Arkelogjia Thrake ne Bullgari

[vajz]

Kam nje pyetje per ndonje qe mund te pergjigjet, si klasifikohen Traket nga pikepamja racore?

ceshtja eshte keshtu: Traket duke patur nje shtrirje te gjere, qe vazhdonte deri ne Turqine e sotme e me gjere, kane qene te perzier, por nuk kane qene te gjithe Mediterrane/mesdhetare (me se shumti pergjate pjeses jugore te ish Trakise). Mendoj qe pjesa tjeter mund te ishte dinarik .

Pyetja eshte se kam hasur ne nje tendence te Greket qe merren me antropologjine qe ti pervetesojne Traket, duke i quajtur mesdhetare rrjedhimisht helene. Duke bere kete, ato pervetesojne Ilirine dhe Dardanine por edhe Dacine.

[fegi]

Karroca trake dhe shkëlqimi i së kaluarës


Restaurimi bashkëkohor i karrocës së bukur antike
në Muzeun Arkeologjik Kombëtar mund të shikohet ekspozita “Shkëlqimi i përjetshmërisë – karroca me dy rrota nga fshati Karanovo, afër qytetit Nova Zagora”. Qendër e saj është restaurimi bashkëkohor i karrocës së bukur antike, e cila ka qenë prona e një aristokrati trak. Ajo është zbuluar gjatë vitit 1976 në të ashtuquajturën “Tumul të Gjatë” – pjesë nga një vendbanimi me nekropol prej 16 tumulave të vogla. Disa prej tyre – si Tumula e Gjatë, janë me përmasa të mëdha. Varrimet në të datojnë nga fundi i shekullit të parë deri në mesin e shekullit të dytë. Studimet e tumulës japin mundësi që të ndiqet në mënyrë të plot riti i varrimit te trakët, të cilët kanë besuar se pas vdekjes i pret në jetë më e mirë. Prandaj kanë vendosur pranë të vdekurit sende, të cilat janë të domosdoshme për jetën reale. Sa më i lartë në shoqëri dhe sa më i pasur ka qenë i vdekuri, kaq më të bollshme kanë qenë dhuratat e varrimit. Në Tumulën e Gjata janë gjetur enë tryeze, arma, sende për higjienë personale, bile dhe instrumente kirurgjike. Në afërsi me të është gjetur dhe karroca në fjalë me dy rrota. Rreth karrocës ka pasur 12 kuaj. Përveç maketit të karrocës në ekspozitë mund të shikohen dhe pjesë nga konstruksioni origjinal: rrotat, boshtet, parapeti për ndenjëset të punuar prej hekuri. Dhe akoma: hallka të bukura prej bronzi dhe plastika, aplikacion i bukur me të cilin është zbukuruar pjesa e pasme e karrocës luksoze. Ka dhe tabela me informacion për trakët dhe besimet e tyre. Mbi restaurimin e aplikacionit punoi Sillvia Borisova nga Muzeu Historik i qytetit Nova Zagora. Sipas saj ideja për restaurimin lindi kur filluan inventarizimin e sendeve në fondin e muzeut.


“Në këtë moment u bë e qartë se kjo nuk është një pllakë e thjeshtë prej llamarine, por është një pllakë me ornamente – thotë Sillvia Borisova. – Kështu filloi pastrimi, për të cilin kishim nevojë për 8 muaj. Shfrytëzuam fotografi nga studimet arkeologjike. Bëmë skica dhe skema deri sa në fund të fundit restauruam karrocën, kështu siç është dukur në të kaluarën. Kuptohet se jo në vend të fundit është dhe përvoja, të cilën e grumbulluam për disa vjet që nga viti 2007 me gërmimin e karrocave të këtij lloji. Por duhet pasur parasysh se çdo një karrocë është me elemente konstruktive të bëra posaçërisht për të. Por si tërësi ato i ngjajnë njëra tjetrës, kështu që mundëm të ndërtojmë një karrocë të lehtë me dy rrota.”

Sipas arkeologut Veselin Ignatov, i cili prej viteve studion karrocat antike në territorin e Bullgarisë dhe është udhëheqës i këtij projekti, Muzeu Historik i qytetit Nova Zagora ndoshta është i vetmi në botë, i cili disponon me tri karroca me dy rrota nga kjo periudhë, të cilat mund të restaurohen.

“Ata janë me konstruksione të ndryshme, me zbukurime të ndryshme. Përveç kësaj kemi dhe tri karroca me katër rrota. Mund të tregojnë mjetet antike të transportit, rritet trakëve, mënyrën e jetesës së tyre, besimet. Të kuptojmë pse varrimet e shekujve të parë dhe të dytë pas Krishtit janë aq të pasura. Një karrocë ka qenë diçka shumë e shtrenjtë dhe pavarësisht nga kjo nuk janë pak rastet në të cilat karroca ishin vendosur në varrezat. Rritet në fjalë janë përhapur në rajonin e qyteteve Stara Zagora dhe Nova Zagora, d.m.th. në Bullgari Jugore. Për fat të keq shumë prej këtyre monumenteve të kulturës janë pothuaj asgjësuar nga ata, të cilët gërmojnë në mënyrë të paligjshme kodrat dhe vendet ku zhvillohen gërmime arkeologjike.”

Pikërisht pas sinjaleve për gërmime të tilla të paligjshme Veseli Ignatov filloi punë në një tumul tjetër – në Tumulën lindore pranë fshatit Karanovo. Atje arkeologët gjetën një varrezë shumë e pasur me karrocë – sendet atje pasuruan njohuritë e arkeologëve për trakët dhe për lidhjet e tyre me kultura të tjera.


-Restaurimi bashkëkohor i karrocës së bukur antike



-Aplikacioni i restauruar

[fegi]

Sofja tregon rrënjët e veta të lashta

Në kulmin e verës punimet e ndërtimit vazhdojnë të shkaktojnë kaos dhe bllokime të qarkullimit rrugor në zemrën e Sofjes. Por kryeqytetasit pajtohen me situatën sepse shpresojnë se në të ardhmen e afërt qyteti i tyre do të bëhet konkurrent i destinacioneve të shumta për turizëm kulturor si Roma dhe Athina. Etapa e parë e gërmimeve më të mëdha, që dikur janë bërë në Bullgari, do të përfundojë brenda një muaji e gjysmë. Pothuaj plotësisht janë zbuluar reliktet e Serdikës Antike, të cilat ndodhen në një sipërfaqe të stërmadhe në qendrën e Sofjes. Punimet do të vazhdojnë me konservimin, restaurimin e shfaqjen e relikteve para publikut të gjerë. Në të ardhmen e afërt do të kalojmë afër rrugëve romake, mureve të konservuara të ndërtesave antike, bazilikave e banjave. Ato ndodhen në rajonin e stacionit të ri të metrosë – shpjegojnë nga bashkia e kryeqytetit.
Pjesa më e madhe e rrugëve e ndërtesave të lashta ndodhet midis qytetit të sotëm dhe tunelit të ri të metrosë që po ndërtohet. Derisa në rrugët e Sofjes punojnë makina ndërtimi dhe dëgjohen boritë e shoferëve të nervozuar, nën tyre vazhdojnë punimet arkeologjike. “Jemi pothuaj gati. Në shumë vende kemi arritur shtresat e fundita kulturore dhe filluam dokumentimin e zbulimeve” – shpjegoi Mario Ivanov – kryetar i punimeve arkeologjike në rajonin e bulevardit “Matria Luiza”. Arkeologu i ri nuk mund të fshehë entuziazmin e vet kur fillon të flasë për Serdikën – qytetin që ka ekzistuar në territorin e Sofjes së sotme para 2 mijë vjetëve. Në Lashtësi qyteti ka pasur ujësjellës modern për atë kohë, banjë moderne, rruga të gjata dhe ndërtesa komode banimi me dhoma të mëdha. Disa nga shtëpitë janë më të mëdha sesa apartamenti, në të cilin po jetoj” – bën shaka arkeologu. Mes shekujve të parë e të pestë qyteti ka mbijetuar një lulëzim të konsiderueshëm në kuadrin e Perandorisë Romake. Prej kësaj periudhe janë shumica e relikteve.

Pothuaj plotësisht janë zbuluar reliktet e Serdikës Antike, të cilat ndodhen në një sipërfaqe të stërmadhe në qendrën e Sofjes

[fegi]

“Këto janë banesa të mëdha të njerëzve të pasur – për gjendjen e tyre sociale flasin madhësitë e ndërtesave dhe mozaikët, që i gjetëm sivjet – tha Mario Ivanov. – Gjetëm pjesë e një ndërtese që ndoshta ka qenë bazilikë nga shekulli i katërt. Më vonë është rindërtuar dhe ka vazhduar të funksionojë deri në shekullin e gjashtë. Gjetëm dhe pjesë të një banje jo shumë të madhe që ndoshta ka punuar gjatë shekujve III-IV dhe pastaj ka vazhduar të funksionojë si ndërtesë banimi. Në të ka ngrohje dyshemeje, një pishinë të vogël. Pas shekullit të XV-të shumë prej ndërtesave janë rindërtuar ose të asgjësuar për shkak ë punimeve të reja të ndërtimit.”

Supozohet se në fund të shekullit të katërt Serdika ka përjetuar një tërmet të madh, i cili i dha fund lulëzimit të qytetit. Janë gjetur gjithashtu shumë dëshmi për zhvillimin e qytetit gjatë Mesjetës – kryesisht banesa të vogla dhe rindërtime të ndërtesave më të vjetra. Kjo nuk është në përputhje me idenë e përhapur gjerë për qytetin e fuqishëm mesjetar Sredeç. “Është e mundshme që asokohe qyteti të ndodhej në ndonjë prej vendeve më të larta në rajonin e Sofjes së sotme” – tha arkeologu.

“Dëshirojmë që njerëzit të ndiejnë atmosferën e Serdikës antike” – deklaron arkitekti Mario Ivanov.

[fegi]

Në rajon janë gjetur shumë relikte nga shekulli i XV-të. Që atëherë datojnë kisha, ndërtesa, rruga, varreza të mëdha. Shumë të vlefshme sipas arkeologëve janë enët e gjetura prej qeramike, stolisjet, sendet e hekurta, monedhat antike dhe vulat. Tani sendet e gjetura studiohen dhe më vonë do të ekspozohen në koleksione të posaçme. “Vazhdimisht gjejmë monedha të reja. Tani për tani numri i tyre është 2 500” – tha Doçka Alaxhova nga Instituti Arkeologjik Kombëtar pranë Akademisë Bullgare të Shkencave. Dhe shtoi: “Kolegët e mi janë të mendimit se jeta historike e qytetit është 20 shekullore, por është fakt se gjetëm monedhe që janë ,më të vjetra – që janë përdorur para 24 shekujve. Ndoshta ata ndodhen në rajon rastësisht sepse nuk disponojmë me një shtresë arkeologjike që i përgjigjet këtij datimi. Ndoshta janë gjetur këtu për shkak të lidhjeve tregtare. Gjetëm edhe vula shumë interesante. Vula e fundit e gjetur është nga shekulli i XI dhe ishte përdorur për dokumente të dërguara nga Konstantinopoja në Sredec dhe ajo tregon rolin e rëndësishëm të këtij qyteti mesjetar.”

Reliktet arkeologjike në rajonin e ish Shtëpisë Partiake do të mbulohen me një kupolë qelqi – parashikon projekti për rilindjen e qytetit Serdika. Njerëzit do të mund të bëjnë shëtitje nëpër dy rrugëve të lashta para që të hyjnë në stacionin e metrosë. Do të ketë lokale, një skenë të hapur teatrale etj. “Dëshirojmë që njerëzit të ndiejnë atmosferën e Serdikës antike” – tha Mario Ivanov. Kryeqytetasit presin me padurim hapjen e kompleksit arkeologjik. Kështu Sofja do të ketë një përparësi të madhe para qyteteve të tjera bullgare, të cilat do të kandidojnë për kryeqytet evropian të kulturës të vitit 2019. Përgatiti në shqip: Jordanka Ivanova
Fotografi: Veneta Nikollova
Një prej rrugëve kryesore të Serdikës, shek. II-III

[fegi]

Qyteti antik Anhialo

Autori: Veneta Pavllova

Gjatë vitit 1829 udhëtari francez C. Sayger zbuloi rrënoja të një vendbanimi, dhe supozoi se ishin të qytetit antik Anhialo. Në të njëjtin përfundim arritën më vonë pionierët e studimeve arkeologjike tek ne Konstantin Ireçek dhe vëllezërit Shkorpil. Trashëgimtari i Anhialos së lashtë është qyteti i sotëm Pomorie. Studimet e para arkeologjike të vendbanimit të lashtë filluan gjatë vitit 1966 dhe vazhduan me tempe serioze pesë vjet. Më vonë u bënë studime shpëtimtare lidhur me ndërtimin bashkëkohor. Nga viti 2007, me nismën e Bashkisë së Pomories, përsëri filluan gërmime masive. Udhëheqësi i tyre është bashkëpunëtori i vjetër shkencor dr. Sergej Torbatov nga Instituti Kombëtar i Arkeologjisë pranë Akademisë Bullgare të Shkencave. Konsiderohet se vendbanimi i parë në këtë vend është ndërtuar gjatë shekullit V para erës sonë.

“Sipas burimeve të vjetra Anhialoja lindi si një vendbanim bijë e kolonisë greke Apolonia, sot qyteti Sozopol – rrëfen dr. Torbatovi. – Vendi për koloninë e re, e cila kishte një karakter tregtar, u zgjodh shumë mirë, pasi Apolonia ndodhej në bregun jugor të gjirit të Burgasit të sotëm, ndërsa Anhialoja u ndërtua në bregun e tij verior. Kështu grekët kontrollonin trafikun tregtar në gjirin e madh detar.”


Lulëzimin e vërtetë Anhialoja e përjetoi pas pushtimit të bregut perëndimor të Detit të Zi nga romakët. Me proteksionin personal të perandorit Trajan (98-117) u ndërtua një qytet i ri. Qëllimi ishte që ai të bëhet qendra e romanizimit të rajonit, si një kundërvënie e kolonive të vjetra greke nëpër bregdet. Gradualisht Anhialoja u bë një nga qytetet më të mëdha romake në tokat e stome bullgare, i krahasueshëm me Filipopolisin (Plovdivin e sotëm). Sipërfaqja e qytetit të fortifikuar ishte rreth 60 hektarë. Gjatë gërmimeve nga viti 1966 deri në vitin 1970 u zbulua një pjesë, për të cilën supozohet se ishte sheshi i qytetit. Pas rifillimit të studimeve gjatë vitit 2007 arkeologët tashmë nuk kishin mundësi të zgjidhnin vendet e gërmimeve, sepse pasi tokat iu kthyen pronarëve, ky territor me rëndësi kombëtare u nda midis qindra pronarëve. Por ekipi kishte shans – disa pronarë ia ofruan tokën bashkisë për gërmime. Kështu nga viti 2007 deri në vitin 2010 u studiuan rreth 500 metra katrorë. U studiuan të gjitha shtresat kulturore në thellësi deri në tre metra e gjysmë. Ato përfshijnë periudhën nga shekulli II deri në gjysmën e dytë të shekullit XIII. U zbuluan pjesë të sistemit rrugor të Anhialos. Për shkak të terrenit jo stabil me rërë, ndërtimi i rrugëve në Anhialo dallohet shumë nga konstruksione identike romake në vende të tjera.

[fegi]

© Foto: Veneta Pavllova
Zbulime nga stina arkeologjike 2010 nga Anhialoja.

“Janë aplikuar metoda ndërtimi që ndeshen në dy-tri vende të tjera në kufijtë e Perandorisë Romake – sqaron Sergej Torbatovi. – Prandaj mund të pohoj me siguri se Anhialoja nuk ka analog në tokat bullgare për sa i përket urbanizimit romak. Pasi rrugët mbuloheshin me pllaka të rënda me gjatësi 2 metra, me gjerësi deri në 70 centimetra dhe me trashësi 20-30 cm, paraprakisht ndërtohej një sistem muresh të fortifikuara nën tokë. Pikërisht mbi këto mure vendosnin pllakat e mëdha. Përveç kësaj, në dallim nga objekte të tjera romake në tokat bullgare, ku pllakat janë radhitur pingul me bordurat, në Anhialo ato janë vendosur pjerrtas. Kjo krijon një lehtësi në lëvizjen e mjeteve të transportit. Një sistem të tillë ka vetëm në dy-tri objekte romake në Afrikën Veriore.”

© Foto: Veneta Pavllova

Gjatë vitit 2008 e 2009 arkeologët studiuan një ndërtesë shumë interesante, ndoshta një tempull. Në të gjetën një altar me piktura të hyjnive Izida dhe Sarapis. U studiua dhe një kompleks i madh arkitekturor, që ndoshta ka zënë një lagje të tërë.
“Bëhet fjalë për një banesë private të një qytetari shumë të pasur të Anhialos – shpjegon dr. Torbatovi. – Është ndërtuar në vetë fillimin e shekullit II dhe ka pësuar të paktën pesë riparime të tërësishme. Pas gërmimeve, kolegët që merren me studimin e elementeve dekorative të arkitekturës romake konstatuan se kjo ndërtesë është shumë e pasur me detaje interesante. Për shembull në të ka 11 lloje mermeri.”

Ekipi i Sergej Torbatovit zbuloi dhe kokën e një statuje. Sipas shkencëtarëve bëhet fjalë për një skulpturë të perandorit Adrian (117-138). Gjatë vitit 2009 filluan gërmimet e njërit prej nekropoleve mesjetare të qytetit. Analiza e sendeve që zbulohen në varreza plotëson dituritë për të kaluarën e Anhialos.
Zbulime nga stina arkeologjike 2010 nga Anhialoja.

[fegi]

Monumente të epokave të shumta në Kodrat e Çirpanit

Autori: Veneta Pavllova

© Foto: Veneta Pavllova

Male të ulëta dhe me kalueshmëri të lehtë, bollëk prej lumenj dhe burime të mëdha, një klimë e butë, një tokë e begatshme, vend, në të cilin prej kohe kalojnë rrugë të rëndësishme ballkanike... Këto janë shkaqet bazë që në rajonin e kodrave të Çirpanit në Bullgarinë Jugore të ketë pasoja akoma që nga lashtësia e thellë. Epoka të shumta kanë lënë këtu gjurmët e veta, të cilat janë jashtëzakonisht interesante për arkeologët. Tanimë përfundoi puna mbi projektin dyvjeçar, i përkrahur nga Mekanizmi financiar i Hapësirës ekonomike evropiane – fondi investues i Norvegjisë, Islandës dhe Lihtenshtajnit. Puna bazë u krye gjatë vitit të kaluar. Studimet u zhvilluan në 7 objekte në bashkinë Bratja Daskallovi. Shkaku që bashkia të anëtarësojë me këtë projekt, të bërë bashkërisht me arkeologët vendasë, është ardhja e grabitësve në varrezë gjatë vitit 2008, e cila gjendet nën një tumule rreth fshatit Bratja Daskallovi.

Ja se çfarë tregon për Radio Bullgarinë docentja doktoresha Milena Tonkova, drejtuese e studimeve: “Varreza në formë kupolë në Momina mogila është mbase e vetmja tani për tani, e cila është e studiuar në kuadrin e vetëm një stine arkeologjike. Gjatë së njëjtës stinë u bë një projekt arkitekturor për konservimin e saj dhe ekspozimin dhe kjo u realizua. Kështu që, në fund të dhjetorit të vitit të kaluar kryetarit të Bashkisë të Bratja Daskallovi i qe dhënë çelësi nga varreza tanimë e restauruar. Ky është një nga sukseset e mëdha të këtij projekti. Varreza është e ngjashme të atyre në rajonin e luginës së Kazanllëkut dhe në pjesë të tjera të tokave trake. Është e ndërtuar prej blloqeve prej guri, me kupolë dhe korridor. Pavarësisht se ka qenë e grabitur, në të ka mbeturina prej varrimeve të pasura. Gjatë spastrimit të rërës gjetëm fije prej një rrobe të punuar me fije ari ose të një mbulese, një pjesë prej një rrethi për kokë të artë. Rrethi i kokës në fjalë na ndihmojë të datojmë varrimin e fundit në këtë varrezë. Ai është nga fundi i shekullit të IV dhe fillimi i shekullit të III përpara Krishtit. Kjo është koha e mbretit të njohur trak Sevt i Tretë. Varreza është e një sundimtari, i cili ka qenë bashkëkohës i tij dhe i ka drejtuar tokat në jug nga mbretëria e tij. Por ne supozojmë se, rajoni i Kodrave të Çirpanit ka mundur të jetë dhe në mbretërinë e Sevtit të Tretë, me qenë se vihet re afërsi sa i përket anës kulturore. Këto janë çështje, mbi të cilat po gjykojmë.”



Në kuadrin e projektit të quajtur “Qendra e dinastisë trako-romake në rajonin e Kodrave të Çirpanit”, janë studiuar akoma 4 tumula të tjera. Në një prej tyre janë zbuluar varrime të dy njerëzve të moshuar dhe 8 fëmijëve nga fillimi i mijëvjeçarit të tretë përpara Krishtit. Në të ashtuquajturin Tumul të Karakoçit nga shekulli i I përpara epokës së re, arkeologët gjejnë një urnë me ornamente të pasura me mbeturinat e të vdekurit dhe dhurime të varrosura: një qafore me gurë të vlefshme dhe argjend, pjesë prej armëve dhe enëve, dy thesare me monedha të agjenda me tetradrahmë nga ishulli Thasos dhe dinarë republikanë romakë. Kureshtarja është se, drahmat janë si origjinale, ashtu dhe imitacione. Imitacionet në fjalë sipas doktoreshës Tonkova u dedikohen fiseve, të cilat jetojnë nëpër tokat buzë Danubit, dhe më posaçërisht të kelteve. Kurse kjo do të thotë se pamja etnokulturore në këtë periudhë ka qenë e larmishme. Këtu kanë jetuar trakët, ka pasur dhe të ardhur kelt. Tumula e Çitashit me një ndërtesë prej guri brenda në të është e bërë në kujtim të aristokratit trak nga koha e sundimit romak, dhe më posaçërisht – nga fundi i shekullit të II dhe fillimi i shekullit të III. Më vonë në tumul janë futur dhe varrezat e krishtere nga periudha e Mesjetës. Një nekropol i madh nga Mesjeta e vonë është gjendur në një tumul tjetër – ai Fshatar. Përveç zbukurimeve nga kjo periudhë, në të janë gjetur dhe artefakte shumë më të lashta – nga fundi i mijëvjeçarit të VI-të dhe fillimi i mijëvjeçarit të V-të përpara Krishtit. Shkaku për këtë është se për shtresën e sipërme të tumulës është shfrytëzuar rërë nga qyteza neoliti. Dhe në këtë rërë janë gjetur fragmente prej enëve dhe rreth 20 figura prej balte-mbase me një destinacion kulti. Mes tyre ka kryevepra të plastikës parahistorike të idhujve – për shembull një kokë prej një figure burri, e cila u përngjan figurave të jashtëtokësorëve. Ose figura e shkëlqyer e një gruaje me barrë – mbase simbol i pjellorisë, të fillimit të ri. Gjatë vitit të kaluar arkeologët kanë studiuar dhe godina ekonomike nga stacioni rreth rrugës Cile të rrugës ushtarake romake Via Diagonalis, e cila lidh Evropën me Azinë. Kanë studiuar dhe një qytezë e cila gjendet tek burimi Hallka Bunar.

“Ky është një nga burimet më të fuqishme karstike në rajon, i cili dhe deri tani furnizon me ujë shumë vende të populluara – sqaron Milena Tonkova. Kështu ka qenë dhe në lashtësi. Kjo qytezë ka ekzistuar gjatë neolitit të vonë dhe pas kësaj gjatë gjithë mijëvjeçarit të parë përpara Krishtit. Lulëzimi më i madh është përsëri gjatë kohës së Sevtit të Tretë. Aty ka shumë shtëpi, të bëra prej balte me vatra me ornamente, në të cilat janë realizuar rite nga me të ndryshmet. Në disa nga banesat gjetëm pesha të shumta për një tezgjah për endje – mbi 30-40. Gjetëm dhe furra, në të cilat kanë pjekur qeramikën e vet. Ka dhe shumë nga të ashtuquajturat gropa riti. Në to njerëzit e lashtë kanë realizuar flijimet, kanë vendosur sende jashtëzakonisht të shumta, duke drejtuar lutje drejt hyjnive të vet.”

© Foto: Veneta Pavllova


Është e kuptueshme se dhe puna në 7 objekte kërkon dhe një ekip solid. Në të janë përfshirë specialistë nga Instituti Kombëtar Arkeologjik me muze pranë Akademisë Bullgare të Shkencave, por dhe nga katedra e arkeologjisë të Universitetit të Sofjes, studentë të shumtë. Dhe akoma: restaurues nga muzetë e ndryshme, nga Galeria Kombëtare e Artëve, piktorë, të cilët kanë marrë pjesë në dokumentacionin e gërmimeve. Ekipi gjithmonë ka mundur të mbështetet për ndihmë tek udhëheqja e bashkisë Bratja Daskallovi. Rreth 60 punonjës nga rajoni janë marrë për të ndihmuar gjatë gërmimeve.

Gjatë këtij viti docentja Tonkova po i vazhdon studimet tek Hallka Bunar. Në fakt, gërmimet aty financohen dhe nga një projekt tjetër 5 vjeçar. Ai është një nismë e përbashkët të Institutit Kombëtar Arkeologjik me muze dhe Fondacioni për botën e grekëve të lashtë në Athinë. Drejtues nga pala greke është Atanasios Sideris, i cili kryeson Departamentin e arkeologjisë dhe të historisë në fondacion. Puna rreth këtij projekti do të vazhdojë edhe 3 vjet.Përgatiti në shqip: Nataniela Vasileva

1.Enë nga Tumula e Karakoçit (majtas) dhe nga Tumula fshatare.

http://img4.imageshack.us/img4/4537/1106174033411.jpg

2.Figura nga shekulli i VI-të para Krishtit nga Tumula fshatare
3.Majtas – monedha nga Tumula e Karakoçit

[fegi]

Ekspozita “Shkëlqimi i Bizantit” prezanton në Sofje dorëshkrime të paçmueshme shqiptare


Eksponate të paçmueshme të ofruara nga Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave në Tiranë ndodhen në Sofje në Galerinë e Arteve të Huaja. Në botë ekzistojnë 7 Ungjij të purpurit me tekste nga Dhjata e Re. Dy prej tyre erdhën nga Shqipëria. Ata janë nga një kishë në qytetin Berat. Bëhet fjalë për dorëshkrime mbi pergamenë të purpurit – nga vjen dhe emri i tyre. Natyrisht koha ka ndryshuar shumë ngjyrat e faqeve.

Kodiku i Korçës, nr. 92 dhe nr. 93, katërungjillësh, shek. X


Kodiku i njohur si Beratinus I, i cili daton në shek. VI, faqe numër 108
Me siguri kodikët nga Shqipëria janë eksponatet më të vlefshme në këtë ekspozitë. Më i vjetri është nga shekulli i gjashtë dhe është një nga 4 arketipat ekzistuese në botë, sipas të cilëve shkencëtarët restaurojnë tekstet e Dhjatës së Re. Ungjilli i dytë nga Berati është nga shekulli i IX-të.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore ishte fshehur në një pus dhe në vitin 1968 ishte gjetur përsëri. Restaurimi i tij është bërë në Kinë. Përveç teksteve ai përfshin dhe miniature të mahnitshme të ungjillorëve Gjon, Mateu dhe Marku. Të dy kodikët në fjalë janë nën mbrojtjen e UNESKO-së.

Pjesa më e madhe e dorëshkrimeve në këtë ekspozitë janë prona e Qendrës së studimeve sllavo-bizantine “Akademik Ivan Dujçev” pranë Universitetit të Sofjes.

Kodiku i njohur si Beratinus I, i cili daton në shek. VI, faqe numër 112
Ekspozita është pjesë e ngjarjeve të organizuara në lidhje me Kongresin e XXII ndërkombëtar të studimeve bizantine, i cili zhvillohet në Sofje nga 22 deri më 27 gusht të vitit 2011. Ai organizohet nga Asociacioni i bizantologëve dhe medievistëve në Bullgari dhe është nën patronazhin e UNESCO-së dhe të presidentit të Republikës së Bullgarisë, Georgi Përvanov.
Mikpritës i forumit është Universiteti i Sofjes “Shën Kliment Ohridski”. Profesorja Aksinia Xhurova është bashkëkryetare e komitetit të organizimit të kongresit. Ajo shpjegoi se dorëshkrimet sllave, me të cilat disponojmë në Bullgari janë nga shekulli i X-të, nuk kemi më të hershme. Dhe mund të përfytyrojmë çfarë është vlera e dorëshkrimit nga Shqipëria, i shkruar në kohën kur Qirill dhe Metodi dhe nxënësit e tyre kanë qenë në këto troje.

Një nga organizatorët e ekspozitës nga ana shqiptare është shkencëtari Sokol Çunga – arkivist në Drejtorinë e Përgjithshme të Arkivave në Tiranë. Ai është në Sofje bashkë me kolegun e tij Andi Rembeci – profesor në fushën e historisë bizantine dhe paleografisë greke në Universitetin e Tiranës. Ata të dytë kanë përgatitur një kumtesë lidhur me koleksionin e dorëshkrimeve bizantine dhe postbizantine, të cilat ndodhen në Arkivin Qendror Shtetëror në Tiranë.

© Foto: Jordanka Ivanova
Andi Rembeci (majtas) dhe Sokol Çunga para Galerisë së Arteve të Huaja në Sofje.
Sokol Çunga ka studiuar filologji greke, studimet e tij mastër në Greqi ishin për metodologjinë e kritikën e botimit të burimeve historike dhe prej tre vitesh punon në Arkivin Qendror të Shtetit në sektorin e dokumenteve “Mesjetë, Rinlindje, Pavarësi” – ky është sektori, në të cilin ruhen kodikët e prezantuara në Sofje. Vizituesit e ekspozitës mund të takohen me të në Galerinë e Arteve të Huaja dhe ai gjithmonë është gati të shpjegojë për kodikët shqiptarë në hollësirat më të vogla. Këtë e bëri edhe para mikrofonit të Radio Bullgarisë.

Nëse doni të dëgjoni intervistat me shkencëtarët Sokol Çunga dhe Andi Rembeci, klikoni AUDIO.

Fotografitë janë ofruar nga organizatorët


Foto 1.http://imageshack.us/photo/my-images/6/kodeks1big.jpg/#

Kodiku i njohur si Beratinus I, i cili daton në shek. VI, faqe numër 108

Foto 2.http://img571.imageshack.us/img571/4722/kodeks2big.jpg


Kodiku i njohur si Beratinus I, i cili daton në shek. VI, faqe numër 112

-

4.Kodiku i Korçës, nr. 92 dhe nr. 93, katërungjillësh, shek.

VI, faqe numër 112


Foto 5.http://img707.imageshack.us/img707/7...0826908751.jpg

Andi Rembeci (majtas) dhe Sokol Çunga para Galerisë së Arteve të Huaja në Sofje.

[fegi]

"Shqipëria – e njohur dhe e panjohur"

Autori: Jordanka Ivanova

© Foto: Emill Ivanov
Autori i kësaj ekspozite është doc. dok. Emill Ivanov pedagog i historisë së kishës dhe i arkeologjisë së krishtere në Fakultetin Teologjik pranë universitetit të Sofjes.
“Shqipëria – e njohur dhe e panjohur” është titulli i njërës prej ekspozitave, të organizuara në lidhje me Kongresin XXII të bizantologjisë, i cili u zhvillua në Sofje nga 22 deri më 27 gusht 2011. Ekspozita ishte hapur zyrtarisht me interpretimin e korit “Shën Roman Sladkopevec” me dirigjent Simeon Genov dhe do të mund të shihet deri në mes të shtatorit.

Autori i kësaj ekspozite është doc. dok. Emill Ivanov pedagog i historisë së kishës dhe i arkeologjisë së krishtere në Fakultetin Teologjik pranë universitetit të Sofjes. Ai prezanton fotografi të monumenteve antike dhe mesjetare shqiptare nga fundi i shekullit XIX deri më sot. Në fakt kjo është ekspozita e dytë e këtij shkencëtari në Fakultetin e Teologjisë. Kryeqytetasit kishin mundësi ta shikojnë të parën gjatë shkurtit të këtij viti dhe titulli i saj ishte “Shqipëria – histori dhe e tanishme”. Ajo u ishte kushtuar monumenteve të rrëzuara në territorin e Shqipërisë së sotme.


© Foto: Emill Ivanov
Këtë herë theksi është mbi fotografitë arkivore nga koleksione private dhe muzeore në Shqipëri dhe në Evropën Perëndimore që prezantojnë monumentet e gjetura në territorin e Shqipërisë. Disa prej fotografive botohen dhe tregohen për herë të parë në një forum aq prestigjioz. Ka të tilla që janë pronë e muzeve të mëdha si Muzeu i Vjenës, të tjera janë ofruar nga Arkivi i Universitetit në Marburg, Gjermani. Mundësia për përdorimin e këtyre fotografive është shumë e rëndësishme për shkencën arkeologjike. Kohët e fundit gjithnjë e më shpesh arkeologët studiojnë fotografitë e dëshmitë e vjetra për objektet historike që ruhen në arkivat, sepse gjendja e tanishme e këtyre objekteve nuk është e përshtatshme për studim. Shumica e fotografive të ekspozuara janë bërë në fund të shekullit të XIX, të tjera janë nga arkivi privat i organizatorit të ekspozitës doc. Emill Ivanov.

“Në ekspozitë janë treguar 14 tablo, të renditura në parim kronologjik – antikitet – mesjetë – ditët e sotme – tregoi docent Emill Ivanov. – Prezantimi është bërë në dy gjuha – bullgarisht dhe frëngjisht. Fotografitë e të gjitha tablove janë të ndryshme, pavarësisht se teksti dublohet. Rreth 20% të fotografive janë bërë nga unë gjatë studimeve të mia në Shqipëri. Atje në të kaluarën ishin kufijtë e tri provincave romake – Prevalitania (në rajonin e Shqipërisë së sotme veriore), Epiri i Ri (në Shqipërinë e Mesme) dhe Epiri i Vjetër (sot – Shqipëri Jugore). Mua, si bullgar, më intereson më shumë historia e provincës Epiri i Ri sepse territori i saj për një periudhë të shkurtër në Mesjetë ka qenë pjesë e shtetit bullgar.”

Teksti në bullgarisht dhe frëngjisht jep mundësi që ekspozita të jetë e dobishme për një rreth më të gjerë shkencëtarësh duke pasur parasysh numrin e madh të bizantologëve dhe medievistëve, të cilët ishin në Sofje për Kongresin e XXII të bizantologjisë. Përveç fotografive, ekspozita përfshin komente, datime, përkthime dhe interpretime, të cilat gjithashtu tregohen për herë të parë. Për shkak të rreziqeve që gjithmonë ekzistojnë gjatë transportimit dhe ekspozimit të monumenteve antike dhe mesjetare kohët e fundit gjithnjë e më të preferuara bëhen këto lloje ekspozitash – me tablo të përpunuara paraprakisht me fotografi, të cilat tregojnë gjërat më interesante nga koleksionet muzeore. Këtu është i dukshëm roli i madh i fotografisë historike dhe i arkivave fotografike.


© Foto: Emill Ivanov
“Për mua Shqipëria e panjohur është një pikturë me shumë fytyra, me shumë ngjyra të ndryshme – tha doc. Emil Ivanov. – Dhe sa më shumë e kohë kaloj në këtë shtet, aq më pak e njoh dhe e kuptoj. Dhe kjo është normale – sa më shumë kontaktojmë me dikush aq më shumë pala të karakterit të tij zbulojmë. Kështu është jo vetëm me njerëzit, por edhe me shtetet. Dhe nuk është e rastit se për ekspozitën e zgjodha këtë titull – “Shqipëria e njohur dhe e panjohur”. E panjohur për mua ishte kjo se në Shqipëri ka shumë kulturë, shumë monumente arkitekturale dhe historike. Në të njëjtën kohë e panjohura, në kuptim negativ, është në këtë se këto monumente të shumta nuk mirëmbahen siç duhet dhe nuk janë pak rastet, në të cilat njerëzit qëllimisht rrëzojnë trashëgiminë kulturore duke ndërtuar infrastrukturën, duke ndërtuar brigjet, pa kujdesur për objektet arkeologjike. Domethënë – shqiptarët vetë bëjnë kështu që arkeologjia e tyre të mbetet e panjohur për shkencën e madhe. Shumë janë rastet, në të cilat për shkaqe ideologjike ose religjioze njerëzit asgjësojnë monumentet historike.”

Në të vërtetë shumë prej qyteteve antike dhe mesjetare, shumë objekte arkitekturale nuk mirëmbahen që nga zbulimi i tyre në fillimin e shekullit të XX-të. Të harruara, ata pak nga pak zhduken nën bimësinë ose për shkak të godinave të reja që shpesh ndërtohen pa leje. Eja pse fotografitë historike janë aq të rëndësishme – ata ruajnë kujtimin për zbulimin e tyre dhe për euforinë e sukseseve të mëdha të ekspeditave arkeologjike gjatë viteve të 20-të dhe të40-të të shekullit të kaluar. Këtu duhet përmendur Butrinti, Finiqi, Apolonia, Antigonia, Durrësi.

“Për herë të parë vizitova Shqipërinë para një viti – vazhdoi docent Ivanov. – Deri tani kam kenë atje katër herë dhe kam dokumentuar më shumë se 30 monumente historike – në këtë numër – kisha, detaje arkitekturale të panjohura deri tani për shkencën. Puna në terren dhe dokumentimet e tilla janë një pjesë e rëndësishme e arkeologjisë.”

Docent Emill Ivanov tregoi edhe për planet e tij të ardhshme të lidhura me prezantimin e trashëgimisë kulturore të Shqipërisë. Projektet e tij të deritanishme ishin lidhur me kisha mesjetare dhe monumente nga epoka e krishterimit të herrët. Hapi tjetër do të jetë dokumentimi i plastikës nga krishterimi i herrët – për këtë qëllim ai do të përdorë dëshmitë që rruhen në ndonjë prej muzeve, të cilat disponojnë me materiale të tilla.
“Shpresoj se do të marrë leje për fotografimin dhe dokumentimin e tyre” – tha zoti Ivanov dhe shtoi: “Më vonë planifikoj të merrem edhe me dokumentimin e kështjellave të Antikitetit të Vonë dhe të Krishterimit të Hershëm në Shqipëri – diçka që bëhet kohët e fundit edhe në Bullgari. Unë vetë këtu në Bullgari kam një objekt të tillë – një kështjellë mesjetare me kishë në fshatin Rakitovo, në malin Rodopi. Mendoj se studimi i hollësishëm i objekteve të tilla mund të jetë shumë i dobishëm bile për vendasit sepse pas këtyre studimeve objektet mund të zhvillohen si atraksione turistike dhe të sjellin të ardhura.”


http://img8.imageshack.us/img8/4079/110901916872.jpg