Lasgush Poradeci

[KoTeLja_VL]

E MORA SHOQEZEN PERKRAH
E mora shoqezen perkrah,
E matme rugen ca-nga-ca,
Sikur na ndillte lerg dicka.

Pa zu dita perendoj,
Pa zu nata na mbuloj,
Pa zura shoqen ta pushtoj.

Perse bucet liqer i qet!
Liqer,ti c'thua ndaj bucet!
C'far'pe,liqer,mi zall te shkrete?

E casin kur e sjall ner mend,
Kur sjell ner mend,ah!ate vend,
As rroj as vdes,po jam pa mend

[TiLoNcE]

artikull i mare nga Panorama per Lasgush Poradecin


Agim Janina

Poeti i madh Lasgush Poradeci thuri mijëra vargje. Por pakkush e vlerësonte. S’kishte shumë rëndësi, ai shkruante e shkruante. Ndoshta vetëm për veten. Atë që ndiente e hidhte në disa copa letrash, frymëzohej nga gjithçka, por mbi të gjitha nga natyra. Në majin e vitit 1984, poeti i madh e shprehu hapur atë që ndiente, atë që e gërryente nga brenda. I mbylllur në katër muret e banesës dhe në oborrin e vogël të shtëpisë njëkatëshe, Lasgush Poradeci shtynte ditet e fundit të jetës. Në memorien e poetit të madh, kishte edhe brengat e mëdha, por mbi të gjitha të punës së tij, për vargjet që thuri. Agim Janina në vitin 1984 mundi t’i marrë një intervistë, ku Poradeci shpertheu mllefin e tij për atë që kishte kaluar. Por mendimet për artin e poetit të shquar mbetën për shumë kohë të 'arkivosura' në sirtare. Pas 20 vjetësh gazeta “Panorama” po boton të plotë intervistën ekskluzive, që për arsye të censurës së asaj periudhe mbeti e pabotuar.U shpreh kundër censurës që ishte vendosur për artin, por që kurrë nuk ua tha njerëzve të pushtetit të asaj kohe, pasi ishte i bindur se do të përfundonte në burg. Nuk mund të shprehej lirshëm dhe për këtë ai ishte i sigurtë. “Ke frikë të thuash një fjalë, pasi të spiunojnë”, shprehej Lasgushi. Kultura për të kishte marrë fund, po ashtu edhe arti ishte në një survejim të plotë. Artistët kishin frikë të shpreheshin lirshëm si në shkrime, ashtu edhe në pikturë, skulpturë dhe vepra të tjera të mëdha. Kur ishte në moshë të vogël, takoi Fan Nolin dhe deri sa mbylli sytë përgjithmonë e vlërësoi atë si një poet të madh. Ndërsa vargjet e Gjergj Fishtës i recitonte me ndjejë dhe dëshirë. Të dy i kishte njohur nga afër. Për disa muaj ai iu përkushtua profesionit të mësuesit të vizatimit në Gjimnazin e Tiranës. Kishte qenë mësues i Odhise Paskalit, po kështu edhe i Ramiz Alisë. Madje, Alinë e kishte qortuar në klasë, pasi mendoi se ishte ai shkaktari i zhurmës së krijuar dhe kishte filluar të qajë. Por tashmë gjërat ndryshuan. Në periudhën kur Poradeci thurte vargje dhe ndihej i pafuqishëm për t’i botuar, Ramiz Alia merrej me çështjet e propagandës, artit dhe të kulturës. Cila ishte gjendja e poetit të shquar. Si ishte mbyllur në banesë dhe përse po harrohej. Si jetonte Poradeci në kufijtë e mjerimit. Përse mendonte se arti dhe kultura ishin drejt rrënimit. Si survejohej veprimtaria e tij si shkrimtar. Përse nuk kishte besim te drejtuesit e lartë të artit dhe të kulturës. Si i kishte njohur shkrimtarët e mëdhej, si Fan Noli dhe Gjergj Fishta. Të gjitha këto enigma i tregoi Poradeci në majin e vitit 1984, kur i kishte kaluar të ‘80-at.



Takimi me Poradecin
Një mëngjes maji të vitit 1984, duke mos ditur se kujt t’i drejtohesha për vendndodhjen e poetit, mora udhën për në Zyrën e Adresave. “Nuk ka adresë me mbiemër të tillë. Poradeci është mbiemër qyteti dhe nuk e kemi në regjistrat tanë”, u përgjigj nëpunësja duke mbledhur buzët dhe vuri duart mbi regjistrat. Kërkoje me Llazar Gusho. Kështu po! Pas disa çastesh më zgjati adresën e poetit, të shkruar në një pusullë. Shtëpia gjendet në rrugën pas hotel “Arbanës”, në unazën e qytetit. Ka kohë që nuk është lyer. Hyrja shtrihet brinjazi me rrugën. Një shtëpi e thjeshtë, njëkatëshe pa gardh, me një oborr po aq të vogël rretheqark, mbjellë me pemë të ndryshme. Ky ishte përshkrimi që më bënë për vendndodhjen e Poradecit.

Sapo u futa në shtëpi, kontaktin e parë e pata me poetin e madh. Lasgushi kishte një portret që të linte mbresë, të cilin më vonë ishte e pamundur ta harroje. Në kokë një kapuç prej gëzofi të zi lëkure, pak te rrjepur nga përdorimi i gjatë. Qimet e mjekrës i ishin zbardhur plotësisht, të rralluara, të gjata ngaqë kishin kohë pa u hequr. Sytë e vegjël të zinj i shkëlqenin dhe gjithë fytyra e tij ishte si një zbehtësirë hënore, por sytë e gjallë sikur digjeshin nga brenda. Trupi i shkurtër dhe i rënduar së tepërmi nga pesha e viteve, ishte veshur me një xhaketon marinari të zi, të mbërthyer në mes nga një rrip i gjerë oficerësh me dy kunja të mëdha. Një shall i pambuktë i mbështillej në qafën e hollë dhe në vend të pantallonave kishte veshur pizhama. Në këmbë mbante një palë papuçe leshi. Si papuçet ashtu edhe pizhamat ishin të arnuara.

Lasgushi në pamje dukej sikur tregonte njëfarë mospërputhjeje me kohën. Këtë e shprehte kudo: në veshje, në bisedë, në qëndrim, në vështrim. Në dorë shtrëngonte një llastik e pas tij ishte lidhur një si rrip i hollë. Tërhiqte me to qenin me flokë të gjatë, që i vareshin deri në tokë. Ishte një revoltë ndaj kohës në të cilën jetonte. Nuk isha përgatitur se si duhej ta thërrisja, por meqë kisha shkuar për ta pyetur për shkollën e vizatimit e pyeta:

Si jeni profesor?
Mirë!

Më ka dërguar tek ju Paskali, - zura të flas. - Kemi kuvenduar mbi Shkollën e Vizatimit.
Ashtu, paskeni kuvenduar me Paskalin?! Hë... më hodhi edhe një sy të shpejtë e të ngulët duke rrudhur paksa vetullat e rëna dhe tha: E kam mik Paskalin. Skulptor i madh. Ka bërë shumë monumente të bukura.

Si ju venë punët?Punët venë mirë, kur i bën mirë!

Moti ju ka ngacmuar ndopak?Tirana ka klimë të keqe në verë. Unë nuk e duroj dot. Më zihet fryma. Jam mësuar me klimën e Pogradecit, me ajrin e pastër, me liqenin.

Mund të më flisni diçka për shkollën e vizatimit?

Për shumë larg po më pyet. Gjërat edhe harrohen. Por më kujtohet se kam dhënë mësim në Gjimnazin e Tiranës dhe plotësoja orët në shkollën e Paskalit. Posi, kam dhënë mësim në atë shkollë. Mbaj mend që jepja lëndën e vizatimit. Zgjodha vizatimin, se me të isha i lirë të merresha me punët e mia. Nxënësit ishin të vegjël, ja kështu rrinin shumë urtë dhe na nderonin shumë. Në kohën time të gjithë kishim respekt të madh për mësuesin. E nderonim. Ndërsa tani nuk të nderojnë fare.

Ç’mendim keni për artin?

Sot nuk bën dot art. Arti është ngatëruar me politikën. Jemi akoma në revolucion. Ke frikë të thuash një fjalë, se të spiunojnë. Unë isha profesor me dy diploma. Kisha studiuar në Austri dhe njerëzit më nderonin, por i ka fajet Lufta Botërore. Ajo i zhvlerësoi gjërat. Prit kur të plasë ndonjë luftë e re botërore. Miliona njerëz u vranë në Luftën Botërore, dëgjon? Miliona shpirtra! Jo vetëm tek ne, por në Francë, Gjermani, Itali, po kështu është. Arti është bërë politikë. Ranë ministrat dhe u bënë ministra ata që nuk dinin. Artin sot nuk e lënë të lirë. Fol po deshe! Të rri Xhebraili mbi krye! Jo se unë do të flas keq për Enverin, por për veprat e artit po fole keq të shtypin. I ka fajet lufta. Sot janë bërë njëlloj të gjithë. Njëlloj si mësuesi e si profesori. Nuk ka respekt.

Përse nuk i botoni shkrimet tuaja në revista, gazeta, apo të shktuani libra?
Artin e bëjnë individët, artistët. Ja dua unë të shkruaj se si bëhet një portret, si bëhet hunda, goja, buzët, po kush ta boton?! Gazeta, revista është në duar të njerëzve që nuk marrin vesh nga arti. Në kohën time qeveria nuk përzihej në punët tona. Artisti jetonte më vete, bënte ç’të donte. Arti ishte i shkëputur nga politika. Artistët ishin idealistë. Kishin ideal. Ndërsa sot nuk ka ideal! Artin nuk e vlerëson njeri.

Pse mendoni se nuk ka artistë sot?

Nuk të lënë! Sepse po shkove tek ministri për punë arti, nuk të pret njeri, dhe po të pritën, ai që të pret është njeriu që nuk merr vesh nga arti. Pse ka ardhur ky?! – thotë ai me vete dhe nuk të vlerëson fare. Çudi kanë ngritur edhe shtëpi kulture. Nuk e di pse i thonë shtëpi kulture, kur aty nuk ka pikë kulture. Sot arti është bërë politikë, ai kontrollohet. Artisti muk ka nevojë për politikën. Ai duhet të krijojë më vete, i shkëputur nga shoqëria, larg politikës, të mbyllet në dhomën e tij, bile ta mbyllë derën me shtatë palë çelësa dhe sikur topat të bien të mos e hapë, por të vazhdojë të shkruajë poezi. Të mos presë vizita, sepse arti ka më shumë rëndësi se sa vizita. Artisti punon me mend, me tru dhe jo me duar. Arti kërkon artistë të vërtetë. Do njerëz të ngritur, me kulturë. Unë shkruaj poezi. Ato nuk bëhen menjëherë, duan kohë. Unë nuk kam shkruar shumë, por ato që kam shkruar i kam mbajtur gjatë nëpër duar para se t’i botoja. Me një vjershë kam qëndruar edhe tetë vjet pa e kam botuar. Në atë kohë Paskali bënte një vepër arti, një statujë dhe shkonte i thoshte që do ta vendosim këtu dhe askush nuk ia kthente llafin. Në ato kohëra Bashkia e Korçës i propozoi Paskalit që të bënte engjëllin mbrojtës të qytetit. Dhe atë do të bënte, por dikush nga të pranishmit, anëtar i bashkisë tha që le t’ia lemë vetë skulptorit të bëjë atë që do. Paskali na bëri “Luftëtarin Kombëtar”. Punë e mirë shumë. Nuk u përzie bashkia në punët e artit, pa kemi atë vepër të vyer të Paskalit. Arti duhet të jetë i shkëputur nga politika. Veprat e artit nuk i bënë ministrat dhe as kryeministrat, por i bënë artistët e mëdhenj!

Nolin e keni njohur nga afër?


Noli ka qenë i madh shumë. Poet. Erdhi në Pogradec dhe unë që në atë kohë isha i vogël, iu ngjita pas, sepse e njihja dhe kisha lexuar diçka nga poezitë e tij. Deri atëhere kisha shkruar vjersha, por akoma nuk kisha botuar. Noli ishte njeri shumë i madh, njeri që ndihmonte artistët, ndihmonte talentet aty ku ata gjendeshin, apo ku shfaqnin ndonjë prirje. Ai i nxiste ata që donin të shkruanin se kush të jepte bursë ministrat?! Ata ishin injorantë! Më pas Nolin e kam njohur më mirë. Ishte poet, por edhe njeri i madh. Kam pasur korrespondencë me të. Ai ishte shumë i dashur dhe i thjeshtë. Nuk e mbante kokën lart. I ndihmonte të gjithë.

Andrea Kushin e keni njohur?

Edhe Andrea Kushin e kam njohur. Ishte mësues. Unë isha profesor. Andrea ishte mësues i thjeshtë. Jepte mësim në vizatim. Unë u mora me poezi, jam poet lirik. Fishta është epik.

E keni njohur nga afër Gjergj Fishtën?
Posi! Fishta është poet i madh dhe i fuqishëm. Po ku e kuptojnë këta. Fishta ka qenë njeri me kulturë të madhe. Sot e kanë lënë mënjanë, në shkolla nuk e studiojnë. Dëgjo se çfarë shkruan Fishta.

Ah kadalë, Nikollë, t’vraftë Zoti!
Se s’ke pa shqiptar me sy
Mu më thonë Oso baroti
që e djeg veten me gjith’ ty!

Si i mbani mend kaq mirë vargjet e Fishtës?

Një poet i mirë, jo vetëm poezitë e tij i mban mend të tëra, por edhe poezitë që ka lexuar dhe i kanë pëlqyer duhet t’i mbajë mend. Ja me lekët që fitova nga botimi i parë i poezive bleva shtëpinë ku po kuvendojmë sot. Në kohën time arti çmohej shumë. Sot he…!

Në shoqërinë “Miqtë e Artit” a keni marrë pjesë?
Jam kundër shoqërive. Nuk dua të marr pjesë në asnjë shoqëri. Nuk kam pranuar kurrë, dëgjon, kurrë të marr pjesë nëpër shoqërira, sepse arti duhet të mbetet art. Unë jam poet. Dua të punoj në shtëpinë time, të thur vargje. Asnjëherë nuk kam marrë pjesë në asnjë shoqëri! Jam kundër tyre. Kanë ardhur e më kanë thënë që të futem në ndonjë prej tyre, por unë asnjëherë nuk kam pranuar. Paskali po. Ai ka marrë pjesë në shoqërira. Ai e bëri shkollën e vizatimit. Paskali është i madh. Ai shkoi tek ministri i Arsimit, Marash Ivanaj, dhe i tha që të hapnin shkollën e vizatimit. Marash Ivanaj ishte njeri me kulturë. Ku pranonte ai çdo njeri të bisedonte me të, ndërsa Paskalin e pranoi, se ai ishte personalitet, ndaj dhe e dëgjoi. Kam dhënë mësim në Gjimnazin e Tiranës. Jepja vizatim. Nuk jam unë për të dhënë mësim. Nuk dua. Kështu e kam natyrën. U jepja të vizatonin ndonjë vesh rrush në pjatë apo ndonjë mollë e dardhë, ndërsa vetë ulesha në tavolinën e mësuesit e bëja poezi. Ja kështu i kam bërë poezitë.

A kujtoni ndonjë ngjarje që ju ka mbetur në mendje gjatë kohës kur ju ishit mësues vizatimi?
Po më kujtohet një orë mësimi, ku teksa shkruaja dëgjova zhurmë në klasë dhe sytë i hodha tek një fëmijë. Iu afrova dhe me zërin qortues dhe “ndëshkues” i thashë “Dilni jashtë!”.

Nxënësi u çua dhe filloi të qajë. Më erdhi keq, duke kuptuar që ai nuk kishte faj dhe i shkova pranë. Nxënësi ishte Ramiz Alia. Ramizi zuri të qajë. Ai nuk kishte bërë zhurmë. Më erdhi keq. Ia fshiva lotët me shami, e përkëdhela në kokë duke e qetësuar. Më pas e ula në bangë. Pasditeve mblidheshim nëpër kafene dhe diskutonim shumë për artin. Nuk bënim llafe. Por arti do sakrifica, duhesh të jesh i gjerë në shpirt, të kesh poezinë brenda, ta përkëdhelësh rimën, jo me një ditë, jo me një muaj, jo me një vit. Tamam si nositi. Me pikturë jam marrë për qejf. Kam shumë portrete të shokëve, si të Mitrush Kutelit, të cilin e kam pasur shok e mik të afërt. Edhe ai ka qenë nga Pogradeci. Kam pikturuar Aleks Çaçin, Naim Frashërin, Zef Skiroin, profesorin tim, Eqrem Çabejn kur ka qenë i shtruar në në spital në Athinë.

Po ajo piktura aty e varur në mur e kujt është?
Është nëna ime. E kam vizatuar në çastet e fundit të jetës, pak kohë para se të vdiste! Ajo qëndroi dhe unë desh Zoti e bëra ja kështu në madhësi natyrale. Ne artistët e bëjmë artin, ku gjen sot njerëz që të bisedosh për artin. Arti dhe artistët janë bërë komercialë. Ti eja përsëri si në shtëpinë tënde dhe ta gjejmë atë që do. Ka ca ditë që nuk jam mirë. Ja shiko se si jam! (tregon trupin e dobët).

© 2003 Gazeta Panorama

[dp17ego]

Dora jote Ledhatarja

Dora jote ledhataja, ësht' e zbetë si qiri.
Dora jote ledhatarja lëshon dritën e dëborës.
Kur t'a ndjeu magjinë-e pastër, që të shtrydheshe prej dorës,
Shpirti im i frymëzuar regëtiu në llaftari.

Se me lëndë magjistare, u pat bre tul' i saj;
Tul'i saj u pat gatuar, me vaj erë-e brumë dylli;
I dha hëna pak të ndezur, pluhur t'artë-i fali ylli,
E kështu m'u duk hirplotë- haj! o dor'e vashës, haj!

Në vështrim të dorës s'ate ç'pat, o! balli që m'u vdar?
Ç'pat qepall' e përlotur q'i ra pika tatëpjetë?-
Dor'e bryllt' e vashës s'ime, dor'e paqme, dor' e zbetë,
Vetëtiu me prush magjije e më bëri mendimtar.

Dora jote që më dhimbset, dora jote që më çik;
Dora jote që më shtrihet sipër temblave gjumashe;
Dora jote: zemra jote që t'u nda më pesë fashe...
Dh'u bë dorë të më ndali ndaj dyshoj se mos ik...

LASGUSH PORADECI
E magjishme

[dp17ego]

Lasgushi eshte poeti i dashurise, poeti i vetmise se gjate
I madherishem
Ndoshta i vetmi poet shqiptar, qe ka perdorur sistemin izo... ne ndertimin e poezise, sistem te cilin e ben aqe te veshtire gjuha shqipe(vetem Naimi i madh disa here eshte futur ne ato ujra te thella)
Mund ta leme edhe vetem, pa e inkluduar me te tjeret...do ti pelqente edhe atij..

[Xhuxhumaku]

Intervista/Flet Marie Gusho, vajza e poetit, Lasgush Poradeci

E bija e Lasgushit: Momentet e fundit të jetës së babait tim

Yllka Parllaku

Një kafe mes miqsh, një qiri i ndezur te varri i tij dhe midis kujtimesh përlotja para një diktofoni. Ky ishte përkujtimi i thjeshtë që iu bë dje përvjetorit të vdekjes së Llazar Gushos. Një përvjetor i kujtuar përbrenda familjes pa ceremoni dhe zhurmë të madhe. Plot 18 vjet nga vdekja e mjeshtrit të poezisë shqiptare, Lasgush Poradeci, njëra nga vajzat e tij, Marie Gusho, sjell ndërmend kujtimet me të atin. Në një intervistë për gazetën “Tirana Observer”, ajo rrëfen detaje të jetës me babanë e saj, të cilin siç shprehet, e ka njohur vetëm pas vdekjes. Vetëm nëpërmjet arkivave, ajo ka arritur të zbulojë një njeri krejt tjetër, nga ai çka quante baba. Madje, Marie Gusho thotë se as shqiptarët nuk e njohin Lasgush Poradecin dhe shpreson që nëpërmjet ditarit dhe korrespondencës ta sjellë sa më parë para publikut si asnjëherë më parë.

Përse kaq në heshtje ky përvjetor?

Familja e tij dhe vajzat e kanë përkujtuar. Para një jave ndeza një qiri te varri i tij, ndërsa sot atje ndodhet motra ime. Edhe botimet e herëpashershme në nder të tij ofrojnë një njohje më të mirë të Lasgush Poradecit para publikut.

Ju gjithmonë dilni me diçka të re për Lasgush Poradecin, kur do të jetë bumi i radhës?

Ka një sërë vështirësish. Është ana financiare, si dhe zgjedhja e një shtëpie botuese. Kemi një eksperiencë jo të mirë sa i përket botimit dhe kur ta hedhim hapin për herë të dytë duhet të mendohemi mirë. Në këtë kohë, as poezia e tij dhe as publicistika nuk janë më në treg. Të gjithë jetën ka pasur korrespondencë, sepse ka qëndruar për një kohë të gjatë jashtë Shqipërisë dhe familjes. Disa prej letrave kanë qenë thjesht miqësore e disa të tjera të lidhjeve të tij më intime. Të gjitha janë të ruajtura, por nuk janë botuar. Çdo gjë në kohën e vet, kur t’i vijë koha do të shohin edhe ato dritën e botimit. Por mendoj se pas një ose dy vjetësh do të hap për të gjithë publikun një pjesë të ditarit të tij, si edhe letrat e shoqeve të tjera e dritaret e dashurisë ashtu sikurse kam botuar fillimisht korrespondencën e tij me nënën time.

Me cilat figura të shquara të asaj periudhe ka pasur babai juaj korrespondenca?

Ai ka pasur korrespondenca me tërë miqtë e tij. Eqrem Çabej, Mitrush Kuteli, Skënder Luarasi, Odhise Paskali, Asdreni dhe me plot figura të tjera. Mund të them që janë letra shumë të bukura. Epistulari i Lasgushit është një tjetër kryevepër e tij që kur të zbulohet do të dalin margaritarë dhe perla të rralla. Nuk janë thjesht letra, në kuptimin e drejtpërdrejtë, por janë mendime artistike kryesisht për problematikën e artit. Por këto letra hedhin dritë edhe për vështirësitë që kalonin, gjendjet e tyre shpirtërore, sa duheshin me njëri-tjetrin, si dhe momente intime për shoqet që kishin.
Pas vitit 44, veprimtaria e tij u ndal dhe korrespondenca ka ndodhur para kësaj periudhe, sepse në regjimin e Enver Hoxhës ai u izolua.

Çfarë ndikimi pati ky regjim te Lasgush Poradeci dhe te vepra e tij?

Pas çlirimit u shpall vdekja de jure e tij. Kryesisht, pas kësaj periudhe ai nuk shkroi më. Sigurisht që e ndjeu, por diferenca e moshës me fëmijët e tij bëri që të mos fliste shumë. Ishte shumë vigjilent. Ai ka mbajtur ditar edhe në atë kohë, por ka qenë shumë i kujdesshëm. Lasgushin nuk e njohin ende. Njohin vetëm veprën e tij, por jo atë anën prapa librave dhe në jetën e përditshme.

Po ju si e keni njohur atë para dhe pas leximit të ditarëve dhe letrave?

Si ishte ai në të vërtetë, e kam njohur vetëm nga arkivi i tij. Pasi vdiq ai dhe fillova të lexoj dokumentet e arkivit, letrat dhe ditarët jam habitur. Atëherë e kam njohur babanë tim se si ishte në të vërtetë, sepse në kohën që ai ishte gjallë nuk kishte mundësi. Kur kam lexuar arkivin kam kuptuar skrupolozitetin me të cilin ai e ruante atë. Them se është i veçantë, pikërisht sepse deri më sot nuk kam njohur një njeri që të ruajë edhe kopje të korrespondencës së tij. Sepse ai thoshte “kur bëj një letër unë, aty hedh shpirtin tim dhe nuk dua që kjo letër të më humbasë”. Me aq sa e kam njohur dhe aq sa arrij të gjykoj në këtë moshë, mund të them që babai im është unikal. Unë e them me bindje se Lasgushi ishte një dhuratë që i erdhi Shqipërisë. Ai vazhdimisht na thoshte “ju jeni të vogla, por vonë do ta kuptoni se çfarë babai keni”. Kishte një përjashtim në një periudhë të caktuar, por ai akoma nuk është zbuluar. Më kujtohet që thoshte “poezia është luks dhe për një popull që ka probleme për bukën e gojës dhe probleme më emergjente, duket sikur nuk ka nevojë për të tilla gjëra”.
Kishte një mënyrë të të treguarit të veçantë, si dhe mënyra se si sillej në shtëpi ai ishte unikale. Ai zakonisht punonte natën kur ishte qetësi, kur merrej me përkthime. Zgjohej vonë, hante natën. kur të gjithë vinin në shtëpi ai dilte. Ishte gjithçka e veçantë deri te menyja që përdorte. Madje, edhe në familje jeta ishte e ndërtuar krejt ndryshe nga të tjerat.

A ka lënë ndonjë amanet para se të vdiste?

Ka lënë vetëm një amanet, që kur të vdiste të varrosej në Pogradec. Dhe natyrisht që ne ia kemi plotësuar dhe sot prehet aty ku dëshironte ai, në vendin e lindjes.

Si e kujtoni momentin e fundit të kaluar me të, para se të ndahej nga jeta?

Është i tmerrshëm. Sepse unë nuk e kujtoj momentin e fundit si poet. Unë e kujtoj si Llazar Gusho, e kujtoj njerëzisht, si një fëmijë që kujton babanë e vet. Por jam e lumtur që i kam qëndruar pranë në momentin e tij të fundit.

Ju ka mbetur ndonjë merak?

Kur vdiq babai im kisha shumë dëshirë që t’i bëja një meshë dhe ta varrosja me prift. Por atëherë nuk ishte e lejuar feja, kjo më ka mbetur peng.

Çfarë mendoni se keni trashëguar nga ai?

Mendoj se kam trashëguar kujtesën dhe ekspresivitetin. Ai kishte kujtesë të habitshme deri në pleqërinë e shtyrë.

Kur e ka bërë poezinë e parë dhe a është ruajtur?

Po, është ruajtur dhe së shpejti do ta nxjerr edhe atë në botim. Ishte thjesht një vargëzim i bërë në moshën 8-vjeçare.

Cilin mbante ai si krijimin më të mirë?

Ai i mbante të gjitha njësoj. Ai thoshte se kur vinte në fund firmën dhe emrin e tij ishte një përgjegjësi e madhe. Kjo ndodhte jo vetëm te poezitë që ai shkruante, kur poezia ishte zoti i tij, por edhe te përkthimet. Ai e skaliste edhe fjalën, sepse thoshte “edhe përkthimi mban firmën time”. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për letrat dhe korrespondencën e vet.

Jeta

Lasgush Poradeci lindi më 27 dhjetor 1899 në Pogradec, në një familje me tradita atdhetare. Në moshën 10-vjeçare e dërguan për të vazhduar studimet në Manastir dhe më vonë në Athinë, ku mbaroi liceun. Më 1921-in ai shkoi në Rumani, për të ndjekur studimet e larta. Duke qenë pa bursë dhe pa asnjë ndihmë, ai u detyrua të punonte dhe njëkohësisht të studionte. Në verën e vitit 1924, qeveria e Fan Nolit i dha bursë dhe kështu arriti t’i përfundojë studimet e larta në Grac të Austrisë ku edhe mbrojti doktoraturën. Ai u kthye në atdhe pas dhjetë vjetësh ku edhe u emërua si mësues në gjimnaz. Më 12 nëntor të vitit 1987, Lasgush Poradeci vdiq, duke lënë pas një krijimtari të pasur.

Vepra

Ai është nga lirikët tanë më të mëdhenj, i cili u shqua për sensibilitetin dhe ëmbëlsinë poetike me të cilën i këndoi Shqipërisë dhe dashurisë. Në vitin 1933, u botua vëllimi i tij i parë “Vallja e yjeve”, dhe më 1937, u botua vëllimi i dytë “Ylli i zemrës”. Pas Luftës së Dytë Botërore Lasgush Poradeci e vazhdoi veprimtarinë krijuese, por u mor edhe me përkthime. Ai shkroi, veç të tjerash, poemat “Ekskursioni teologjik i Sokratit”, “Mbi ta”, “Kamadeva”, baladat për Muharrem e Reshit Çollakun. Gjithashtu, përktheu disa nga kryeveprat e letërsisë botërore si: “Eugjen Onjegin” të Pushkinit, lirikat e Lermontovit, të Bllokut, Poemat e Hajnes, të Majakovskit e Miçkieviçit, lirikat e Gëtes dhe Hajnes, poezi të Lanaut, Brehtit; Hygoit, Mysesë, Bajronit; Shellit, Bërnsit, të Emineskut etj.

Tirana-Observer.

[shigjeta]

Vesë dashurije

Sillet i heshtur an'e mb'anë
Hij' e gjumit të pandalë -
Ku jan' ëndërrat, ku janë
Gjumë ti, të qofsha falë?

Ku 'sh'to! mik'e gjithë ditës
Të m'a shohë shpirt' i sgjuar?
Zjarr' i syrit vetëtitës
Që më pati përvëluar?

Sonte mbeta mun në pisë
Nën' ushtimin e një buje:
Moj motriçk' e vogëlisë
Nuk të shoh, po ti këtu-je...

Ti mendon mi supë t'ime
E mbështetur me një faqe;
Regëtin me deshërime
Zemr' e mbushur me farmaqe

Me flet tinës buz' e shkruar
Fjal'e urt' e gojës s'ate
P'shon për kohën e kaluar
Që më s'vjen që kur na vate;

Që kur lamë shokërinë
Sa zu zemra të buçasi-
Oh! sa shpesh më ven e vinë
Përkëdheljet e çdo çasi!

Pa mendohem me llaftarë
Si te humba posi hije
Sa pikovi lot'i parë,
Posi vesë dashurije

[Veshtrusja]

L. Poradeci

...
Bjene Telat ven e vine
Po na tundin Shqiperine
Toskerine, Gegerine,
Me cdo vend me cdo krahine:
Qe ne Shkoder ne Janine,
Qe ne Vlor’ e ne Prishtine:
Opopo c’fitoj lirine!
Opopo c’u ngrit rremeti!
Sec u tunt si vale deti:
Posi det qe vjen me vale,
Po vjen rende e me ngadale,
E po ndjek Smail Qemale:
Smail-burri i shpje ne Vlore
Me Flamur te kuq ne dore,
Me Flamurin e Lirise,
Mu nde thelp te Shqiperise!

[Cupke_pe_Korce]

Kush e mban mend ate Kengen Pleqerishte te Lasgushit? Mua me vjen nder mend si ne mjegull, edhe pse ende i mbaj mend nja dhjete rreshta. Mundet ndonjeri te na e sjelle?

[dp17ego]

Lasgushi si perkthyes...
Dikur me ka rene ne dore nje perkthim nga rusishtja i Turgenievit, nje perkthim pa rime por shume i bukur. Me ka mbetur merak se nuk e kam lexuar te gjithe...vetem faqet e para. Nuk ishte libri im. E kam kerkuar gjithandej dhe nuk e kam gjetur...Ka dikush qe e di, ose qe ka ndonje poezi nga ai perkthim?
D P

[Kandili 1]

MBI TA

(Poeme për kryengritjen e Malesise se Madhe)
Kujtimit te poetit Risto Siliqi


Risto Siliqi-nisu shpejt
Ku shfren me kob e liga,
Ku ndeshet kombi i ngritur krejt
Me tri Kucedra shtriga.

Shpejt me mauzerin tënd zemrak
Dhe penden e praruar,
Ku mposht halldupin turkoshak
Atdheu duke u deshmuar.

Ne Hot e Grude e Traboin
Puth Ded Gjo`Lul viganin,
Mirdite e Shale e Dukagjin
Puth Mehmet Shpend Luanin.

Dhe puth kuvendin heroik,
Ku ngrihet kombi peshe,
Ku mposht t`urryerin armik
Malsija burrereshe;

Malsija qe bën sulm ne zjarr
Po si dragoj me flete,
Siç bënte sulm ngadherimtar
Gjergj Kastrioti vete.

U zgjua Shkodra me tundim
Prej lajmit te papritur,
se cak me cak leshoj kushtrim
Malsij`e kryengritur.

Leshoj kushtrim shpagimtar
Malsij`e burreruar,
se prapë qeni turk barbar
Për dhunë u pat leshuar.

Dhe prapë djem e pleq e gra
Ngarendin t`armatosur,
te pershendesin krah për krah
Vellezerit e kanosur.

U nismë shokë e miq
Prej Shkodrës ne malsite,
Ku Ded Gjo`Luli me Deciq
I mbron atdheut kufite

Pershkuam Tuz e Grude e Hot
E Shale dhe Tropoje,
Ku Mehmet Shpendi i gjindet zot
Atdheut ne pararoje.

Me Ded Gjo`Lul e Mehmet Shpend
U bujtem gjith nji nate,
Na dha si kush me gaz e shend
N`agim nga nji dhurate :

Nga nji djalosh për lufte e zjarr
Nga kull`e vet krenare,
Nga gjaku i zemrës, gjak shqiptar,
Per Motren shqiptare.

Ky Deda qe nuk njeh Sulltan
Na dha Kol Marash Vaten,
Ky Shpendi qe s`njeh Turk-Osman
Na dha Zef Bua Shpaten;


Po Gjon Pullumbi zhvat krenar
Prej gozhdes jatagane .
" Do vij dhe vete vullnetar,
Ta skuqim tok mejdane".

Hajt!Digjni plumb n`atë mauzer,
Me qitjen e pashare,
perftoni lavd, perftoni nder,
ta ndjeje Evropa mbarë.

Tumirembec, i shtrenjte atdhe-
Dh`u nisem shtatë vete,
Dhe fluturonim plot hare,
Si t` ishim zogj me flete.

Dhe krep me krep e zall me zall,
Me shpirt te paduruar,
Nga i madhi shkas, nga i madhi mall,
Plot duf për te luftuar :

Kaptuam shtatë male rresht,
Dhe s`folëm shtatë fjale,
Kaptuam shtatë male rresht
Malesise për t'ju fale.

Dhe ja!Të shtatë burrat tok
Ne kulm te Malesise,
Ku Drin`i Bardhe nën`Istok
Merr fill drejt Shqipërisë.

Mes Arberit , me mall rinor,
E zbret kalitas drumi,
Ku Drini plak e perrallor
Buron prej Shendaumi.

Mirë se te gjejmë atdhe bujar!
Malësi e lavduruar!
Pranon ti, oh!Pak gjak shqiptar
Qe vjen për t`u deshmuar.

Për t`u mbuluar me lavdi
Ne sulmet fitimtare,
Të bëhet fli , ku bëhen fli
Heronjet shqipetare.

S`qendronim dot,s`duronim dot
Prej kobit te papritur,
Mirdite e Lume e Shale e Hot
Pa beft ish kryengritur.

Se kish dhen`urdher qeni turk
Të carmatoset vendi,
te derdhet gjak shqiptari curk,
te lidhet Deda e Shpendi.


Kur zbritem ne shtegim jugor,
nga Drini i zi matane,
kendonin me ze burreror
Hatjan dhe Shaljane :

" Nuk lidhet Ded Gjo`Luli i math
Dragua fis prej fisi,
Të kap si berr, te ther`ne vath
Të var ne dege lisi .“

" Nuk lidhet Shpendi lart ne Theth,
Pret gjylet njiqind oke,
I pret mbi sup e prap t`i hedh,
Sulltan jezit, mbi kokë.“

Duke shtegtuar gjithnjë,
Degjonim kengetore,
Ia thoshin fort qe cke me te
Lumjane e mirditore.

"S`hyn dot ne Lume, qen zuzar,
Manov anadollaku,
Rrok pushken qindvjeqari,
Dhe shtatvjeqar cunaku".

"S`hyn dot, ti turk e turceli,
Ne kullat mirditore,
Të pret ne prite e ne frengji
Mirëdita pushkmizore".

Kendonte vendi ne kushtrim
Perballe me gjith Turqine,
Qe vjen me kob e perdhunim
Të carti Shqipërinë;

Por turku avitet plot maras :
Marshon kucedr`e pare:
Marshon kucedr`e dytë pas-
Dy xhindrit pashallare.

Shefqet Pashai, me peshtjellim
E britme e zjarr e hekur,
marshon për dhunë e carmatim
Drejt Lumes se pa prekur;

Bedri Pashaj, me fe dhe din,
E me trumbete e loder,
Del ne Mirdite e Dukagjin
E Shale e Hot e Shkodër.

„Nuk duam fe ,nuk duam din",
Kendonin Malesia,
ze turfullon e shkrefetin
e shfren e shfryn Bedrija.

Filloi ne Lume sulmi i zi,
Do Lumen ta shkretoje,
Pashai finok, përpara tij,
Dergon një pararoje:

Nji kumadar i eger`halldup,
Hypur serbes mbi kale,
takon me pushken permbi sup
Aty përball nji djalë.

Kendonte djaloshari i lum `
Me delet n`ato shpate,
I shfryu turqeliu-dumdum:
" He!Jep at `armen tate!"

Po shpejt bariu qëllon e shtje,
Permbys perposh barbarin :
Ja shpje Sulltanit për meze,
Kush carmatos Shqiptarin.


Kështu pashane e leu me gjak,
nuk e pandeu tirani,
E leu ne Lume nji cunak,
nji brisk i ri Lumjani.

Nga krism`e rrepte atje mbi shpat,
Sa shtiu djaloshi jonë,
U ngrit gjith Luma fshat me fshat,
Siq kish dhe ka zakone,

Dhe pa vonim e pa durim
Krahin`e tërë ish gati:
Gezoheshin qe për luftim
Erdh me në fund sahati.

Buciten pushket n`ate cas,
Mbi gerxhe , mbi livadhe,
Gjemonin si për shend e gas,
Si t` ishte dasme e madhe.

U mbush me vrer pashaj allcak
Nga krismat prej çdo anë,
Ndaloj ne prag,ngurroj ne prag
N`ato kufi lumjane.

Mbi katër ushtrira zot
Dhe dyzetmije ushtare,
Prej vrerit s`e permbante dot
Marshimin sa me pare.

Prapo-u shpejt, bre derbede,
Marsh!Me gjithë ushterira!
Vjen Luma dhe t`i shtrin perdhe
Të majmen egersirat.

S`ta le ty nderin Luma aspak
Qe te sulmosh i pari :
M`i pari nëpër lufte e gjak
Sulmon gjithnji shqiptari.

Ne front t`armikut ne kufi
S`rektin as fryme as jetë:
Pasha finok, me dredheri
Gaditet me te fshehte.

Do nis sulmin ndeshkimtar
Ta beje Lumen troke:
"Do ta shtroj popullin shqiptar,
Do t`i ve mend ne kokë".


Ec hijerende e vuv e hesht :
Sa mirë i ka renduar
Të katër ushtrirat rresht!
Gati për te sulmuar.

Ndan njezet mijë e pret…e pret
Gjithë pret…për sulm përpjetë,
Krekohet plot me salltanet,
Si t`ish Sulltani vete.

Po befas Luma u derdh tallas,
Shperthen orti vigane,
Perball e anas e perplas
Sulmon hordhite osmane.

Ketej-dymije heronj mezi
Andej-plot njezet mijë,
Dymije plumba bresheri
Rrezojne`armiq dymije;

Dhe rish dymije batare-
Dymije armiq te shtrire,
Dhe rish, e rish, e rish-perdhe
Të gjithë shtrire e grire.

Dhe prap sulm : „Mbi ta!mbi ta!“
Mbi mijërat e tjera,
Iu shtir përmendsh te ziut pasha
Sikur vershoj sketerra.

Dh`ish nji perleshje e mbytje e mort
E britem e tmerruar,
U mbraps pashaj, i tundur fort,
Me ushtarët e gjysmuar.

Dhe te plagosurit e shkrete,
Mes fushes se mejdanit,
I la plot plage e gjak e et
Dhe ashk kundër Sulltanit.

Kështu bën Luma sulm shqiptar,
shkon vrake e lum gjaku :
Rrok pushken plaku qindvjeqar,
Dhe shtatevjeqar cunaku.

Por kur u mbraps Shefqet Pashaj
Me ushtarët e gjysmuar,
Nji lajm i keq për kuj e vaj,
Ne zemr`e pat pikuar :


Ne Qaf t`Agrit ku si horr
Bedri Pashaj vraponte,
E pret ne ball nji mirditor
Qe shtiu e po kendonte:

S `del dot ti turk e turqeli ,
Prej atmes mirditore,
Të shtrine ne prite e ne frengji
Mirëdita plumbmizore."

Kështu Mirëdita kish adet,
Kur turku vjen ta ngas,
ne prite e ne mejdan përvjet
Nga nji pasha ta vrase.

Shko shpejt, mos hash dhe ti nji plumb,
Shefqet Pasha, ne kokë :
Dhe bënte Lumen troke e shkrumb,
Të bëri shkrumb e troke.

Dreken perjasht ne karakoll,
Nis shpejt llandon , hamshore,
Dhe darken brenda ne Stamboll,
Sa shpejt e bën nji fore :

„ Me faj e turp, Sulltan-Baba,
Po kthehem i ngarkuar,
Se Mehmet Shpendi ish katalla,
S`do mbret për ta sunduar;

As Ded Gjo`Luli s`do ne Hot
Mbi krepat tmerrimtare ,
Ku as shqiponjat s`ngjiten dot,
Veq djajte shqiptare;

Dh`as Luma s`te le nder aspak
Qe te sulmosh i pari :
M`i pari, thotë, ku rrjedhe gjak,
Sulmon vetëm shqiptari;

Dhe thotë ajo bën sulm shqiptar,
Rrjedh vrake e lume gjaku .
Rrok pushken plaku qindvjeqar
Dhe shtatvjeqar cunaku"