Problemet psikologjike, regresi etiko-moral dhe rinia!

**Ermedin** · 04-02-2011, 11:02

Para se të bëjmë një qasje rreth temës së caktuar, pikë së pari do të kisha dashur që tapërcaktoj termin rini ose adoleshencë. Në psikologjinë e zhvillimit rinia–adoleshencatrajtohen si fazat më vendimtare në përfitimin e qëndrimeve, shprehive, sjelljeve osetrajtimit shoqëror. Rini: do të thotë periudhë në të cilën individi përjeton ndryshimetmë totale të jetës së tij në çdo aspekt, duke filluar nga ndryshimet trupore-fizike deri tendryshimet ose zhvillimet e tij sociale, emocionale, personale, seksuale dhe mendore.Nga këto ndryshime disa psikologë rininë e emërtojnë edhe si “lindje e përsëritshme”.

Rinia është periudhë në të cilën i riu përjeton sfidat më të mëdha si rezultat i ndjenjaveseksuale. E gjithë kjo vjen nga vetë faza kohore e cila karakterizohet me ndjenjën përpavarësim, fitimin e një personaliteti dhe një egoje identike të tij. Këtu i riu dukeformuar personalitetin e këtillë çdo gjë që i ofrohet nga jashtë ose prindërit e tij,trajtohet si jo e dobishme për të, si rezultat i kësaj është “mendimi kritik” i tij i cili earrin kulmin e vet në këtë fazë.Arsyet që një i ri nuk i pranon të ofruarat nga jashtë janë paraqitja e dukurive vijuese

ë qenët i lirë, të qenët kritik, zënia e një vendi domethënës në shoqëri, krijimi i njëidentiteti të shëndoshë dhe veçimi i tij nga të tjerët. Njëkohësisht me paraqitjen enevojave të këtilla në periudhën rinore me mungesë të edukatës fetare e moraleparaqiten probleme psikologjike të atilla ku i riu fillon të mendojë kinse jeta nuk kakurrfarë domethënie, se jetesa e tij është e palogjikshme; ndaj këtyre në mungesë tëedukatës dhe arsimimit të përshtatshëm paraqiten edhe probleme psikologjike mekarakter shoqëror, duke e trajtuar veten të padobishëm për shoqërinë ose si individ qënuk mund ta zërë vendin e duhur në rrethin ku jeton.Automatikisht gjendjet psikike të këtilla tek i riu bëhen shkas i streseve të ndryshme,ankthit, izolimit, konsumimit të mjeteve narkotike ose dhënies pas prostitucionit,alkoolizmit, bile edhe dukurive siç është vetëvrasja etj…Krejt këto janë rezultat i ideologjive të ndryshme të futura në programet arsimore. Njëndër to është DARVINIZMI me të cilin Ç. Darvini u bë “profet“ i ateizmit edarvinizmi u shpall PAFEJA më e përhapur e shek. XIX dhe XX. Siç duket Darvinime teorinë e tij “për luftën për jetë” na bindi se nuk jemi njerëz, porse kafshë; me tëvërtetë ai pohonte si kafshë të përkryera, por prapëseprapë kafshë, por kafshët nëqëndrimin ndaj së mirës dhe së keqes, janë të privuara nga ligjet etiko-morale. Teoriae evolucionit në mënyrë të duhur nuk mund të sqarojë as fazën e parë të besimit fetartë njerëzve si dhe as në fazën e qytetërimeve moderne nuk mund ta bëjë dot atë…p.sh. pse sot kur pozita socio-ekonomike e njerëzve është shumë më e mirë, gjendjapsikologjike është shumë më e pakënaqshme?! Pse numri i vetëvrasjeve osesëmundjeve psikike është në rritje proporcionale me rritjen e nivelit të të ardhuravedhe arsimimit?! Ose pse ka humanizëm më tepër në fillim se sa në fund tënjerëzimit?!Krejt këto duhet të jenë fakte të cilat paraqesin nevojën e shembjes së ideologjive siçishin, ajo e Marksit, Niçes, Frojdit etj. Marksi pohonte se fenë e kanë themeluar tëfortit (të pasurit) që të sundojnë me të dobëtit, ose Niçeja pohonte të kundërtën e saj.Në anën tjetër “revolucioni seksual” i viteve 50-60, i cili kryesisht lidhet me teorinë epsikanalizës, themeluesi i së cilës është Frojdi dhe pasuesit e tij (Jungu, Adleri), sollidukuri jashtëzakonisht të rënda për ligjet dhe normat morale. Liritë e këtilla totale metë madhe kapluan perëndimin, por deshëm apo s’deshëm demonizimi i kthetrave tëkëtilla kaploi edhe nënqiellin tonë. Shkakun e paraqitjeve të fenomeneve të këtilla nukdimë se kujt t`ia veshim, a thua progresi ekonomik i kalimit prej ekonomisë agrare nëatë industriale ishte më meritori, ose atë e bënë migracionet fshat-qytet. A mos vallërezultati i gjendjes se këtillë ishte “harrimi i Zotit” apo dëshira për një liri totale e cilaedhe u vërtetua si e gabuar në thelb.Cilido nga këta që të jetë shkaku i këtij degjenerimi etiko-moral, prostitucioni arritiedhe në oborret dhe shtëpitë muslimane shqiptare, në atë mënyrë që shkatërroiinstitucionin familje, i solli të rejat muslimane shqiptare në tavolinat gjinekologjike,solli rininë buzë një gremine të sëmundjeve venerike dhe psikike. U rrëzua perdja eturpit dhe respektit që ishte veçoria më e dalluese e kësaj popullate fisnike dhe bujare.Me siguri që kësisoj ndyrësirash kjo popullatë nuk i ka mirëpritur, mirëpo këtofëlliqësira janë bërë realitet në shoqërinë tonë. Koha në të cilën jetojmë është e atillëqë bile edhe një takim spontan i dy të rinjve mund të krijojë marrëdhënie të tilla për tëcilat nesër individi që do të vuajë është e reja e jo i riu?! Arsyeja e vetme ështëedukimi dhe këshillimi i dobët dhe i pamjaftueshëm i breznive të reja.Se nesër kur të ndodhë, personi që do të shkruajë letra për këshillim do të jetë ajo?! Aipër arsye të një amoraliteti të shkurtër nuk do të jetë në gjendje të kuptojë hidhëtinë eabortit ose vetëvrasjes. Ai nuk do të jetë nga ata që do t’u sjellë prindërve fëmijën paprind në shtëpi, e as që do të vrapojë nëpër dyer të lloj-lloj organizatave për ndihmë!4Ne me siguri që do të kishim dëshiruar që e gjithë kjo të jetë çështje e vendeve largnesh, gjithashtu do të kishim dashur që të gjitha këto sëmundje venerike e psikike sirezultat i marrëdhënieve të këtilla amorale të jenë vetëm temë e enciklopediveshëndetësore ose vetëm brengë e mjekëve tanë. Por ky është një realitet ipamohueshëm me të cilin duhet ballafaquar dhe ngjallur inkurajimi ynë në zgjidhjen eproblemeve të këtilla mes gjeneratës së re.

Revolucioni seksual (epshor) në bllokun socialist ideologjikisht nxitej në popullatë,ndërsa në perëndim ai ishte rezultat i një shoqërie të zhveshur nga vlerat morale, kuçdo qëndrim është hobi e çdo hobi qëndrim, ose atje ku kërkesat e homoseksualëvedhe femrave lesbike trajtohen të njëjta me kërkesat e aktivistëve fetarë.Duhet të pohojmë se Islami është fe që pranon ndjenjën seksuale (epshore) të individite assesi nuk lyp prej tij ta zhdukë këtë ndjenjë, ashtu siç e bën priftërizmi, por edhenuk lejon atë që bënë ideologjitë ateiste, liri totale pa kurrfarë norme morale dhe etike,ku personi në fillim u jepet epsheve, e pastaj epshi bëhet zot i tij, ashtu siç e quanKur’ani fisnik ku thotë: “A e ke parë ti (Muhammed) atë duke e ditur, epshin e vet erespekton si zot të vetin” (El-Xhathije:23).Mu për këtë Islami është përcaktuar për një rrugë të mesme: e pranon epshin dhendjenjën për të, por në të njëjtën kohë ofron edhe mundësinë e edukimit dhekontrollimit të tij. Prej të riut sot nuk kërkohet ta shkatërrojë këtë ndjenjë, por islamidëshiron që me vullnet dhe vetëdije të përkryer ta kontrollojë këtë ndjenjë, ashtu siçbëri i riu, Jusufi a.s. shembulli i vetëm i një bukurie fizike dhe morale për të gjithë tërinjtë dhe të rejat muslimane.6 Kur`ani Famëlartë për Jusufin a.s. flet kështu:“E ajo në shtëpinë e së cilës ishte Jusufi i bëri lajka atij dhe ia mbylli dyert e i tha:”Eja!” Ai (Jusufi) tha: “All-llahu më ruajttë, ai zotëria im, më nderoi me vendosjetë mirë (si mund t’i bëj hile në familje). S`ka dyshim se tradhtarët nuk kanë sukses”.“Ajo e mësyni atë qëllimisht, e atij do t’i shkonte mendja ndaj saj, sikur të mos iparaqitej argumenti nga Zoti i tij. Ashtu (e bëmë të vendosur) që ta largojmë nga aitë keqen dhe të ndytën. Vërtet ai ishte nga robërit tanë të zgjedhur”. (Jusuf:23-24)Nga mendimet e shumicës së psikologëve vijmë në përfundimin se periudha eadoleshencës, ose rinisë së mëvonshme është jashtëzakonisht plot me përplasje tëndryshme të natyrës shpirtërore ose psikike. Një ndër ato anomali psikike është“depresioni rinor” i cili si i tillë bëhet shkas për paraqitjen e një shkatërrimi,pesimizmi dhe mossigurie emocionale; depresioni si i tillë është shqetësim i gjendjesshpirtërore i cili shkakton ngadalësimin konstant në të menduarit dhe sjelljet.Depresioni në moshën rinore, ndonjëherë është me interval kohor të shkurtër dhe ilidhur me disa gjendje të përcaktuara të jetës së individit. Në depresionet rinore meintervale të shkurtra kohore, i riu është i zymtë, mendon se nuk e kuptojnë të tjerët, porsido qoftë ai vazhdon me jetën e përditshme. Ndërsa në depresionet e vërteta i riuveten e percepton si të pavlefshëm, e fajëson veten, ndjehet i pashpresë, mendonvetëvrasjen dhe paraqiten shenja te hidhërimit dhe inatit. Dhe nëse kjo gjendjevazhdon më tepër se 15 ditë e ndërkohë vjen deri te humbja e oreksit, kaplimi ipagjumësisë, humbja e peshës faktikisht kuptohet se individi është në depresion tëvërtetë.Sa i përket frustracionit, si një ndër shqetësimet psikologjike, ai ndodh kur një personpengohet në arritjen e një qëllimi. Frustracionin e shkaktojnë vonesat, shqetësimet epërditshme, mungesa e burimeve për arritjen e ndonjë qëllimi të caktuar, humbjet endryshme dhe dështimet. Ankthi mund të përshkruhet si një ndjenjë e vagët epakëndshme frike, mërzie dhe shqetësimi për të ardhmen. Përgjithësisht personi nukka ide të qartë për shkakun real të ankthit. Shpesh ai tenton t’i shmangë mendimet e tijpër frikën përderisa ato duket se e intensifikojnë atë. Ankthi është shpesh një reagim ipërgjithshëm emocional ndaj stresit. Ai është një frikë e shkaktuar prej kërkesave që ivihen para njeriut, kur ai nuk e di se çka janë aktualisht këto kërkesa.Ndërsa si problem i fundit i rinisë, por edhe më i rëndësishmi, konsiderohetkonsumimi. Konsumimi është mbarimi i rezervave tona fizike dhe mendore. Aindodh kur sasia e energjisë që del prej trupit tonë është më e madhe sesa sasia eenergjisë që pranohet në trup. Simptomat e konsumimit janë:Rraskapitja: personi ndjehet i lodhur dhe i pamundur.Veçimi: personi shpesh përdor veçimin si një mjet mbrojtësMërzia: personi fillon të vërë në dyshim vlerat e aktiviteteve dhe miqësive; ai fillon tëmërzitet me jetën.Padurimi: personi bëhet përherë e më i padurueshëm dhe irritohet me njerëzit e tjerë.Omnipotenca: personi ndjen se asnjë tjetër nuk mund ta bëjë këtë që e bëj unë, është ezakonshme në viktimat e konsumimit.Pavlefshmëria: personi ndjen se njerëzit e tjerë nuk ia vlerësojnë punën dhepërpjekjet e tij të mëdha.Është fakt se jetojmë në një kohë në të cilën fillimi i konsumimit të alkoolit dhenarkotikëve të ndryshëm, vazhdimisht zvogëlohet në moshë e në veçanti alkooli troketme të madhe në dyert e shkollave të mesme. I pamohueshëm është fakti se konsumimii alkoolit dhe narkotikëve është ngushtë i lidhur me ekseset moralo-epshore.Lidhshmëria që është në mes këtyre dy anomalive shoqërore vjen në mënyra tëndryshme p.sh. kemi raste kur vajzat e reja përmes konsumimit të narkotikëve dhealkoolit detyrohen në marrëdhënie të palejueshme, gjegjësisht prostitucion. Gjithashtuka edhe raste të kundërta ku për të siguruar drogën vajza të reja detyrohen nëprostitucion. Këto janë fakte të gjalla për shëmtinë e konsumimeve të ndryshme.Përdorimi i herëpashershëm i këtyre narkotikëve individin e çon deri te krimet endryshme të cilat paraqiten si rezultat i po atij konsumimi; dhe që dalëngadalë njeriune bën të varur e më pas e përgatit drejt humnerës së vetëvrasjes ose shkatërrimitshoqëror. Sa u përket shkaqeve psikologjike të varshmërisë ndaj narkotikëve dhealkoolit, social-psikologët i paraqesin disa nga më të rëndësishmit e tyre: Alkoolishpejt i mund edhe të fuqishmit edhe të pasurit dhe i kthen ata në bisha të tërbuara, qëme fytyrat e ndezura dhe me sytë e kërcyer jashtë, hedhin mallkime dhe sharje përrethduke ofenduar armiq imagjinarë. Gjëja më e shëmtuar në krijimin është një pijanec,një qenie e pështirë, pamja e të cilit e bën secilin nga njerëzit ta ndjejë veten keq që ipërket të njëjtës qenie të gjallë.Të varurit prej narkotikëve të ndryshëm, pikë së pari janë individë me vetëbesim tëdobët, me personalitet të thyer të cilët gjithmonë ikin nga realitetet e jetës. Individë tëtillë gjithmonë shkaqet e dështimit në jetën e tyre i lypin jashtë vetes dhe asnjëherënuk ballafaqohen me realitetin vetjak. Si faktor i tretë përmendet perceptimi i vetes sitë pavlefshëm; dhe se kjo bëhet shkas i afrimit të këtij individi me personalitet të dobëtdrejt alkoolit ose drogës. Ndër të tjerët janë dhe personat të cilët nuk kanë arriturkënaqësi emocionale prindërore. Keqtrajtimi, injorimi i fëmijës nga ana e prindërveose mungesa e përjetimit të respektit dhe tolerancës mund të rezultojë në varshmërindaj drogës dhe alkoolit. Si faktor i pestë përmendet përpjekja për vetëkënaqësi kuindividit i errësohet jeta dhe ndriçimin e saj e gjen në drogë ose alkool. Dhe si shkas ifundit përmendet rrethi i shokëve me shprehi të ndyra.8Dihet mirë se ndikimet mes moshatarëve dhe shokëve janë të pakontestueshme. Dhemu për këtë është shumë me rëndësi për individin se në çfarë rrethi dhe vendi do taformojë grupin shoqëror të tij.Është e qartë që Kur`ani luftën më të madhe e hap mu ndaj këtyre anomalive të ndyraqë shkatërrojnë shoqërinë, ku thotë:“O ju që besuat, s’ka dyshim se vera, bixhozi, idhujt dhe hedhja e shigjetës (për fall)janë vepra të ndyta nga shejtani. Pra largohuni prej tyre që të jeni të shpëtuar”.(El-Maide:90)Këtu shihet se luftën që u hap Kur’ani anomalive të këtilla është luftë e pamëshirshmedhe me karakter human. Nga vetë arsyeja se: derisa Kur’ani rreptësisht e ndalon çdolloj konsumimi dehës, sot e tërë bota vjell gjak prej tyre.Kur`ani parandalon çdo afrim që çon në zina - sot e tërë bota vuan prej prostitucionit,edhe atë më e keqja është se pa dallim gjinish.Që të gjitha këto rekomandime duhet që ne të gjithëve si popullatë muslimaneshqiptare të na nxitë dhe inkurajojë në luftën për parandalimin e këtyre anomalive tëcilat, mos dhëntë Allahu, mund të na shkatërrojnë në tërësi. Përpjekja ose hapat qëduhen ndërmarrë në këtë aspekt duhet të jenë të tipave: organizatash mbrojtëse,kulturore, sportive që sadopak të ndikojnë në shmangien e tyre në shoqërinë tonë.Njeriu me fuqinë e egoizmit të vet bashkëkohor nuk prish vetëm rregullin në natyrëpor shkatërron edhe ekuilibrin brenda karakterit të tij personal. Nëse dikur njeriu iështë frikësuar natyrës, sot natyra i frikësohet njeriut. Nëse deri dje njeriu u gëzohejarritjeve teknologjike, sot ai përparim po e shqetëson. Nëse njeriu dëshiron të privohetnga shprehitë e vjetra etiko-morale, SIDA (AIDS) i tërheq vërejtjen se do ta paguajështrenjtë thyerjen dhe mosrespektimin e normave etiko-morale.

Nga i nderuari: Dr. Musa Musai