Banorėt e parė
Askush nuk e di saktėsisht, kur ėshtė ngritur vendbanimi i parė nė tokėn e Palestinės dhe as nuk ka argument qė ta pėrkufizojė ndonjė histori, por shenjat dhe gjurmėt e para tregojnė se banorėt e parė qė e kanė banuar Palestinėn janė tė shekullit tė katėrmbėdhjetė para erės sonė (shek XIV p.e.s.) e ata janė njė bashkėsi fisesh, qė quheshin Natufij.
Nė shek. VIII p.e.s. ka gjurmė qė tregojnė pėr ekzistencėn e njė qyteti qė sot njihet me emrin: Urejha. Pėr kėtė shkak disa hulumtues e konsiderojnė kėtė qytetin mė tė vjetėr nė botė.
Kenan-itėt
Gjurmėt e para qė dihen, sillen rreth popullit tė quajtur Kenan-it dhe tė tjerė qė quhen Amur-it. Kėta dy popuj janė fise qė janė shpėrngulur nga Gadishulli Arabik nga veriu dhe janė vendosur nė Sham, pikėrisht nė Palestinė. Kjo gjė ėshtė e verifikuar dhe e qartė nė lidhje me historinė e Palestinės. Pėr kėtė janė nė konsensus historianėt e Orientit dhe ata tė Perėndimit. Domethėnė zanafilla e historisė sė arkivuar kthehet te banorėt e parė tė Palestinės, e ata janė Kenanitėt dhe Amuritėt. Pėr sa u pėrket ēifutėve, ata nuk pėrmenden gjatė kėsaj periudhe historike. Ata pėrmenden pas shumė shekujsh.
Fiset arabe qė kanė emigruar prej Gadishullit Arabik nė drejtim tė veriut kanė qenė tė shumta. Kėta janė ndarė nė tokat e Shamit dhe dy lumenjve (Eufrat dhe Tigėr) nė Irak. Njė pjesė e tyre ėshtė transferuar nė Egjipt. Prej tyre kanė qenė Kenanitėt, tė cilėt u vendosėn nė brigjet e Palestinės. Prej tyre kanė qenė edhe Jebisinėt, tė cilėt u vendosėn nė tokat e Kudsit para se tė ndėrtohej. Popujt e tjerė janė ndarė dhe janė vendosur nė pjesėn malore dhe janė quajtur Fenikas dhe Amurit. Kėshtu u nda toka e Palestinės nė mes fiseve. Librat e historisė i kanė pėrmendur nė bazė tė gjurmėve dhe dėshmive emrat e ēdo fisi nga kėta dhe sipas shpėrndarjes gjeografike nė territorin e Palestinės.
Pėr kėtė shkak toka e Palestinės nga dijetarėt e historisė quhet Toka e Kenanitėve, si pėrkatėsi e tyre. Kjo ėshtė e theksuar tekstualisht nė librat qiellorė, prej tyre Tevrati dhe Inxhili.
Zanafilla e emrit Palestinė
Zanafilla e emrit Palestinė rrjedh prej popullit qė ka banuar nė vendin e quajtur Balsat nė jug tė Palestinės (sė sotshme).
Emri Palestinė rrjedh edhe nga popujt e tjerė, qė kanė ardhur nga ishujt e Detit Mesdhe, pikėrisht nga ishulli i Kretės. Siē duket popujt e kėtyre ishujve i ka kapluar uria apo ndonjė fatkeqėsi tjetėr, qė i ka bėrė tė ikin nė drejtim tė brigjeve tė Shamit dhe Egjiptit. Atyre u doli nė pritė Ramsesi III nė betejėn e njohur tė Luzinit, e cila ėshtė zhvilluar nė Egjipt. Ramsesi nuk dėshironte qė ata tė vendosen nė tokat e Egjiptit. Pas negociatave vendosėn qė ata tė transferohen nė Palestinė. Ramsesi i urdhėroi tė vendosen nė pjesėn jugore tė Palestinės, nė vendin e quajtur Belsat, ndėrkaq ata u quajtėn belsetinas. Prej kėtij derivati ka ardhur edhe emri Palestinė dhe banorėt e saj janė njohur si belsetin. Kohė pas kohe emri ėshtė shndėrruar derisa ka arritur tė thirret me formėn e sotshme Palestinė. Kėta popuj u bėnė kėshtu fqinjė tė Kenanitėve dhe Bujusinėve, tė cilėt ishin banorėt vendas tė atyre anėve. Qė aty ata u pėrzien dhe kėshtu u shkrinė me vendasit, qė ishin nė numėr mė tė madh dhe me civilizim mė tė pėrparuar. Me kalimin e kohės balsetinėt dhe kenanitėt u zhdukėn dhe nuk u ka mbetur gjurmė prej tyre, kėshtu qė u kanė humbur edhe gjurmėt e tyre historike.
Nga e gjithė kjo qė u tha mė sipėr na qartėsohet se nė kėtė periudhė nuk hasim nė ndonjė rast ku tė pėrmenden ēifutėt e as popujt e tyre. Atėherė ku kanė qenė nė kėtė periudhė? Si kanė hyrė nė territoret e Palestinės?!...
Nė histori ėshtė pėrmendur se Ibrahimit alejhi selam nė Palestinė i kanė lindur dy djem: Ishaku dhe Ismaili. Ata ishin nga tė shpėrngulurit dhe jo nga vendasit. Jakubi alejhi selam i quajtur Israil ishte i biri i Ishakut alejhi selam. Jusufi alejhi selam ishte njėri nga bijtė e Jakubit. Nė Kuranin Fisnik thuhet se Jusufin e kanė marrė si skllav nė Egjipt e pastaj Allahu i ka dhėnė pozitė tė lartė nė qeverisje dhe i ka mėsuar komentin e ėndrrave. Pastaj bėhet ministėr i ekonomisė tė Egjiptit. Duke qenė nė kėtė pozitė ka kėrkuar ti sjellin babanė e vet Jakubin me tė gjithė anėtarėt e familjes e ti bashkohen atij nė Egjipt. Nė Librin Famėlartė thuhet:
Ju shkoni me kėtė kėmishėn time dhe hidhjani atė babait tim nė fytyrė, e atij do ti kthehet shikimi, e pastaj ejani tek unė me tėrė familjen time. Jusuf 93
(e morėn familjen dhe shkuan) E kur hynė te Jusufi, ai i afroi nga vetja tė dy prindėrit e tij dhe tha: Me dėshirėn e Allahut hyni nė Egjipt tė sigurt! Jusuf 99
Jakubi alejhi selam i ka marrė tė gjithė anėtarėt e familjes dhe ėshtė vendosur nė Egjipt, e prej aty nuk ka dalė mė. Kėshtu ka mbaruar emigrimi i tyre nga Palestina.
Emigrimi tjetėr i ēifutėve nė Palestinė ėshtė ai i Musait alejhi selam, kur bėri hixhret me popullin e tij Beni Israil nga Egjipti, qė tė shpėtojnė nga Faraoni dhe ushtria e tij. Prej kėtu vėrejmė se ēifutėt kanė hyrė nė Palestinė si muhaxhirė (emigrantė). E sa u pėrket banorėve vendas ata kanė qenė Kenanitėt. Drejtimi i shpėrnguljes ka qenė mė shumė nga Egjipti nė Palestinė, edhe pse Palestina i pėrkiste Egjiptit administrativisht, politikisht dhe historikisht, qė prej kohės kur Jakubi alejhi selam e ndėrtoi tempullin. Nė kėtė kohė faraonėt patėn filluar tė zgjerohen nė territoret mė tė afėrta dhe kėshtu e pushtuan Palestinėn e pikėrisht territoret qė i pat sunduar Heksosi. E kėshtu Palestina ėshtė bėrė pjesė e Egjiptit,
Allahu i begatoi Beni Israilėt dhe i shpėtoi nga faraoni, ndėrsa faraonin me ushtrinė dhe pasuesit e tij i mbyti nė det. Ne nė kėtė rrėfim mėsojmė dhe marrim vesh kush janė ēifutėt, si popull i Izraelit, tė cilėt pėrmenden nė rrėfimin e pejgamberit tė tyre Musait, alejhi selam. Nė kėtė rrėfim ka shembuj dhe mėsime pėr ata qė dėshirojnė tė zbulojnė falsifikimet dhe tė shohin vėrtetėsinė nė lidhje me ta.
Musai alejhi selam dhe ēifutėt (1250 p.e.s)
Musai alejhi selam nė Egjipt
Allahu i Madhėruar ka thėnė: Pėrkujtoni edhe kur ju shpėtuam prej popullit tė faraonit, qė nga ai shijuat dėnimin mė tė hidhur, duke ua therur bijtė tuaj, e duke ua lėnė gjallė gratė tuaja. Nė kėtė torturė pėrjetuat njė sprovim tė madh nga Zoti juaj. Bekare 49
Paraqitja e Musait nė histori ėshtė rreth 1250 vite p.e.s. Allahu e ndihmoi me muxhize (mrekulli) tė hatashme e tė shumta. Fillimisht me inspirimin e Nėnės sė Musait pėr ta hedhur nė lum e pastaj tė rritet nė pallatin e Faraonit zullumqar, i cili e kishte skllavėruar popullin e Egjiptit. Allahu i Madhėruar na rrėfen nė Kuran, se kur Musai u rrit dhe u bė burrė e vrau pa dashje njė egjiptian. Pastaj largohet prej aty duke ikur prej Faraonit dhe parisė sė tij. Allahu ia zbriti shpalljen dhe e urdhėroi me kumtim qė ti nxjerrė njerėzit nga adhurimi i Faraonit nė adhurimin e Allahut tė vetmit. Ai i mori Beni Israilėt nga Egjipti, e Allahu i ka bashkuar lutjes tij mrekulli. Nga ato ishte mrekullia e shkopit qė shndėrrohej nė njė gjarpėr tė madh. Njė muxhize tjetėr ishte ajo kur e fuste dorėn nė kraharor dhe kur e nxirrte bėnte dritė. Musai alejhi selam e sfidoi Faraonin para tė gjithėve nga Beni Israilėt dhe parisė sė tij. Si rezultat i kėsaj ishte tė besuarit e shumė nga Beni Israilėt dhe magjistarėt nė atė qė kumtonte Musai alejhi selam. Ata besuan nė Zotin e Musait dhe Harunit dhe e mohuan Faraonin me parinė e tij. Pastaj Allahu i shpalli Musait alejhi selam, se Faraoni do tu ngrejė kurth dhe ata e lėshuan Egjiptin dhe u nisėn nė drejtim tė Palestinės. Ata u arritėn nga Faraoni me ushtrinė e vet, saqė pothuajse i kapi nė bregun e detit, nė njėrin nga brigjet e Detit tė Kuq e mė saktėsisht nė anėn e majtė. Aty Allahu ia hapi detin Musait dhe pasuesve tė vet dhe ata kaluan nė njė rrugė tė thatė. Pas iu ishin vėnė Faraoni me ushtrinė e vet. Pasi Musai me popullin e vet kaluan nė anėn tjetėr, Allahu e mbyt Faraonin dhe ushtrinė e tij. Kėshtu Allahu i shpėtoi dhe i begatoi ata duke iu dhėnė siguri e qetėsi pasi kishin kaluar mė parė tortura dhe rronin tė frikėsuar.
Jehuditė nė Palestinė
Musa alejhi selam nė Sina
Kur shkoi Musai alejhi selam me popullin e tij nė tokėn e Sinait, aty gjetėn njė popull qė adhuronin idhujt. Populli i Musait i tha Musait alejhi selam, Na bėj neve idhuj ashtu siē kanė kėta zota. Musai alejhi selam u ēudit me kėrkesėn e tyre dhe i pėrshkroi ata si injorantė. Si ka mundėsi qė ky popull i ka parė dhjetė mrekulli madhėshtore, nga tė cilat e fundit qe ndarja e detit e megjithatė kėrkojnė tė adhurojnė zota tė tjerė pėrpos Allahut. Kėtu ishte edhe fillimi i ērregullimit tė tyre nė besim, qė njėkohėsisht e kanė pasur tė ngulitur edhe nė shpirtrat e tyre. Kjo gjė shkaktoi habi tė madhe tek Musai dhe vėllai i tij Haruni alejhima selam me kėtė popull. Ai u tha atyre Beni israilėt i kaluam pėrtej detit, e ata u takuan me njė popull qė adhuronte do statuja tė tyre, dhe thanė: O Musa, na e bėn edhe neve njė zot (statujė) si zotat qė i kanė ata (ai popull). Ai (Musai) tha: Ju jeni popull qė nuk di. (Araf 138). Jehuditė kishin pėrvetėsuar kufrin (mosbesimin) dhe adhurimin e idhujve qysh para shumė shekujsh, kur kishin kaluar nėn shėrbimin e Faraonit nė Egjipt.
Pastaj Musai alejhi selam izolohet nga populli i vet dhe del nė Malin Tur pėr tė pranuar shpalljen. Aty ndenji dyzet ditė. Vėllanė e vet Harunin e kishte lėnė ti udhėheqė ata. Kur kthehet i gjen ata duke adhuruar njė viē qė e patėn bėrė prej ari. Ky ishte nga mėkatet dhe krimet mė tė mėdha. Ishte kufėr (mohim, mosbesim) qė nuk falet. Allahu i ndėshkoi ata nė atė mėnyrė qė ta pranojė pendimin e tyre vetėm me kushtin qė tė vrasin veten e tyre. Allahu i Madhėruar ka thėnė nė gjuhėn e Musait: Dhe kur Musai i tha popullit tė vet: O populli im, me adhurimin e viēit (nė vend tė Zotit), ju i bėtė zullum vetvetes, pra, pendohuni para Krijuesit tuaj dhe vriteni veten. Kjo pėr ju ėshtė mė e mira te Krijuesi juaj. E Ai ua pranoi pendimin tuaj, Ai ėshtė Mėshirues, ndaj e pranon shumė pendimin. (Bekare 54). Sheriati pėr ta ka qenė i atillė qė pendimi nga shirku dhe kufri tė bėhet me vrasjen e vetes dhe vrasja e vetes ka qenė pranim i teubes dhe shpėrblim me xhenet. Mirėpo ata edhe kėtė gjė e refuzuan. Musai alejhi selam u tha: Dėgjoni dhe respektoni! Ata thanė: dėgjuam dhe nuk respektojmė. Pas kėsaj u vjen kėrcėnimi i Allahut dhe u kanoset me ndėshkim. U ngrihet mali Tur i tėri mbi kokat e tyre. Allahu i Madhėruar ka thėnė: Pėrkujto kur ngritėm kodrėn mbi ta si re, e ata menduan se ajo do tė bjeri mbi ta. (Ne u thamė): Merrni kėtė qė ua dhamė me kujdes dhe pėrkujtoni ēkeni nė tė, e tė ndaleni nga ajo qė ėshtė e ndaluar. (Araf 171), e Musai alejhi selam u tha: Dėgjoni dhe respektoni! E ata thanė tė nėnshtruar: Dėgjuam dhe respektuam.
Pastaj Musai alejhi selam zgjodhi shtatėdhjetė vetė nga mė tė mirėt e popullit tė tij pėr marrėveshjen qė kishte me Allahun e Madhėruar te mali Tur pėr tu arsyetuar tek Allahu pėr ato mėkate qė bėnė. Ata e panė me sytė e tyre edhe mrekullinė e njėmbėdhjetė e ajo ishte ngritja e kodrės apo e malit Tur. Pasi dėgjuan se po u flet Allahu, ata thanė: Dhe kur i thatė: O Musa, ne nuk tė besojmė ty derisa ta shohim Allahun haptazi, e atėherė juve ju rrėmbeu rrufeja (zjarri) dhe ju e shihnit. (Bekare 55). Allahu i vdes me Saika (rrufe tė hatashme). Musai alejhi selam i thotė Allahut, se ata i ka nga mė tė mirėt dhe Allahu i Lartėsuar i ringjall pėr nder tė tij. Pastaj, qė tė jeni mirėnjohės pas vdekjes suaj juve ju ngjallėm. Bekare 56. Kjo ishte mrekullia e dymbėdhjetė. Kėshtu mrekullitė e Musait rrjedhėn njė pas njė para popullit tė tij, ndėrsa ata vazhdonin ta shtonin kryeneēėsinė dhe kufrin.
Musai alejhi selam nė Palestinė
Musai alejhi selam pasi arriti me popullin e vet nė portat e Palestinės iu tha se Allahu i urdhėron ata tė hyjnė nė shtėpinė e shenjtė (Bejtul-Makdes), e pėrgjigjja e tyre ishte: Ata thanė: O Musa, aty ėshtė njė popull i fuqishėm, prandaj ne nuk do tė hyjmė aty kurrė derisa ata tė dalin andej, nėse dalin ata andej, ne do tė hyjmė. (Maide 22). Musai dhe Haruni alejhi selam i kėshilluan qė tė hyjnė atje, se Allahu do ti ndihmojė. Ata thanė: O Musa, ne kurrė nuk hyjmė atje derisa ata janė aty, shko pra, ti dhe Zoti yt e luftoni, ne po rrimė kėtu! (Maide 24).
Kėta ishin njė popull jobesimtar dhe inatēi, qė nuk gjinden tė tillė nė tė gjithė popujt e botės dhe nė tė gjithė historinė. Allahu iu dha atyre njė ndėshkim shumė tė rreptė dhe e ka bėrė dėnimin e tyre tė vazhdueshėm deri nė Ditėn e Gjykimit. Pas kėsaj ndodhie, Allahu iu dha gjykimin e Tij: (Allahu) Tha: Ajo (tokė) ėshtė e ndaluar pėr ta dyzet vjet. Do tė sillen nėpėr tokė (tė hutuar). Ty mos tė tė vijė keq pėr popullin e shfrenuar. (Maide 26). Ata humbėn nė atė tokė dyzet vjet dhe nuk dinin se nga ėshtė rruga pėr tė dalė.
Rrėfimi pėr lopėn
Gjatė periudhės sė bredhjes iu ka ngjarė atyre ndodhia e lopės, pėr tė cilėn u urdhėruan ta therin. Ata parashtruan pyetje pas pyetje, kėmbėngulės nė inatin dhe nė ngurrimin e tyre pėr ti kryer urdhrat e Allahut, qė iu kumtoheshin nė gjuhėn e pejgamberit tė tyre. Mezi e therėn lopėn e pastaj Musai alejhi selam e mori njė pjesė nga ajo lopė dhe e goditi tė vdekurin pėr tė cilin nuk dinin se kush ėshtė vrasėsi. Allahu e ringjalli tė vdekurin para syve tė tyre, e ai tregoi emrin e vrasėsit. Kjo ishte mrekullia e trembėdhjetė.
Mirėpo, a ndikoi kjo nė zemrat e tyre, a i zbuti ato e ti bėjė tė ndjeshme pėr ibadet dhe respekt?! Ndodhi e kundėrta e kėsaj. Allahu i Madhėruar thotė: Edhe pas (fakteve tė qarta) zemrat tuaja u bėnė pasandej tė forta si guri, e edhe mė tė forta, sepse ka nga gurėt prej tė cilėve gufojnė lumenj, e ka disa prej tyre qė ēahen dhe prej tyre buron ujė, madje ka prej tyre qė nga frika ndaj Zotit rrokullisen tatėpjetė (nga maja e kodrės). Allahu nuk ėshtė i pakujdesshėm ndaj asaj qė veproni ju. (Bekare 74).
Kurani ka folur rreth shumė rrėfimeve tė Beni Israilėve dhe pėr krimet e tyre. Ata e bėnė shprehi gėnjeshtrėn, tradhtinė dhe mashtrimin, saqė u bė pjesė e moralit dhe zakoneve tė tyre. E tani nuk ėshtė pėr tu habitur, qė ata tė gėnjejnė sot sėrish dhe tė sajojnė tė gjitha mashtrimet dhe tradhtitė, gėnjeshtrat dhe hipokrizitė pėr ta bindur botėn, se ata kanė tė drejtė tė rrinė nė tokėn palestineze.
Krijoni Kontakt