-
i/e regjistruar
Kapitulli II- Ushtrie Aleksandrit
Kjo eshte ushtria reale e Aleksandrit te Madh, jo ajo dhene ne filmin e Oliver Stone
Aleksandri kishte trashėguar nga babai tij Filipi ushtrin mė tė sofistikuar e efiēente bota antike kishte parė qė nga kohėt heroike tė Erės sė Bronzit. Ajo ishte ndėrtuar aftėsisht tė kombinonte fuqinė Maqedone me elementėt mė tė mirė tė ushtrive tė tjera Shqiptare nga njė burrė qė kuptonte mė tepėr se kushdo tjetėr luftallėkun ushtarak tė shekullit tė katėrt. Pėrpara ditėve tė Filipit, Maqedonėt mbėshteteshin nė forcėn e tyre kryesisht te kalorsia, kėta tė qėnėt fisnikė luftėtar metodat luftarake tė tė cilėve patėn evolvuar qė prej kohėt Homerike nga duele lavdi-kėrkues tekė, nė kėmbė ose karrocė, nė mė tepėr efiēent por mė pak spektakular luftime grupėsh. Kurse kėmbėsoria, ngritur si nė kohėt e vjetra nga klasat mė tė ulėta tė shoqėris fshatare, luante njė rol mė pak aktivė nė betejė, duke marrė pjesė mė tepėr si spektatorė, ose duke asistuar kalorsin nė terren tė keq. Kjo illustrohet fare mirė nė kohėn e invadimit Thrak tė Emathias nė 429 P.K., kur Maqedonėt rekordohen nga Thukydidės tė kenė dalė nė fushė vetėm me kalorsi, tė cilėt, 'duke qėnė trupa tė shkėlqyer e tė armatosur mirė, sa herė qė mėsynin shpartallonin kėdo qė u dilte pėrpara'.
Filipi ishte i pari tė nuaste se njė forcė luftuese e tillė me pjesė mosbalancuese kishte disavantazhet e vetė, mė e rėndėsishmja e qėnė se ajo nuk mund tė matej dot njėsoj me njė tjetėr qė kishte si trupin e saj shokues njė elementė tė ndryshėm, siē ishin ushtritė e qytet-shteteve Grek, nė tė cilat kalorsia ishte pothuajse mosekzistuese. Dhe kėshtu pėrparėsi e menjėherėshme e tij ishte qė nė fillim tė transformonte ngritjet e tij fisnore nė njė forcė profesioniste kėmbėsorėsh, duke investuar rėndshėm kryesisht tė armatimi tyre dhe njėkohėsisht duke i stėrvitur ata tė kooperonin lėvizjet e tyre me kalorsin relativisht tė shkėlqyer tė tij.
Ndryshimi parė nė pajisjen kėmbėsore ishte zėvėndėsimi i armės kryesore shpuese, nga njė heshtė njė-dorė mbajtėse nė njė armė mė tė gjatė e quajtur sarisa. Kjo ishte njė lloj ushte bėrė nga lastarė thane tė fortė tė njė gjatėsie maksimale prej nja 12 kubit (5.4 m), sipas Theofrastus. Ajo mbahej nėn krah dhe mund tė ushtrohej vetėm me tė dyja duart, duke lejuar burrat nė katėr rreshtat e parė tė zgjasin ushtat e tyre tej linjės sė frontit. Trupat nė radhėt e pasme i mbanin ushtat e tyre nė pozicionin vertikal qė tė kishin disa mbrojtje nga predhat armike.
Futja e sarisės ēoi nė domosdoshmėrinė e zvogėlimit nė madhėsi tė mburojės sė kėmbėsorit, nga 90 nė 60 cm nė diametėr, qė mund tė varej nga qafa dhe tė linte duart tė lira pėr armėn e rėndė tė re. Restua e armatimit duket tė jetė mbajtur i njėjtė: njė shpatė e shkurtėr si armė dytėsore; gjoksore pėr mbrojtjen e zbuluar tė trupit; kallēinjė; dhe njė helmetė e pėndėzuar e tipit Frigj. Trupa tė tillė nė formacionin betejė tė tyre njiheshin si falanks, megjithėse Ptolemi pėrdor termin astheteroi, mbase nga Shqipja ushtarė; por pėr Filipin dhe Aleksandrin ata ishin Shokė kėmbėsorė.
Nuk mund tė thuhet me siguri nėse Filipi nė tė vėrtetė shpiku falanksin i pari, apo ai ekzistonte tanimė pėrpara atij dhe sa u adoptua nė masė pėr trupat e tij. Sigurisht, falangitėt ishin njohur nga Sumerėt dy milenium e ca mė parė, dhe ishin probabilisht pėrdorur mė vonė nga Hititet, e kėshtu qė ardhja nga lindja e njė tipi tė ri kėmbėsorėsh ėshtė ndoshta njė mundėsi.
Falangitėt rekrutoheshin dhe organizoheshin nė bazime territorial, me ēdo batalion, ose takseis, duke pėrmbajtur 1,500 trupa tė fortė. Ne nuk e dimė sa takseis Filipi krijoi gjithsej, por pesė prej tyre ishin me ushtrinė nė fillim tė fushatės Aziatike, dhe njė tjetėr u bashkua me ata jo gjatė para Isos. Katėr prej kėtyre ishin ngritur secili nga distrikte tė ndryshėm nė Maqedonin e Sipėrme, dhe njiheshin nga emrat e lidėrve tė tyre, tė cilėt zakonisht u pėrkisnin shtėpive mbretėrore tė tyre pėrkatėse. Koenus printe Elimiotaet; Perdikas Lynkestaet; Kraterus Orestaet; dhe Ptolemi, djali Seleukus, printe Stymfaet Molos. Dy takseit e ngelur duhet tė vinin gjithashtu nga Maqedonia e Sipėrme, por jo vend specifik ėshtė dhėnė. Ata prijeshin, njėri nga Meleagri e tjetri nga Amyntas, djali i Andromenes. Nėse forcat lėnė pas nė shtėpi- 12,000 gjithsej sipas Diodorus- pėrfshinin ndonjė nga falangitėt midis tyre, ėshtė e vėshtirė tė thuhet nga evidenca e zotėruar.
Tipi kėmbėsor Maqedon tjetėr ishin Rojet e Shokėve, ose Hipaspistė (mburojė-mbartės) siē ata njiheshin nga Grekėt. Kėta ishin njė forcė elitė, probabilisht gjithashtu ngritur nė bazime fisnor, dhe normalisht shėrbenin si njė lidhje fleksibėl midis falangitėve dhe kalorsisė. Atje ishin fillimisht 4,000 tė fortė nga kėta me ushtrin nė Azi, ndarė nė tetė kompani, tė tėrė nėn komand tė djalit tė Parmenios, Nikanor. Pastaj, nė 331, Aleksandri dyfishoi numrat e tyre nė 8,000, me burra tėrhequr kryesisht nga njėsi midis aleatėve Shqiptar. Kjo duhet tė ketė qėnė patjetėr pjesė e reformava tė reja adoptuar kundėr terrenit tė rritshėm malor. Nga atėherė e mė tutje ne kemi origjinalėt hipaspistėt e Shokėve dhe ata tė rinjtė quajtur hipaspistė mbretėror nga Arrian, komanduar pėrkatėsisht nga Antigjenes dhe Seleukus i famshėm.
Hipaspistėt, ose Rojet, shfaqen nė burimet tona letrare dhe piktoreske tė mos kenė nėnshkuar ndryshime spikatėse nė pajimin e tyre, duke mbajtur armatimin e vjetėr tradicional tė trupave kėmbėsor Shqiptar tė Erės sė Bronzit. Ky konsistonte nga njė heshtė mėsymėse nja 3.6 metra e gjatė (ngaku emri heshtar), njė shpatė mė e gjatė nga e falangitėve, njė mburojė e gjerė rrethake bronzi- mė vonė shtresuar nė argjendė, helmetė e stilit Frigj, gjoksore po bronzi, dhe kallēinjė.
Pajimi i hipaspistėve ishte armatimi standart pėrdorur nga restua e kėmbėsorisė Shqiptare- Epirotė, Dardanė, Ilirė dhe fise tė tjerė verior, aleatė e mercenarė. Kėta ngjajnė tė kenė qėnė organizuar nė njėsi fisnore mė tė gjėra, por jo figura tė besuara janė dhėnė. Ne duhet tė mbajmė nė mėndje se roli trupave Shqiptar nė fushata tė veēanta do duhet vetėm tė nxirret duke inspektuar imtėsisht dhe analizuar evidencėn letrare mbijetuese, meqė, mėnjanė Agrianėve, dhe Ilirėve nė njė rast, njėsitė e tyre nuk pėrmėnden kurrė nga historianėt ekstant. Nėvend ata ose i kanė omituar krejt Shqiptarėt nga burimet e tyre origjinal, ose kanė errėsuar indentitetin e tyre frekuentisht nga adaptimi i njė terminologjie tė ngatėrruar e jofamiljarė pėr lexuesin. Njė zakon i tillė bie shumė nė sy veēanėrisht te Arrian, ku nė shumė raste njėsi nėn komandantė tė veēantė nuk janė identifikuar me emėr, dallueshėm forcat e Kraterus dhe Parmenios tė dy betejat e mėdha tė Isos e Arbelas. Po tė kishin qėnė ato forca Greke apo Thrake, Arrian do e thoshte atė, si kudo tjetėr, por sepse ato pėrbėheshin nga Shqiptarė ai zgjedh tė rri i heshtur. Nė raste tė tjera ne dėgjojmė pėr njėsi shigjetarėsh qė marrin pjesė nė pothuajse ēndonjė operacion kyē apo betejė, edhe nė luftime trup mė trup, ndonjėherė edhe natėn, qė do ishte e pamundur pėr trupa tė tillė. Rastet mė spikatėse janė: te operacionet nė lumin Danub anijet marinoen me shigjetarė e hoplite; pastaj te fushata Piside shigjetarėt janė tė parėt tė ndeshen me armikun; pėrsėri te beteja e Isos katėr njėsi tė ndryshme shigjetarėsh janė pėrmendur, me njėrin nė front tė kėmbėsorisė sė rėndė dhe duke hapur sulmin fillestar; dhe pėrsėri te Portat Persiane ne dėgjojme pėr dy banda tė tjera, njėra ama ishte armatosur mė lehtė, sikur atje ekzistonin shigjetarė tė rėndė.
Atje duhet tė kenė qėnė tė paktėn dhjetė mijė trupa heshtarėsh Shqiptar me ushtrin nė fillim tė fushatės Aziatike, pra afėrsisht gjysma e tėrė forcės kėmbėsore sė Aleksandrit. Mė vonė, siē kėrkesa pėr ta u rrit akoma mė tepėr dhe rezorcat e Aleksandrit ishin bėrė pafund, pėrforcime tė gjėra vazhduan tė vinin vazhdimisht nga atdheu tė zėvėndėsonin veteranėt e forcės origjinale.
Grekėt dhe Thrakėt gjithashtu siguruan disa nga kėmbėsoritė e tyre nė fushatė, por ata luajtėn pak ose fare jo rol nė beteja, duke shėrbyer kryesisht si roje kampi dhe tė transportonin bagazhet e ushtrisė, ose tė garnizonin provincat e shumta tė pushtuara. Nė njė rast tė veēantė Thrakėt madje janė pėrmendur si duke konstruktuar njė rrugė malore tė re pėr ushtrinė tė kalonte mė lehtė.
Me tėrė inovacionet dhe pėrmirėsimet nė falanksin kėmbėsor, shtylla kurrizore ushtrisė Maqedone ngeli forca e saj kalorse, e rekrutuar nga aristokracia luftėtare e vendit. Ishin kėta trupa ata qė do i jepnin goditjen vendimtare armikut dhe tė vendosnin kursin e fitores, njė legaci kjo e traditės luftarake tė kohėve tė vjetra ku betejat luftoheshin dhe fitoheshin parėsisht nga elita fisnike. Fillimisht Filipi kishte vetėm 600 kalorsė nė ushtrin e tij, por pas mundjes sė tij tė Pirustait numri tyre u rrit gradualisht pesėfish nė 3,000, forca totale kalorse e tėrė fiseve sėbashku, tė cilėt mbreti i nderoi me titullin e Shokėve. Nja 1,800 nga kėta kryqėzuan me Aleksandrin nė Azi, tė ndarė nė 8 skuadrone prej 200 burra secili, pėrveē skuadronit mbretėror, ose Agema, qė ishte i njė fuqie tė dyfishtė.
Nė betejė Shokėt deploheshin nė formacionin daltė (V e reversuar) nė krahun e djathtė tė ushtrisė, me Ageman duke mbajtur pozicionin e nderuar e tė parit nė linjė dhe skuadronet e tjerė tė formuar nė tė majtė sipas rregullit tė preēedencės pėr ditėn. Si komandant tė pėrgjithshėm ata kishin Filotas, djali tjetėr i Parmenios, por skuadronet kishin secili liderin e vetė po ashtu. Ngaqė shumė nga kėta ishin shpėrblyer me prona tė gjėra nga pushtimet Greke tė mbretit (si nė regjimet feudal tė Mesjetės), Arrian mendon se secili skuadron kalorsie ishte rekrutuar nga provinca apo qyteti ku liderėt e tyre pėrkatės ishin ngulur. Kėshtu nė disa raste ne dėgjojmė pėr skuadrone tė ardhur nga Botiae, Amfipolis, Apollonia, Anthemus, etj. Shumė historianė modern gjithashtu ndajnė kėtė pamje, duke harruar se nė qoftė se ēndonjė qytet i pushtuar siguroi secili nga njė skuadron atje do ekzistonin tė paktėn 50 prej tyre.
Arma parėsore ofensive e Shokėve ishte heshta e gjatė 3.6 metroshe (ksyston) prej druri tė fortė thane. Ajo ishte pajisur nė tė dyja fundet me kokėheshta qė tė mundėsonte luftėtarin tė vazhdonte luftimin nė rast se trupi thuhej nė aksion, qė ndodhte nė fakt frekuentisht. Meqė samari dhe zėngjinjtė e kalorsisė moderne ishin ende tė panjohur pėr periudhėn, heshta normalisht ushtrohej me fuqinė e krahut dhe pėrdorej tė godiste fytyrėn e pambrojtur tė armikut, ose atė tė kalit tė tij. Si armė tė tyre dytėsore, Shokėt mbanin njė shpatė ēarėse tė harkuar, e varur nėn krahun e majtė, kurse pėr mbrojtje ata vishnin gjoksore ose korseletė metali dhe helmetė. Mburojat pėrdoreshin vetėm kur luftimi ishte nė kėmbė, megjithėse te Granikus Aleksandri ėshtė pėrshkruar si duke mbartur tė tijėn mbi kalė.
Sado e shkėlqyer tė ishte forca kalorse e tij, Aleksandri kishte nevojė se sbėn pėr njė forcė njėsoj e fortė tė mbulonte ijėn e majtė ndėrkohė qė Shokėt jepnin goditjen vendimtare nė tė djathtė. Kjo detyrė i ishte besuar kalorsisė Shqiptare, aleate dhe mercenare, nėn komand tė pėrgjithėshme tė gjeneralit mė tė aftė tė Aleksandrit, Parmenios sė vjetėr. Kėta ishin si Shokėt tė armatosur rėndė dhe probabilisht mbartnin mburoja, nė qoftė se jo tė gjithė, shumica e tyre. Fuqia e tyre ėshtė aluduar nga Kurtius si 3,000 nė 330 por nė atė kohė forca sa kish marrė pėrforcime tė reja; nė fillim tė fushatės ajo duhet tė ketė barazuar atė tė Shokėve. Shumica e pėrforcimeve mbėrritur nė Isos ishin kalorsė Shqiptar, dhe Kurtius duke i quajtur ata 'hobetarė' na informon se vetėm pamja e tyre mjaftoi tė vinte trupat armike nė arrati. Ėshtė kurioze qė dy nga squadronet e tyre atje janė emėruar si Shokė nga Arrian, edhe pse ata ishin njėsi jo Maqedone; por kjo ishte ndoshta sepse liderat e tyre ishin inkluduar nė qarkun e Shokėve tė mbretit dhe ngulur nė tokat e aneksuara nė Maqedoni- nė rastin tonė Anthemus dhe Leugae. Njė shpjegim mė i mundshėm ėshtė se pėr Ptolemin, burimi parėsor i Arrianit, ēndonjė njėsi kalorsie kualifikohej si Shokė sa kohė qė trupat pėrbėrės ishin tė njė rrace me Maqedonėt dhe flisnin njė gjuhė. Merr, pėr shembull, Pajonėt dhe prodromoit Agrian (Dardan), tė dyja kėto njėsi kalorsish ai i pėrfshin midis Shokėve Maqedon te beteja e Isos.
Kalorsia Pajone dhe Dardane ishin njė pėrjashtim midis forcave Shqipe, nė atė qė ata luftonin nė tė djathtė pranė Shokėve dhe prijeshin nga burrat e vet. Tė dyja njėsitė furnizuan nga dy skuadrone secili nė fillim tė fushatės, nja 900 burra gjithsej. Pajimi tyre duhet tė ketė qėnė i tipit standart pėrdorur nga kalorsia Shqipe, megjithėse Arrian pėrdor frekuentisht termin e prodromoit (skautė) ose tė sarisoforoit (ushtė-mbajtės). Pėr Dardanėt disa komandantė janė emėruar nė tekstet, kurse Pajonėt normalisht prijeshin nga mbreti tyre Ariston, deri te inkorporimi forcės nė kalorsin e Shokėve nė 331. Kjo ishte pjesė e reformave tė papreēedentuara Aleksandri bėri nė organizimin e ushtrisė fisnore tė tij, qė tė sillte pėrbėrėsit e shumėllojshėm tė saj mė afėr mbretit tė tyre. Ajo pėrfshiu kryesisht abolimin total tė ndarjeve fisnore midis forcave tė ndryshme nė ushtri, duke mbajtur vetėm dallimin racial tė tyre. Me fjalė tė tjera, njė njėsi e veēantė nuk do njihej mė sipas fisit apo territorit nga vinte, por sipas vendit pėrkatės. Pėr shembull, Shokė sa kohė qė forca ishte ngritur nė Maqedoni ose pėrkiste nga kalorsia Shqiptare, dhe Grekė apo Thrakė nėse ajo vinte nga ato vende. Kėshtu nga tani e tutje ne nuk dėgjojmė mė pėr skuadrone kalorsish, por nėvend pėr hiparki tė Shokėve, njėsi prej 1,000 burrash tė fortė secila. Nė fillim pesė hiparki u krijuan (njė ishte Agema), qė mund tė reflektoj forcėn totale kalorse origjinale, Maqedone e Shqipe, tė Aleksandrit. Mirėpo, mė vonė, duke ēmuar rėndėsinė e shpejtėsisė dhe surprizės, Aleksandri e dyfishoi fuqinė e forcės nė 8,000, kėtė herė nga trupa tė zgjedhur kryesisht midis njėsive tė heshtarėve Shqiptar.
Ne nuk e dime saktė sa kohė u desh pėr tėrė proēesin e transformimit tė kryet, por referimi rastėsor nė fushatė tė trupave kėmbėsor duke ndėrrmarė operacione majė kuajve, illustron mirė aftėsitė ushtarake dhe adaptimin fizik tė shpejtė sipas rrethanave tė burrave tė Aleksandrit. Nė njė rast tė veēantė gjatė ndjekjes sė famshme tė Darius, Arrian ka rekorduar se Aleksandri zėbriti nja 500 kalorsė dhe u dha kuajt e tyre trupave mė tė fortė midis kėmbėsorisė, duke i udhėzuar tė mbanin armėt e tyre tė zakonshme. Trupa tė tillė qė mund tė luftonin nė tė dyja, nė kėmbė dhe mbi kalė, njiheshin si Dimakae para thithjes eventuale tė tyre nė kalorsin e Shokėve. Ptolemi vetė, historiani, duket tė ketė komanduar njė hiparki Dimakaesh nė fillim tė fushatės Indiane, meqė ai u referohet burrave tė tij si hipaspistė (heshtarė) tė kaluar sesa nė emrin e zakonshėm tė Shokėve. Katėr hiparkė tė tjerė gjithashtu kishin filluar karrierėn e tyre ushtarake si lider kėmbėsorie. Ata ishin Kraterus, Perdikas, Koenus dhe Kleitus i bardhi. Nga tre hiparkitė e ngelura Agema mbretėrore prihej nga Kleitus i ziu, kurse dy tė tjerat nga Hefastion dhe Demetrius pėrkatėsisht.
Sė fundi ne kemi forcat kalorse siguruar nga shtetet Greke dhe mbreteritė Thrake. Kėto ishin tė dyja tė armatosura lehtė, pa patur ndonjė mbrojtėse trupore dhe duke pėrdorur shtiza tė lehta nėvend tė ksystonit tė rėndė Maqedon. Nė betejė tė dyja forcat luftonin nė tė majtė nė mbėshtetje tė Parmenios, Thrakėt nėn njėfarė Agatho, Grekėt tė ndarė nė dy njėsi: Thesalė dhe Grekė jugor, tė dyja nėn komandantė Maqedon. Forca Thrake ishte jo mė se 300, madhėsia e njė skuadroni, kurse Grekėt, megjithėse disi mė tė shumtė, i kanė numrat e tyre (dhe rolin) tė egzagjėruar jashtė mase nga historianėt modern. Gjykimi tyre bazohet kryesisht te figurat e Diodorus tė ushtrisė Maqedone nė fillim tė fushatės, ku ėshtė pohuar se Thesalėt kishin 1,800 kalorsė dhe Grekėt e tjerė 600. Por nė qoftė se kjo ishte e vėrtetė, atėherė si shpjegohet heshtja e plotė e Diodorus nga tė dhėnit e ndonjė figure ushtarake gjatė betejave tė ndryshme? Jo vetėm kaq, por i ashtuquajturi historian as nuk ėshtė begenisur tė na japė renditjen Maqedone nė tre nga katėr betejat e mėdhaja nė Azi; kurse kontot e tij tė vetė betejave janė diskredituar tė tėra si fabrikime tė mėvonshme.
Sa pėr numrin real tė tėrė forcės kalorse Greke nė fushatė ai nuk mund ti ketė kaluar tė 1,000, meqė ne jemi informuar se nga 2,000 talentėt Aleksandri u dhuroi ushtarėve tė tyre kur ata u shkarkuan nga ushtria nė verė tė 330, njė talent i vajti ēdo kalorsi dhe 10 mina ēdo kėmbėsori hoplite (njė talent ishte i barabartė me 60 mina, dhe hoplitet Grek nuk ishin mė tepėr se 6,000). Gjithashtu, po tė ishte se roli dhe rėndėsia e Grekėve ishin aq tė mėdhaja, siē mendohet zakonisht, Aleksandri nuk kishte pėrse ti largonte ata nė njė fazė tė tillė vendimtare nė fushatė, tamam kur ai po planifikonte pushtimin e tėrė botės sė banuar. Ėshtė mė e mundėshme qė Grekėt me ushtrin shėrbenin si njė lloj pengu pėr sigurimin e sjelljes sė mirė tė bashkatdhetarėve tė tyre pas nė shtėpi, meqė shkarkimi tyre erdhi fill pas eleminimit tė kėrcėnimit Spartan.
-
-
EKSKLUZIVE: Historitė e Aleksandrit online
http://vargmal.org/dan76n
-
Regullat e Postimit
- Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
- Ju nuk mund tė postoni nė tema.
- Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
- Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
-
Rregullat e Forumit
Krijoni Kontakt