Lasgush Poradeci

[[Perla]]

Viti 2009 është quajtur dhe si viti i “Lasgush Poradecit”, për nder të 110-vjetorit të lindjes të tij.

Për këtë qëllim në Ditën Ndërkombëtare të Librit Ministria e Kulturës organizoi dje aktivitetin "Me zjarr ju flas, me zjarr.." sipas vargjeve të poetit të madh shqiptar Lasgush Poradeci, i cili u shndërrua në simbolin e kësaj dite.

Zv/ministrja Suzana Turku, në përshëndetjen e saj u shpreh se në historinë e letërsisë shqiptare të paktë janë ata autorë që me veprën e tyre përvijojnë profilin e kulturës së shkruar shqipe, e në këtë oaz ndriçues, Lasgush Poradeci me veprën e tij zë një vend të merituar.

Duke vlerësuar veprat e poetit romantik ajo theksoi se: “arti poetik i Lasgush Poradecit vjen përkrah emrave më të shquar të simbolizmit evropian si Sharl Bodler dhe Pol Verlen, duke shpalosur forcën shpirtërore dhe një origjinalitet të spikatur të poezisë shqipe në sinkron me zhvillimet letrare në Evropë.” Gjatë këtij takimi u prezantua dhe një vepër studimore e poetit, kushtuar një tjetër poeti të madh me kombësi rumune, Mihal Emineskut.


Në këtë botim të ri, të mundësuar nga familja Poradeci, është interesant këndvështrimi i interpretimit të një poeti për një poet tjetër, që gjithashtu i përcjell shoqërisë së të gjitha kohëve humanizmin.

Lasgush Poradeci u lind më 27 dhjetor 1899 në Pogradec, në një familje me tradita atdhetare. Në moshën 10-vjeçare e dërguan për të vazhduar studimet në Manastir dhe më vonë në Athinë, ku mbaroi liceun. Më 1921 ai shkoi në Rumani për të ndjekur studimet e larta. Duke qenë pa bursë dhe pa asnjë ndihmë, ai u detyrua të punonte dhe njëkohësisht të studionte. Në Bukuresht u lidh me lëvizjen atdhetare të kolonisë shqiptare, u miqësua me Asdrenin e atdhetarë të tjerë shqiptarë dhe u zgjodh edhe sekretar i përgjithshëm i kolonisë. Në verën e vitit 1924 Qeveria e Fan Nolit i dha bursë dhe kështu arriti t'i përfundojë studimet e larta në Grac (Austri) në Fakultetin e Filologjisë Romano-Gjermane.

Lasgush Poradeci është nga lirikët tanë më të mëdhenj, i cili u shqua për sensibilitetin dhe ëmbëlsinë poetike me të cilën i këndoi Shqipërisë dhe dashurisë. Ai u nda nga jeta më 12 nëntor të vitit 1987, duke lënë pas një krijimtari të bukur, e cila kishte fituar zemrën e lexuesit dhe kishte tërhequr vëmendjen e disa studiuesve të shquar të kulturës sonë si Eqrem Çabej, Skënder Luarasi, Mitrush Kuteli, Sabri Hamiti, Ismail Kadare, Rexhep Ismajli, etj. Lasgush Poradeci e jetoi Rilindjen ne periudhën e shpërthimit të kryengritjeve të mëdha për liri.

Në veprën e këtij romantiku të fundit të letërsisë sonë jetoi shqetësimi atdhetar i mbrojtjes së kombit dhe të traditës së Rilindjes, ashtu sikurse edhe dëshira për triumfin e pikëpamjeve demokratike, shqetësimi për një emancipim të përgjithshëm kulturor e shpirtëror të shoqërisë shqiptare. Ai është nga lirikët tanë më të mëdhenj, i cili u shqua për sensibilitetin dhe ëmbëlsinë poetike me të cilën i këndoi Shqipërisë dhe dashurisë.

G. Sot

[Xhuxhumaku]

Poradeci: Si takoi ministrin rumun,i “maskuar” si pasanik

» Dërguar më: 09/11/2009 - 13:43

Fatmira Nikolli

Lasgush Poradeci do të kalonte shtatë prej viteve të jetës së tij në kryeqytetin rumun, Bukuresht. Për të, siç e tregon edhe vetë në letrën e dërguar të vëllait, Vangjelit, ato vite do të ishin vite mjerimi. Varfëria dhe sëmundja do ta pengonin poetin të përfundonte shkollat ku u regjistrua. Ecejaket e tij do të ishin të pafundme duke dashur të diplomohej, për të realizuar në këtë mënyrë edhe dëshirën e fundit të të atit. Por, kjo s’do të qe e thënë, të paktën jo në Bukuresht. Diplomën ai do ta merrte diku tjetër. Për të kujtuar jetën e veprën e tij, pak ditë më parë, Kolonia e shqiptarëve të Bukureshtit mbajti një simpozium ndërkombëtar, ku fjalën përshëndetëse e mbajti deputetja rumune Oana Manolescu, ndërsa më tej për Lasgushin folën ambasadori Dashnor Dervishi, e bija e poetit Maria, shkrimtari Marius Dobrescu, si edhe studiuesi Luan Topciu e përfaqësuesi i Ministrisë shqiptare të Kulturës, Ermir Nika. Simpoziumi ndërkombëtar me titullin “Lasgush Poradeci: Poeti i shpirtit shqiptar” u mbajt me rastin e 110-vjetorit të lindjes së tij, në ambientet e Lidhjes së Shkrimtarëve Rumunë, në sallën e “Pasqyrave”. Në sallën ku u mbajt simpoziumi ishin të pranishëm shumë intelekatualë rumunë por edhe shqiptarë që jetojnë e punojnë atje. Me rastin e këtij simpoziumi, por edhe duke qenë se viti 2009 është Viti i Lasgushit, Maria na tregon një pjesë të jetës së të atit në Rumani.

Veprimtaria

Prej qershorit 1923 deri në shtator 1924, Lasgushi shërbeu si sekretar i përgjithshëm i Kolonisë Shqiptare të Rumanisë. Çdo të premte ai organizonte mbledhjet e kolonisë. Në këto mbledhje diskutohej për çështjet më të rëndësishme që kishin të bënin me fatet e atdheut. Të gjithë anëtarët e kolonisë kontribuonin me të holla, kur bënte thirrje për ndihmë atdheu. Pas një tërmeti të fortë që ra në disa krahina të Shqipërisë, kolonia u dërgoi të dëmtuarve një sasi të madhe çadrash dhe grurë. Kur vdiq albanologu i shquar çek, Jurnik, kolonia i dërgoi ngushëllimet bashkëshortes së tij në Pragë shkruar në gjuhën frënge nga Lasgush Poradeci (Llazar Gusho). Sipas dorëshkrimeve të poetit, të cilat i ka lexuar e bija, një ditë në Koloninë e shqiptarëve të Rumanisë kishte shkuar Asdreni. Duke qeshur i kishte thënë: “Ku je more Lasgush. Shiko!” Ai i tregon Poradecit një telegram dërguar nga Shqipëria, nga Qeveria e Nolit. Në të shkruhej: “Lasgush Poradeci emërohet bursist i shtetit në Berlin. Të studiojë Albanologji”. Ai do të gëzohej pa masë. Pas shumë vuajtjeve dhe vështirësive financiare që po kalonte në Bukuresht, iu hap një shpresë. U nis për në Berlin, ku i thanë se ishte mbyllur katedra e Albanologjisë, por atij i duhej të shkonte në Austri. As në Vjenë nuk kishte katedër Albanologjie, ajo ishte vetëm në Universitetin e Grazit po në Austri. U nis për në Graz, por edhe atje ishte mbyllur katedra. Andaj, u regjistrua në Fakultetin e Filologjisë dhe Letrave, dega gjuhët romano-gjermanike.

Peripecitë

“Nuk mund të themi se Lasgushi u ndodh në kontakt me Rilindjen kur u nis për në Rumani, ku ndodhej Kolonia e shqiptarëve të Rumanisë, e njohur për aktivitetin e saj atdhetar. Lasgushi qe një krijesë e Rilindjes, qe gatuar me mish e me gjak rilindasi. Idetë e kësaj rilindjeje qenë ushqimi i parë fëmijëror, por lidhjet e tij me Rilindjen nuk mund t’i kuptojmë jashtë adhurimit të poetit për Naim Frashërin. Ai e studioi poezinë e tij në të gjitha dukuritë e saj”, - tregon vajza e Lasgushit. Ky i fundit do të studionte Frashërin në konceptin poetik, në shpirtin e Rilindjes, që rridhte si një lumë i qetë e me ujë shumë brenda saj, në prozë e sidomos në fjalor. Në Rumani, midis zgjedhjes së degës për t’u regjistruar në universitet, nuk mund të mos përfillej ajo e Arteve të Bukura, piktura, ku ai e ndiente talentin e tij. Është shumë interesante, thotë Marie Poradeci, se si Lasgushi u regjistrua në Akademinë e Arteve të Bukura të Rumanisë. “Qeveria rumune, për t’i prerë rrugën regjistrimit në universitet studentëve hebrenj, kishte nxjerrë një urdhër ku ndalohej regjistrimi në universitete i të gjithë studentëve me kombësi të huaj”, - tregon ajo. Më tej ajo riprodhon rrëfimin e të atit. “Kështu, unë nuk mund të regjistrohesha si i huaj që isha. Shoku im i ngushtë, Jon Dobosari, më mësoi se kjo pengesë mund të kalohej vetëm me një lejë speciale tek ministri i Arsimit. Po si mund ta takoja unë atë? Atëherë përgatitëm planin. Morëm me qira një karrocë luksoze dhe një palë rroba pasaniku. Karrocieri (i mësuar dhe paguar nga unë), kur të ndalonte karrocën para derës së Ministrisë së Arsimit, duhej të zbriste dhe të hapte derën e karrocës nga e cila do të zbrisja unë. Portieri i ministrisë, duke menduar se unë jam ndonjë djalë milioneri, nuk më kërkoi fare fletëhyrje për në Ministri”. Më tej Lasgushi rrëfente se pasi hyri brenda, nuk dinte se ku të shkonte dhe filloi të hapë dyert me radhë. Në sallën e madhe, Këshilli Ministror ishte mbledhur për një mbledhje. Ishin vitet 1290 dhe sapo kishte përfunduar Revolucioni i Tetorit. Situata në botë ishte e turbullt dhe ndihej frika e terroristëve. “Kur unë shtyva derën ata më panë mua, një djalosh i ri, i veshur elegant. U shtangën. E kuptova që u trembën dhe nga frika se mos lajmëronin policinë, fillova të flas me një rumanishte të shkëlqyer. ‘Ju lutem mos u frikësoni. Unë jam një djalosh shqiptar që kam një dëshirë të vetme, të shkel pragun e lartë të universitetit. Unë kam mbaruar liceun rumun në Manastir dhe kam lexuar në origjinal poetët tuaj të mëdhenj si Eminesku, Coshbuk, etj. Ju lutem zotërinj, unë di dhe shumë hollësira të tjera për popullin rumun, ju lutem më krijoni mundësinë për t’u regjistruar në universitet! Ata më panë, biseduan dhe vendosën të më japin lejen speciale të regjistrimit”, - kujtonte kohë më parë Lasgushi.

Miçka

Por, leja nuk mjaftonte. Për t’u regjistruar duhej t’i nënshtroheshe konkursit, i cili zgjaste pesë ditë. Pretendentët i mbyllën në një sallë të madhe. Iu vunë përpara që ta vizatonin skulpturën e perëndeshës Afërdita. Sipas Marie Poradecit, Lasgushi do ta përfundonte konkursin në dy ditë. Në tri ditët e tjera filloi t’u bënte portrete shokëve. “Aty ishte edhe një femër dhe ishte shumë e bukur, po poeti nuk ia bëri portretin se kishte trup ta shikonte në sy. Në fund kur dhanë rezultatet, ai doli i pari, kurse ajo vajza, që quhej Miçka, nuk e fitoi konkursin”, - tregon Maria. E dëshpëruar, ajo e kishte pyetur cili ishte sekreti, sepse ajo konkurronte për të dytin vit dhe nuk e fitonte. Atëherë ai do t’i thoshte se piktura ka të fshehtat e saj, po ju hajdeni në dhomën time dhe do t’iu mësoj se cilat janë këto sekrete. Dhe, ajo kishte shkuar. Sapo kishte hyrë brenda, i kishte thënë zhvishu! Dhe, këtë e kishte bërë për t’i hequr asaj turpin. Një artist nuk duhet të ketë turp. E dinte se edhe në Akademinë Franceze të Artit, kur pranoheshin studentët duhej të kalonin nudo para pjesës tjetër të studentëve. Më pas ai do t’i mësonte Miçkës plot hollësira dhe të fshehta të pikturës, dhe ajo më vonë arriti e u regjistrua në Akademinë e Arteve të Bukura në Bukuresht.

gsh.

[Pogradecari]

si poradecar po i them dhe une dy llafe
kam qene shume i vogel por e mbaj mend sepse kishte nje konke(qenush) shume te bukur
nje histori e largushit ne vjene te Austrise
kishte shok te ngushte nje kimist i cili ishte i fejuar me nje vajze shume te bukur por ky kimisti na ishte shume i zene me tabelen e mendelejevit dhe nuk kishte kohe te dilte me te fejuaren so lasgushi dilte gjithmone shetitje me te por nje nate aksidentalisht kryen maredhenie seksuale( bum bum )

so lasgushi shkroi
Ne nje nate te bukur
kur hena me shkelqimin e saj te argjente
ndriconte guret qe dukeshin si perla
nuk dashuroheshim une e ti
por dashuronte dashuria dhe kjo duhet te jete me e fshehte se fshehtesia

shendet e para
BB

[Fiori]

Poezia e Lasgush Poradecit në qarkullim sipas dy botimeve të Bukureshtit në vitet '30 dhe korrigjimeve që u bëri më vonë autori. Me një parathënie të vet poetit, mendime estetike mbi poezinë, e cila botohet për herë të parë.


Ndër të tjera shënime që përpunojnë një mendim estetik mbi atë që poezia i rrëmben jetës, të bukurës dhe të vërtetës, Lasgush Poradeci (1899-1987), shkruan: "Nuk ka pra poezi të madhe ose të vogël, të mirë ose të keqe, por vetëm poezi që i përshtatet plotësisht potencialit jetësor dhe poezi që s'i përshtatet.

Poezija që i përshtatet, është POEZIJA, ajo që s'i përshtatet NUK është poezi dhe pra duhet të vdesë, të mos rrojë - sikundër dhe s'rron po humbet."

Citati është marrë nga teksti pa titull dhe datë të saktë, që botohet për herë të parë si parafjalë e Vepra I ku përfshihet krejt poezia e Poradecit.

Botimi i përgatitur për shtyp nga vajzat e autorit Kostandina dhe Maria Gusho është hedhur në qarkullim së fundi me rastin vitit 2009 "Vit i Lasgush Poradecit" në 110- vjetorin e lindjes, nga Shtëpia botuese "albPaper" me financimin e Ministrisë së Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve.

Deri një muaj përpara ishte e vështirë të gjeje në qarkullim veprën poetike të Lasgush Poradecit. Për botimin që kemi në duar, vajza e vogël e poetit thotë se kemi një variant besnik të poezisë së autorit, sepse i referohet botimeve të dy librave që u bënë në Bukuresht në gjysmën e parë të shekullit XX dhe ç'është më e rëndësishmja, për botimin aktual janë mbajtur parasysh shënimet dhe korrigjimet që Poradeci ka bërë në anë të faqeve.

Ky botim përmban shpjegime të fjalëve në fund të poezive që ka bërë vetë poeti.
"Vallja e yjve" ku bëjnë pjesë "Në vënd parafjale", "Vallja e qjellit", "Vallja e dherit", "Vallja e yjve", "Vallja e përjetësisë", "Vallja e vdekjes" etj., u botua nën kujdesin e Mitrush Kutelit në vjeshtë 1933 në Bukuresht.


Libri II, "Ylli i zemrës" që përmban "Zemra e qiellit", "Zemra e dherit", "Zemra e jetës", Zemra e përjetësisë", "Zemra e vdekjes" doli nga shtypi më 1937 pajisur me një vështrim kritik sërish nga editori Mitrush Kuteli. Të dy librat u botuan falë mbështetjes së studentëve shqiptarë në Rumani si edhe miqtë letrarë të Bukureshtit. Në koloninë shqiptarë të Bukureshtit.

Poezitë që ishin shkruar në Pogradec, Athinë e Bukuresht deri në vitet tridhjetë, do duhej të ndiqeshin nga ai që mendohej të ishte libri i tretë, i quajtur "Zemra ime".
Maria Gusho thotë pjesës së fundit të Veprës I, ku zënë vend poemat, nuk i janë bashkëngjitur dy baladat për Muharrem e Reshit Çollakun.

"Ato do të përfshihen në një material për Rezistencën e Pogradecit, material të cilin babai e kishte përgatitur si një projekt më vete krahas projektit për shkollën e Progradecit që është botuar tashmë."


Një botim që do të hidhte dritë mbi këto variante të botimeve të Bukureshtit, mendohet të jetë letërkëmbimi 12-vjeçar i Poradecit me shkrimtarin tjetër, botuesin, studiuesin dhe kritikun e tij të parë, Mitrush Kuteli. Korrespondencat janë menduar si vëllimi III i veprës së plotë. Ka kohë që Maria po punon për to.

"Këto letra janë një shkollë për mua. Kështu që në një kuptim po i shërbej tim eti, por po i shërbej dhe vetes. Po mësoj intimitete nga ai mqë s'i kam ndeshur më parë...

Njerëzit me të drejtë thonë kur do të dalin, u bë kohë që flas për to, por është një punë e vështirë. Mendojmë se tek korrespondencat do të përfshihen letërkëmbimet me Eqrem Çabejn, Asdrenin, Tefta Tashkon, Odise Paskalin."

Sa për korrespondencën me Kutelin, pavarësisht se tekstet e Poradecit janë po ato, themi se ai letërkëmbim "do të hedhë dritë" ngaqë përmban shumë letra të kohës së shkrimit dhe botimit të këtyre vargjeve.

Do të ndriçonin edhe anë të poezisë dhe mendimit të Lasgushit që vazhdojnë t'i interpretojnë sikur t'u përkisnin legjendave dhe një kohe që s'ka lidhje me kohën tonë.

Mbi veprën e këtij autori bëhen studime, botohen monografi, mbrohen doktoratura, dhe përsëri Poradeci se pse duket i studiuar pjesërisht, se pse ato që thuhen e shkruhen për të duken fare pak dhe sikur shkojnë në drejtim të kundërt me rrugën e veprës së tij. Në anën tjetër të këtyre letrave rri një Kutel, shënimet e viteve '30-'40 të të cilit për letërsinë janë një model i kritikës letrare.

Këtij miku dhe intelektuali të rrallë, në nëntor 1936 Poradeci i kishte kushtuar disa vargje për zemrën që vdes përkohë e lind përjetë.
Teksti parafjalë për Poezinë e botimit të vitit 2010 është i papërfunduar. Maria thotë se duhet të jetë shkruar në vitet '40.

Poradeci tenton të japë një përgjigje pse shkruan poezi: "Pse shkruaj, pse parapëlqej të shkruaj vargje dhe jo prozë? Kur them vargje, kuptoj që duhet të jenë të përsosur nga arti. Vetëm këto të përsosurit rrojnë (dhe mezi dhe këto). Të papërsosurit vdesin.

Sepse gjuha ndryshon pas 500 vjet. Ajo më s'është siç ishte. Është ligji i saj fiziollogjik dhe shpirtëror (siç është zhvillimi i njeriut). Bibla e Lutherit p.sh e shkrojtur para 500 vjetëve më s'do mundte të përdorej prej gjermanëve pa i-u bërë përpunime gjuhe.

Gjithashtu dhe përkëthimet e "përsosura" mjaftojnë për një kohë të gjatë, po dhe kjo kohë e gjatë një herë mbaron. Vetëm që kur përkëthimi ose një vepër origjinale janë të mira, kanë mundësi të qëndrojnë më gjatë.

Pse? Sepse dyke qenë të përsosura, të derdhura si në mermer, pas mbarimit të kohës sa qëndron gjuha e tyre (p.sh. 500 vjet), ato mund të ripunohen në themel të formës, të derdhjes së tyre të parë, pa çformuar derdhjen e parë. Poezija ka mundësi të qëndrojë më shumë se sa proza, sepse poezija ka një formë më skulpturale dhe një derdhje më të pandryshuar."

Tek kjo parafjalë ku duket të jenë bërë një dy shënime të ndryshme, ai jep mendime edhe për rëndësinë dhe rolin që luajnë në poetikë dy dialektet: gegërisht dhe toskërisht.

Të parit ai i jep cilësitë e një subjekti që ka energji fizike, kurse të dytit i atribuon ëmbëlsinë shpirtërore: "Lufton pra forca fizike me harmoninë shpirtërore, trupi me shpirtin.

Forca si një gjë brutale, do të fitojë (lëndërisht) përmbi shpirtin, do të mbetet (mbase) gjuha e "mesme" gege, sepse gjithnjë forca fiton përmbi shpirtin. Ky fitim është lëndor. Lëndërisht do kemi si gjuhë gegërishten (e "mesme"). Po një gegërishte të shpirtëzuar me influencën e toskërishtes..."


Poezia është vëllimi i parë i veprës së plotë e cila sipas Marisë vijon me publicistikën ku do të ketë të reja, një Lasgush Poradec studiues e shkencëtar të letërsisë. Vëllimi i tretë është korrespondenca që u prek më lart dhe i katërti "Ditari" që ai ka mbajtur ditë pas dite prej vitit 1942 deri më 1982 kur u trondit nga ishemia cerebrale.


Shekulli i datës 6 Prill 2010 / Elsa Demo

[Diabolis]

Shqip sjell parathenien

Vepra e plotë poetike e Lasgush Poradecit, botuar me besnikëri ndaj dy varianteve të Bukureshtit dhe shënimeve që vetë autori kishte bërë në anë të faqes, promovohet sot në një ceremoni të organizuar në Pogradec. Botimi i përgatitur nga dy vajzat e poetit, Kostandina dhe Marie Gusho, financuar nga Ministria e Kulturës me rastin e 100-vjetorit (viti 2009), shoqërohet me një parathënie të shkruar nga vetë poeti, e pabotuar më parë, të cilën e sjellim të plotë për lexuesit. Janë mendime estetike të Lasgush Poradecit mbi poezinë

Lasgush Poradeci


Pse shkruaj, pse parapëlqej të shkruaj vargje dhe jo prozë? Kur them vargje, kuptoj që duhet të jenë të përsosur nga arti. Vetëm këto të përsosurit rrojnë (dhe mezi dhe këto). Të papërsosurit vdesin. Sepse gjuha ndryshon pas 500 vjet. Ajo më s’është siç ishte. Është ligji i saj fiziologjik dhe shpirtëror (siç është zhvillimi i njeriut). Bibla e Lutherit për shembull, e shkrojtur para 500 vjetëve, më s’do mundte të përdorej prej gjermanëve pa i-u bërë përpunime gjuhe. Gjithashtu dhe përkthimet e “përsosura” mjaftojnë për një kohë të gjatë, po dhe kjo kohë e gjatë njëher mbaron. Vetëm që kur përkthimi ose një vepër origjinale janë të mira, kanë mundësi të qëndrojnë më gjatë. Pse? Sepse dyke qënë të përsosura, të derdhura si në mermer, pas mbarimit të kohës sa qëndron gjuha e tyre (p.sh 500 vjet), ato mund të ripunohen në themel të formës, të derdhjes së tyre të parë, pa çformuar derdhjen e parë. Poezija ka mundësi të qëndrojë më shumë se sa proza, sepse poezija ka një formë më skulpturale një derdhje më të pandryshuar.

Për sa i përket toskërishtes, kjo siç duket, një herë mund të mënjanohet prej gjuhës së “mesme” (e cila e mesme, s’është veçse një gegërishte e zbutur -, e zbutur nga influencimi armonios i toskërishtes).

Gegërishtja ka energji fizike, toskërishtja ëmbëlsi shpirtërore. Dyke bashkuar gegërishten me toskërishten, gegërishtja gjith dyke mos humbur forcën, energjinë, fiton dhe harmoni, ëmbëlsi (si gjuhë e “mesme” me karakter geg). Lufton pra forca fizike me harmoninë shpirtërore, trupi me shpirtin. Forca si një gjë brutale, do të fitojë (lëndërisht) përmi shpirtin, do të mbetet (mbase) gjuha e “mesme” gege, sepse gjithnjë forca fiton përmi shpirtin. Ky fitim është lëndor. Lëndërisht do kemi si gjuhë gegërishten (e “mesme”). Po një gegërishte të shpirtëzuar me influencën e toskërishtes. Shpirtërisht toskërishtja nuk humb, shpirti do duket në ëmbëlsinë, harmoninë, bukurinë e gegërishtes se “mesme”.

Sa më e fortë, më e fuqishme, më e shumanshme të jetë toskërishtja në harmoninë e saj, aq më shumë do të ndjehet fryma e saj mirëbërëse në gegërishten (e “mesme”).

Edhe unë mundohem, me fuqitë e mija, t’ia nxjerr në shesh toskërishtes potencialitetin e saj shpirtëror, bekimin e harmonive të saj, dyke bërë vargje të përsosur në harmoni.

Harmoni nuk është forma (forma e përsosur s’është kurrë art, mund të jetë zejtari, po jo art). Harmonija ime është manifestimi (me anë të vargut) i vetë jetës dhe i vetë botës shqiptare, së kristalizuar në forma të dukshme shpirtërore, të cilat janë simbole të jetës dhe të botës. Prandaj rima ime identifikohet me fondin, prandaj formë e fond janë një: janë realiteti shpirtëror i shfaqur identikërisht me anën e poezisë. Prandaj rima ime nuk kuptohet kurrë që është rimë, po tretet në simbolin e jetës të cilin ajo e shpreh me atë simbol të përsosur. Ky është arti im, një art shqiptar. Kur them rimë, e bashkuar me fondin, nuk kuptoj vetëm rimën, por dhe ritmin dhe masën me stilin e jetës, të jetës shqiptare. Është jeta shqiptare, morali ethik shqiptar që çfaqet me atë simbol poetik, sepse vetëm gjuha shqipe (e derdhur në poezi) me tingujt frymorë dhe lëndorë të saj ka mundësi të shprehë harmoninë specifike së poezisë s’ime. Sa më e përsosur është një poezi, ajo është (njëkohësisht) dhe aq më e fuqishme, domethënë aq më shumë përmban potencialin e moralit frymor shqiptar. Që dua të dali poezia ime (e cila është “harmonija” ime në kuptimin e rrëfyer më sipër) sa më potenciale, kjo nuk shkaktohet prej volles t’ime individore, po prej vet potencialit të jetës dhe botës, i cili me vitalitetin e tij të plotë e shtyn vetveten që t’a çfaqi, t’a shprehi më plotërisht. Shprehjen ky vitalitet e di (nga vet natyra e tij) e do të jetë njëjt me potencialitetin e vet të tij. Nuk ka potencial më të madh ose më të vogël në poezinë e përsosur, po ka vetëm potencial të plotë, domethënë vetëm gradën supreme të potencialitetit vital të jetës së racës. Jeta (p.sh në manifestimin e saj si “dashuri”) ka vetëm një potencial, domethënë ajo është e përsosur, domethënë e fortë absolutisht. Prandaj dhe poezia duhet të shprehi jetën- me simbolin poetik- në maksimumin e saj, në potencialin absolut të saj. Atëhere poezia është e përsosur, perfekte. Kur s’është e përsosur: kur s’ka fuqinë supreme, poezia nuk s’e ësht’ e metë, po s’i përshtatet s’i përputhet potencialit moral të jetës, pra s’është poezi, nuk përfaqëson vitalitetin integral të jetës dhe të botës, potencialin absolut. Nuk ka pra poezi të madhe ose të vogël, të mirë ose të keqe, po vetëm poezi që i përshtatet plotësisht potencialit jetësor dhe poezi që s’i përshtatet. Poezija që i përshtatet, është POEZIJA, ajo që s’i përshtatet NUK është poezi dhe pra duhet të vdesë, të mos rrojë-sikundër dhe s’rron po humbet. Pse duhet të jetë poezia e fortë, potenciale, e përsosur? Sepse vetëm dyke qënë potenciale, ka fuqinë me vete që të transmetohet më tej, që të transformojë potencialitetin e jetës më tej në të ardhmen njerëzore...

Transmetimi moral i jetës (me anë të simboleve poetike) lot një rol aktiv dhe jo absolut. Vërtet, se gjithë poezia sado e fortë, humbet (edhe përkthimi i bukur i Shakespeare-it prej Schlyel Tieck, ose përkthimi i Biblës prej Lutherit) nuk rron përjetë, sado i përsosur që të jetë. Sepse gjuha ndryshon me kalimin e kohës, dhe gjuha si dhe stili i çdo përkthimi duhet ndrequr, siç ngjet me gjermanishten e Biblës së Lutherit që sot e 500 vjet përpara.

*Titulli është i redaksisë. Në variantin origjinal poeti nuk i ka vënë titull

[Albo]

Silvana Xuhano - Mikja e re e Lasgush Poradecit: Pengjet dashurore të poetit

Sonila Merolli

Aso kohe për të, ai nuk ishte veçse një plak i çuditshëm që shëtiste buzë liqenit me qenin e tij. I kishin shtëpitë vetëm 400 metra larg, por nuk e njihte se cili ishte në të vërtetë. Fundja si të gjithë pogradecarët që bëheshin hokatarë kur e shihnin rrugës. E shihte tek nxehej prej mungesës së etikës dhe respektit, por megjithatë kishte diçka që e tërhiqte tek ai plak nopran. Kanë kaluar shumë vite qëkurse Silvana Xuhano, ulej në gjunjë pranë karriges së Lasgush Poradecit, e përhumbej në rrëfimet e tij. Të nesërmen rituali përsëritej; ajo vishte fustanin e saj të bardhë me pika blu dhe vraponte drejt turizmit të vjetër, një tablo që të kujton gjyshin Harib me Lojkën tek tregimet e Maksim Gorkit. Pas 35 viteve, Silvana e ruan të gjallë këtë skenë, ndërsa kujtimet i vijnë ashtu rrëmujshëm, sikurse ishin bisedat me Lasgush Poradecin. Flisnin për letërsinë, pikturën, por edhe për histori dashurie. Atëherë ajo ishte vetëm 16 vjeç dhe nuk e dinte se sa i madh ishte njeriu që kishte pranuar miqësinë e saj. Kur rrinte në Pogradec takoheshin çdo ditë në orën 19.00, ndërsa kur ajo nisi studimet e larta për Letërsi, çdo të dielë. Xuhano, e cila së fundmi ka lënë profesionin e mësueses së Letërsisë, për t’u marrë me botën e televizionit, tregon për njohjen me poetin, rrëfimet e tij, huqet, pengjet, por dhe historitë e dashurisë, që nga ajo e dhimbshmja me vajzën austriake që vdiq vetëm 24 vjeç, tek ndarja me të fejuarën piktore, vetëm për një ngjyrë vale...
Si jeni njohur me Lasgush Poradecin?
Në Pogradec ai jetonte nga prilli, kur çelnin lulet, deri kur binte bora e parë, më pas nisej për në Tiranë. Prezantimi i parë ‘zyrtar’ mes nesh ndodhi në vitin 1976, në gjimnazin e Pogradecit. Na prezantoi Ruzhdi Pulaha, pasi ai më kishte dhënë mësim disa orë. Asokohe unë isha studente në vitin e dytë dhe angazhohesha me aktivitetet artistike. Kisha pasion letërsinë, i bija violinës prej 8 vitesh, pra ngjallja një farë interesi tek ata. Ky qe kontakti i parë.
Për çfarë folët me poetin?
Lasgushi nisi të më pyeste se çfarë më pëlqente nga letërsia, çfarë dija për Hajnen. Aso kohe kisha lexuar lirika, që nuk lejoheshin të qarkullonin, që i siguroja nëpërmjet mikut më të ngushtë të Poradecit në qytet,(përveç Petraq Kolevicës, i cili vinte e takonte nga Korça) Thoma Angjeli, dizenjator i njohur, drejtor i kinemasë së qytetit. Gjithë përshtypjet, përjetimet, por edhe shqetësimet i ndante me të. Ndoshta kjo i bëri përshtypje poetit. Në fund të bisedës, mu duk sikur kisha kohë që e njihja. Mu duk një bisedë e këndshme në një ditë të zakonshme.
Asokohe ishit e ndërgjegjshme për përmasat e figurës së tij? I kishit lexuar vëllimet e tij poetike?
Lasgushin e ndeshja në rrugë çdo ditë, si një njeri i zakonshëm, teksa dilte shëtitje buzë liqenit me qenin e tij Cucin. Shtëpitë tona i ndanin vetëm 400 metra, por të them të drejtën nuk isha e ndërgjegjshme për madhështinë e tij. Madje nuk dinim as për poezinë e tij, vetëm më tej, në shkollë të mesme nisa të ndërgjegjësohesha. As në takimet që pasuan nuk arrita të kuptoja rëndësinë dhe privilegjin që më kishte dhënë ky njeri.
Kur ndodhi takimi i radhës mes jush?
Ai kishte një kujtesë të habitshme. Po kthehesha nga shkolla dhe u ndeshëm, teksa ai kryente ritualin e përditshëm, shëtitjen buzë liqenit. Teksa më pyeste sesi shkoja me mësime, urtonte Cucin, qenin e vet, që egërsohej kur afrohej një i huaj. Aty për aty pa improvizuar, siç ishte karakteri i tij, më pyeti nëse kisha kohë të takoheshim. Unë isha vetëm 16 vjeç, ndërsa Lasgushi 76 vjeç. Vendosëm të takoheshim në orën shtatë pasdite, te Turizmi i vjetër, që ka pasur një lulishte të mrekullueshme. Në atë vend, buzë guralecëve të liqenit, ai kishte karrigen e vet. Çdo darkë takoheshim fiks në orën shtatë, deri në nëntë. Më pas mbyllej në shtëpi dhe rrinte deri në tre të mëngjesit para skrivanisë së tij. Më rrëfente se përkthente, shkruante ose pikturonte. Dhe zgjohej gjithnjë pas orës 10 të mëngjesit. Këtë lloj regjimi nuk e ndryshoi asnjëherë gjatë verës. Njëherë më kujtohet, se i kishte ardhur Petraq Kolevica në shtëpi. Në orën 7 e lë në shtëpi mikun e tij dhe vjen të më lajmërojë se nuk mundej, aq korrekt ishte. Më kërkoi dhe ndjesë dhe tha se takimi ynë do të shtyhej për të nesërmen.
Çfarë mendoni se e tërhoqi poetin tashmë 76-vjeçar tek një vajzë 16 vjeçe?
Besoj se i pëlqeu pasioni karshi letërsisë, sinqeriteti dhe entuziazmi im, pa ditur se cili ishte në të vërtetë. Për më tepër duke qenë natyrë e çiltër, e lexueshme në fytyrë, ai e kishte më të lehtë të shprehej pa u druajtur dhe shqetësuar për ato çka tregonte. I pëlqente një fustan i imi veref i bardhë me pika blu. Ulesha në gjunjë, mbështetesha tek krahu i karriges me të dyja duart dhe përhumbesha në rrëfimet e tij. Ajo skenë më rikthehet shpesh nëpër mendje.
Dhe flisnit për...?
Bisedat e para rrotulloheshin rreth librave dhe autorëve që kisha lexuar. Pasi i tregoja shijet e mia, diskutonim rreth tyre.
Ajo çka më bënte përshtypje ishte fakti se nuk më impononte asnjëherë çfarë duhet të lexoja. Më ka dhënë përkthimet e Hajnes. Isha lexuesja e parë. Por më tregonte edhe vizatimet e tij, portretin e nënës, autoportretet...
Ju tregonte për jetën e tij?
Me shumë takt interesohesha rreth periudhës që ai kishte jetuar në Austri, pasi ai nuk pranonte pyetje gjatë bisedës. Gjithnjë episodet dhe ndodhitë që rrëfente vinin spontanisht, nga një ngacmim i momentit. Shpesh më është dashur ta rrotulloja bisedën në ato ujëra, nga e dija se do të niste një rrëfim për të kaluarën.
Ndonjë histori dashurie...?
Më rrëfente se në Austri u dashurua me një vajzë. Më tregonte aq shpesh për të, saqë ishte lehtë e kuptueshme, që ishte nga ato histori që lenë gjurmë në jetë. Më thoshte se ndjenjat karshi saj, ishin rritur me kalimin e viteve. Vajza ishte e bija e familjes së parë, që i ofroi mbështetje dhe strehë në pensionin e tyre, kur Lasgushi shkoi në Graz të Austrisë. Asokohe vajza ishte vetëm 11-vjeç, por pas 13 vjetësh u rrit, u bë 24 dhe befas poeti u magjeps nga sharmi i saj. Më rrëfente se shkëmbenin ndonjë bisedë, pa guxuar të shkonin më tej. Për fatin e keq ajo u diagnostikua me leuçemi dhe brenda dy muajve ndërroi jetë. Sa herë që e kujtonte, sytë i përloteshin dhe zëri i dridhej. Nga ajo dashuri i mbeti kujtim vetëm një shami e mëndafshtë, me të cilën, siç më rrëfente, kishte fshirë lotët, kur vdiq vajza. Shaminë e ruante ende, por asnjëherë nuk shtonte detaje rreth kësaj historie, pasi i shkaktonin aq dhimbje... Edhe pse më ngacmonte kërshërinë, nuk mund t’i bëja pyetje zhbiruese që mund të lëndohej. E lija të tregonte çfarë dëshironte ai. Ndaj edhe nuk kishte shprehur pakënaqësinë duke ndenjur me mua.
Duket se ishit bërë mikesha e tij e besuar... Ju ka rrëfyer për ndonjë tjetër histori dashurie? Si ishin marrëdhëniet e tij me femrat?
Më ka folur gjerë e gjatë për piktoren Androniqi Zenko, me të cilën kishte qenë i fejuar për gjashtë muaj, dhe se ishte ndarë për hiçgjë. Në këtë rast nuk mbajti rezerva, më rrëfeu sesi kishin rrjedhur ngjarjet. Të dy si piktorë që ishin shkonin shpesh buzë liqenit, për të shijuar lindjen e diellit, tek lumi i Traharit. Disa masa gurësh kishin zbritur nga kalaja drejt kodrës buzë liqenit, ku dallohej një valëzim i lehtë. Bulëzat e valës ishin si perla dhe jepnin një ndriçim si të argjendtë. Teksa sodisnin, Androniqi i kishte thënë se dridhjet e valëve ngjasonin me ikrat e peshkut, të cilat kanë ngjyrë të kuqërremtë. Aty Lasgushi ishte nxehur keq, dhe ia kishte kthyer se përqasja që ajo kishte bërë ishte e gabuar. Një ngjyrë e tillë dallohej në perëndim, por assesi në lindje. Për këto gjëra janë zënë, derisa u ndanë. Të paktën ishte një nga arsyet, që më ka treguar më shumë se njëherë. Pavarësisht të gjithave, ai e respektonte Androniqin për talentin dhe më tej më thoshte se ajo kishte krijuar një familje për t’u nderuar. Më ka treguar edhe sesi u njoh me Nafijen, që nuk harronte të më thoshte se kishte qenë “Mësuese e Merituar”. Më thoshte se e tërhiqnin dijet që ajo kishte. Bisedat e tjera vijonin me krijimin e familjes, dy vajzat e tij të dashura, Marien dhe Kostandinën, të cilat i kam mikesha. Ende nuk më dukej vetja si mikeshë, as nuk e vlerësoja, apo njihja sa duhej, por më pas, kur erdha student në Tiranë nisa ta shihja me tjetër sy.
Po në Tiranë, a vijuat të takoheshit? Ç’jetë bënte Poradeci në kryeqytet?
Një nga arsyet përse zgjodha letërsinë ishte pikërisht Lasgushi. Jeta e tij ishte kufizuar tek përkthimet dhe vizitat e miqve që priste në shtëpinë e tij. Kur erdha në Tiranë takoheshim në shtëpinë e tij, çdo të dielë, në orën 11 paradite. Shpesh herë e shoqja, Nafija më thoshte: “Por çfarë i pëlqeni këtij?!”. Dhe nuk e kishte thjesht për huqet e pleqërisë, por natyra e tij ishte pak e sertë. I thosha se ajo kishte pëlqyer njeriun, ndërsa unë poezitë. Por me mua nuk i demonstronte huqet. Ishte korrekt, shumë sqimatar, i kujdesur për veshjen e tij, deri në detaje, nuk e hiqte kurrë kapelen. Edhe pse i kërrusur mbante në kurriz një dërrasë për të ngritur kurrizin, pasi paraqitja ishte shumë e rëndësishme për të. Kur e përqafoja ndihej ajo dërrasa në kurrizin e tij, por kuptohet që unë s’e pyeta kurrë. Ishte tejet sqimatar dhe në të ushqyer. Lasgushi acarohej, ose zgjidhte vetminë, pasi kishte pakënaqësi kundrejt njerëzve, të cilëve u mungonte etika. Ishin episode fare të rëndomta, si pyetja për orën, pa i kthyer falenderimin. E vriste mungesa e vlerësimit, e respektit, harresa si poet. Më thoshte vazhdimisht që po të kishte jetuar në Austri, nuk do të ndodhnin të tilla gjëra.
Kjo do të thotë se pogradecarët nuk tregonin ndonjë respekt të veçantë për të...?
Në Pogradec nuk kishte këtë nderim që i bëhet sot pas vdekjes. Ai e ka vuajtur, që pushtetarët e atëhershëm, e lanë në harresë. Harresa, si mjeti më denigrues ndaj një artisti. Por e dinte se ‘fajtor’ ishte edhe vetë, pasi nuk kishte shkruar asnjë poezi për klasën punëtore, për shinat e trenit, për partinë, prandaj edhe u ndëshkua, ose u harrua. Nuk mund ta harroj një ditë 1 Maji, kur kemi dalë të dy. Aty kuptova se sa e dhimbshme ishte kur njerëzit nuk të njohin. Shkuam tek kafe “Flora”, aty porositi një kafe, unë një zup. Kur na u servir, një kameriere e re e kish ngulur lugën brenda zupës, ndërsa bishtin e filxhanit të kafesë e kishte kthyer nga e majta. Lasgushi i indinjuar për mënyrën e shërbimit e thërret dhe i shpreh pakënaqësine e tij. Kamerierja e pa e habitur dhe pas 5 orëve që ne bisedonim pa fund, më thërret dhe me një lloj përbuzjeje më pyet se kush ishte “ai plak i bezdisshëm”. Kur i them kush ishte, ajo ngriti supet dhe më tha se nuk e njihte
Sa vite zgjati miqësia mes jush?
Për fat të keq isha mikesha e vogël e Lasgushit për pesë vjet me radhë. Miqësia jonë zgjati deri në vitin ‘81, kur ai u sëmur nga skleroza. Vajzat më thoshin: Mbaje mend siç e ke njohur dhe jo më tani. Më kujtohet fotografia e fundit, kur ai u shpërfytyrua.
A ju la ndonjë këshillë që e mbani ‘vath në vesh’?
Erdhi një moment, kur ai filloi të më trajtonte si vajzën e tij, edhe pse kishte dy të tijat. Gjatë gjithë kohës më përsëriste: “Kam shumë merak moj Silvana se në çfarë dore ustai do të biesh!” Por porosia që mbetet aktuale dhe që ka ndikuar në zgjedhjet e mija ishte: “Nëse një person të do vërtetë, fillimisht duhet të të dojë pasionin”. Më përsëriste se duhej një nivel me veten, dhe se bashkëshorti duhet të kishte të njëjtat interesa me mua, pasi ndryshe dështimi në lidhje ishte i sigurt. Më kujtohen një tjetër moment, kur donte të më gostiste me mjaltë dhe mua më bënte keq. Ai ma ktheu se njerëzit që janë delikatë nga stomaku, janë delikatë nga ndjenjat. Më pas përmendi atë shprehjen e famshme: ndjenjat kalojnë nga stomaku, duke më porositur që nëse duhet të mbaja raportin e fortë, duhet të gatuaja edhe kur nuk më dilte koha, ose të paktën mos t’i thosha kurrë bashkëshortit: nuk ka asgjë për drekë. “Nëse nuk ke bërë drekë dhe i thua hamë nga një vezë të skuqur, nisin sherret e më pas krizat bashkëshortore. Ama kur i thua e kam bërë drekën, mjafton pak mish pastërma, që e hedh në prush, por edhe një kanë me verë, largon sherret dhe vërteton se dashuria kalon na stomaku”, më porosiste Lasgushi. Kjo ka qenë një nga shtysat që unë bashkova pasionin tim për letërsinë me kuzhinën për të realizuar programin “Shefi finok”, që zë fill së shpejti e ku jam producente, skenariste, ideatore dhe prezantuese.
Ju ka mbetur ndonjë peng prej asaj kohe?
Nuk kisha një person madhor që të më këshillonte që çfarë kisha biseduar me të, t’i hidhja në fletore. Kjo më ka mbetur peng. Besoja se kujtesa ime do të regjistronte çdo kujtim. Në shtëpi nuk interesoheshin se për çfarë flisnim, pasi nuk kishte interes mbi Lasgushin. Gjithashtu, më mbeti merak se më kishte shkruar ca vargje, por që nuk m’i dha kurrë, pasi u sëmur.

Ramiz Alia, nxënësi ‘i pabindur’ i Poradecit...
Mes kujtimeve pa rend kronologjik, të sjella ashtu rrëmujshëm, mikeshës së poetit të liqenit i vjen ndërmend një nga ato historitë që rrallë të shkulen nga memoria, aq më tepër kur personazhi quhet Ramiz Alia. Kuptohet që asokohe, as Silvana, as vetë ish-presidenti, nuk e dinte që do të gëzonte privilegjet që do të vinin vite më pas. Në këtë sens as Lasgush Poradeci nuk mund ta dinte të ardhmen e nxënësit të tij ‘të pabindur’, por ja që ato rrëfime me mikeshën e tij të vogël, nuk e lanë të humbte në tisin e harresës. Pakkush i ka rënë në vesh se Poradeci, ka qenë mësuesi i vizatimit në kryeqytet i Ramiz Alisë, dhe siç diktonte tradita ato vite, përveç fjalës së mësuesit askush nuk bënte zë. Vetë Silvana, e kujton si më poshtë: “Më ka rrëfyer një episod me Ramiz Alinë, kur jepte vizatim në Tiranë. Në një moment ky shpjegonte, Ramizi me shokun e bankës shkëmbejnë mjetet e punës, dhe falënderojnë njëri-tjetrin. Poradecit i vret veshin dhe i ngre në këmbë, më pas e nxjerr përjashta. Kur mbaron mësimi, aty gjen Ramizin që qante me dënesë, e i thotë mes lotëve: “Nuk e dija zoti mësues se edhe elementët e edukatës ndëshkohen. Lasgushi i kishte zgjatur shaminë e tij të shtrenjtë të mëndafshit. Më pas ata ruajtën kontaktet. Sa herë që ia merrnin qenin e tij Cucin, policët, kërkonte takim me Ramiz Alinë, derisa ky episod nuk u përsërit më. E harruan qenin, por edhe vetë poetin”, përfundon Xuhano, mikja më e re dhe e fundit e poetit të liqenit.

Panorama

[shigjeta]

Të kërkova me qiri
.........Këngë

Të kërkova me qiri
Flokë-ndritura-flori,
..........Edhe mbeta -
..........Si s'të gjeta -
Me një breng' në gji,
Breng të fshetë-oji!

Të kërkova me qiri,
Shtat-vërvitura-selvi,
..........Edhe rashë -
..........Si s'të pashë -
Me një vaj të zi,
Vaj të rënd'oji!

Të kërkova me qiri,
Mes-këputura-gargi,
..........Edhe ndjeva -
..........Kur t'a theva -
ç'është dashuri,
ç'është dashuri.

[shigjeta]

Zemërimi jonë

Si të t'a them të shkretën vojtje që ndjej në zemër ças-përças,
Atë durim të padurura të zemërimeve pa gas.
Tashi zë çel një vrer në buzë, tashi zë ndrin një vaj në sy,
Edhe të dhemb më keq se mua, edhe më dhemb më keq se ty.

Kjo këng' e fellë e heshtjes s'ate, vështrim'i derdhur gjithë përdhe,
Stolitë e hireve të tua ndaj shkon me turp si nuse e re,
Dhe kaqë mijë dashurira, kaq dhëmbshuri që s'thuhet dot,
M'a mbushin plot të mjerën zemër, vetëm me gas, vetëm me lot.

E pata pyetur vetëveten, me t'j-u përgjigjur vetvetiu-
Pse kaqë zi ti motra ime, pse kaqë vrerë unë i ziu:
Nuk paske qënë vrer e zi, po qënke vetëm dashuri,
Qënke një dritë fshehtësije plot bukuri! plot bukuri!

Dhe më pëlqen ah zemërimi ndaj vjen e shkon e qesh e qaj'
Ndaj ri mendohem duke pyetur: a mos ke faj? a mos kam faj?
Dhe ja! m'a fal çfardo mërije! dhe ja! t'a fal çfardo mëri!
Dhe më mbush prapë plot me dritë, plot me të ëmblën dashuri.

[shigjeta]

Posi burbuq' e trëndafilit

Posi burbuq'e trëndafilit që çelte-e fshehur afër nesh,
Të çeli buza miturishte e më një ças t'u nënëqesh;
Ahere hargu i hepuar t'a ndau përmes më dy thelpinj...
E t'a shijoj me ëmbëlsirë veshtrimi im që më s'm'u nginj.

Tash burbuq'e buzës s'ate i riti gjëndërat së rish...
Ajo zu lëng prej luleshtrydhjesh dh'u skuq me zjar prej kulumbrish
Ajo u ndes e mori valë, ajo u doq, ajo u poq,
E po me fal e dëshëruar një mall të fellë-edhe pa shoq.

Fillon më dhemb ah dashurija, e ndjej një brengë-e çqetësim,
Më përvëlon buz'e zhuritur drejt mun në fund të gjirit t'im,
Pa dhemshurisht e duke vuar prej shpirtit t'ënd kur e thëthi,
Si llaftarinë-e puthjes s'ate kuptoj në shpirt një llaftari.

[[Perla]]

Ku vemi shpesh

Në zemër t'ënde vetëm unë,
Në zemër t'ime vetëm ti,
dhe jashtë bota fjalëtare,
Dhe jashtë syri plot zili

Dh'ashtu filluam përngahera
Një vetësi plot ëmbëlsi,
Të mos na shohë syr'i botës,
Mos na zemrosh, moj njerëzi.

Dhe ikm' e ikmë gjith-më largë,
Dyke kërkuar pak liri,
Që me t'u ndezur flak'e ditës,
Gjer më të mugëtit të zi;

Gjer në mesnatë-e pasmesnate,
Oh! E pangopur e arrati!
Un' hijerënd' e mvrerësuar,
Ti buzëndritur në stoli.

Nër ato male shtat-mëdhaja,
Nër ata pyje me fshehtësi,
N'ato mburima lozonjare,
N'ata shkëmbenj plot llaftari;

Ku fryn një erë pastërtije,
E vetëtin një bukuri,
E ritet malli posi deti,
E ndizet zemëra në gji;

Ku nuku duket asnjeri,
Ku vemi shpesh veç un'e ti
Ku djeg si zjarr, moj dashuri!
Ku ndrin si yll, moj perëndi!

[Billy Joe]

e perkthyer.

Tu oggi non ridi, non piangi,
Stai lontano, serena,
Nel tuo animo mantieni
Una colpa eterna.

Un amore raggiante,
Come soffiò il vento,
L'hai preso all'istante,
L'hai lasciato per sempre.

Ti scaldasti alla meglio
Ne tanto, ne poco,
Non t'illuminò a fondo
La bianca fiamma.

Mi sfolgorò e frantumò e squagliò
Povero me, il fuoco!
Penzolante io sciagurato,
Sull'orlo del sepolcro!

E non mi duole affatto
Una morte viva,
Allora piansi lacrime di sangue
Come in una fiaba.

Allora patii amaramente,
Fino al precipizio,
L'orrore che mi prese
Per l'amore!

Per l'amore, o Dio!
Che fa crollare un uomo,
Quel che mai osò,
La donna mai.

Che nasce del tutto illuminata,
Bella in assoluto,
Con la luce mirata,
Dalla tua luce!

Che ride e piange e freme,
E non trova riposo,
E freme e rode e sbuffa,
E non muore in eterno.

Lasgush Poradeci.

[Billy Joe]

DRITË FSHEHTËSIJE

O greminë! O fusha pllajash! O shkëmbinj! O brigje t’artë!
O ju qíej shkretëtirash tej-për-tej aq të këqyrshmë!
Ti përflakje mëngjezore! Harg ylberi-i shtatëngjyrshmë!
Botë yjsh! O botë hënash! Botë djejsh me gji të zjarrtë!

Bjenë fellë mënt’ e mija dhe çuditen dyke pyetur:
Në lëvisni-a në përdridhi, në valoni-a në këndoni,
Në me sulmë të vërtikshme çmëndurisht ju fluturoni,
E prej sysh më bjenë lotë posi helm e plumb i tretur.

………………………………………………………….
Po të mos të kisha njohur në mjerim të jetës Tinë,
Bukuri! tmerisht e dashur, llaftari! tmerisht e bukur;
Po të mos të kisha parë - ah, stoli ndaj më je dukur!
Dritë-e fshehtë-e zemrës s’ime që më fal përjetësinë:

Sì do mund t’i dlirnja vallë kupëtimit t’im të ngushtë
Grop’ e shesh e krast’ e male, pasqyrim nër vala detesh,
Dritën që buçet sëfshehta përmes ditësh edhe netesh,
Dh’ata yj që më shëkojnë posi mijë sy të prushtë?

Lasgush Poradeci
Athinë 1917

[Ke-ler]

DRITË FSHEHTËSIJE

O greminë! O fusha pllajash! O shkëmbinj! O brigje t’artë!
O ju qíej shkretëtirash tej-për-tej aq të këqyrshmë!
Ti përflakje mëngjezore! Harg ylberi-i shtatëngjyrshmë!
Botë yjsh! O botë hënash! Botë djejsh me gji të zjarrtë!

Bjenë fellë mënt’ e mija dhe çuditen dyke pyetur:
Në lëvisni-a në përdridhi, në valoni-a në këndoni,
Në me sulmë të vërtikshme çmëndurisht ju fluturoni,
E prej sysh më bjenë lotë posi helm e plumb i tretur.

………………………………………………………….
Po të mos të kisha njohur në mjerim të jetës Tinë,
Bukuri! tmerisht e dashur, llaftari! tmerisht e bukur;
Po të mos të kisha parë - ah, stoli ndaj më je dukur!
Dritë-e fshehtë-e zemrës s’ime që më fal përjetësinë:

Sì do mund t’i dlirnja vallë kupëtimit t’im të ngushtë
Grop’ e shesh e krast’ e male, pasqyrim nër vala detesh,
Dritën që buçet sëfshehta përmes ditësh edhe netesh,
Dh’ata yj që më shëkojnë posi mijë sy të prushtë?

Lasgush Poradeci
Athinë 1917

Nejse,ky te le fare pa fjale,te mek!!!

[Xhuxhumaku]

Shërbyesja e Lasgush Poradecit: Sherret me të shoqen për të dashurat

Shërbyesja e Lasgush Poradecit: Sherret me të shoqen për të dashuratTIRANE - Përveç të bijave, miqve të besës apo atyre “të dërguarve”, mikeshave të kohëve të fundit, e gjithë ç’kanë dalë deri më sot nga vitet e jetesës së Lasgush Poradecit në Pogradec, hynte e dilte me lirinë e askujt tjetër në kullën e tij edhe dikush tjetër.

Për Efigjeni Vakon, çupkën e vogël që u rrit në shtëpinë e tij, nuk është shkruar deri më sot. Ajo ishte pas çdo arne të kanatjereve të poetit, pas të vetmit kostum të vjetruar 30-vjeçar që qëndronte përherë i pastër. Ishte gjithnjë aty kur Poradecit i tekej në mes të të ftohtit për trahana apo për lakror me dy petë. Efigjeni, apo siç i thërriste shkrimtari Jefkë, ishte e vetmja që kishte lejen për t’i thirrur Llazar.

Priste e përcillte të gjithë që hynin e dilnin, di prej tij, ndryshe nga ditarët e poezitë, detaje nga jeta e përditshme. Nervozizmin, acarimet, sherret e shtëpisë. Nuk e ka të lehtë t’i tregojë, ngase i duket se me këto punë duhet të merren njerëzit “e mençur”, siç në fakt kanë bërë.

Refuzon bindshëm deri sa kujtimet, e shkuara, e rrëmbejnë, dhe nis e tregon aq sa mundet. Me përparësen ende të pahequr, dhe me mendjen nga lakrori që ka lënë në furrë, ashtu siç fundja i ka kaluar e gjithë jeta, zbulon pak e nga pak kujtimet e jetës krah poetit. Nga ato kujtime që shkrimtarët vetëm mund t’i krijojnë, ndërsa ajo i ka jetuar. Kujtime që të bijat nuk e kanë të lehtë t’i ndajnë me të tjerët. Edhe pse, në fund, ai ishte edhe njeriu i izoluar me huqet e veta, siç shumëkush mund të jetë, ashtu siç ishte edhe poeti i madh që është gdhendur përmbi 3 metra në bronz në qendër të Pogradecit, aty ku shëtiste përditë.

“E shoqja ishte grua shumë e mirë. Të dy, sa herë ziheshin, më vinin mua të isha gjyqtare. Po dija unë se ç’ishin gjyqet. Kë të ndihmoja, Lagushin a Nafien?! Bënin gjyqe për t’u ndarë se Nafia nuk dinte të bënte lakror me saç. Janë ndarë me gjyqe kushedi sa herë. Nafia ishte 20 vite më e re se Lasgushi, e megjithatë vdiq shumë kohë përpara tij”- thote ajo.

Nuk ziheshin vetëm për lakrorin, apo jo?
Po, zënkat ishin të ndryshme. Nafia ka ngelur shtatzënë 17 vite pas martesës, kohë shumë e gjatë. E në këto vite i thoshte ngaherë të shoqit “Europa të ka dëmtuar Llazar”. Edhe për këtë bënin gjyqe.

Pse i dinte Nafia historitë e rinisë së tij?
Ai vetë ia kishte treguar, ndaj edhe ajo bëhej shumë xheloze. Më thonte edhe mua ndonjëherë: Eh moj Jefkë, s’e di ti se ç’ka bërë ky moj, s’e di. I gërthiste shpesh për këto punë.

Të gjithë e dinin atëherë ndonjë dashuriçkë të poetit?
Ka ardhur njëherë në shtëpi Kostandin Taso ta pikturonte, dhe mbi kokë të krevatit të Llazarit sheh një pikturë, natyrë e qetë. Po këtë mo Lasgush ku e ke gjetur, e pyet. “Ia ka dhënë ajo, ia ka dhënë dashnorja”, ia priste Nafia. Dhe në fakt pikturën ia kishte dhënë Androniqi Zenko, me të cilën Llazari ka qenë i fejuar.
(Marre nga Une Gruaja/Panorama)

(er.nu/BalkanWeb)

[Xhuxhumaku]

Shërbyesja e Poradecit: Sherret me të shoqen për të dashurat
13 tweet
Kuriozitete e Dielë, 3 Mars, 2013 | 16:08 pm

Poradeci me familjen

Pervec te bijave, miqve të besës apo atyre “të dërguarve”, mikeshave të kohëve të fundit, e gjithë ç’kanë dalë deri më sot nga vitet e jetesës së Lasgush Poradecit në Pogradec, hynte e dilte me lirinë e askujt tjetër në kullën e tij edhe dikush tjetër.

Për Efigjeni Vakon, çupkën e vogël që u rrit në shtëpinë e tij, nuk është shkruar deri më sot. Ajo ishte pas çdo arne të kanatjereve të poetit, pas të vetmit kostum të vjetruar 30-vjeçar që qëndronte përherë i pastër. Ishte gjithnjë aty kur Poradecit i tekej në mes të të ftohtit për trahana apo për lakror me dy petë. Efigjeni, apo siç i thërriste shkrimtari Jefkë, ishte e vetmja që kishte lejen për t’i thirrur Llazar.

Priste e përcillte të gjithë që hynin e dilnin, di prej tij, ndryshe nga ditarët e poezitë, detaje nga jeta e përditshme. Nervozizmin, acarimet, sherret e shtëpisë. Nuk e ka të lehtë t’i tregojë, ngase i duket se me këto punë duhet të merren njerëzit “e mençur”, siç në fakt kanë bërë.

Refuzon bindshëm deri sa kujtimet, e shkuara, e rrëmbejnë, dhe nis e tregon aq sa mundet. Me përparësen ende të pahequr, dhe me mendjen nga lakrori që ka lënë në furrë, ashtu siç fundja i ka kaluar e gjithë jeta, zbulon pak e nga pak kujtimet e jetës krah poetit. Nga ato kujtime që shkrimtarët vetëm mund t’i krijojnë, ndërsa ajo i ka jetuar. Kujtime që të bijat nuk e kanë të lehtë t’i ndajnë me të tjerët. Edhe pse, në fund, ai ishte edhe njeriu i izoluar me huqet e veta, siç shumëkush mund të jetë, ashtu siç ishte edhe poeti i madh që është gdhendur përmbi 3 metra në bronz në qendër të Pogradecit, aty ku shëtiste përditë.

“E shoqja ishte grua shumë e mirë. Të dy, sa herë ziheshin, më vinin mua të isha gjyqtare. Po dija unë se ç’ishin gjyqet. Kë të ndihmoja, Lagushin a Nafien?! Bënin gjyqe për t’u ndarë se Nafia nuk dinte të bënte lakror me saç. Janë ndarë me gjyqe kushedi sa herë. Nafia ishte 20 vite më e re se Lasgushi, e megjithatë vdiq shumë kohë përpara tij”- thote ajo.

Nuk ziheshin vetëm për lakrorin, apo jo?

Po, zënkat ishin të ndryshme. Nafia ka ngelur shtatzënë 17 vite pas martesës, kohë shumë e gjatë. E në këto vite i thoshte ngaherë të shoqit “Europa të ka dëmtuar Llazar”. Edhe për këtë bënin gjyqe.

Pse i dinte Nafia historitë e rinisë së tij?

Ai vetë ia kishte treguar, ndaj edhe ajo bëhej shumë xheloze. Më thonte edhe mua ndonjëherë: Eh moj Jefkë, s’e di ti se ç’ka bërë ky moj, s’e di. I gërthiste shpesh për këto punë.

Të gjithë e dinin atëherë ndonjë dashuriçkë të poetit?

Ka ardhur njëherë në shtëpi Kostandin Taso ta pikturonte, dhe mbi kokë të krevatit të Llazarit sheh një pikturë, natyrë e qetë. Po këtë mo Lasgush ku e ke gjetur, e pyet. “Ia ka dhënë ajo, ia ka dhënë dashnorja”, ia priste Nafia. Dhe në fakt pikturën ia kishte dhënë Androniqi Zenko, me të cilën Llazari ka qenë i fejuar.

(Marre nga Une Gruaja/Panorama)



miqve të besës apo atyre “të dërguarve”, mikeshave të kohëve të fundit, e gjithë ç’kanë dalë deri më sot nga vitet e jetesës së Lasgush Poradecit në Pogradec, hynte e dilte me lirinë e askujt tjetër në kullën e tij edhe dikush tjetër. Për Efigjeni Vakon, çupkën e vogël që u rrit në shtëpinë e tij, nuk është shkruar deri më sot. Ajo ishte pas çdo arne të kanatjereve të poetit, pas të vetmit kostum të vjetruar 30-vjeçar që qëndronte përherë i pastër. Ishte gjithnjë aty kur Poradecit i tekej në mes të të ftohtit për trahana apo për lakror me dy petë. Efigjeni, apo siç i thërriste shkrimtari Jefkë, ishte e vetmja që kishte lejen për t’i thirrur Llazar. Priste e përcillte të gjithë që hynin e dilnin, di prej tij, ndryshe nga ditarët e poezitë, detaje nga jeta e përditshme. Nervozizmin, acarimet, sherret e shtëpisë. Nuk e ka të lehtë t’i tregojë, ngase i duket se me këto punë duhet të merren njerëzit “e mençur”, siç në fakt kanë bërë. Refuzon bindshëm deri sa kujtimet, e shkuara, e rrëmbejnë, dhe nis e tregon aq sa mundet. Me përparësen ende të pahequr, dhe me mendjen nga lakrori që ka lënë në furrë, ashtu siç fundja i ka kaluar e gjithë jeta, zbulon pak e nga pak kujtimet e jetës krah poetit. Nga ato kujtime që shkrimtarët vetëm mund t’i krijojnë, ndërsa ajo i ka jetuar. Kujtime që të bijat nuk e kanë të lehtë t’i ndajnë me të tjerët. Edhe pse, në fund, ai ishte edhe njeriu i izoluar me huqet e veta, siç shumëkush mund të jetë, ashtu siç ishte edhe poeti i madh që është gdhendur përmbi 3 metra në bronz në qendër të Pogradecit, aty ku shëtiste përditë. Efigjeni, si jeni njohur me Lasgushin? Ishim komshinj, kishim njohje të vjetër familjare. Unë isha më e vogla e shtëpisë kur hyra në shtëpinë e tij për të ndihmuar në ç’ju nevojitej. Isha vetëm 11 vjeçe kur kam shkuar për herë të parë, pastaj kam vijuar për më shumë se 20 vite ta ndihmoj. Meqenëse e shoqja e tij, Nafia, ka qenë gjithmonë pa qejf nga ana shëndetësore, kishin nevojë qoftë për të gatuar, apo për gjëra të tjera. Ajo vinte nga familje aristokratësh dhe nuk dinte të gatuante mirë. Ç’kujtoni nga koha kur hytë në shtëpinë e tij? Po, kujtimet janë edhe më të hershme, sepse ne gjithnjë shoqëroheshim nga historitë e Lasgushit. Edhe ime motër, Rita Vako, na tregonte se si Llazari dilte me llastiqe dhe demek të vriste zogj. Vinte në shtëpi e thoshte vrava kaq zogj, po ai s’kishte vrarë asgjë se s’i vriste dot. Hipte në man rrinte aty, mendonte. Me të tilla histori unë jam rritur, deri sa shkova në moshën që të kuptoja e të krijoja kujtimet e mia. Na tregoni disa prej tyre… Unë i kam shërbyer Llazarit gjithnjë në kohën kur të bijat iknin në Tiranë, sepse edhe Nafia vdiq në moshë fare të re. I bëja ndonjë tërhanë, ndonjë petkë, ndonjë cironkë të qëruar. I lanja këmishat, i arnoja kanatieret apo të gjitha ç’kishte. Llazari hante gjithmonë shtrirë, qëndronte në krah të djathtë i shtrirë në dyshek dhe aty hante, bashkë me macen e qenin, Cucin. Hante me sytë nga dritarja. Merrte gotën e verës, hidhte pak verë, ndërsa shumicën e gotës e mbushte me ujë, kështu i dukej se pinte verë gjatë gjithë kohës. Aq mundësi kishte, nuk kishte para. Verë kishte sa për të ngjyrosur ujin. Ka qenë gjithnjë shumë keq nga ana ekonomike. Çfarë i pëlqente të hante? I pëlqente korani ose belushkat, por nuk kishte para t’i

Burimi: http://www.panorama.com.al/2013/03/0...#ixzz2MZD0LPJr