këmbë shqiptarët. Për të shqyrtuar gjendjen e re u mblodh menjëherë, në fillim të janarit 1879, Komiteti Kombëtar i Lidhjes, i cili ripohoi qëndrimin e vet të caktuar më parë. Sipas kësaj vije, Lidhja e Prizrenit nuk do ta pengonte dorëzimin e Podgoricës, të Shpuzës e të Zhabjakut, pasi ato banoheshin nga popullsi të përziera sllavo-shqiptare, por do ta kundërshtonte me armë lëshimin e Plavës dhe të Gucisë, popullsia e të cilave ishte në masën dërrmuese shqiptare. Vendimin e Komitetit Kombëtar e miratuan të dy komitetet ndërkrahinore të vilajeteve të Shkodrës dhe të Kosovës, të cilat po në janar 1879 mblodhën kuvendet e tyre të jashtëzakonshme, pothuajse në atë kohë që zhvilloi punimet e veta edhe Kuvendi Ndërkrahinor i Prevezës. Meqenëse Plava e Gucia bënin pjesë në vilajetin e Kosovës, barrën e drejtimit dhe të organizimit të luftës për mbrojtjen e tyre e mori përsipër Komiteti Ndërkrahinor i Prizrenit, i cili nga ana e vet formoi një shtab ushtarak të posaçëm, me Ali pashë Gucinë në krye.
Ndërkaq u mblodh në fshatin Virpazar, në afërsi të liqenit të Shkodrës, komisioni turko-malazez, i cili më 2 shkurt 1879 nënshkroi marrëveshjen dypalëshe për formalitetet e dorëzimit brenda një jave të krahinave të vilajetit të Shkodrës, që i takonin njëra-tjetrës sipas Traktatit të Berlinit. Nga frika e kryengritjes së shqiptarëve, Porta e Lartë nuk pranoi ta përfshinte në marrëveshje dorëzimin e Plavës e të Gucisë, duke e lënë çështjen e tyre për t’u zgjidhur më vonë. Sipas marrëveshjes, dorëzimi i Podgoricës, i Shpuzës dhe i Zhabjakut nga ana e autoriteteve turke u krye pa vështirësi. Po ashtu u bë edhe dorëzimi i Ulqinit, i Dinoshit dhe i Bregut të Bunës nga ana e autoriteteve malazeze.
Por Mali i Zi nuk deshi ta linte punën të zgjatej më tej. Knjaz Nikolla iu drejtua menjëherë Fuqive të Mëdha, duke kërkuar prej tyre që ta detyronin Perandorinë Osmane t’ia dorëzonte dy krahinat shqiptare (Plavën dhe Gucinë) Malit të Zi. Nga ana e vet Porta e Lartë u kërkoi Fuqive të Mëdha të dërgonin në Plavë e në Guci një Komision Ndërkombëtar për t’u bindur për vështirësitë që gjente te shqiptarët e egërsuar nga padrejtësitë e Kongresit të Berlinit. Në vend të tij ato dërguan Komisionin Ndërkombëtar për caktimin e vijës së kufirit, të përbërë nga përfaqësues të gjashtë Fuqive të Mëdha dhe të dy shteteve të interesuara. Komisioni filloi nga puna në maj 1879 dhe për disa muaj me radhë u mor me caktimin e pikave të kufirit turko-malazez në vilajetin e Shkodrës. Por gjatë verës, kur Komisioni Ndërkombëtar donte të shkonte në Plavë e në Guci, përfaqësuesit e Komitetit Ndërkrahinor të Prizrenit u paraqitën Fuqive të Mëdha, më 22 gusht 1879, një notë me shkrim, me të cilën deklaronin se nuk do të njihnin asnjë ndryshim të kufirit me Malin e Zi pa pjesëmarrjen në Komisionin Ndërkombëtar të krerëve të Lidhjes Shqiptare dhe pa u miratuar vendimet e tij nga e “gjithë” Shqipëria. Pas kësaj note të rreptë, Komisioni Ndërkombëtar e ndërpreu punën e vet, pezulloi udhëtimin e tij për në Plavë e në Guci.
Me këtë rast filluan përsëri protestat e Malit të Zi dhe ndërhyrjet e Fuqive të Mëdha për ta detyruar Perandorinë Osmane që ta zgjidhte sa më parë çështjen e Plavës e të Gucisë. Porta e Lartë provoi t’i bindte banorët e dy krahinave kufitare që të hiqnin dorë nga qëndresa e mëtejshme, duke u premtuar familjeve, që nuk dëshironin të jetonin nën sundimin malazez, se do t’u jepte tokë në vendbanime të reja dhe se do t’i çlironte nga taksat për dhjetë vjet. Por shqiptarët nuk u lëkundën nga vendimi i tyre. Atëherë knjaz Nikolla filloi të kërcënonte se do ta zgjidhte këtë çështje me anën e luftës së armatosur dhe se në një rast të tillë nuk do të aneksonte vetëm Plavën e Gucinë, por edhe vise të tjera shqiptare.
Në këto rrethana, marrëdhëniet shqiptaro-malazeze erdhën duke u keqësuar vazhdimisht. Gjatë muajit tetor 1879 Mali i Zi filloi përqendrimin e ushtrive në kufi, duke e çuar numrin e tyre në 5 600 veta. Këtyre masave Lidhja e Prizrenit iu përgjigj duke vënë në gatishmëri luftarake forcat e saj të armatosura.
Sipas vendimit që Këshilli i Përgjithshëm i Lidhjes kishte marrë më 3 tetor 1879, Komisioni Ushtarak a Shtabi Ushtarak, nën kryesinë e Ali pashë Gucisë, i krijuar nga Komiteti Ndërkrahinor i Lidhjes Shqiptare për Kosovën, shpalli për zonën e Plavës e të Gucisë gjendjen e luftës. Të gjithë burrat plavianë e gucianë të aftë për armë u shpallën luftëtarë që do të qëndronin në gatishmëri në shtëpitë e tyre. Po në tetor 2 mijë gjakovarë të armatosur u nisën për në Guci. Në fund të tetorit mbërritën këtu edhe vullnetarë nga Shkodra e Malësia.
Porta e Lartë, për të mënjanuar konfliktin e armatosur, i propozoi Cetinës që në vend të krahinave shqiptare të Plavës e të Gucisë t’i jepte disa vise sllave të Hercegovinës. Por propozimin e Stambollit, të cilin e kundërshtoi Austro-Hungaria, nuk e pranoi as Mali i Zi.
Pas disa ndeshjeve sporadike kufitare, që ndodhën gjatë tetorit, knjaz Nikolla vendosi më në fund të kalonte në sulme të hapura. Më 31 tetor dhe 1 nëntor 1879 forcat malazeze, duke dashur të tërheqin vëmendjen e Fuqive të Mëdha dhe, njëherazi, të matnin pulsin e shqiptarëve, kryen dy inkursione kundër vijës mbrojtëse të forcave të Lidhjes, të parin në fshatin Pepaj dhe të dytin në fshatin Arzhanicë. Në këtë të fundit vranë në befasi 30 fshatarë dhe dogjën mjaft shtëpi, por pas disa orë luftimesh u dëbuan nga forcat e Lidhjes. Në të vërtetë këto qenë sulme demonstrative, të cilat shqiptarët i përballuan pa ndonjë vështirësi. Edhe pse dështoi, sulmi malazez nxiti një valë të madhe mobilizimi në të katër anët e Shqipërisë. Me mijëra vullnetarë të tjerë vrapuan në krahinat e Gjakovës, të Pejës, të Dibrës e të Shkodrës. Gatishmëria e shqiptarëve qe aq masive, sa Shtabi Ushtarak i Lidhjes së Prizrenit, i vendosur në Guci, u detyrua të pengonte nisjen e tyre drejt frontit, pasi nuk ua ndiente nevojën dhe nuk kishte mundësi për t’i sistemuar.
Në fillim të muajit dhjetor forcat kryesore malazeze qenë rreshtuar gjatë vijës kufitare, në fshatrat Murinë, Pepaj, Arzhanicë e Velikë, kurse forcat shqiptare përballë tyre në fshatrat Guci, Kolenivicë, Martinaj, Plavë e Nokshiq. Midis forcave malazeze dhe shqiptare në sektorin verilindor kalonte lumi Lim vetëm me një urë prej druri. Zona malazeze ishte kryesisht malore, ndërsa në atë shqiptare dominonte pllaja e Plavës.
Më 4 dhjetor 1879, pjesa më e mirë e ushtrisë malazeze prej 4 mijë ushtarësh, nën komandën e Mark Milanit, ndërmori një sulm të furishëm në sektorin e Nokshiqit, në drejtim të Plavës e të Gucisë. Shtabi ushtarak i Lidhjes, i përbërë nga Ali pashë Gucia (kryetar), Jakup Ferri, Sulejman Vokshi, Haxhi Zeka, Filip Çeka, Jusuf Sokoli e të tjerë, midis të cilëve kishte edhe disa oficerë të karrierës, u përgjigj duke hedhur në sulm rreth 2 mijë luftëtarë. Luftimet më të ashpra u bënë në luginën e Nokshiqit, ku u angazhuan forca të shumta malazeze. Luftëtarët u përleshën aq ashpër me njëri-tjetrin, sa që të dy palët lanë mënjanë hutat dhe nxorën jataganët, duke u përleshur trup me trup. Përleshja vazhdoi disa orë me radhë. Forcat vullnetare të Lidhjes ndalën sulmin e ushtrisë malazeze dhe i shkaktuan asaj disfatë në Nokshiq, duke e detyruar të tërhiqej brenda kufijve të Malit të Zi. Edhe pse të dhënat për humbjet e të dy palëve janë kontradiktore, mund të nxirret si përfundim se nga malazezët pati 300 të vrarë e të mbytur në lumë gjatë tërheqjes, ndërsa nga shqiptarët 300-400 veta. Në këto luftime u vra edhe një nga komandantët e shquar të ushtrisë së Lidhjes, Jakup Ferri.
Vendosmëria e shqiptarëve për të qëndruar deri në fund dhe këmbëngulja e Cetinës për të vazhduar më tej luftën alarmuan si Fuqitë e Mëdha, ashtu edhe Perandorinë Osmane. Nga frika e ndërlikimeve të reja, Porta e Lartë vendosi ta zgjidhte me çdo kusht dorëzimin e dy krahinave kufitare. Për këtë qëllim ajo nisi menjëherë për në Kosovë mareshal Ahmet Muhtar pashën, i cili atë kohë ishte komandanti i Armatës osmane të Rumelisë me qendër në Manastir. Mareshali, i shoqëruar nga 11 batalione (rreth 6 000 ushtarë), sapo arriti në Prizren thirri në takim anëtarët e Komitetit Kombëtar të Lidhjes për t’i bindur që t’i nënshtroheshin vendimit të sulltanit. Por ata nuk pranuan. Më 14 dhjetor 1879 lëshoi një shpallje, me të cilën u kërkonte shqiptarëve që të merrnin në konsideratë gjendjen kritike të Portës së Lartë dhe të mos pengonin dorëzimin e dy krahinave kufitare, pasi me qëndresën e tyre po shkaktonin shkatërrimin e Perandorisë Osmane, por as lutjet, as kërcënimet nuk dhanë rezultat. Më 15 dhjetor 1879 u mblodh në Guci Kuvendi i përfaqësuesve të Komitetit Ndërkrahinor të Kosovës, i cili vendosi që ta kundërshtonte me armë deri në fund dorëzimin e kalasë së Gucisë. “Ne, banorët e Plavës e të Gucisë, - thuhej në memorandumin e miratuar nga Kuvendi, - nuk i njohim traktatet e shteteve evropiane që u japin malazezëve tokat e trashëguara nga prindërit tanë. Ne do ta kundërshtojmë me armë dorëzimin e tokave tona”.
Sipas porosisë që kishte dhënë Porta e Lartë, Ahmet Muhtar pasha mori masa ushtarake për të penguar vajtjen e vullnetarëve shqiptarë në Plavë e në Guci. Për këtë qëllim ai solli nga Mitrovica edhe 7 batalione të tjera, të cilat i vendosi nëpër shtigjet e rrugëve. Pas kësaj u nis për në Gjakovë, ku gjeti një gjendje më të acaruar se në Prizren. Gjakovarët e paralajmëruan se, po ta vazhdonte më tej rrugën drejt kufirit, do të pësonte fatin e Mehmet Ali pashë Maxharit. Kur pa se edhe Peja e kishte bllokuar rrugën për në Plavë e në Guci, mareshali osman e ndërpreu misionin e vet, hoqi dorë nga vajtja në Guci dhe u kthye në Prizren.
Dështimi i misionit të Ahmet Muhtar pashës e bindi përfundimisht knjaz Nikollën të mos shpresonte më as te ndërhyrjet e Fuqive të Mëdha. Si rrjedhim, ai vendosi të ndërmerrte kundër forcave të Lidhjes Shqiptare një mësymje të përgjithshme, e cila u zhvillua javën e parë të muajit janar 1880. Në këtë mësymje u hodh pothuajse e gjithë ushtria malazeze, 25 batalione me rreth 9 mijë veta, që u rreshtuan përballë Plavës e Gucisë.
Sapo u njoftua për përgatitjet ushtarake të Cetinës, Shtabi Ushtarak Shqiptar i përforcoi masat mbrojtëse. Me thirrjen e Lidhjes Shqiptare u mobilizuan mijëra vullnetarë nga e gjitha Shqipëria, nga Plava, Gucia, Peja, Prizreni, Gjakova, Shkodra, Dibra dhe nga krahinat më të largëta të Shqipërisë së Jugut. Por shtabi ushtarak i kryesuar nga Ali pashë Gucia, që mori vetë në dorë drejtimin e operacioneve luftarake, përqendroi në zonën kufitare me Plavën e Gucinë 4 mijë luftëtarë vendas dhe 3 mijë vullnetarë të tjerë, gjithsej 7 mijë veta.
Komanda malazeze kishte rreshtuar në vijën e parë të frontit forcat vullnetare të komanduara nga Mark Milani, të cilët do të fillonin sulmin sipas taktikës së tyre tradicionale që kishte pasur kurdoherë sukses përballë ushtrive osmane. Forcat malazeze ishin përqendruar në një sektor të ngushtë (Velikë-Pepaj), me qëllim që t’i shpartallonin shqiptarët që me sulmin e parë, në drejtim të Plavës. Por Shtabi Ushtarak Shqiptar ua mori malazezëve në mënyrë të papritur iniciativën. Më 6 dhe 7 janar 1880 njësi të vogla shqiptarësh, me qëllim që të tërhiqnin vëmendjen e komandës ushtarake malazeze, ndërmorën dy sulme në verilindje të Malit të Zi, nga ana e sanxhakut të Novi Pazarit. Komanda ushtarake malazeze, duke kujtuar se shqiptarët do të vazhdonin të sulmonin nga verilindja, për t’u dalë forcave të tyre prapa shpine e tërhoqi ushtrinë nga zona jugore dhe e nisi drejt veriut. Duke përfituar nga kjo rrethanë, forcat shqiptare, të rreshtuara në sektorin e Plavës, shpërthyen më 8 janar një sulm të furishëm kundër pozitave të armikut që ndodhej në Velikë, në Pepaj e në Arzhanicë.
Sulmin e nisën luftëtarët e Nokshiqit të komanduara nga Kurt Asllani dhe Nure Kurti. Mësymja ishte e furishme dhe pas luftimesh të ashpra e trup më trup forcat malazeze, të përbëra nga 4 mijë luftëtarë, u detyruan të tërhiqeshin. Ushtritë e Lidhjes, pasi thyen edhe njësitë malazeze të komanduara nga Mark Milani, hynë në tokën malazeze, shtinë në dorë Arzhanicën, Velikën e Pepajn dhe u drejtuan për në Murinë. Luftimet më të përgjakshme u bënë në Velikë e në Pepaj, prandaj përpjekja e 8 janarit mori emrin e tyre. Ushtria malazeze u tërhoq në Sutjeskë. Por Shtabi Shqiptar nuk kishte ndërmend të vazhdonte përparimin në thellësi të tokës së Malit të Zi. Më 9 janar ai urdhëroi forcat shqiptare, që nuk hasën ndonjë kundërshtim nga ushtritë malazeze, të tërhiqeshin në kufirin e vjetër.
Gjatë betejës së Pepajt e të Velikës, të dyja palët patën dëme në njerëz, por, sipas të dhënave të ndryshme, ato të Malit të Zi qenë më të shumta. Shqiptarët lanë në këto luftime edhe dy kapedanët trima, Kurt Asllanin e Nure Kurtin.
Vrulli patriotik që përshkoi luftën në Velikë e në Pepaj dhe fitorja që shqiptarët korrën kundër ushtrive malazeze më 8 janar 1880, la përshtypje të thellë në opinionin ndërkombëtar. Disa ditë më vonë, kryekonsulli austro-hungarez në Shkodër, Shmuker, i cili e ndoqi së afërmi zhvillimin e betejës, i raportonte qeverisë së vet: “Vetë malazezët pohojnë se në luftën e Velikës e të Pepajt shqiptarët luftuan burrërisht dhe fituan mbi ta. Dhe me të vërtetë, fuqia e Lidhjes (së Prizrenit - shën. i aut.) e theu atë ushtri malazeze që ka qenë kurdoherë e zonja t’u bëjë ballë forcave turke. Shqiptarët luftuan të shtyrë nga ideja kombëtare”. Pas kësaj, opinioni publik evropian filloi të interesohej për historinë e popullit shqiptar dhe për të drejtat e tij kombëtare. Veç kësaj, disa publicistë kritikuan Kongresin e Berlinit që nuk i kishte përfillur të drejtat e një kombi aq trim dhe aq liridashës, siç ishte populli shqiptar.
Me fitoren që korrën në Nokshiq, në Pepaj e në Velikë shqiptarët i dhanë të kuptonte diplomacisë evropiane se Perandoria Osmane, sado që po e mbante Shqipërinë prej pesë shekujsh nën zgjedhë, nuk ishte zonjë e trojeve të saj dhe se zotër të këtyre trojeve ishin banorët shqiptarë.
Disfata që pësoi në front e bindi qeverinë malazeze se ajo vetë nuk ishte në gjendje ta thyente qëndresën e Lidhjes Shqiptare me anën e luftës së armatosur. Për këtë arsye knjaz Nikolla shpalli menjëherë se i kishte pezulluar veprimet luftarake në kufi dhe se zbatimin e Traktatit të Berlinit në këtë pikë po ua linte përsëri në dorë Fuqive të Mëdha. Madje ai kërkoi nga konsulli britanik në Shkodër që të ndërhynte pranë autoriteteve qeveritare të vilajetit, me qëllim që edhe shqiptarët t’i pezullonin veprimet e mëtejshme luftarake.

[maratonomak]

une nuk dija asgje rreth ketyre dy betejave , dhe ju falenderoj perzemersisht per keto materiale historike;

jam i interesuar shume rreth frontit greko-shqiptar gjate dy lufterave ballkanike

gjithashtu do doja te dija me shume per zonen e maqedonise shqiptare , cfare betejash jane zhvilluar aty?