1.(Trojans), Daardaani (Dardanians) and Phrygians were all Thraki/too, with some Hethic blood. But they just called themselves Daardaani etc.
Dardanian relief from Cyprus
2.Thracian Roman era "heros" (Sabazius) stele. The rider god was holding a lance and rides towards an altar with a snake wound around a tree. The flowing mantle is a permanent attribute of the Thracian rider god over several centuries.
– Straboni tek Gjeografia mban njė qėndrim tė tillė kur thotė se "Dardani dhe Jasoni ishin dy vėllezėr qė jetonin nė Samothrak (territori i Thrakisė sė atėhershme) dhe pas vdekjes sė Jasonit, Dardani shkon dhe themelon nė rrėzė tė malit Ide qytetin e quajtur sipas emrit tė tij Dardania".
Straboni tregon se dardanėt janė me origjinė Thrake. Pra, dardanėt ilirė janė quajtur si ilirė, thrakas e trojanė nė tė njėjtėn kohė, rrjedhimisht nuk ka asnjė dallim etnik midis thrakasve, ilirve dhe trojanėve.
Ndryshuar pėr herė tė fundit nga fegi : 17-12-2010 mė 12:06
Parathanja e librit tė E. Schneider "Pellazgėt e pasardhėsit e tyre"
E dyta, gjuha shqipe mbetet gjuha ma e vjetėr dhe pėrcaktohet si gjuhė-amė e gjuhėve tė tjera europiane. Nga kjo del mangėsia absurde e mos futjes nė shkolla tė studimit tė gjuhės sė vjetėr shqipe, nga zanafilla e dokumentuar me mbishkrime pellasgjike, tė popujve qė e flisnin dhe e shkruanin kėtė gjuhė, si Etruskėt, Fenikasit, Kretezėt, Dorėt e Jonėt, Frigjianėt, Ilirėt, Thrakėt e Dakėt, Keltėt, Iberėt, Skithėt, etj. Duke ditur se shumė shkencėtarė paleografė kanė punuar e kanė arritur nė kėto pėrfundime, veēanėrisht studiuesja shqiptare, Nermin Vlora Falaski, nga studimet e sė cilės kemi paraqitur disa shėmbuj pėr lexuesin. Kjo shqiptare krenare dhe fisnike, duhet tė kujtohet e tė nderohet pėr kontributin e madh qė i ka dhanė studimeve mbi orighinėn e zhvillimin e gjuhės shqipe, si gjuhė ēelės i gjuhėve tė tjera, tė gjalla e tė vdekura.
fig.Thracian king Rhesus slain by Odysseus
Ndryshuar pėr herė tė fundit nga fegi : 17-12-2010 mė 12:17
Njė thesar antik mbėrriti nė Muzeun Historik Kombėtar
Autori: Veneta Pavlova
Monedhat u groposėn nė dhe nė kohėn e Lizimahut, njė nga komandantėt e Aleksandrit tė Madh. Nga viti 306 para Krishtit Lizimahu u titullua mbret i trakėve.
Para disa ditėsh me masa tė forcuara sigurimi nė Muzeun Historik Kombėtar (MHK) u pranua njė pjesė e Thesarit tė Rezhancit. Monedhat e para prej tij u gjetėn nė vitin 1931 afėr fshatit Rezhanci tė Bullgarisė Perėndimore. 30 vjet mė pas gjatė njė lėrimi me traktor rastėsisht u gjetėn 6 mijė monedha tė arta dhe tė argjendta. Ato ishin groposur nė dhe nė njė enė tė madhe, kurse pesha e tyre ishte mbi 82 kg. Nė atė kohė ato u ndanė midis zbuluesve tė tyre. Qindra iu shitėn koleksionistėve privatė, tė tjera, pėr shkak tė injorancės, u shkrinė nė uzinėn Industria e arit. Nė dy ankande nė Londėr dhe Nju Jork gjatė vitit 1969 u shitėn pjesa tė tjera tė thesarit antik. Sot disa pjesa prej tij janė pronė e MHK, Muzeut Arkeologjik Kombėtar pranė Akademisė Bullgare tė Shkencave dhe muzeve nė qytetet Pernik, Vraca dhe Kjustendil tė Bullgarisė Perėndimore. Pikėrisht nga Perniku, pas njė prove tė pasuksesshme pėr vjedhje, mbėrritėn 300 monedha qė ruheshin nė muzeun vendės. Nė MHK, i cili ofron mbrojtjen mė tė mirė nga vjedhjet, ato do tė mbeten tre vjet. Reliktet tashmė mund tė shihen nė ekspozitėn e tij. Sipas d-r Ivan Hristovit, zėvendės drejtor i muzeut, vlera e Thesarit tė Rezhencit pėr numizmatikėn antike mund tė krahasohet me rėndėsinė qė ka pėr kulturėn trake Thesari i Panagjurishtes, i cili pėrmban ena tė shkėlqyera prej ari.
Pėr ne, historianėt, nuk ėshtė e rėndėsishme nė se janė gjetur 40 ose 80 kg monedha tė arta dhe tė argjendta tha d-r Hristov. Mė e rėndėsishmja ėshtė se si numėr dhe informatė pėr shkencėtarėt nuk ka njė zbulim tė tillė nga koha e Aleksandrit tė Maqedonisė nė Ballkan. Ai ėshtė gjetur nė njė rajon kufitar pėr kohėt e lashta, ku fqinjė ishin trakėt dhe peonėt. Fisi i peonėve nuk ėshtė aq i njohur, i njohin mirė vetėm specialistėt, por ata kanė njė histori interesante. Territoret e tyre ndodheshin pranė tokave tė trakėve, maqedonasve dhe ilirėve fiset e mėdha ballkanike, tė cilat pėrmenden shpesh nė histori. Peonėt kishin kontakte tė ngushta me mbretėrit trakė, madje nė kohėn e Filipit tė Maqedonisė ata formuan njė bashkim pėr tė luftuar kundėr tij. Nė kėtė zbulim gjejmė monedha me fytyrat e mbretėrve tė peonėve Likej dhe Patraj. Jo rastėsisht mbi monedhat nga koha e mbretit tė fundit dhe shumė interesant tė peonėve, Patraj, i cili ishte nė fron deri nė vitin 315 para Krishtit, e shohim si njė kalorės madhėshtor. Nė kėmbėt e kalit ka njė ushtar tė rėnė, i cili mban njė mburojė maqedonase. Pra, monedhat, pėrveē se ishin njė mjet pagimi, shėrbenin dhe si njėlloj propagande nė kohėn e luftėrave tė vazhdueshme qė peonėt zhvillonin kundėr maqedonasve.
Monedhat nga koha e mbretėrve Likej dhe Patraj janė shumė tė bukura, tė punuara prej argjendi, gjė qė dėshmon pėr fuqinė ekonomike tė kėtyre mbretėrve tė peonėve. Nė thesar ka dhe monedha tė prera nė epokėn e mbretėrve maqedonas Filip dhe Aleksandėr, tė cilėt udhėhiqnin shtetin e Maqedonisė me radhė nė periudhėn e viteve 359-315 para Krishtit. Nė njė monedhė tė artė shohim imazhin e Aleksandrit tė Madh nė njė karrocė me dy kuaj ky ėshtė imazhi i mbretit fitimtar.
Pohimet e Herodotit, se ushtritė e faraonėve egjiptianė kanė arritur deri tek tokat e Trakisė sė lashtė deri vonė zgjonin skepticizėm mes rretheve shkencore. Por gjatė kėsaj vere njė artefakt miniaturė nga koleksioni i muzeut historik tė qytetit Smoljan tėrhoqi vėmendjen e ekspertėve dhe tė gjuajtėsve tė misterive, duke i kthyer pėrfytyrimet tona pėr tė kaluarėn. Bėhet fjalė pėr njė figurė prej guri tė bubuzhelit (brumbulli i shenjtė i egjiptianėve), e cila prej viteve “fle” pas njė nga vitrinat e muzeut deri nė kėtė moment, nė tė cilin nuk bie nė duart e doktorit Vasill Dobrev. Egjiptologu bullgar me famė botėrore, i njohur dhe nga filmat e National Geographic dhe Discovery lexoi qė nė pamje tė parė simbolet e pikturuara mbi brumbullin. Del se, figura ėshtė nė moshė afro 4 mijė vjet dhe ėshtė transportuar nė tokat tona nga Egjipti i largėt si njė amulet i bekuar. Sipas shkencėtarėve ky ėshtė edhe njė ripohim tjetėr tė tezės se nė tė kaluarėn egjiptianėt kanė qenė kėtu.
Pyetja ėshtė se ēfarė kanė kėrkuar nė territorin e Bullgarisė sė sotme?
Neb Taui Re ose nė pėrkthim “Zoti i Egjiptit ėshtė Re” - kjo ėshtė e shkruar nė mbishkrimin mbi barkun e bubuzhelit nga muzeu i Smoljanit. Pasi t’i deshifroi simbolet, doktori Dobrev studioi me vėmendje listat pa fund me emrat e sundimtarėve egjiptianė dhe saktėsoi se, nė lashtėsi me tė vėrtetė ka pasur faraon, i cili ka qenė i njohur nėn emrin Neb Taiu Re ose Montuhotep i IV. Sundimtari i fundit egjiptian nga dinastia e XI ka sunduar gjatė viteve 1992-1985 pėrpara Krishtit. Ėshtė bėrė i njohur mė tepėr me ekspeditat deri tek territoret e largėta. Sipas burimeve historike dhe faraonė tė tjerė kanė ndėrmarrė udhėtime tė ngjashme nė mijėra kilometra nga lumi Nill. Shkencėtarėt supozojnė se, gjatė kohės sė kėtyre ekspeditave egjiptianėt kanė mbledhur materiale tepėr tė vlefshme pėr ngritjen e kishave, piramidave dhe anijeve gjigante. Kurse nė ndryshim nga tokat e varfra pėr nga lėndėt nėpėr Trakinė e lashtė kanė qenė me bollėk pyjet e dendura, karrierat prej guri dhe minat.
Pas vetes sė vet egjiptianėt kanė lėnė toponime dhe emėrtime tė vendeve tė ndryshme tek ne. Pėr shembull nė pėrkthim nga gjuha e lashtė egjiptiane emri i malit Stanxha do tė thotė “Mali i Ra-sė (Dielli)” - pohon doktori Dobrev. Bubuzheli nga Muzeu i qytetit Smoljan nuk ėshtė i vetmi i zbuluar nėpėr tokat tona. Akoma 2 figura tė ngjashme prej guri ruhen nė Muzeun arkeologjik nė qytetin Sozopoll. E pėrbashkėta midis tyre ėshtė se janė gjetur nė tumulat e lashta trake. “Figura e bubuzhelit e cila u bė e njohur gjatė kėsaj vere, ėshtė zbuluar nė vitin e largėt 1976 nė njė nekropole tė njė tumule nga shekulli i VII pėrpara Krishtit rreth fshatit Lubēa nė Rodopet” mėsojmė nga Tanja Mareva - drejtorja e Muzeut historik regjional nė Smoljan dhe akoma:
“Kodra nė tė cilėn ėshtė gjetur ėshtė e ashtuquajtura kodra kenotaf. Kjo do tė thotė se, brenda nuk ka mbeturina nga njeriu i varrosur, por vendosen sende nga jeta, si dhe sende kulti. Njė tip i tillė tumulash lidhen me pėrfytyrimet e trakėve tė lashtė pėr botėn, me besimin e tyre nė jetėn pas vdekjes dhe pavdekshmėria e shpirtit. Artefakti pėrbėn njė gurė relativisht tė vogėl me pėrmasa standarde pėr figura tė ngjashme tė bubuzhelit. Ėshtė e gjatė 13 milimetra, kurse pjesa mė e gjerė ėshtė 7 milimetra. Ėshtė zbuluar sė bashku me figura tė tjera miniature, disa prej tyre me forma diellore bashkėrisht me pėrgjithėsisht 50 kokrra prej qelibari.”
Nė fakt nė lashtėsi figurat e bubuzhelėve tė shenjtė me mbishkrime tė faraonėve ose hyjnive janė shfrytėzuar pėr amulete, tė cilėt ruajnė nga forcat e kėqija. Insekti i shenjtė ėshtė ndėrmarrė mė tepėr si simbol tė shpirtit ringjallės. Trakėt nė ngjashmėri tė egjiptianėve, kanė besuar nė jetėn e pėrtejme. Jo rastėsisht figura prej guri ėshtė e vendosur nė kodrėn trake rreth fshatit Lubēa. Ēfarė rruge ka kaluar, pėrpara se tė bjerr aty, nuk ėshtė e qartė. Por njė gjė ėshtė e sigurt - tė lashtėt nuk kanė qenė kaq “statik” sesa e mendojmė. Tanimė ka dėshmi se, ata kanė pasur lidhje tepėr tė mira dhe nuhatje tė mprehtė pėr tregti. Si ripohim tė kėsaj zonja Mareva shton: “Le tė marrim pėr shembull 50 kokrrat prej qelibari, tė gjetura bashkė me bubuzhelin tonė. Del se, ato kanė qenė tė sjella nga pjesėt veriore tė Evropės dhe mė saktė nga Deti Baltik. Dėshmi tė tėrthorta pėr praninė e egjiptianėve tė lashtė nėpėr tokat tona shkencėtarėt zbulojnė dhe nė tė gjithė vargun e artefakteve nga pėrpara 3-4 mijė vjetėve, si dhe nė disa mite dhe legjenda vendase.
Figura e bubuzhelit nga Muzeu historik i qytetit Smoljan
Ndryshuar pėr herė tė fundit nga fegi : 07-01-2011 mė 16:32
Para rreth 3 600 vjetėve afėr lumit Danub pranė fshatit tė sotėm Balej, Bullgari Veriperėndimore, u vendos njė popullsi e lashtė. Hapėsira ishte populluar gjatė 4 dekadave nė vazhdim dhe sot pėrfshin territoret e sotme tė Serbisė Lindore, Rumanisė Jugore dhe tė Bullgarisė Veriperėndimore. Kultura, e cila lindi nė rrjedhėn e poshtme tė Danubit, ėshtė njėra prej mė tė studiuara deri mė sot nė kėtė hapėsirė tė lashtė. Dihet se gjatė dekadave janė ekzistuar pesė vende tė ndėrtuara njėri pas tjetrit, tė cilat ishin vendosur nė bregun e lumit Timok nė largėsi prej 2 km, ku lumi derdhet nė Danub.
Pse njerėzve tė lashtė u ka pėlqyer ky vend?
Ata gjithmonė kanė zgjedhur vende pranė lumenjve dhe njėkohėsisht tė mbrojtura nga pėrmbytjet. Megjithėkėtė ky vend ėshtė i mbrojtur edhe nga erėrat pohon doc. dr. Stefan Aleksandrov nga Instituti Kombėtar i Arkeologjisė me muze pranė Akademisė Bullgare tė Shkencave. Vitin e kaluar kur filluan tė shkrihen dėborėrat e Evropės Qendrore dhe u rrit niveli i lumit, ujėrat e Danubit depėrtuan nė grykėderdhjen e Timokut. Ato arritėn deri nė 2 metra nga niveli i vendit. Para rreth 2 vjetėve vetė fshati Balej u pėrmbyt, por vendi parahistorik mbeti i thatė. D.m.th. paraardhėsit tonė janė vendosur nė hapėsirėn ideale nga njėra anė pranė lumit tė madh, nga tjetra tė mbrojtur nga pėrmbytjet. Prandaj shumė kohė kanė jetuar atje.
Sa i pėrket kulturės, e cila zhvillohej nė kėtė vend, studiuesit e konsiderojnė si kulturė e qeramikės sė inkustruar. Me ēfarė dallohet ajo?
Nė vend tė parė me mjeshtėrinė e jashtėzakonshme tė poēarėve, tė cilėt kanė bėrė enė tė ndryshme prej qeramike thotė doc. Aleksandrov. Kėto pėrpunime tė qeramikės janė me njė cilėsi shumė tė lartė dhe sot vėshtirė mund tė krijojė sende tė tilla. Janė tė zbukuruara kryesisht me motive gjeometrike dhe bimore, por nė vende shihen edhe figura njerėzore. Tė gjitha ato janė inkustuar me njė pastė tė bardhė. Bėmė analiza kimike tė kėsaj lėnde dhe arritėm nė pėrfundimin se ajo pėrbėn kocka tė shtypura tė kafshėve. Ngjyra e bardhė e pastės krijon njė kontrast tė bukur me qeramikėn, qė i ka tonet e errėta. Efekti estetik ėshtė i mrekullueshėm. Kjo kulturė ėshtė e pėrhapur nė Serbi, Rumani dhe Bullgari. Interesant ėshtė fakti se nė secilin prej kėtyre vendeve kultura emėrtohet ndryshe. Por sepse lidhet me tė njėjtėn popullsi, ne biseduam me kolegėt ta quajmė kulturė e qeramikės sė inkustuar.
Gėrmimet arkeologjike dėshmojnė pėr rreth 15 vendbanime tė kėsaj kulture nė bregun bullgar. Janė zbuluar disa nekropolet. Vitin e kaluar u zbulua nekropoli i fshatit Balej pasi dy vendės e gjetėn, duke gėrmuar gropa septike. Mė pas arkeologėt filluan ta studiojnė nekropolin, tė cilin e kėrkuan prej dekadash tė tėra. Njerėzit e vendbanimit tė lashtė i kanė djegur tė vdekurit, ndėrsa eshtrat e tyre i kanė vėnė nė enė prej argjile dhe i kanė mbuluar me kapak. Rreth tyre kanė lėnė dhurata tė ndryshme: enė tė tjera, idhuj prej argjile, mė rrallė sende prej metali. Shpresojmė se kėtė vit do ta studiojmė nekropolin mė hollėsisht, por nevojiten mė shumė mjete financiare. I shtrenjtė nuk ėshtė aq zbulimi i varrezave, sesa restaurimi dhe dokumentimi i tyre, sqaron doc. Aleksandrov.
Zakonisht nė nekropole gjenden sende tė mbrojtura shumė mirė, sepse qė nga vetė fillimi ishin tė fshehura nėn tokė. Kėshtu pranė fshatit Balej janė zbuluar disa amfora me lartėsi nga 30 centimetra deri nė njė metėr, po ashtu pjata, kupa, gota dhe kana.
Nė nekropol si urnė pėrdoren amforat, si kapakė kupat, ndėrsa si dhurata tė gjitha enėt tregon arkeologu. Pėrveē kėsaj vendoset edhe plastika e idhullit: figura antropomorfike, kryesisht tė grave, tė cilat janė shumė tė bukura. Po ashtu ka dhe figura zoomorfike e modele tė barkave. Hasen lodra fėmijėsh, p.sh rosė prej argjile. Brenda rosave boshe mbase janė vėnė disa kokrra, qė trokasin kur tunden. Tani jemi duke kėrkuar lejen tė bėjmė analiza radiologjike, sepse nuk mund ti thyejmė sendet pėr tė parė ēfarė ka brenda.
A modelet e barkave do tė thonė se njerėzit shpeshherė janė lundruar nė Danub dhe kanė kaluar nė anėn tjetėr?
Stefan Aleksandrovi dhe kolegėt e tij mendojnė se kėto modele mund tė jenė dhe sende tė gjata, nė tė cilat ishte gatuar peshku. Njerėzit nga tė dyja brigjet e lumit janė komunikuar me njeri-tjetrin. Pa diskutim kanė pasur lidhje. Lumi nė tė gjitha kohėrat, duke pėrjashtuar shekullin e fundit, ka bashkuar vendet, nuk i ka ndarė thotė arkeologu. Jam i kėnaqur se kufijtė u hoqėn dhe pėrsėri kthehemi nė kohėn e dikurshme. D.m.th. njerėzit e lashtė e kanė kaluar Danubin vazhdimisht. P.sh. pranė fshatit Vrėv nė bregun e lumit ka tė mbetura tė kėsaj kulture. Nė anėn tjetėr ndodhet fshati rumun Gėrla mare, ku gjithashtu ka njė vendbanim tė tillė. Sigurisht e kanė kaluar lumin me kėto modele tė barkave, mbase edhe me argshe.
Gėrmimet e rregullta arkeologjike pranė fshatit Balej filluan nė fillim tė viteve tė 70-tė dhe vazhduan deri nė fund tė viteve tė 80-tė. Kėshtu u mblodh njė material i madh, i cili pėrpunohej dhe analizohej me ndihmėn financiare tė Fondacionit Amerikan. Etapa e ardhme e kėtij projekti tė pėrbashkėt ėshtė botimi shkencor i rezultateve tė studimit. Sot qeramika e mrekullueshme nga fshati Balej ėshtė ekspozuar nė Muzeun Historik tė qytetit Vidin, Bullgari Veriperėndimore, dhe i ėshtė kushtuar pėrvjetorit tė 40-tė tė studimeve tė para atje. Ka mundėsi qė ekspozita tė vendoset edhe nė qytetet e tjera tė vendit.
Perperikon - njė nga objektet mė tė njohura arkeologjike bullgare nė mediat e huaja
“Perperikon ka histori, zanafilla e sė cilės ėshtė qė pėrpara 7 mijė vjetėve – tha prof. Ovēarov nė njė intervistė pėr Radio Bullgarinė. – E dėshmuam kėtė me studimet tona 10 vjeēare. Ajo fillon nė epokėn e gurit dhe tė bakrit nė mijėvjeēarin e V dhe tė VI pėrpara Krishtit dhe vazhdon deri nė vitin 1361, kur pas njė rrethimi tė rėndė ai ėshtė pushtuar nga osmanlinjtė. Kuptohet qė periudhat nuk janė tė barabarta pėr nga rėndėsia dhe zhvillimi. Gjatė epokės sė gurit dhe tė bakrit ai ėshtė vend i shenjtė, por pa godina, sepse njerėzit atėherė nuk kanė disponuar me mjete tė nevojshme. “Shekulli i parė i artė” i qendrės sė kultit ėshtė nė epokėn e vonė tė bronztė - nga shekulli i XV deri nė shekullin e XI pėrpara Krishtit. Atėherė ai kthehet nė qendrėn mė tė madhe tė Gadishullit Ballkanik. Gjatė vitit tė kaluar ne zbuluam njė sistem tė tėrė prej oltarėsh shkėmbor, tė cilin do tė vazhdojmė ta zbulojmė, gjetėm akoma shumė artefakte, tė cilat tregojnė pėr veprimtaritė kulturore dhe pėr zhvillimin e metalurgjisė tė asaj kohe. Maja e dytė e madhe nė historinė e Perperikonit ėshtė nė epokėn romake - shekulli i III-V, kur ai tanimė ėshtė njė qytet i shenjt shkėmbor me rrugė tė drejta, me godina administrative dhe kisha. Zmadhimi i tij ėshtė i lidhur dhe me nxjerrjen e floririt nė minierė, tė cilėt janė nė afėrsi me Perperikonin. Kuptohet, qė nuk dua tė nėnvleftėsojė dhe periudhėn mesjetare. Nga shekulli i XII deri nė shekullin e XIV ai ėshtė qendėr peshkopale, njė qytet shumė i rėndėsishėm, pėr tė cilin jo njėherė hyjnė nė luftė Bullgaria dhe Bizanti, pėr kėtė dėshmojnė dokumentet.”
Me ēfarė ėshtė unikal Perperikon?
“Me gjėra tė shumta, sepse 5-6 epokat historike janė paraqitur nė tė dhe secila prej tyre ka monumentet e veta interesante. Kėshtu qė e kam shumė tė vėshtirė tė them ketė ose atė. Ėshtė shumė e rėndėsishme pėr shembull se aty kėrkojmė tempullin e Dionisit - gjetėm njė sistem tė tėrė prej oltarėsh, tė cilėt janė pėrshkruar nga autorėt antik. Aty zbuluam kishėn mė tė herėt, nga fundi i shekullit tė IV, nga e cila ka filluar pagėzimi i trakėve nė Rodopet. Tė shumta janė aksentėt, tė cilat mund tė dallohen nė zhvillimin e Perperikonit dhe kjo e bėn kaq unikal.”
Qyteti i shenjtė dhe studimet e tij janė tė paraqitura gjerėsisht jo vetėm nė mediat bullgare, por dhe nė ato tė huaja. Akoma gjatė vitit 2000 CNN transmeton reportazhin e vet tė parė pėr tė. Euronews dhe RTL po kėshtu i kushtojnė vend nė programet e veta gjatė viteve tė kaluara pėr zbulimet e Perperikonit dhe vende tė tjera nė Rodopet Lindore, shėnon Nikollaj Ovēarov. Pėrpara 3 vjetėve pėr ta ėshtė bėrė njė film i shkėlqyer 50 minutash, sipas fjalėve tė tij, nga kanali kulturor evropian APTE, i cili ėshtė transmetuar shumė herė me radhė. Gazeta me influencė tė huaja po kėshtu kanė botime pėr zbulimet arkeologjike nė rajon. Njė njohje e madhe ėshtė pėrfshirja e Perperikonit nė seleksionimin e 50 vendeve tė shenjta nė librin e autorit britanik Filip ***-Gom “Vendet e shenjta nėpėr botė: nga Stounhenxh deri nė Santjago de Kompostella”.
Gjatė vitit tė kaluar nė Perperikon startoi projekti evropian nė kuadrin e programit PHARE. Me mjete prej tij u bė njė gėrmim rreth 30 metrave nė shkėmbinjtė pėr njė qendėr pėr vizitorė, u restaurua muri lindor i kalasė mesjetare, i gatshėm pėr vizita dhe qendra mesjetare e rrethit nėn Perperikon, nė tė cilėn dikur kanė vepruar 3 kisha. “Mjerisht, gjatė muajit dhjetor paratė pėr projektin u ngrinė - vuri nė dukje Nikollaj Ovēarov. Kuptohet se, qeveria sigurisht qė ka bazat e veta nė sfondin e krizės nė vend. Shpresojmė se gjatė kėtij viti kėto mjete tė lirohen”, thotė arkeologu. Nė kėtė mėnyrė deri nė fund tė vitit do tė mund tė pėrfundohet qendra pėr vizitues. Nė fakt, vetėm mė 1 janar Perperikon ėshtė i vizituar nga rreth 1200 turistė. Klima e butė nė Rodopet Lindore lejon qė kėtu tė vijnė turistė qė nga fillimi i marsit deri nė fund tė nėntorit, vuri nė dukje prof. Ovēarov.
-Tanimė 10 vjet ekipi i profesorit Nikollaj Ovēarov studion qytetin e shenjtė Perperikon nė Rodopet Lindore. Nė konferencėn e shtypit nė Sofje arkeologu i njohur bėri njė pėrgjithėsim pėr zbulimin aty.
Mė 14 shkurt, kur shėnohet Dita e arkeologėve bullgarė, nė Sofje u hap ekspozita e katėrt vjetore kombėtare. Megjithė krizėn, gjatė vitit tė kaluar ata studionin trashėgiminė e pasur tė trevave bullgare. Me ndihmėn e shtetit dhe tė bashkive ishin studiuar rreth 250 objekte qė nga Paleoliti deri nė Rilindje. 50 zbulime janė ekspozuar nė Institutin Kombėtar tė Arkeologjisė me muze pranė Akademisė Bullgare tė Shkencave. Drejtori i tij doc. dr. Ljudmil Vagalinski shėnoi se ēdo vit Instituti bėn njė statistikė. Ajo tregon vendin, kohėn e studimeve dhe financimin e tyre, jep informacion se nga cilat institucione janė pjesėmarrėsit dhe se cilat janė studimet ndėrdisiplinare etj. Dihet se shpeshherė specialistėt e shkencave tė tjera: metalurgė, kimistė, biologė, i ndihmojnė arkeologėt.
Ka njė tendencė tė qėndrueshme sipas kėsaj statistike: rritet pjesa e gėrmimeve pėr mbrojtjen e objekteve arkeologjike nė vendet, ku zbatohen projektet e mėdha infrastrukturore thotė arkeologu. Nga ana tjetėr pjesa e studimeve tė planifikuara gradualisht ulet. Njė tendencė tjetėr e qėndrueshme ėshtė se Bullgaria Jugore tėrheq vėmendjen e arkeologėve mė shumė sesa pjesa veriore e vendit. Arsyeja pėr kėtė janė projektet mė tė mėdha infrastrukturore, tė cilat zhvillohen nė Bullgarinė Jugore. Bullgaria Veriore, po ashtu dhe bregu i Detit tė Zi, mbeten prapa nė kėtė drejtim. Shihet se atje investimet janė mė pak
-Artefakte nga periudha romake e Filipopolisit
-Zbulime nga shpella Kozarnika
Nė ekspozitė marrin pjesė 25 muze nga tėrė vendi me zbulimet e tyre tė reja. Nė tė mund tė shihen zbulime nga shpella Kozarinka, Bullgari Verilindore, mosha e sė cilės ėshtė mbi 1 mln. vjet. Nė kėtė shpellė, po ashtu dhe nė njė tjetėr tė kėtij rajoni Redaka, punojnė ekipe bullgaro-franceze. Nė shpellėn Redaka janė zbuluar sende prej stralli, tė cilat i kishin pėrdorur njerėzit tė lashtė para 30 mijė vjetėve. Enė tė bukura prej qeramike nga neoliti i vonė janė zbuluar pranė fshatrave Haxhidimitrovo dhe Sėrnevo, Bullgari Jugore. Ato dėshmojnė pėr imagjinatėn dhe potencialin artistik tė krijuesve tė tyre. Epoka e gurit dhe e bakrit ėshtė prezantuar me stolisje dhe figura interesante tė njerėzve dhe kafshėve. Vizituesi mund shohė vegla prej guri, tė cilat janė pėrdorur nga njerėzit nė minierėn pėr nxjerrjen e arit nė Ada tepe nė malin Rodope. Kjo minierė ėshtė mė e hershme, e njohur nė Evropė prej 3 500 vjetėve. Njė fragment nga njė diademė prej ari ėshtė zbuluar nė njė varrezė trake pranė fshatit Bratja Daskalovi, Bullgari Qendrore.
Kėto janė vetėm pjesė e eksponateve tė prezantuara. Nė ekspozitė mund tė shikohen artefakte tė ndryshme nga Mesjeta Bullgare, nga kryeqytetet e atėhershme Plliska, Veliki Presllav, Veliko Tėrnovo. Eja ēfarė tha pėr studimet e sivjetshme nė rajonin e Velliki Presllavit docentja Margarita Vaklinova: Gjetėm shumė sende interesante, ndėr tė cilat dallohen disa vula plumbi pėr korrespondencėn e mbretit bullgar Simeon (nga periudha e viteve 893-927). Ishin gjetur edhe artefakte nga bazilika e madhe e qytetit, sende shtėpiake, armatim, sasi tė madhe monedhash nga epoka tė ndryshme etj. Ato tregojnė sa e madhe ishte qendra kulturore Veliki Presllav gjatė shekujve, kur tashmė nuk ishte kryeqytet. Qyteti u pushtua nga osmanėt nė shekullin e XIV-tė dhe ky ishte fundi i tij. Rrėnojat e tij edhe sot pėrmendin pėr lavdinė e dikurshme tė madhe tė Velliki Presllavit.
Njė nga objektet arkeologjike, ku punohet nė mėnyrė intensive kohėt e fundit, ndodhet nė zemrėn e kryeqytetit nė fillim tė bulevardit qendror Maria Luiza. Gėrmimet atje janė shpėtimtare nėn tokė do tė ndėrtohet njė stacion i ri i metrosė. Gjatė gėrmimeve u zbulua njė pjesė e madhe e qendrės sė qytetit antik Serdika paraardhėsi i Sofjes sė sotme. Kjo u dha mundėsi arkeologėve tė mėsojnė mė shumė pėr planifikimin e dikurshėm tė vendbanimit. Dhe siē theksoi udhėheqėsi i studimeve d-r Mario Ivanov, tė konstatojnė se qendra bashkėkohore e qytetit koincidon me atė antike.
Gjatė studimeve u zbuluan trasetė e katėr rrugėve dhe disa ndėrtesa antike. Njė rezultat i rėndėsishėm ėshtė pėrcaktimi i kronologjisė sė zhvillimit tė Serdikės. Ndėrtimi i kėsaj pjese tė qytetit filloi nė mes tė shekullit I, kur Perandoria Romake u zgjerua nė drejtim tė lindjes. Banuesit e tij tė parė ishin veteranė romakė pėr kėtė dėshmojnė monedhat dhe sendet e zbuluara. Nė fund tė shekullit III, pėr shkak tė vendosjes sė qytetit nė trasenė e rrugės Via Militaris, e cila lidhte provincat perėndimore dhe lindore romake, Serdika u bė qyteti kryesor i provincės Dakia e Brendshme. Lulėzimin e vėrtetė qyteti e pėrjetoi gjatė shekullit IV. Serdika ėshtė Roma ime, tha perandori Konstantin i Madh, i cili kishte rezidencė nė tė. Pikėrisht nga shekulli IV janė zbulimet arkitekturore tė ekipit tė Mario Ivanovit. Nė fund tė shekullit VI njė kataklizėm natyror ndoshta njė tėrmet, shkaktoi shkatėrrime tė mėdha nė qytet. Gjatė shekujve qė vijojnė gjurmėt e banimit nė qytet janė pak deri nė shekullin XI, kur u zhvilluan zanatet. E pasur me zbulime ėshtė periudha e robėrisė osmane nga viti 1396 deri nė vitin 1878. Nė kėtė pjesė vitin e kaluar arkeologėt zbuluan dy kisha tė vogla.
Ne qendėr tė Sofjes ka njė kompleks tempujsh tė vegjėl tė krishterė shpjegon arkeologia Snezhana Gorjanova. Disa prej tyre janė ndėrtuar qysh nė kohėn e Mbretėrisė sė Dytė Bullgare (1185-1396) dhe pastaj janė rinovuar gjatė periudhės osmane. Tė tjerė janė ndėrtuar nga shekulli XVI deri nė shekullin XVIII. Gjatė kėsaj periudhe, sipas kėrkesave tė autoriteteve osmane, njė kishė mund tė ndėrtohej vetėm po tė kishte pasur atje njė tempull mė tė vjetėr. Pėr njė nga tempujt qė zbuluam, konstatuam se paraardhėsi i tij ka qenė nė afėrsi, sepse nekropoli i madh ėshtė prekur nga ndėrtimi i kishės sė re. Nė tė zbuluam 6 shtresa piktura nė mur. Duke marrė parasysh stilin e pikturave, kisha ėshtė ndėrtuar pas shekullit XVI. Tani do ti ndajmė shtresat dhe do ti studiojmė hollėsisht. Kisha tjetėr qė zbuluam ka dy shtresa piktura nė mur dhe ėshtė mė e hershme.
Afėr terrenit tė studiuar nga arkeologėt ndodhet xhamia Banja Bashi. Ajo ėshtė ndėrtuar gjatės shekullit XVI. Nėn tė arkeologėt zbuluan njė bezistan, i cili ka ekzistuar deri nė shekullin XIX. Njė godinė afėr bezistanit ka pėsuar disa etapa rindėrtimi gjatė shekujve XVIII-XIX dhe mund tė identifikohet si njė nga karvansarajet vendėse vazhdon arkeologia Snezhana Gorjanova. Kjo ende ėshtė njė hipotezė, por arsyeja pėr tė janė vatrat e shumta nė mure, nė saje tė tė cilave mysafirėt mund tė ngroheshin dhe tė pėrgatitnin ushqim.
Gjatė gėrmimeve arkeologėt zbuluan se gjatė shekujve XVIII dhe XIX nė kėtė pjesė tė qytetit kishte urbanizim dhe kanalizim. U zbuluan shumė monedha, qeramikė, enė prej qelqi. Disa prej tyre janė ruajtur mirė, sepse ishin vendosur nė pajisje si puse. Kėto pajisje shėrbenin pėr depo ushqimesh dhe ndoshta ishin paraardhėsit e frigoriferėve tė sotėm. Mė vonė nė to grumbulloheshin mbeturinat. Dhe siē ndodh shpeshherė nė gėrmimet arkeologjike, pikėrisht ndėr mbeturinat zbulohen sendet mė interesante pėr studiuesit.
Disa nga artefaktet e zbuluara gjatė gėrmimeve shpėtimtare nė qendrėn e Sofjes
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt