Më '91, Nexhmija i dha urdhër Gardës:" të mos qëllonin mbi popullin"

[projekti21_dk]

*Tashmë është bërë e ditur që, ajo ndodhej në mbledhjen e Pleniumit të Komitetit Qendror, kur mori vesh lajmin e rënies së monumentit. Por unë këtu dua të ndalem, të nesërmen e ditës së rënies së monumentit. Me sa më kujtohet, ishte ora rreth dymbëdhjetë e mesditës, kur u dëgjuan zërat e turmës që, kishin rrethuar hyrjet e bllokut. Me ç'na thanë, dëgjoheshin zëra që thërrisnin "ta djegim bllokun", dhe synimi ishte shtëpia e Enver Hoxhës. Në këto momente Nexhmija thirri tre fëmijët e saj, dhe iu tha: "merrni familjet tuaja dhe largohuni menjëherë nga shtëpia".Dhe sapo ata u larguan, thirri oficerin e rojës së shtëpisë dhe e urdhëroi: "Lajmëro komandantin e gardës, se nuk dua të ndodhi asnjë e shtënë kundër grumbullit të njerëzve, sikur edhe flakën t'ia vënë shtëpisë. Për mua, nuk ka asnjë vlerë shtëpia, para jetës së njerëzve. Nuk duhet të ndodhi kurrë që, në pragun e shtëpisë së Enverit, të derdhet gjak i popullit". Dhe kjo ishte ora e fundit që, ne të gjithë u larguam përgjithmonë, për të mos u kthyer kurrë më, në shtëpinë ku Enver Hoxha kishte kaluar një jetë.


Nga, Rezarta Delisula

[projekti21_dk]

Sot Nexhmije Hoxha, bashkëshortja e udhëheqësit më jetëgjatë të shtetit shqiptar, feston 90 vjetorin e lindjes. Në apartamentin e saj modest te ish-pularia në Laprakë, gruaja e fortë, hap derën e shtëpisë, por, përpos mikpritjes, nuk pranon të flasë në këtë përvjetor të saj. Për të kuptuar më mirë shumë situata që ka kaluar në kurriz ajo, që nga lufta e deri te burgu, që nga rënia e bustit të Enver Hoxhës e deri te largimi nga Blloku, përpiqemi të intervistojmë Teuta Hoxhën, bashkëshorten e Ilirit, e cila banon ngjitur me të.

*Kush është Nexhmije Hoxha për ju?

Të flasësh për Nexhmije Hoxhën nuk është e thjeshtë, aq më tepër në hapësirën e një interviste. Për të kuptuar personalitetin e Nexhmije Hoxhës, duhet të njohësh rrënjët e prejardhjes së saj dhe rrugën e gjatë plot përpjekje, me suksese dhe vështirësi për të arritur realizimin e idealeve të saj. Mund të them se, pavarësisht nga vitet e jetës, përpjetave dhe tatëpjetave të rrugës së politikës, ajo mbeti besnike e vetvetes, duke ruajtur përherë një konstante të pandryshueshme që sfidoi edhe rrethanat e vështira me të cilat ajo u ndesh.

*Mund të na tregoni diçka mbi jetën e saj?

Jeta e saj kaloi në kohë të ndryshme historike, të ngarkuara me ngjarje të rëndësishme politiko-shoqërore dhe me kthesa të mëdha historike, të cilat lanë gjurmë të forta në formimin e personalitetit të saj. E lindur dhe rritur në një familje me tradita të spikatura patriotike, ajo u brumos me shëmbëlltyrën e patriotëve dibranë, me dashurinë e madhe për vendlindjen dhe Shqipërinë, me luftën e tyre të paepur, për çlirim kombëtar kundër pushtimit serb. Ai ambient, i dha tiparet e dibranëve, që kishin një traditë të shquar zakonore. Por njëkohësisht mentaliteti i prapambetur fanatik, që ishte dukuri e jetës shqiptare në atë kohë, nuk bënte përjashtim as për familjen e Xhuglinve. Ajo edhe pse vajzë shumë e re në moshë, diti të dalë nga ky rreth. Letra që ajo i dërgoi shkrimtarit Haki Stërmilli në moshën pesëmbëdhjetëvjeçare, mbetet dëshmia më e mirë, e shpirtit të saj liridashës. Me gjithë emocionet që i kishte krijuar romani, ajo nuk pajtohet me zgjidhjen që i jep autori, dhe pasqyrë e kësaj gjendjeje është letra që ajo i shkruan shkrimtarit, ku ndër të tjera,i thotë: "Do të vijë dita, që na, pa qenë nevoja të bërtasim "Sikur të isha djalë" të bashkuem nën flamurin e lirisë, do ta gjejmë vetë rrugën e drejtë, rrugën e shpëtimit". Ishte një parashikim për fatin e të ardhmes së gruas shqiptare. Këto janë hapat e parë të saj, në jetën shoqërore dhe politike. Nga çerdhja familjare doli në mjedisin e Institutit "Nana Mbretëreshë" që ishte një ambient, me vajza nga gjithë krahinat e Shqipërisë. Studimet që kreu ishin vendimtare në formimin e saj. Atje, ajo ra në kontakt dhe me idetë revolucionare që, i treguan rrugën që duhet të ndiqte për çlirim kombëtar dhe shoqëror. Pushtimi fashist e mbushi me pakënaqësi ndaj regjimit dhe prapambetjes shoqërore. Lufta e gjeti me këto aspirata dhe synime, dhe në këto rrethana, ajo u bë një luftëtare dhe militante e vendosur. Arriti të kryej detyra të rëndësishme për mobilizimin dhe organizimin e rinisë dhe gruas shqiptare në luftë. Ajo punoi me shokë dhe shoqe si Qemal Stafa, Nako Spiru, Ramize Gjebrea etj. Pasqyrë e mendimeve dhe e nivelit të saj, është korrespodenca që ka pasur në atë kohë, me Enver Hoxhën dhe me shokë të tjerë, udhëheqës të luftës. Në to, del qartazi niveli, kurajo, guximi dhe trimëria e saj. Ajo jepte mendime të pjekura, realiste që vështirë njeriu t’i ketë në atë moshë. Sa here e kam lexuar korrespondencën e saj të atyre viteve, përherë mbetem e befasuar nga shkrimet e saj. Një pjesë e kësaj korrespondence është botuar, pjesën që ka mbetur, jo shumë larg, do ta përgatisim për botim.

*Për Nexhmijen thuhet që është një grua e fortë. Sa e ndjeshme është ajo?

Ajo ka qenë dhe mbetet,sa një grua delikate dhe e ndjeshme, aq parimore dhe korrekte. "Delikatja", ishte dhe pseudonimi i saj në kohën e luftës. Më ka lënë një mbresë të veçantë, kur kam lexuar në librin e saj të kujtimeve "Jeta ime me Enverin", ku del qartë shpirti sa i ndjeshëm i një vajze të re por dhe aq i guximshëm i një luftëtareje. Ajo shkruan: "Erdhi lajmi i shumëpritur i Çlirimit të Tiranës, më 17 nëntor 1944, pas 19 ditë luftimesh të rrepta. Gëzimi qe i papërmbajtur atë ditë. Ndërsa Enveri po përshëndeste nga dritarja e selisë së Shtabit të Përgjithshëm partizanët dhe njerëzit që qenë mble-dhur në oborr, unë shkova u mbylla në dhomën e tij dhe qava me dënesë për shokët dhe shoqet e vrarë, duke i kujtuar një nga një. Disa qenë vrarë në luftime e barrikada heroikisht, të tjerë qenë masakruar, varur e torturuar dhe më dukej si e padrejtë që ata nuk ishin aty, që s'kishin shpëtuar dot që ta gëzonin këtë fitore. Jo, nuk bëra në ato çaste ndonjë betim solemn, por gjithë jetën nuk e kam harruar atë ndjenjë të fortë dashurie e dhimbjeje që provova atë ditë dhe, sa herë që kam ndjerë lodhje, sa herë jam ndodhur para momenteve të vështira, duke përfshirë dhe këto vite të rënda vetmie dhe burgu, në këtë moshë të kaluar, i kam thënë vetes: "S'ka gjë, ëndrrat e tyre për lirinë e vendit u realizuan, unë për vete do të vazhdoj të luftoj edhe për ata shokët e mi që ranë në luftën e madhe dhe të vdes me nder si ata".

*Ç'mund të na thoni për vitet që Nexhmije Hoxha kaloi në burg?

Ashtu siç e pohon edhe ajo në kujtimet e saj, ishin vërtetë vite të rënda. Në një moshë të shkuar, mbi 70 vjeç, ajo ishte e vetmja grua e burgosur politike në Evropë. Këtu nuk mund të ndalem, për ato vite të gjata burgu, se do të duhej një libër për t'i përshkruar, por dua që me anë të kësaj interviste, megjithëse kanë kaluar shumë vite, ta falënderoj, për shpirtin e saj të paepur, që dhe në kushtet shumë të vështira të kohës së paraburgimit, në qelinë e vogël,vetëm me një dyshek të shtruar për tokë, si dhe të burgut më pas, ajo kurrë nuk e humbi toruan. Ishte ajo, që ne familjarëve, në takimet që bënim, na jepte kurajo, ishte ajo që me moralin e saj të lartë, na lehtësonte peshën e dhimbjes që ndjenim për të,ishin fjalët e saj të ëmbla plot optimizëm që hallet e shumta të asaj kohe, të na dukeshin më të lehta. Për ne, ajo mbetet shembull i vetëmohimit dhe sakrificës për të mbajtur lart dinjitetin e familjes tonë.

*Kthehemi pak në kohë, si e priti ajo ardhjen e pluralizmit në Shqipëri?

Nexhmije Hoxha duke qenë jo vetëm një politikane, por më shumë një komuniste që nuk vinte asgjë tjetër mbi interesat e popullit, e kuptoi drejt kërkesën e kohës për ndryshime politike. Ajo miratoi bashkë me shokë të tjerë ardhjen e pluralizmit në Shqipëri. Menjëherë pas këtij ndryshimi, ajo u tërhoq përgjithmonë nga jeta politike e vendit.

*Si e përjetoi Nexhmija rënien e monumentit të Enver Hoxhës?

Tashmë është bërë e ditur që, ajo ndodhej në mbledhjen e Pleniumit të Komitetit Qendror, kur mori vesh lajmin e rënies së monumentit. Por unë këtu dua të ndalem, të nesërmen e ditës së rënies së monumentit. Me sa më kujtohet, ishte ora rreth dymbëdhjetë e mesditës, kur u dëgjuan zërat e turmës që, kishin rrethuar hyrjet e bllokut. Me ç'na thanë, dëgjoheshin zëra që thërrisnin "ta djegim bllokun", dhe synimi ishte shtëpia e Enver Hoxhës. Në këto momente Nexhmija thirri tre fëmijët e saj, dhe iu tha: "merrni familjet tuaja dhe largohuni menjëherë nga shtëpia".Dhe sapo ata u larguan, thirri oficerin e rojës së shtëpisë dhe e urdhëroi: "Lajmëro komandantin e gardës, se nuk dua të ndodhi asnjë e shtënë kundër grumbullit të njerëzve, sikur edhe flakën t'ia vënë shtëpisë. Për mua, nuk ka asnjë vlerë shtëpia, para jetës së njerëzve. Nuk duhet të ndodhi kurrë që, në pragun e shtëpisë së Enverit, të derdhet gjak i popullit". Dhe kjo ishte ora e fundit që, ne të gjithë u larguam përgjithmonë, për të mos u kthyer kurrë më, në shtëpinë ku Enver Hoxha kishte kaluar një jetë.

*Mund të na thoni, si kanë qenë marrëdhëniet e saj me Enver Hoxhën?

Megjithëse unë i kam njohur, kur ata ishin në një moshë pak të shkuar, mund të them që, në marrëdhëniet e tyre ndjehej dashuria e madhe që ata kishin për njeri tjetrin, të cilën koha nuk e kishte zbehur aspak. Ata pavarësisht kësaj, kishin një sjellje reciproke plot respekt, ku shfaqej kultura e brendshme dhe personaliteti i tyre. Nexhmija nuk ishte vetëm bashkëshortja, ajo ishte edhe shoqja ku Enveri gjeti mbështetjen për gjithçka që i solli jeta, në ditë të mira dhe të këqija.

*Si i komentoni ju fjalët që thuhen se Nexhmija Hoxha ishte në drejtim të shtetit?

Nuk janë aspak të vërteta, fjalët e thëna lart e poshtë që, Nexhmija drejtonte shtetin. Ne kemi jetuar në një familje dhe, jemi dëshmitarë kur në shtëpi vinin shokë të Byrosë Politike për të takuar Enver Hoxhën për çështje të ndryshme pune. Sidomos në vitet e fundit të jetës së tij, kur edhe shëndeti ishte rënduar, këto takime në shtëpi bëheshin përherë e më të shpeshta dhe, Nexhmijen kurrë nuk e kemi parë të qëndronte me ta. Madje shfrytëzonte këtë kohë, për të qëndruar me familjarët e saj. Jo vetëm unë, por ka shumë njerëz që e kanë njohur nga afër që e dinë mirë sa korrekte dhe sa e tërhequr ka qenë Nexhmija nga drejtimi i shtetit. Edhe sot, kur shpesh here diskutojmë për atë kohë, ajo shumë gjëra nuk i di, dhe na thotë: " Enveri kurrë nuk më fliste dhe nuk diskutonte për problemet që kishin të bënin me ushtrinë, me ministrinë e brendshme, dhe probleme të sekretit shtetëror". Me këto nuk dua të them që ajo ishte krejt mënjanë. Ajo kishte vlerat e saj, mençurinë dhe urtësinë, kurajon horizontin kulturor dhe përvojën e jetës së saj, dhe jo më kot Enver Hoxha e kishte bashkëpunëtoren e tij më të afërt.

*Po me familjarët, çfarë marrëdhëniesh kishte?

Nexhmija kishte një debulesë të veçantë për nënën e saj, e cila ishte një grua shumë e zgjuar dhe mjaft e pashme edhe pse kur e kam njohur unë, ishte e shkuar në moshë. Nënë Naxhija, edhe për ne të rinjtë, ishte e këndshme me bisedat e saj që, ia zbukuronte edhe më shumë dialekti dibran që tingëllonte aq bukur në të folurën e saj. Ndërsa babain, zotin Teufik siç e thërrisnin të gjithë, unë nuk e kam arritur ta njoh, por shpesh kam dëgjuar Nexhmijen që e kujton me respekt si një burrë të urtë që, jeta i solli shumë derte dhe halle. Fehmiu, vëllai i vetëm, është pengu i saj që u nda shumë shpejt nga jeta. Ajo ishte shumë e lidhur me të, siç është çdo motër me vëllanë. Por edhe njerëzit e familjes së Enverit, nuk bënin dallim për të, ajo i donte dhe respektonte si njerëzit e saj. Një përjashtim të veçantë bënte Aneja, nëna e Enverit. Unë dhe Anenë nuk kam arritur ta njoh, por kur kam lexuar Ditarin e Nexhmijes, kam mundur të kuptoj, atë marrëdhënie të ngushtë që ishte krijuar midis vjehrrës dhe së resë. Edhe motrat e Enverit, ishin bërë motra të saj. Ato nuk i thërrisnin Nexhmije, por Verë. Iu kishte mbetur që, nga takimi i parë që u njohën me të, kur Enveri e kishte prezantuar me pseudonimin e luftës. Aq fort e deshën motrat, nusen e vëllait të vetëm, sa dhe emrin ashtu ia ruajtën. Dëgjoja shpesh Sanon, motrën e vogël, që thoshte: "Verë na solli, behar ishte për shtëpinë tonë".

*Po me ju, pjesëtarët e tjerë të familjes si ishin marrëdhëniet?

Unë, pavarësisht se gjatë gjithë intervistës e kam cilësuar me emër, dhe këtë e kam bërë që lexuesi ta kuptoj më mirë, por mund të them se ajo, ka qenë dhe mbetet nëna e dashur për të gjithë, jo vetëm për fëmijët e saj, por edhe për mua që hyra më vonë në atë shtëpi, edhe për fëmijët tanë dhe tash së fundi edhe për stërnipërit e saj. Për lidhjen e saj shpirtërore, mund të kisha folur shumë, por nuk po ndalem më gjatë, më duket pa kuptim të tregoj dashurinë e nënës për fëmijët dhe nipërit e saj. Por unë dua të ndalem në një aspekt tjetër. Nexhmija pavarësisht dashurisë që kishte për gjithë pjesëtarët e familjes së saj, ishte shumë kërkuese dhe madje e rreptë ndaj disa rregullave që ne të gjithë duhet të ndiqnim në atë familje. Mbase kush e lexon e ka të vështirë ta kuptoj se çfarë dua të them. Në kushtet që ne jetonim bashkë me Enver Hoxhën, kuptohet që jeta atje të ofronte disa privilegje që vinin nga funksioni zyrtar i tij. Mundësitë ishin që, edhe ne të rinjtë e familjes, të mund të shfrytëzonim ndonjë gjë që nuk na takonte. Këtu hasnim rreptësinë e Nexhmijes që nuk të falte dhe nuk bënte lëshime për këto shkelje. Pastaj varej nga gjithsecili nga ne, se si mund ta kuptonte shqetësimin e saj. Dikujt edhe mund t'i mbetej hatri, dikush e kuptonte drejt. Por ajo nuk lodhej kurrë së kërkuari korrektesë nga ne të gjithë. Kam qenë me fat, që përveç viteve të burgut të saj, unë që nga dita që kam hyrë në atë shtëpi e deri më sot, kam jetuar përherë pranë saj. Gjatë gjithë këtyre viteve, jam përpjekur të mësoj shumë nga ajo, gjë që më ka bërë të di të orientohem drejt edhe në vështirësitë që hasa në jetë.

*Po sot, çfarë bën Nexhmija, si është një ditë e saj?

Vazhdon regjimin e saj të jetës dhe të punës. Pjesën më të madhe të ditës e shkon me leximet e ndryshme që bën si dhe shkruan kujtimet e saj. Njek me vëmendje ngjarjet politike në vend dhe ato ndërkombëtare. Gjithashtu ka interes për debate të ndryshme për kulturën, artet si dhe temat shoqërore. Kjo punë intensive e mban gjallë fizikisht dhe inteluktualisht. Pret shumë njerëz që i vijnë për vizita, si të afërm, miq, dashamirës të Enverit dhe, shumë njerëz nga Kosova dhe trevat e tjera shqiptare dhe diaspora. Një vend të veçantë zënë tek ajo, miqtë e huaj, që në kohën kur ajo ishte në burg, e mbështetën fuqishëm dhe kërkuan lirimin e saj. Shumë gazetarë, studiues të huaj që merren me historinë e Shqipërisë,kërkojnë ta takojnë. Gjithë këtë ngar-kesë e përballon me një vitalitet të admirueshëm.

[Kryqi i Paqes]

Kjo mund te jete nje e vertete por te mos harrojme se plani ne Washington kishte 6 muaj qe ishte firmosur.... dhe te gjithe Enveristet ishin te siguruar.

[Fiesta]

Paska qene e sigurte nexhmija per veten e vet ateher ? por sot nga eshte e sigurte ? he he 50 vite akoma nuk jan kalbur rrenjet e komunizmit dhe propagandes se saje.

[Kryqi i Paqes]

Paska qene e sigurte nexhmija per veten e vet ateher ? por sot nga eshte e sigurte ? he he 50 vite akoma nuk jan kalbur rrenjet e komunizmit dhe propagandes se saje.

Fatkeqsisht... po.

[projekti21_dk]

Më falni për ndërhyrjen. Unë shpesh kam sjellë shkrime dhe kryesisht kam bërë përpjekje për ta sjellë para jush edhe anën tjetër të medaljes. Për komunizmin, për Enver Hoxhën e për atë koë kemi folur kaq shumë sa besoj edhe e kem tepruar me të folura.

Te ky shkrim mua më intereson vetëm një gjë:

Nëse është e vërtetë që Nexhmia ka urdhëruar Gardën që mos të shtiejnë me armë me municion luftarak mbi popullin, a ka ndonjë fakt se u shti dhe a u vra dikush?

Kjo po më intereson të di, sepse Garda qe aktive edhe më 21 janar të këtij viti dhe po dua të di a është kjo Gardë që vrau edhe atëherë, apo kjo e sotmja është ndonjë Gardë e re "demokratike"?

[POKO]

Më falni për ndërhyrjen. Unë shpesh kam sjellë shkrime dhe kryesisht kam bërë përpjekje për ta sjellë para jush edhe anën tjetër të medaljes. Për komunizmin, për Enver Hoxhën e për atë koë kemi folur kaq shumë sa besoj edhe e kem tepruar me të folura.

Te ky shkrim mua më intereson vetëm një gjë:

Nëse është e vërtetë që Nexhmia ka urdhëruar Gardën që mos të shtiejnë me armë me municion luftarak mbi popullin, a ka ndonjë fakt se u shti dhe a u vra dikush?

Kjo po më intereson të di, sepse Garda qe aktive edhe më 21 janar të këtij viti dhe po dua të di a është kjo Gardë që vrau edhe atëherë, apo kjo e sotmja është ndonjë Gardë e re "demokratike"?

ooo ti e din pergjigjen shume mire,para se te pergjigjet dikush,kinse pytjes qe po ben.

po pse se thu troc,por mundohesh te kamulfohesh...po ste ka hije o plako.

po thuje o dredhan thuje,thuje troc aty ku te terheq zemra e shpirti,qe enveri dhe nexhmija ishin shembulltyra e te gjitha te mirave qe ju solli ajo ideologji sllavo-komuniste.

[eralni]

Më falni për ndërhyrjen. Unë shpesh kam sjellë shkrime dhe kryesisht kam bërë përpjekje për ta sjellë para jush edhe anën tjetër të medaljes. Për komunizmin, për Enver Hoxhën e për atë koë kemi folur kaq shumë sa besoj edhe e kem tepruar me të folura.

Te ky shkrim mua më intereson vetëm një gjë:

Nëse është e vërtetë që Nexhmia ka urdhëruar Gardën që mos të shtiejnë me armë me municion luftarak mbi popullin, a ka ndonjë fakt se u shti dhe a u vra dikush?

Kjo po më intereson të di, sepse Garda qe aktive edhe më 21 janar të këtij viti dhe po dua të di a është kjo Gardë që vrau edhe atëherë, apo kjo e sotmja është ndonjë Gardë e re "demokratike"?

Si te fundit qe ishim ne Europe per te shkelmuar komunizmin,kishte ku te bente krahasimet Nexhmia (Rumani shembull perfekt) nje plumb te ishte shkrepur dhe asnje bllokmen gjall sot.Jam dakort te permendet komunizmi por jo per shembuj te tille ,se si sistem vetem per te vrare qe sja kalonte tieter.Per gardistet dihet qe nuk kane qelluar per te vrare me urdher se ndryshe do te ishte numri me nja dy zero nga mbrapa jo vetem 4-ter veta.Por gjithe problemi eshte mbrojtia qe i beri Sala gardistve??

[genti1972]

degjoni cuna .....te fusim pak matematike ..mgjs ka disa ne forum qe 2+2 i del gjithmone 5 e kurre nk pranojne qe bejn kater
kemi dy revolta ....e dy qeveri ....
QEVERIA A jep urdher te qellohet,
QEVERIA B jep urdher te mos qellohet

pra qeverite jan te panjohura e quhen A edhe B .....PYETJA ESHTE .....


KUSH QEVERI MENDON PER POPULLIN ????? A apo B

[TetovaMas]

Nuk denohet e kaluara, se te denon e ardhmja !!

Nuk denohet nje grua e Kryetarit te shtetit Nexhmije Hoxha , kure dihet se nje grua shqipetare sa fuqi ka pasur per te be ndryshime ne qeveri apo sistemin shoqerore.

Sa veshtire e ka demokracia aafer 20 vite te deportoje ne popullin shqipetare ?? Sa veshtire e kishte komunizmi te deportoje ne popullin shqipetare ?? Sa veshtire e kishte te deportoje Mbreteria ne popullin shqipetare ??

C'fare sistemi shoqerore kerkon ky popull shqipetare ??

Mos jemi mesuare te na dominojne te tjeret, dhe c'do gje e realte na duket e pa kapshme .