Fjala shqipe në vend të fjalës së huaj

[Muhamed Dolaku]

V


vadit kal., vaditj/e, ~a f., vaditur (i, e) mb., vaditës, ~e mb., vaditës/e, ~ja f. Këto fjalë, me temë nga sllavishtja, i ka edhe FGJSSH, por pa shpjegime. Në vend të tyre këshillon që të përdoren fjalët shqipe ujit, ujitj/e, ~a, i (e) ujitur, ujitës, ~e, ujitës/e, ~ja, p.sh.: Ujit tokën. Ujit bimët (lulet). Ujiten fushat. Kanal (rrjet) ujitës. Vijë (makinë, aftësi) ujitëse. Ujitëse lulesh. Ujitje e plotë (e pjesshme). Ujitja e grurit (e misrit). Afati i ujitjes. Tokë (sipërfaqe) e ujitur. Bimë të ujitura. Fjalët vadit dhe i (e) vaditur vijojnë të përdoren krahas togjeve të tjera të shqipes me kuptim të përafërt p.sh.: U lanë me gjakun e shokëve. Larë me gjak. I larë në djersë.

verbal, ~e mb., verbalisht ndajf. Fjala verbal ka hyrë në gjuhën shqipe nga gjuhët neolatine. FGJSSH nuk e ka këtë fjalë, sepse është zëvendësuar me shqipen gojor, ~e, p.sh.: Agjitacion gojor. Kumtim gojor. Udhëzime (të dhëna) gojore. Kërkesë (deklaratë, notë) gojore. Marrëveshje gojore. Metodë (formë, kujtesë) gojore. Edhe ndajfolja verbalisht, e formuar brenda shqipes nga tema e fjalës së huazuar dhe prapashtesa –isht, është zëvendësuar tashmë me fjalët shqipe gojarisht, me gojë, p.sh.: U morën vesh gojarisht. E lajmëroi gojarisht. E paraqiti kërkesën gojarisht. E njoftuan gojarisht.

violenc/ë, ~a f., violent, ~e mb. Fjalë të huaja që kanë hyrë në gjuhën shqipe nga italishtja. Nuk i ka FGSSSH. Në vend të violencë në shqipe përdoret prej kohësh fjala dhunë. Ja një varg shembujsh ku fjala e huaj violencë është zëvendësuar me fjalën shqipe: Akt dhune. Me dhunë. Përdor dhunën. Marr (fitoj) me dhunë (me forcë). Fjala violent mund të zëvendësohet me i dhunshëm ose me dhunë: Veprim i dhunshëm (me dhunë).

violet mb. Fjali me burim nga gjuhët neolatine. FGJSSH nuk e shpjegon, por në vend të saj jep fjalën vjollcë, p.sh.: Ngjyrë vjollcë. Fustan vjollcë. Edhe termi i fizikës ultraviolet, që përdoret kryesisht në togun rreze ultraviolet, zëvendësohet me formimin ultravjollcë, pra duke shqipëruar vetëm pjesën e dytë violet me shqipen vjollcë, p.sh.: Rreze ultravjollcë.

vitikultur/ë, ~a f., vitikultor, ~e mb. Këto fjalë, me burim nga gjuhët neolatine, janë përdorur si terma në bujqësi. Fjalën vitikulturë e jep edhe FGJSSH me dy kuptime: 1. Kultura e hardhisë; 2. Degë e shkencës bujqësore që merret me rritjen e hardhisë. Krahas këtij shpjegimi jepet edhe sinonimi vreshtari. Në të dy kuptimet fjala vitikulturë zëvendësohet me fjalën vreshtari, për të cilën FGJSSH jep shpjegime të plota, “degë e bujqësisë që merret me rritjen e hardhisë; kultura e hardhisë; mjeshtëria e vreshtarit”. Termin vitikultor “Fjalori” nuk e jep fare, sepse për këtë kemi fjalën vreshtar për të dy kuptimet “ai që punon vreshtat” dhe “ai që merret me vreshtari”. Prandaj sot përdoren rregullisht: Zhvillimi i vreshtarisë. Studime në fushën e vreshtarisë. Dega e vreshtarisë. Merret me vreshtari. Vreshtar me përvojë etj.

[KILI MERTURI]

z. Muhamed, të falemnderoi për sjelljen e këti materiali këtu.

Besoj se shumë nga forumist do të marin këtë material dhe do të përdorin për te mirën e gjuhë dhe kombit tonë.

Kili
SHQIPËRIA ETNIKE ËSHTË GJAKU IM QË NUK FALET!

Shpresoi se do te sjellni edhe fjalë që fillojn me shkronjat e rradhes te alfabetit deri ne ate "ZH"

[Muhamed Dolaku]

z. Muhamed, të falemnderoi për sjelljen e këti materiali këtu.

Besoj se shumë nga forumist do të marin këtë material dhe do të përdorin për te mirën e gjuhë dhe kombit tonë.

Kili
SHQIPËRIA ETNIKE ËSHTË GJAKU IM QË NUK FALET!

Shpresoi se do te sjellni edhe fjalë që fillojn me shkronjat e rradhes te alfabetit deri ne ate "ZH"

Përshëndetje!

Këtu është fundi i asaj çfarë dhe sa kemi arritur të mbledhim.

Ju mund ta pasuroni këtë temë më fjalë të tjera të marra nga revista "Gjuha shqipe", ngase ne nuk kemi pasur mundësi t'i gjejmë që të gjitha revistat.

Me nderime!

[Ermedin]

A mund dikush të më thotë fjalën përkatëse shqipe për fjalën "celular (telefon)" dhe "televizor"?

[Aksinja]

Tek shkronja O do të shtoja fjalën dhe foljen
Obligim - detyrim
Obligoj - detyroj

[tomaras]

V


vadit kal., vaditj/e, ~a f., vaditur (i, e) mb., vaditës, ~e mb., vaditës/e, ~ja f. Këto fjalë, me temë nga sllavishtja, i ka edhe FGJSSH, por pa shpjegime. Në vend të tyre këshillon që të përdoren fjalët shqipe ujit, ujitj/e, ~a, i (e) ujitur, ujitës, ~e, ujitës/e, ~ja, p.sh.: Ujit tokën. Ujit bimët (lulet). Ujiten fushat. Kanal (rrjet) ujitës. Vijë (makinë, aftësi) ujitëse. Ujitëse lulesh. Ujitje e plotë (e pjesshme). Ujitja e grurit (e misrit). Afati i ujitjes. Tokë (sipërfaqe) e ujitur. Bimë të ujitura. Fjalët vadit dhe i (e) vaditur vijojnë të përdoren krahas togjeve të tjera të shqipes me kuptim të përafërt p.sh.: U lanë me gjakun e shokëve. Larë me gjak. I larë në djersë.

O Muhamet, është për t'u habitur me sa lehtësi gjuhëtarët tanë heqin dorë nga fjalë shqipe, vetëm se dikujt aty mund t'i duket një fjalë e ngjashme me ndonjë fjalë sllave.
Pëtveç fjalëvevadit kal., vaditj/e, ~a f., vaditur (i, e) mb., vaditës, ~e mb., vaditës/e, ~ja f, shqipja ka edhe fjalën vadë:

1. Tërësia e vijave që bëhen në një arë a në një
kopsht dhe e lugjeve që vendosen për të ujitur;
vijë për ujitje; sasia e ujit që duhet për të ujitur një
arë a një kopsht. Vadë e gjerë (e ngushtë). Një
vadë një. Tokë nën vadë tokë që mund të ujitet
tokë nën ujë. Lëshoi vadën. Shteroi vada.
2. Ujitje, vaditje. Koha (dita) e vadës.
3. përd. ndaj. Rrëkajë, çurg. Vjen uji vadë. Bie
shiu vadë.

Por edhe fjalën va që poashtu ka të bëjë me përshkrimin e gjendjes së ujit që rrjedh.

[Ermedin]

Fjalët e gjuhës së pastër shqipe:

veturë - karrocë
furgon - karro
kamion - karrocë mallrash
celular - zëdhënës
televizor - largpamës
kamerë - syre
kompjuter - llogaritri

Tash nuk më kujtohen tjera, por
kur gjurmoj fjalët, i kthej në shqip.

Nëse mendoni se janë të qëlluara,
besoj se do të thoni ndonjë fjalë.



Shqiptar, elhamdulilah.

[tomaras]

P




penetroj kal., penetrim,~i m. , penetrues. ~e mb. Këto fjalë, me temë nga gjuhët neolatine, nuk jepen në FGJSSH, sepse janë zëvendësuar tashmë me fjalët shqipe depërtoj, depërtim, depërtues, p.sh.: Ushtritë armike nuk depërtuan dot në prapavija. Depërtim ushtarak. Depërtim ideologjik. (Kjo fjalë ka edhe këto kuptime penetrim: fuqi depërtuese, mendjehollësi, mendjemprehtësi, aftësi për të hyrë në thelbin e gjërave; penetroj: hyj, futem, përshkoj, infiltrohem, shpërthej; shoh tej përtej, shoh nëpër; fig. blej mendjen, tejshoh; shoh në fund të fundit; kuptoj, marr vesh; hetoj, vëzhgoj etj. MD).

Në këtë rast nuk është gjetur fjala më e përshtatshme për të zëvendësuar një fjalë me prejardhje të huajm sepse është përdorur një fjalë tjetër po me prejardhje të huaj. Në vend të penetroj është marrë depërtoj që poashtu është me prejardhje të huaj, ndërkohë që kemi fjalën shqipe përbiroj:

PËRBIROJ kal.
1. Kaloj diçka nëpër një vrimë. Përbiroj perin në
gjilpërë.
2. jokal. Çaj rrugën përmes një vendi të ngushtë
a të vështirë për t'u kaluar; kaloj. Shtigje që
përbirojnë përmes pyjeve të dendura.
3. jokal. fig. Hyj thellë në një çështje etj., depërtoj
edhe në gjërat më të imëta. Përbiron edhe në
çështjet më të ndërlikuara., që e zëvendëson plotësisht kuptimin e të dy fjalëve, edhe asaj penetroj edhe asaj depërtoj.