64 vjetori i Renies Heroike te Hamzë Rexhep Bilalit

[PLAKU]

64 vjetori i Renies Heroike te Hamzë Rexhep Bilalit







http://tribunashqiptare.com/tpllib/i...pg&w=114&h=150

64 vjetori i Renies Heroike te Hamzë Rexhep Bilalit








Hamzë Rexhep Bilali


Autor :
Zudi Hamiti




http://tribunashqiptare.com

AlbemigranT.com
Faqja e emigrantëve shqiptar








Nga Zudi Hamiti


Por Hamz Rexhepi as nuk do të vrasë më oficerë, as nuk do të mund ta shijojë bukën e përgjakur të shkaut pushtues dhe as nuk do ta marrë municionin e tij. Në krahun e djathtë të luftimeve, nga ana kah Llomnica, ku ishte vendosur Dostan Rexhepi me disa dhe ku ishte edhe nipi i tij z. Neshat Bilali, pushka shpeshtohet. Duke menduar se mos është rrethuar ai nga armiku, Hamzi me luftëtarët e tij, nga ana e të cilit pushka ishte rralluar nga vrasja dhe ikja e armikut, turret për t`u shkuar në ndihmë shokëve, thotë z. N. Bilali. Këtë e pohon edhe z. Emër Kolgjini kur thotë « Hamzi u nis me shkue e me thirrë Dostanin ». Kurse z. Xh. Kalishti thotë « Hamzi, Elmazi dhe daja ynë (mendon Ramadan Bresa) arritën te kepi ku isha unë ». Në këtë çast, duke ecur me mashinkë në dorë dhe me pushkë në krah e duke u ndjekur nga luftëtarët e tij, një ushtar që ishte plagosur nga z. Neshat Bilali dhe i cili i kishte lajmëruar shokët që të kenë kujdes se « E kam pa tue lujtë », gjë që e pohon edhe z. Xh. Kalishti, edhe z. Emër Kolgjini, shtie me pushkë « veç nji herë » dhe e qëllon Hamzin në krahëror. Duke thënë « Na vranë, dajë, bre», Hamzi bën sikur ulet në tokë dhe pastaj shtrihet duke iu zverdhur fytyra, tregonin luftëtarët që qenë afër tij. Fill pas kësaj, luftëtarët që ishin më afër tij , Elmazi dhe Ramadani, me ta parë se Hamzi ishte vrarë, menjëherë e asgjësojnë ushtarin, thotë z. N. Bilali. Kurse Emër Kolgjini thotë se « Na krejt shtajtëm në ushtarin, po Elmazi e vrav ». Por z. Xh. Kalishti thotë se, « Hamzi para se të jepte shpirt, i dha edhe një herë trupit e ia kërsiti automatik shkurrës, veç kur e kemi dëgjuar britmën : « Kuku, Elmazi i lajmëron shokët, « O, na vrau shkau i plagosun mas shkurre ? ». « Po cili u vra bre ? », pyet z. Xh. Kalishti. « O, u vra daja Hamëz », përgjigjet Elmazi.

Me ta dëgjuar luftëtarët këtë lajm të hidhur, ndjekja e ushtarëve ndërpritet dhe pushka pushon. Të gjithë mblidhen rreth trupit të Hamzit. Biri i tij z. Neshat, ligështohet. Prandaj një numër i luftëtarëve e ngushëllojnë, kurse z. Xhelë Kalishti thotë se ka thënë : « Shuj ! Plumi për burra asht. Po, për Shqipni të vdiç baba, a ka dekë ma të mëjrë se kjo .Lufta e vrasës, vë në dukje z. Emër Kolgjini, «a kanë fitore e madhe e jona « . Por vrasja e Hamz Rexhepit, duke ndodhur kah mbarimi i ditës dhe zhdukja e ushtrisë jugosllave, që « Ma ha menja se nja 115 janë kanë vra », shton z. Neshat Bilali në bisedën telefonike më 4 shkurt, 2006 (Shiriti manjetofonik është dokument i ngurtë i një dëshmitari okular), « A kanë trishtëjm i madh për ne dhe na e prajshi. », vëren më tej ai, shënonte fundin e luftës » pesë (5) - gjashtë (6) orëshe. Dielli tashmë i ishte afruar perëndimit dhe vendit kishte filluar ti binte hija e mbrëmjes. Veriu me fishkëllimën e mprehtë, që depërtonte si shigjetë e dhezur, kishte filluar të ndihej shumë nga luftëtarët, të cilët ishin të lodhur, të uritur dhe të ftohur, për të mos thënë të ngrirë. Por posaçërisht atë gjendje e kishte bërë më të ndjeshme, madje më të rëndë, vrasja e Hamzit, prijësit të Qëndresës. Në këto rrethana, në Vrasë bri Muzdaqes, nuk mund të qëndronin më. Duke mos qenë në gjendje që ta marrin me vete kufomën e Hamzit, e vorrosin rreth një shkurreje duke e mbuluar me dëborë, se « Mendojshim me ardhë ma vonë dhe me e marrë », thotë z. Neshat Bilali. Tashmë, « Kishte nisë me u terrue kur u nisëm për Lumë », vëren z. Neshat Bilali, dhe kur e lënë vendin e tyre për të cilin bënë aq shumë therori nën thundrën gjakatare serbo - maqedone dhe duke shkuar prapë në vend të tyre, që ishte « ik nga breshëri dhe bjer në shi ».
Tashmë terri e kishte kapluar dhe asgjë, posë veriut që fryente duke fishkëlluar dhe dëborës së bardhë që ndihej, nuk pipëtinte. Megjithatë, Qëndresa e fillon udhëtimin për në Lumë. Natën, duke mos parë se ku po shkonin, por duke u drejtuar nga nuhatja dhe fati, në Restelicë nuk mundën t`i ndjekin shokët dhe ndahen Musli Hasa, vëllau i Xhemës dhe Zylbehar Derveni dhe një tjetër. « Ata nuk mundëm t`i kërkojmë, por u uruam shnet dhe të mira », thotë z. N. Bilali. « Ma vonë merret vesht », shton ai, «se të dy ishin Dorëzue ose ishin detyrue të dorëzoheshin dhe ne vazhduam rrugën ».
Mëngjesi, pas udhëtimit tërë natën e 3 dhe 4 frorit nëpër dëborë e furtunë, ku u ishte ngrirë luftëtarëve çdo gjë posë gjakut, veçanërisht këmbët që tashmë nuk i ndjenin si të vetat, agon afër staneve të Çajës. Ky çast, edhe pas gjithë atij kalvari, ishte i gëzuar. Por po ashtu ishte i ngërthyer me brengë e dyshim, sepse mund të hetoheshin nga ushtria ndjekëse e Shqipërisë. Prandaj, pa humbur kohë, hynë në njërin prej tyre, që mendonin se ishte më strategjik dhe dhezën zjarr për t`u shkrirë e për t`u ngrohur për të ardhur në vete. Në mbrëmje prapë ndahen. Bajram Dobërdolli me Xhelë Kalishtin, u nisën për Tiranë. Sulë Asllani shkoi në fshat të vet te dikush, ku vdiç dhe u hodh në rrugë. Avdi Rakipi shkoi në Bicaj. Hazir Tenova ngeli në Çajë. Elmaz Çejku me z. Emër Hajdinin shkuan në Lusën. Kurse Dostan Rexhepi me Ramadan Bresën dhe z. N. Bilalin shkuan në Buzëmadhe te Tasim Bresa, thotë Ramadan Gjanaj dhe pastaj, për disa javë, te hafëz Shtini në Fshat, mandej në Lusën, ku do t`u ngrejë Sabri e. Beram Çejku Koliben dhe ku do të qëndrojnë gjersa Dostanit t`i shërohen këmbët me melhemet që përgadiste Zenel Çejku, kolibja e të cilit do të gjindet nga ushtria ndjekëse nje ditë pas largimit të tij dhe do të fillojë terrori në Lusën.
Nuk dihet me saktësi se kur erdhi rishtas ushtria jugosllave në ato vende. Por dihet se ajo shkoi atje dhe i mori të vrarët, disa duke i tërhequr zhag nëpër lumin e ngrirë Muzdaqe dhe disa të tjerë duke i ngarkuar në kuaj gjer në Nagotinë, gjë që flitej. Me të gjitha gjasat trupin e Hamz Rexhepit nuk e kanë gjetur në atë rast, por më vonë, mbase andej kah fundi i marsit dhe fillimi i prillit, kur ka filluar të shkrihet bora. Në të mirë të këtij mendimi flasin një numër faktorësh. Së parit, në këtë kohë e arrestuan djalin e tij të mitur Esatin dhe, pasi e shëtitën nëpër burgjet e Gostivarit për të njohur përkrahësit e babait, e dërguan në Tetovë pranë krerëve të qeverisë vendase, sepse « duan ta shohin djalin e Hamz kapedanit » dhe i thanë që « ta kemi vrarë babain », jo më parë. Së dyti, familja e tij pas kësaj kohe filloi të mos përfillet, madje edhe të shtypet.

Së treti, kur u kthye djali i tij nga Tetova, duke shkuar në Pozharan, në mes të toplicës dhe Dobërdollit, ndeshë në Nasuf ose Nevzat Ali Kalishtin, i posa kthyer nga pazari i Gostivarit, i cili i tregoi atij se e kishte parë kokën e babait atje në një rrugë në hyrje të qytetit, për çfarë pas ndarjes ai filloi të qante aq shumë sa desh i dolën sytë kokorllak dhe kur e pyeti e ëma se çka ka ndodhur, ai iu përgjegj se është përlarë me dikend. Pushtuesi barbar serbo - jugosllav, duke vazhduar me politikën e tij kundërshqiptare, ka bërë përpjekje jo veç për ndarjen fizike të popullit shqiptar me ndarjen e trojeve të tij, por edhe për ndarjen shpirtërore me qëndrimet absurde : shqiptarët e Jugosllavisë dhe shqiptarët e Shqipërise. Kurse tani dëgjohet shprehja edhe më absurde shqiptarët e Maqedonisë, të Malit të Zi. Këtë nocion a priori kundërshqiptar e kanë përvetësuar një numër shqipfolësish, ashtu siç kanë përvetësuar nocionin dualist ideologjik komunist në shkencë dhe në politikë bardh/zi, nacionalist/komunist, me ne ose kundër nesh.



Zudi Hamiti
Sanakos Gostivar


A ka ndokush qe din me mire pake,per kete DESHMOR te KOMBIT, HAMZ REXHEPIN ?

[DYDRINAS]

BETEJA E VRASËS BUZË MUZDAQES KUNDER FORCAVE,TITISTE

Të gjithë brohoritëm: Rroftë Shqipnija Etnike!

Kishte kaluar një vit e gjysmë që sundonte diktatura komuniste në tërë Shqipërinë. Jeta atje, sidotmos në pjesën veriore, ishte bërë tepër e vëshirë. Shpesh bëheshin përpjekje dhe luftëra të rrepta ndërtmjet forcave komuniste të ndjekjes dhe të Qendresë së nacionalistëve në Lumë. Përndjekjet, bastisjet, arrestimet, tortura të lloj-llojshme nga ana e diktaturës në popullin e Lumës ishin bërë program i rregullt i ditës dhe i natës. Kështu që gjatë kësaj kohe e deri më 25 gusht 1946 kur u largua Muharrem Bajraktari për Greqi, janë bërë shumë ndeshje, shumë luftëra e beteja ndërmjet forcave të ndjekjes dhe të Qëndresës.

Qëndresa nacionaliste gjatë një viti e gjysmë përpjekjesh, luftërash e betejash të ndryshme, ende nuk tregonte kurrfarë shenjash të lodhjes. Edhe populli i Lumës që i strehonte nuk tregonte shenja të tilla, por diktatura komuniste me burgimet dhe internimet e shpeshta të fshatarëve jatakë të luftëtarëve trima nacionalistë, i dobësonte mjaft kushtet dhe mundësitë e rezistencës nacionaliste në Lumë. Prandaj për të mundur më lehtë, për të kaluar dimrin tepër të madh të vitit 1945-46, Qëndresa nacionaliste gjatë dimrit strehohet në vende të ndryshme: çeta e M. Bajraktarit, çeta e H. Rexhepit dhe çeta e D. Rexhepit,

"Ceta e D. Rexhepit, vendosë për ta kaluar dimrin pak mbi Ligjatën" e Madhe, ku ndërton një kolibe nën tokë, në pyllin e madh, afër Ligjatave të Arushës. Për çdo gjë, për ta kujdeseshin Sabri Cejku, Maliq Gjanaj nga Lusna dhe Meriman Bresa nga Buzëmadhja. Kurse Hamz Rexhepi me një numër luftëtarësh qëndron në anë të Gostivarit, në Vrasë pranë Muzdaqes për të kaluar atë dimër, sa i madh aq edhe i vështirë".

Në ndërkohë çeta e Dostan Rexhepit, qëvendoset në malin e Lusnës, në një kolibë pothuajse nëntokësore, te Ligjatat e Arushës, pak mbi Ligjatën e Madhe, zbulohet nga disa persona të një fshati tjetër (jo nga Lusna), për të cilët ekziston dyshimi që mund të lajmërohet sigurimi. Prandaj tani grupi nacionalist duhej ta ndërronte vendin. Dimri atë vit ka qenë shumë i madh. Shtresat e dëborës i afroheshin belit të njeriut dhe përcillej me temperatura të ulëta. Nga të gjithë trimat nacionalistë merret vendimi për të kaluar në bjeshkët e Vracës, për të dalur te Hamz Rexhepi në malet e Gostivarit dhe menjëherë e mu në mes të atij dimri grupi niset, thotë luftëtari Elez Cejku.

Duke mos e ditur vendin e saktë, çeta e Dostanit takohet në befasi me çetçn e Hamzit, në stan të Muzdaqes, afër grykës së Vracës, sepse edhe grupi i Hamzit kishte ndërruar vend, për shkak se një ditë më parë, ishte zbuluar nga UDB-ja e Gostivarit, ku sulmohet dhe tërë ditën bëjnë luftë me ushtrinë jugosllavo-maqedone. Tani, të dy çetat nacionaliste pasi i treguan njëra-tjetrës se për çka ndodheshin aty, kuptohet se u gjendën në grykën e Vracës mu në mes të dimrit, në mes dy kuçedrave të kuqe njeringrënëse, në një anë e Shqipërisë e në anën tjetër ajo e Maqedonisë. Me të vërtetë, siç thuhet - u gjetën në mes "dy zjarresh". Prandaj me propozimin e vetë Hamzit, të dy grupet vendosën që sërish të shkonin në malin e Muzdaqes ku ishte kolibja, atje afër ku kishte qenë çeta e Hamzit më parë. (Aty diku afër e kishin edhe një sasi ushqimi të fshehur).

"Të nesërmen, më 2 shkurt 1946 heret në mëngjes vërejtëm se si po vjen një batalion ushtarësh jugosllavë. Ata ende ecnin në kolonë përpjetë, ku të. parët e kolonës arrinin pak anash e gati përmbi vendin ku ishim" - pohon Emër Kolgjini, pjesëmarrës në atë betejë. "Tani ne, disa me vrap e shpejtësi, dualëm mbi mal përpara tyre, i zumë pozicionet nëpër vendet strategjike, e pa një pa dy ua vumë pushkën. Këtu këtë ditë, me të vërtetë bëhet një luftë e madhe dhe e rreptë gjatë tërë ditës. Ushtria jugosllave, përshkak të terrenit të vështirë, dëborës së mdhe dhe nga strategjia e pozicionet e përshtatshme që zumë ne, ata gjinden me të vërtetë në një situatë shumë të pa volitshme e të vështirë.

Vetëm luginën kah ana e poshtme, andaj nga kishin ardhur e kishin të hapur e të lirë. Nuk kanë pasur rrugë tjetër "- vazhdon Emra "vetëm se përpara me gjoks e në grykë të pushkës, ose me kthye shpinën e prapë me shpinë e në grykë të pusltkës. Dëbora është e madhe e nëse i lëshonte do të humbisnin deri në brez, e mbeteshin në të, e nëse i mbante, shkonin rrëshqitazi nga kishin ardhur. Këtu, sipas informacionit, janë vrarë afro 100 ushtarë jugoslavë".

Fjala "betejë", disi tingëllon si shumë e madhe, por për ata të cilët kanë marrë pjesë në atë luftë, dhe për ata të cilët i dëgjojnë ata kur tregojnë për këtë luftë, me të vërtetë kjo ka qenë një betejë e vërtetë dhe me plot të drejtë e me vend është emërtuar "BETEJA E MUZDAQES".

Pas një dite të tërë lufte, para se të bjerë terri i mbrëmjes, ata ushtarë që i shpëtuan rrebeshit të plumbave, ikin drejt andej nga ardhën. Prej Qëndresës deri në këtë kohë asnjëri nuk është vrarë e as plagosur. "Kemi kontaktuar me zë njëri me tjetrin dhe me Hamzin, se si qëndron puna me municion luftarak (me fishekë)? Përgjigjja e secilit ka qenë që shumë pak fishekë u kishin mbetur. Atëherë, Hamzi dhe të gjithë kemi vendosur që të furnizohermi me material luftarak të mbetur nga ushtrët e vrarë të Jugosllavisë, të cilët në dëborë duken si duajt e thëkërit në arën e posa korrur".

"Në ndërkohë, Hamzi bashkë me Elmazin dhe Ramadan Bresën, kanë filluar për të shikuar e kërkuar municion (fishekë), të cilët i shpenzuan shumë. Një ushtar i plagosur rëndë fshihet në një vend (dëllinjë), i cili ndoshta i dëgjonte edhe bisedat e nacionalistëve" - kujton Emra. "Kur, Hamzi, Elmazi dhe Ramadani të tre së bashku i janë afruar të plagosurit ai në befasi tinës qëllon vetëm një herë, duke e goditur Hamzin për vdekje. Elmazi me një shpejtësi të madhe, me nagantë e vret të plagosurin për vdëkje. Kur kthehet nga Hamzi vëren që ai tashmë ishte shtrirë i vdekur në dëborë. Tani, të pikëlluar me keqardhje të madhe, tëgjithë (vëllai, i biri, shokët e ngushtë) dhe luftëtarët e bashkëluftëtarët trima u mblodhëm dhe e varrosëm Hamzin, sipas mundësisë që kishim duke thënë të gjithë në zë: Rroft Shqipnia Etnikë!

Pas varrimit të Hamzit dhe pas nisjes së çetave naçionaliste, prapë për në Lumë, menjëherë pas një vinë forca të tjera partizane maqedonase prej Gostivarit. Me kontrollimin që i bëjnë vendit egjejnë edhe varrin e Hamzit, ku na trupi i tij pa jetë ia presin kokën, duke e marrë e duke e ekspozuar para popullit ditën e pazarit në Gostivar. E kështu, armiqtë sllavomaqedonas, kësaj beteje, aktit trimëror të Qëndresës dhe udhëheqësit të tyre Hamz Rexhep Bilalit! me të vërtetë, i dhanë përmasat e një legjende, sepse pikërisht një kështu ua patën bërë armiqtë turq, njëqind e njëzet e katër (124) vjetë më parë Ali Pashë Tepelenës në Janinë dhe Mahmut Dac Kalisit në Lumë, që për të bindur Sulltanin, kokat e tyre i dërguan në Stamboll.

Kështu faktikisht, si dhe shumë martirë të tjerë edhe ky martir, sot është VARRHUMBUR.

Me dekretin presidencial nr 924, datë 28.09.1994, Hamz Rexhep Bilali, është dekoruar me medaljen "Martir i Demokracisë", me motivacionin: "Veprimtari i dalluar në luftë për liri, tërësi tokësore e demokraci. Kundërshtar i ideologjisë komuniste deri në flijim".

Sipas Emër Kolgjinit, pjesëmarrës i luftës, në këtë betejë ishin këta trima luftëtarë nacionalistë:

Hamz Rexhep Bilali, Dostan Rexhep Bilali,. Neshat Hamz Bilali, Elmaz Tosun Cejku,
Ramadan Tasim Bresa, Avdi Rakipi, Ermër Ajdin Kolgjini, Sulë Kamber Asllani, Bajram Dobërdolli, Musli Hasa (vëlla i Xhemë Simnicës), Xheladin Kalishti, Hazir Tërnova, nga Tetova, Zilbehar Derveni, etj.

Pas përfundimit të Betejës në Muzdaqe dhe pas varrimit të martirit Hamz Rexhep Bilalit, Qëndresa, e përbërë nga dy çetat, merr drejtimin sërish për në malet e ngrohta e shumë besnike të Lumës. Duke kaluar Vracën e bjeshkët e Sharrit, në atë dimër të madh, si gjatë luftës, ashtu edhe gjatë udhëtimit ftohen e ngrihen këmbësh gati të gjithë. Ngrirja e këmbëve bëhet shkallë shkall dhe arrinë bukur lartë, ku fillon pjesërisht edhe gangrena. Dostani, Elmazi e Neshati, sipas Sabri Cejkut, kanë ardhur dreit e në Zabelin e Madh vakëf i Lusnës, kurse Ramadan Tasimi shkon te shtëpia e tij në Buzëmadhe. Për një kohë shkojnë te Hafuz Shtini në Fshat, i cili i priti me trimëri. Pastaj kthejnë dhe shkojnë më së pari bien në kontakt me Sabri çejkun, e ky me Zenel Cejkun e me Kadri Cejkun. Sabriu e Kadriu, të ndihmuar edhe nga Fetah Dani, menjëherë ndërtojnë një kasollë nën tokë në Zabelin e Madh, në të cilën vendosen nacionalistët luftëtarë për t'i strehuar e mjekuar. Melhemet për mjekim, me mjeshtëri të duhur i përgatë Zenel Cejku.

Në kasollë, nacionalistët rrinë një kohë të gjatë (më se një muaj), dhe pasi shërohen mirë shkojn në drejtim të Limthit (mal i Lusnës), ku gjithënjë aty gjendej trimi i panënshtruar nacionalisti Liman Peposhi.

Mirëpo, pas dy ditëve forcat e ndekjes së Shqipërisë e zbulojnë kasollën në Zabel të Madh të Lusnës, ku shihet qartë se këtu strehohen të arratisurit prej një kohe të gjatë, prej kah dalin shumë shpejt. Për këtë, komandanti i forcave të ndjekjes, Jahe Rrahmani menjëherë i tubon fshatarët e Lusnës, duke u thënë që të tregojnë se kush e kishte ndërtuar atë kasolle kaçakësh. Të gjithë fshatarët e fiseve të tjera përgjigjen se nuk dinë gjë. Po kështu u përgjigj edhe fisi çejku (thotë Sabriu), i cili ka qenë prezent aty në atë tubim dhe vazhdon. "Oficieri i forcave të ndjëkjes, duke e nxjerr një letër nga xhepi, thirr emërat e Zenel çejkut, t'imin dhe të Hamit çejkut. Hamiti nuk qe aty, edhe për te u përgjigj i vëllau Xhemali çejku. Të gjithë fshatarët tjerë lirohen të shkojnë në shtëpitë e tyre, kurse ne na lidhën duarsh, dhe na nisën për në Bicaj, në burg pranë shtabit të batalionit special të ndjekjes e të hetimeve".

Kur e merr këtë lajm, Hamit Cejku, i frikësuar nga torturat golgote të komunistëve, merr djemtë e vet, Avdilin. dhe Arifin, e arratiset në mal. Po të njëjtën gjë bën edhe Tosun çejku, i cili doli në mal, ku ishte i biri i tij Elmazi me Dostan Rexhepin. Adem. Gjana fshihet përkohësisht.

Në verën e vitit 1946, pas shpërthimit të rrethimit në Shpatëz, Demë Nura takohet me Hamit Cejkun. Tani Hamiti bashkë me djemtë, Avdilin e Arifin, ku me ta është edhe Demë Nura, u hetohen dhe rrethohen nga forcat e ndjekjes," në bjeshkët dhe shpellat e Shtarovicës (afër Radikës). Pas një lufte të ashpër, Hamiti e Demë Nura vriten në vend. Arifi plagoset dhe kapet i gjallë, i cili dërgohet në burgun e Shkodrës, ku hjek të zitë e ullirit një kohë të gjatë. "Avdili shpëton nga rrethimi i padëmtuar, cili ik dhe shkon në Tiranë, me qëllim për të punuar e jetuar ilegalisht, e për të shpëtuar nga përbindëshit e kuq, që e kaplojnë popullin tonë. Më vonë edhe ai hetohet nga larot (sipas Gjetan Cejkut, nga një laro lusjan), kapet dhe dërgohet në burgun famëkeq të Shkodrës. Aty vdes nga torturat mizore, që atij dhe shumë të tjerëve iu bëheshin nga xhelatët e kuq...", (pohon Arif Cejku, tani me banim në fshatin Dome, Tiranë). Prandaj edhe Hamit çejku me gjithë të birin Avdilin e Demë Nurën, si dhe shumë martirë të tjerë, sot janë VARRHUMBUR.


Histori Kombtare
Zudi Hamiti
Sanakos Gostivar


P.S. Prej te gjithe ketyre luftetareve te ceshtjes kombetare, rron ende z.Xhelë Kalishta.

[DYDRINAS]

HAMZ REXHEPI - Lum Luma për ty!

Malet e grykat e Lumës, atje lart në vise të shtetit tonë amë, më shumë se nga mjergullat dimërore janë mbështjellë prej legjendave. Legjenda të hershme që lidhen me pushtuesit osmanlinj dhe të vona që lidhen me armikun shekullorë, serbin. Por enden atyre maleve legjenda akoma më të vona që flasin se si bijtë e Lumës, luftuan me armë në dorë pa u friguar si kundër italianëve e gjermanëve ashtu edhe kundër komunistëve, cilët do qofshin këta, sllavë, malazezë, bullgarë apo shqiptarë. Luftuan duke patur në shpirtë idealin e shenjtë të nacionalizmit shqiptar dhe në duar flamurin tonë kuqezi pa yllin bollshevik që do t’i thërriste shqiptarët të luftonin kundër njëri-tjetrit, vetëm e vetëm për hir të idealeve. Ndër këta lumjanë që vunë interesat e kufijve etnike shqiptare mbi gjithshka, është edhe emri dhe vepra e Hamz Rexhepit.

Lindi në ag të shekullit në Bicaj, në prehër të atyre maleve të larta të mbuluar nga bora e pashkelur. Herët kur ishte ende i parritur, ndjeu dhimbjen e madhe të coptimit të trojeve shqiptare. Një konferencë diplomatësh (mijëra kilometar larg) pat vendosur që Luma të ndahej nga Prizëreni, nga qyteti madhështorë i besëlidhjes heroike, nga lavdia e shkuar e tij. Babai i Hamzës, Rexhepi, nuk do të pajtohej kurrsesi me këtë coptim makabër të trojeve shqiptare. Ai do të rreshtohej përkrah lumjanëve tjerë, të cilët nën komandën e prijësave popullorë të tyre, e pritën me pushkë shkjaun duke i dhënë Evropës të kuptonte se padrejtësia e saj do të kishte vetëm rrjedha tragjike për kombin shqiptar. Dihet tanimë se edhe pas vendosjes së kufijve mbrenda për mbrenda shqiptar, Beogradi vazhdoi pakënaqsinë e saj të zakonshme, ç’prej vitit 1913 e deri në fund të vitit 1915, në drejtim të Shkodrës, Gjakovës, Kukësit e Dibrës, formacionet luftarake serbe zhvilluan një varg betejash të përgjakshme, kundër mbrojtësve vullnetarë të popullit të këtyre viseve, të pambrojtura nga shteti shqiptar i asaj kohe, për arsye të dobësisë së tij. Në këto luftime, sidomos ato të zhvilluara në Lumë, do të ishte i pranishëm edhe vëllau i madh i Hamzës, Destani, së bashku me të jatin, Rexhepin. E në këto mjedise luftëtarësh do të burrërohej përpara kohe vetë Hamza. Disa vite shkollë, ai i pat ndjekur në Bicaj dhe ngase pat tipare të një luftëtari trim, i jati, e dërgon Hamzën të mësojë në një kurs ushtarak. E vërteta është se në fillim të viteve 20 të të shekullit që lamë pas, ushtria kombëtare shqiptare nisi të organizohej mbi bazën e koncepteve sa më realiste. Një themel i shëndoshë qe hedhur sidomos me pjesmarrjen e drejtëpërsëdrejti të oficerëve hollandez, anglez dhe austriakë, me ç’rast përvoja e tyre i shërbeu së tepërmi edhe formimit të dijeve të ushtarakëve shqiptarë. Ngase i vëllai i Hamzës, Destani, ishte mik për koke me Muharrem Bajraktarin, të dy vëllezërit ndikuan së tepërmi në forcimin e rregullit dhe të disiplinës, sidomos në vitet 1923-1924, kur atdhetari Muharrem Bajraktari ishte në funksionin e qark-komandantit të zonës veriore. Edhe në vitet që rodhën më pas, Hamz Rexhepi do të dallohej jo vetëm për trimërinë por edhe korektësinë e vet, në rrafsh të detyrave ndaj atdheut e kombit. Ushtarak i talentuar, ai do të merrte pjesë pothuaj në të gjitha luftimet e Ushtrisë Kombëtare Shqiptare, si kundër serbëve ashtu edhe kundër malazezëve apo forcave tradhëtare të Esat Pashë Toptanit. Së toku me vëllanë e tij, ata do të ishin mbështetësit kryesorë të atdhetarit Muharrem Bajraktarit në inkursionet trimërore të tij, kundra hordhive serbe. Hamz Rexhepi do të shpalloste në këto luftime, pos të tjerave edhe urtësinë, për të bashkëpunuar me çdo prijës apo luftëtar të thjeshtë lumjan, si i barabartë. Rrallëkush e pat dëgjuar ate t’u jepte mendje të tjerëve, por në beteja, të gjithë bashkëluftëtarët i shkonin mbrapa të sigurtë se “pushka e Hamzës di ku qëllon”.
Por trimëria e Hamz Rexhepit, do të shpallosej në ato vite të rënda për viset shqiptare 1939-1946, atëherë kur fashizmi, nazizmi dhe komunizmi kërkonin të gallabëronin viset e shenjta tonat. Ende sot, agresionin italian të prillit, pseudohistorianët komunistë e paraqesin si “pazar” të Mbretit të shqiptarëve, Ahmet Zogut. E vërteta është krejt ndryshe. Shtetet pjesmarrëse të Bllokut fashist e patën përcaktuar qartë fushën e ndikimeve të tyre në Ballkan, duke përcaktuar mandej edhe objektiva konkrete që do arrinin. Këto orekse, nuk i shuan as Fuqitë e Mëdha të Evropës, përkundër i dhanë akoma më shumë kurajo në indiferencën e tyre. Vetë Çamberleni, më 6 prill 1939, deklaronte në dhomën e komunave në Londër se , ”Britania e Madhe nuk ka asnjë interes të drejtëpërsëdrejtë në Shqipëri”( Arkivi i Institutit të Historisë – Tiranë. Dokumenta angelze Pro-Fo 80 / 371).
Dihet tanimë se pjesa më e madhe e patriotëve shqiptarë, ndonëse patën kryer shkolla e akademi të larta ushtarake, nuk bashkëpunuan me okupatorin italian, përkundrazi e pritën ate me pushkë në dorë, në krye të formacioneve të vullnetarëve shqiptarë. Kështu vepruan së toku me Muharrem Bajraktarin edhe Hamza e Destan Rexhepi. Ata jo vetëm që nuk iu përgjigjën komandës së lartë italiane për bashkëpunim, por së bashku me disa forca të Hysni Demës, Cen Elezit, Murat Kaloshit etj, i bënë një rezistencë të madhe okupatorit italian ç’prej Peshkopisë e deri në Kolesian. Por mbase nuk duhet harruar, se përballë 400-500 trimave të Lumës, të armatosur me ndonjë pushkë të vjetër dhe ca fishekë, do të rreshtoheshin brigada të tëra italiane, me artileri, tanke, topa e mortaja pa munguar edhe avionët moderne luftarake. Në vjeshtën e vitit 1941, komanda ushtarake italiane e dislokuar në Peshkopi ndjehet e rrezikuar si nga luftëtarët dibranë ashtu edhe nga ata të Lumës. Është kjo arsyeja që në shtatorin e këtij viti, tri brigada të divizionit “Firenze” nisin inkursionin e tyre në këto treva, së pari për të luftuar kundër çetave nacionalsite e më tej për të vendosur pushtetin ushtarak në këto zona. Në fillim të tetorit 1941, këto formacione italiane nuk u pritën me lule por me plumba nga nacionalistët lumjan, duke dëshmuar se trojet shqiptare janë të shenjta dhe burrat e Lumës nuk do ta ndalin askurrë luftën e tyre. Në këto beteja, shkëlqen më fort se kurrë trimëria e Hamz Rexhepit, i cili kurdoherë pranë vëllaut të vet, Destanit, është në gjendje jo vetëm të drejtojë me aftësi burrat që vënë pas, por zë vet pozicionet më strategjike duke luftuar pa iu dridhur qerpiku. Është kjo arsyeja që kur italianët pas luftimesh dy-tri mujore pushtojnë Bicajn, ata djegin menjëherë kullën e Rexhepajve, ndërsa për familjet e Hamzës dhe të Destanit i largojnë nga Bicaj duke i internuar me pleq e fëmijë. Pas kësaj, ushtarakët italianë që u vendosën në Bicaj, nuk vonuan të shtjen në duart e tyre të gjithë bagëtinë e drithin që familja Rexhepi dispononte asaj kohe. Të ndjekur këmba-këmbës prej togeve gjakatare fashsite italiane, të dy vëllezërit venodsin të veprojnë në drejtime të ndryshme. Destani bashkohet me trimat e tij, në çetën e Muharrem Bajraktarit, ndërsa Hamz Rexhepi, kalon në zonën e Tetovës, Gostivarit e Kërçovës. Falë disa miqve të vjetër të babait, më të shumtën ekohës ai do të jetonte në fshatin Kalisht (F. Gostivarit) tok me bashkëluftëtarët e vet, të angazhuar në lëvizjen e fuqishme nacionaliste shqiptare si kundër zgjedhes sllavomaqedonase ashtu edhe asaj bullgare. I përkrahur sidomos prej Ballistëve Rrahman Kalishtit dhe Xhem Gostivarit, Hamz Rexhepi vihet në rolin e mbrojtësit të banorëve të Gostivarit e Tetovës prej sllavomaqedonasve, por edhe prej zullumqarëve si Sherif Zhelina, i cili pat bërë zullume në ato anë të Tetovës. Ndërsa pushtuesit italian e ndiqnin për ta vrarë Hamzën, nuk vonuan t’i bëjnë edhe oferta të bashkëpunonte me ta, duke i premtuar grada si edhe trajtim të mirë për familjen. Ndërkaq, duke u njohur me qëndrimin e palëkundur të Hamzës, ata bien rreth 600-700 trupa shtesë në Gostivar, të komanduara nga krimineli Selim Noka, i cili njihej për vrasjet mizore të tij. Por ende pa hyrë mirë në Gostivar, trupat italiane u gjendën përballë organizimit të përsosur luftarak të kryer prej Hamz Rexhepit. Madje ishte ky, që, duke respektuar rregullat e shqiptarëve në luftë, i bënë me dije disa shqiptarë të shitur se pushka e parë italiane sapo të dëgjohej, atëherë të gjenin vend dhe të fshihen. Duke ditur gjithashtu lidhjet e vazhdueshme e të forta të Hamzës me Xhem Gostivarin dhe Mefail Zajazin, armiqtë kthehen prapa duke u vendosur në gazermat e tyre ushtarake.
Me sulmin ushtarak gjerman ndaj Jugosllavisë, në Ballkan u krijuan situata tejet të komplikuara. Për hirë të së vërtetës duhet thënë se trevat shqiptare të mbetura jashtë kufijve etnike, siç ishin, Kosova, Shkupi, Kumanova, Tetova, Gostivari, Kërçova, Dibra, Struga, , tanimë e ndjenë vehten të çliruar prej zgjedhes së urryer sllavomaqedonase e bullgare. Nisi të ngrihet administrata vendore shqiptare, të çeleshin shkolla shqipe dhe të valojë në sheshe flamuri ynë kuqezi. Me krijimin e Komisarijatit të Lartë Civil për Kosovën, Dibrën dhe Strugën, territoret e shkëputura padrejtësisht në vitin 1913, tanimë i bashkoheshin shtetit amë. Me këtë rast, Hamz Rexhepi u thirr në Tiranë për t’iu dhënë detyre të pushtetit vendor në Maqedoninë shqiptare, gjë të cilën e refuzoi duke kumtuar se do të jetë në mbrojtje të viseve shqiptare kundër sllavomaqedonasve e bullgarëve, edhe pa pasur ofiqe shtetërore. Tashmë ai bashkëpunon me burrat si ; Xhemë Gostivari, Rexhë Negotina, Bajram Dobërdolli, Rrahman Kalishti, Haqif Reçani etj, duke i siguruar popullit të Gostivarit e Tetovës rendin dhe qetësinë si edhe duke kryer organizimin e vullnetarëve nacionalsitë të Maqedonisë shqiptare. Luftimet kundra postave të xhandarmërisë italiane, Hamza i kryente gjithmonë në befasi duke mos dashur të zhvillohej luftime të mëdha por duke synuar luftën ilegale më së shumti për t’i rrëmbyer armikut armë e paisje të tjkera luftarake, me ç’rast furnizonte bashkëluftëtarët e vet. Ndërkaq Hamz Rexhepi do të shpaloste trimëritë e tij në disa luftime në vitet 1943-1944, siç ishin ato të Vrapçishtit, Mavrovës, Llazaropolit të Thatë përmbi Shkup e deri në Karadak. Por sikur të mos u mjaftonin luftimet e ashpra me italian e gjerman, bullgar e sllavomaqedonas, nacionalistët shqiptarë në vitin 1944, u ballafaquan edhe me një luftë të ashpër vëllavrasësë. Ishte tejet e turpshme të rreshtoheshe në barikada përballë vëllaut tënd, por dogmat komuniste po zëvendësonin mënxyrshëm vetitë trimërore të fisit shqiptar. Kështu, sipas dokumentave të Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Nacinalçlirimtare shqiptare, në shtatorin e vitit 1944, shtabi ushtarak maqedonas kërkoi ndihma nga klika komuniste e Tiranës për të sulmuar nacionalistët në Kumanovë, Tetovë, Gostivar e Kërçovë. Me këtë rast, në ndihmë të sllavomaqedonasve vërshuan dy batalione të bRigadës 18 sulmuese shqiptare. Më 21 shtator 1944, forcat e nacionalçlirimtarëve shqiptarë e maqedonas u vendosën në kodrat e fshatrave Goran, Shutovë e Mahmutaj, në afërsi të Kërçovës. Këto veprime u ndoqën me vëmendje prej Xhem Gostivarit dhe Mefail Zajazit, të cilët njoftuan Hamz Rexhepin me trimat e tij, për të mbërritur sa më parë në ndihmë të tyre. Në mëngjezin e 23 shtatorit, nacionalçlirimtarët kaluan në sulm të fuqishëm, sidomos në pjesën verilindore të Kërçovës. Falë numërit të madh të forcave, si edhe armatimit që dispononin, forcat komuniste shqiptare dhe maqedonase mundën të afrohen pranë Kërçovës pas 6 orë luftimesh të përgjakshme. Pikërisht në këto momente, në shpinë të këtyre forcave, mbërrin Hamz Rexhepi me 70-80 bashkëluftëtarë të cilët kundërsulmojnë fuqishëm, njësitë luftarake të brigadës së Tretë Maqedonase. Me një talent të rallë ushtarak, Hamz Rexhepi i pari vazhdon të sulmojë në mbrojtjen më të fortë sllavomaqedonase duke lënë dhjetra të vrarë për pak minuta. Ngase u vranë midis dy zjareve komanda e forcave sllavomaqedonase dha urdhër për t’u tëhequr duke ja mbathur nga sytë këmbët nëpër rrëpirat e Kërçovës. Në dokumentet e Shtabit të Përgjithshëm Ushtarak të nacionalçlirimtarëve të Tiranës, lidhur me këtë betejë shkruhet tekstualisht ; “Brigada e Tretë maqedonase tëhiqet dhe në këtë mënyrë u le rast reaksionarëvë t’u bëjnë forcave tona një rrethim të ngushtë. Forcat tona mbetën të rrethuara nga tri anë. Një rrugë e vetme daljeje ishte e zhveshur dhe rrihej parreshtur nga mitralozët e rëndë dhe të lehtë të armikut. Në këto rrethana s’na mbetet veç tërheqja dhe dalja nga rrethimi”. (Arkivi Qendror i shtetit Tiranë. Fondi 203, dosja 18, fleta 3, Raport dërguar shtabit të Divizionit të parë sulmues, shtator 1944 ).
Më tej, ndërsa forcat nacionalçlirimtare muarrën rrugën drejt Grykës së Radikës, ato sllavomaqedonase iu drejtuan Kumanovës për t’iu bashkuar me divizionet jugosllave. Gjatë rrugës për në Kumanovë, në rrethina të Gostivarit, ato u sulmuan dy-tri herë natën dhe në mot të keq, prej foracve të komanduara nga Hamz Rexhepi. Dëshmitë maqedonase flasin për dhjetra ushtarë të vrarë dhe së paku 50-60 të plagosur, të cilët edhe kur u kapën nga vullnetarët nacionalsitë nuk u keqtrajtuan. Atyre iu muar vetëm pushka dhe municionet e tjera, duke i lënë më pas të lirë dhe jo duke iu kundërpërgjigjur me të njejtën monedhë siç bënin sllavomaqedonasit me nacionalistët e plagosur që ende pa u dalë shpirti iu vinin thikën në fyt. Edhe në dhjetorin e vitit 1944, çeta e Hamz Rexhepit do të zhvillonte disa luftime të ashpra ndaj Brigadës së Tretë maqedonase. Por kjo brigadë, tanimë ishte përforcuar me të tjera formacione shqiptare dhe jugosllave, me ç’rast kishte fituar epërsi të dukshem në njerëz e paisje luftarake. Gjithsesi Hamz Rexhepi mbetej luftëtar i talentuar dhe i palëkundur. Ai dinte se ku duhej të sumonte dhe i përkrahur prej çetave të tjera nacionaliste në treva të Maqedonisë shqiptare, mundi të korrte disa fitore të rëndësishme për vetë moralin e popullit në këto vise.
Largimi i trupave gjermane nga ish Jugosllavia, do të shoqërohej në vitin 1945, me instalimin e një terrori shkallë shkallë prej Beogradit, në krejt viset e Kosovës dhe Maqedonisë shqiptare. Mijëra ushtarë e oficerë sllavomaqedonas u derdhën “fitimtarë” në këto vise, duke kryer krime nga më të mënxyrshmet ndaj nacionalistëve shqiptarë, të etiketuar si “bashkëpuntorë të fashizmit”. Për Hamz Rexhepin u krijuan situata të vështira sidomos pas vrasjes së Xhem Gostivarit dhe Mefail Shehut, (Zajazi) të cilët i kishte pasur miqë e vëllezër në sa e sa kohra të vështira. Në vitin 1945, pjesën më të madhe, Hamza e kalon në vise të Lumës, tek miqtë e besës së tij, i ndjekur këmba këmbës si nga Divizioni i Mbrojtjes Popullore shqiptare ashtu edhe nga OZNA-jugosllave. Ai do të kalojë disa muaj kështu, me besimin e palëkundur në drejtësinë e kauzës që përfaqsonte. Kësisoj, për të ardhur në 2 shkurtin e vitit 1946, në ate betejë heroike të rezistencës nacionalsite shqiptare kundër 700-800 ushtarëve dhe oficerëve sllavomaqedonas, buzë lumit të Muzdaqës(f. Negotinë). Pa dashur të hyjmë në hollsitë e kësaj beteje, mund të themi se nacionalistët shqiptarë në grykë të Vrasës së Vogël, mundën fare lehtë t’u shmangeshin konfrontimit me armë . Por ishte mendimi i guximshëm i Hamz Rexhepit, i cili donte ti tregonte sllavomaqedonasve se nacionalizmi shqiptar nuk ka për të vdekur kurrë. Madje duke patur besim te të rinjtë nacionalistë, ai i pat thënë në kohë më parë djaloshit Hysen Lusna lidhur me një mision të tij se ;”Ani mos u frigo se je i ri e shpresa e Shqypnisë në supe tuaja ka me ra, paj ju kini me e mbajt ma fort se na të vjetrit”.
Kështu në mesditën e dy shkurtit 1946, duke parë se forcat e armatës maqedonase ishin larguar, Hamz Rexhepi del nga pozicionet dhe u thërret bashkëluftëtarëve të vet të mblidhen. Lendina ishte skuqur prej gjaku të sllavomaqedonasve të vrarë dhe trupat e tyre shtriheshin duke i dhënë një trishtim krejt peisazhit. Ndërkaq, nga mesi i trupave të vrarë të maqedonasve një ushtar i plagosur ngrihet dhe fare pranë Hamz Rexhepit, e qëllon trimin me një batare në gjoks. Ka rendur, së paku djali i tij, të marrë në duar sytë e Hamzës, të mbyllur përgjithmonë. Ende sot në Bicaj, për Hamz Rexhepin thuhet : Lum Luma për të ! Ndërsa trimat e Tetovës , Gostivarit, edhe sot pëcuallën ca amanete të këtij trimi e patrioti nacionalist për sllavomaqedonasit , përmes betejave të Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare.

Eugen SHEHU/06 Dec 2004/F.F.