Gjergj Bubani

[Xhuxhumaku]

Sëmundjet na i tha edhe Bubani

Përgatiti: Violeta Murati 28/10/2010 09:55:00


Shërbimi që pinjollët e familjes i kanë bërë Gjergj Bubanit, është sublim. Kanë shkuar te lexuesi, duke hedhur të plotë veprën në qarkullim, kanë vënë në dispozicion letërkëmbimet për të marrë reflektimin intelektual për një njeri, të cilin jeta e zuri për fat të mirë e të keq, nga vitet ‘20-‘40, por i dënuar me heshtje në diktaturë. Për ta lexuar në natyrshmëri një vepër të tillë, botimet “OMSCA-1” kanë hedhur në qarkullim librin monografik "Gjergj Bubani, i harruari i përkohshëm", me autor Kliton Nesturin.

Shërbimi që pinjollët e familjes i kanë bërë Gjergj Bubanit, është sublim. Kanë shkuar te lexuesi, duke hedhur të plotë veprën në qarkullim, kanë vënë në dispozicion letërkëmbimet për të marrë reflektimin intelektual për një njeri, të cilin jeta e zuri për fat të mirë e të keq, nga vitet ‘20-‘40, por i dënuar me heshtje në diktaturë. “Gjergj Bubani mund të quhet fare mirë një paraardhës i letërsisë realiste të viteve ‘30. Ai e parapriu këtë letërsi”, - është shprehur i biri, Loredani, i cili është marrë me botimin e veprës prej 2007-s. Ndërsa nga dje është hedhur në qarkullim monografia “Gjergj Bubani, i harruari i përkohshëm", me autor Kliton Nesturin.

Çfarë kemi marrë nga Bubani i vjetër, është veprimtaria e tij e shumanshme, intensive si publicist impenjativ, satirik e shqipërues, por dhe si botues, drejtor e redaktor gazetash e revistash, si drejtues shoqërish atdhetare e kulturore e deri si regjisor pjesësh dramaturgjike, duke qenë edhe vetë aktor, që i përktheu edhe me synimin për t’i vënë në skenë. Duket se plejada e ‘30-s, tashmë është konsoliduar në vetëdije shqiptarësh si kufiri ku na ka mbetur koha, prej nga duhet nisur, si aspiratë çështja e një Shqipërie perëndimore. Për të zbërthyer këtë natyrë, vjen monografia që merr përsipër analizën e krijimtarisë letrare dhe publicistike të Gjergj Bubanit, si një prej intelektualëve brilantë, që kontribuuan në letërsinë, publicistikën dhe emancipimin e shoqërisë shqiptare qysh prej fillimit të viteve ‘20 e deri në gjysmën e parë të viteve ‘40.

Gjergj Bubani e nisi udhën në publicistikë në vitin 1919, me shkrimet në gazetën “Kuvendi”, që dilte në Itali. Ai u bë një nga penat më aktive dhe më pas për një kohë të konsiderueshme, kryeredaktor i gazetës “Shqipëri e re”, e cila botohej në Konstancë. Veprimtaria e tij publicistike u shtri edhe në organe të tjera të kohës. Ai botoi edhe vetë disa organe të shtypit shqiptar, “Dodona”, “Zëri shqiptar”, “Kuvendi kombëtar”, ku më kryesorja ishte gazeta “Kosova”, e cila u bë një mbrojtëse e flaktë e çështjes dhe situatave që kalonte Kosova në vitet ‘20-‘30. E gjithë jeta dhe veprimtaria e tij, gjer në atë kohë, u shtri ndërmjet Shqipërisë dhe Rumanisë, ku ai kishte emigruar qysh pas studimeve të larta që pati kryer në Athinë. Më 1936, Gjergj Bubani u vendos përfundimisht në Shqipëri, falë edhe insistimit të botuesit Zoi Xoxa, i cili i besoi këtij publicisti drejtimin e gazetës “Drita”. Për vizionin dhe kulturën e madhe që kishte, Gjergj Bubani u emërua drejtor i radio “Tiranës” qysh në nisjen e saj. Pavarësisht vështirësive të shumta, ai mundi të krijonte profilin e një radioje kombëtare. Pas pushtimit të vendit nga ushtria gjermane, në Luftën e Dytë Botërore, Gjergj Bubani u largua nga drejtimi i radio “Tiranës” dhe punoi pranë Ministrisë së Kulturës. Ende pa mbaruar mirë lufta, Gjergj Bubani u arrestua nga partizanët dhe është ndër gjashtëdhjetë intelektualët e dënuar në nga Gjyqi Special në prill të vitit 1945. Pas lirimit nga burgu, ai nuk u mor me veprimtari publicistike, por jetoi i tërhequr, derisa mbylli sytë në shkurt të vitit 1954.

Ndryshe nga mjaft intelektualë që krijuan dhe dhanë ndihmesë gjatë viteve ‘20-‘40, emri i Gjergj Bubanit nuk u përmend fare gjatë regjimit komunist. Ai u la në harresë, si të mos kishte ekzistuar kurrë. Shkrimet e tij nisën të ribotoheshin në organe të ndryshme të shtypit pas ardhjes së demokracisë, kurse në vitin 2007, shtëpia botuese “Omsca-1” botoi krijimtarinë e tij të përmbledhur në dy vëllime “Vepra të zgjedhura” dhe në vitin 2009 botoi shqipërimin e tri veprave të shquara dramaturgjike që ky përkthyes i talentuar solli në gjuhën shqipe. Pikërisht mbi studimin e kësaj krijimtarie të botuar, mbështetet edhe vepra më e fundit e Kliton Nesturit, ku gjejnë vend gjithashtu edhe mjaft artikuj, poezi, letra dhe fotografi të Gjergj Bubanit, të pabotuara më parë.

“E shkuara e Gjergj Bubanit, ndonëse i përkiste një periudhe të ndritur, tragjikisht, së bashku me rrotën e historisë, u kthye në një hije të zezë, e cila e përndoqi atë kudo. Megjithatë, ky njeri, i cili qe përballur me beteja nga më të ndryshmet, i vetëdijshëm për fatin, i përplasi në fytyrë dorashkën e sfidës. Ai ishte heroi i jetës së tij dhe si i tillë nuk mund të gjunjëzohej para asgjëje dhe askujt”, - shkruan Nesturi.

Pas përvojave në poezi dhe prozë, autori Kliton Nesturi del tashmë para lexuesit me esenë monografike “Gjergj Bubani, i harruari i përkohshëm”, botim i “Omsca-1”.

Me botimin e esesë monografike “Gjergj Bubani, i harruari i përkohshëm”, për autorin duket një risk përmes trajtimit të këtij zhanri të vështirë, por garancinë në këtë rast, ashtu siç do të donim të ndodhte rëndom për çdo botim në Shqipëri, na e jep botuesi i tij, njëkohësisht pasardhësit e kësaj trashëgimie: “Ai merr përsipër me sukses zbërthimin e kodeve të krijimtarisë së Bubanit dhe e analizon atë në kuadrin e epokës në të cilën ky mjeshtër i fjalës dhe i mendimit shqiptar jetoi”.

standard

[Xhuxhumaku]

Pushoni, për emrin e Zotit!

Sëmundja e madhe e shpifjeve dhe e grindjes, sëmundje që buroi prej egoizmës dhe inateve dhe e cila si një gangrenë ka pushtuar trupat dhe shpirtrat e shumicës të bashkatdhetarëve tanë, është, për Shqipërin' e sotme, fatkeqësia m'e madhe. E vogël, e pocaqisur, jo shum' e begatshme, Shqipëria priste dhe pret prej atdhetarëve të vërtetë theorira të mëdha, morale dhe materiale, për progresin e saj dhe për organizimin e saj të brendëshëm. Dhe në vend që të mblidhemi të gjithë tok dhe si një trup të bashkojmë punërat dhe mendimet tona për të mirën dhe për përparimin e Saj, në vend që të punojmë secilido prej nesh me zemërkthjellësi dhe me ballën lart për Atë dhe të mirën e Saj, duke mbytur çdo sentiment egoistik, që për fat të keq e kemi në natyrën tonë si shqipëtarë, ne, përkundrazi, vumë tërë fuqinë e mendimit dhe të energjisë sonë për të rrëmyer njëri varrin e tjetrit, për të përmbushur tërë inatet dhe egoizmat tona personale, duke shpifur, duke kundërshtuar, duke sharë, duke goditur, duke shojtur adversarët tanë personalë, për të mirën e egoizmit tonë personal dhe kundër Atdheut tonë, kundër Shqipërisë. Dhe tërë këto i bëjmë sheshazi pa asnjë trup dhe shumë herë në emrin e atdheut!

I mjeri atdhe!

Tani e kuptoi ai se tërë flaga e enthuziazmës sonë s'ish gjë tjetër veçse një pamje e rremë e dëshirave tona personale. Tani e kupton ai se jemi patriotë të flaktë vetëm sa kohë shpresojmë në një shpërblim për patriotizmin tonë. Tani e kupton ai se nëpër zemrat tona është rrënjosur më thellë dashuria për interesin tonë vetjak, sesa ajo e interesit të Tij. Tani e kuptoi ai se, posa që na ciket interesi ynë vetjak, humbet ndër ne çdo sentiment atdhetarizmi dhe zëmë godasim, shajmë, shpifim, rrëmijmë varret e patriotëve të tjerë, duke shpresuar se me varimin e me çnderimin e tyre do të rilindet triumfi i egoizmës dhe i interesit tonë vetjak dhe pa u menduar se ç'nderimi dhe shojtja e tyre ekuivalon me shojtjen dhe çnderimin pjesor të Shqipërisë.

U mësuam si Qeveri të punojmë kundër opizicies: si opozicie tymos kemi tjetër qëllim veçse rrëzimin e Qeverisë dhe hipjen në kryen e Shtetit: si prefektër, të punojmë me hatër dhe, si adversarë të prefektëve, të sosim tërë energjinë tonë kundër atyre. U mësuam të punojmë në emrin e atdhetarizmit, kundër Atdheut, pa asnjë turp.

Se interesi i Shqipërisë sot është të jemi që të gjithë të bashkuar nën një qëllim: Përparimi i Shtetit tonë.

Dhe, kur të arrijë në radhën e shteteve të tjera të qytetëruara dhe të përparuara, atëherë le të pyesim dhe Egon tonë dhe le të ndahemi në partira, po jo në çeta pa asnjë program.

Jemi aq të paktë dhe aq të dobët në mësim, sa vetëm të bashkuar që të gjithë do të mundim t'i sjellim dobi Atdheut, i cili sot më tepër se kurdoherë ka nevojë për bashkimin tonë.

Për emrin e Zotit!

Pushoni grindjet, inatet, shpifjet në mes tuaj dhe afrojuni t'i japim me zemër të kthjellët dorën njëri-tjetrit, për shpëtimin e Shqipërisë. Afrojuni të bashkohemi dhe të punojmë të gjithë tok si një rreth i çelniktë, me një qëllim të përbashkët.

Le të bashkohemi dhe le të mbytim secilido egoizmën e vetes së tij. Kjo është m'e madhja theori që na kërkon Atdheu tonë. Le të harrojmë dhe le të shuajmë ambicionet dhe inatet tona vetjake. Vetëm kështu do të mundim t'i shërbejmë me dobi Atdheut.

Ata që janë jashtë Qeverisë, le t'u japin tërë konkursin e tyre të sinqertë qeveritarëve. Në vend të shajnë dhe të shpifin, në vend t'i madhësojnë veprat e liga dhe t'i vogëlsojnë veprat mira të qeveritarëve, në vend të kritikojnë me hatër, do të bëjnë më mirë t'u tregojnë udhën e mirë, t'i këshillojnë vëllazërisht dhe ngadonjëherë dhe të ndjejnë lajthimet e tyre. Dhe vetëm atëherë kur prova të gjalla na thonë se një prej tyre punon kundër idealit ose kundër interesit të përgjithshëm, atëherë le t'i biem kokës, atëherë le ta shfarosim.

Ata që mbajnë fuqinë në dorë, le të kuptojnë se vetëm duke pasur konkursin e shumicës do të mundin të punojnë. Dhe për t'u dhënë konkursin dhe besimin, shumica u kërkon të zhvishen prej rrobës së egoizmit dhe të ambicies, u kërkon të lënë mënjanë aksiomën e famshme "ashtu dua unë" dhe të dëgjojnë herë-herë zërin e opinionit publik. Deputetët tanë le të pushojnë së ëndërruari ministre dhe madhërira dhe, në vend që ta vrasin mendjen e tyre për intriga me qëllime vetjake, le të mendohen më mirë se në tërë këto kohë asgjë s'na treguan dhe asnjë përmirësim s'vepruan. Ata që s'janë të zotërit për tjetër gjë, veçse për intriga, le të japin dorëheqjen. Është shërbimi m'i madh që i mundin t'i sjellin Atdheut.

Për emrin e Zotit!

Pushoni një herë! Sprasuni prej udhës që keni marrë dhe e cila po na shpie në katastrofë. Bashkohuni, se "Fuqia në bashkim" gjendet.

Gjergj Bubani 1922

standard

[PLAKU]

he pse nuk del naj burr politikan te na fole sot keshtu si Bubani!?
A kemi burra si Bubani sot ?
Pse hesheti ne kohen e lulezimit socialist , iu mbylle goja Bubanit?
Pse nuk i ka perkerahe shqypetaria burrat e medhej si Bubani e sa e sa Bubana tjere?
Ky shkrim duhet te lexohet nga cdo shqypetar sidomos nga udheheqesat ton.

[SERAFIM DILO]

Pushoni, për emrin e Zotit!

Sëmundja e madhe e shpifjeve dhe e grindjes, sëmundje që buroi prej egoizmës dhe inateve dhe e cila si një gangrenë ka pushtuar trupat dhe shpirtrat e shumicës të bashkatdhetarëve tanë, është, për Shqipërin' e sotme, fatkeqësia m'e madhe. E vogël, e pocaqisur, jo shum' e begatshme, Shqipëria priste dhe pret prej atdhetarëve të vërtetë theorira të mëdha, morale dhe materiale, për progresin e saj dhe për organizimin e saj të brendëshëm. Dhe në vend që të mblidhemi të gjithë tok dhe si një trup të bashkojmë punërat dhe mendimet tona për të mirën dhe për përparimin e Saj, në vend që të punojmë secilido prej nesh me zemërkthjellësi dhe me ballën lart për Atë dhe të mirën e Saj, duke mbytur çdo sentiment egoistik, që për fat të keq e kemi në natyrën tonë si shqipëtarë, ne, përkundrazi, vumë tërë fuqinë e mendimit dhe të energjisë sonë për të rrëmyer njëri varrin e tjetrit, për të përmbushur tërë inatet dhe egoizmat tona personale, duke shpifur, duke kundërshtuar, duke sharë, duke goditur, duke shojtur adversarët tanë personalë, për të mirën e egoizmit tonë personal dhe kundër Atdheut tonë, kundër Shqipërisë. Dhe tërë këto i bëjmë sheshazi pa asnjë trup dhe shumë herë në emrin e atdheut!

I mjeri atdhe!

Tani e kuptoi ai se tërë flaga e enthuziazmës sonë s'ish gjë tjetër veçse një pamje e rremë e dëshirave tona personale. Tani e kupton ai se jemi patriotë të flaktë vetëm sa kohë shpresojmë në një shpërblim për patriotizmin tonë. Tani e kupton ai se nëpër zemrat tona është rrënjosur më thellë dashuria për interesin tonë vetjak, sesa ajo e interesit të Tij. Tani e kuptoi ai se, posa që na ciket interesi ynë vetjak, humbet ndër ne çdo sentiment atdhetarizmi dhe zëmë godasim, shajmë, shpifim, rrëmijmë varret e patriotëve të tjerë, duke shpresuar se me varimin e me çnderimin e tyre do të rilindet triumfi i egoizmës dhe i interesit tonë vetjak dhe pa u menduar se ç'nderimi dhe shojtja e tyre ekuivalon me shojtjen dhe çnderimin pjesor të Shqipërisë.

U mësuam si Qeveri të punojmë kundër opizicies: si opozicie tymos kemi tjetër qëllim veçse rrëzimin e Qeverisë dhe hipjen në kryen e Shtetit: si prefektër, të punojmë me hatër dhe, si adversarë të prefektëve, të sosim tërë energjinë tonë kundër atyre. U mësuam të punojmë në emrin e atdhetarizmit, kundër Atdheut, pa asnjë turp.

Se interesi i Shqipërisë sot është të jemi që të gjithë të bashkuar nën një qëllim: Përparimi i Shtetit tonë.

Dhe, kur të arrijë në radhën e shteteve të tjera të qytetëruara dhe të përparuara, atëherë le të pyesim dhe Egon tonë dhe le të ndahemi në partira, po jo në çeta pa asnjë program.

Jemi aq të paktë dhe aq të dobët në mësim, sa vetëm të bashkuar që të gjithë do të mundim t'i sjellim dobi Atdheut, i cili sot më tepër se kurdoherë ka nevojë për bashkimin tonë.

Për emrin e Zotit!

Pushoni grindjet, inatet, shpifjet në mes tuaj dhe afrojuni t'i japim me zemër të kthjellët dorën njëri-tjetrit, për shpëtimin e Shqipërisë. Afrojuni të bashkohemi dhe të punojmë të gjithë tok si një rreth i çelniktë, me një qëllim të përbashkët.

Le të bashkohemi dhe le të mbytim secilido egoizmën e vetes së tij. Kjo është m'e madhja theori që na kërkon Atdheu tonë. Le të harrojmë dhe le të shuajmë ambicionet dhe inatet tona vetjake. Vetëm kështu do të mundim t'i shërbejmë me dobi Atdheut.

Ata që janë jashtë Qeverisë, le t'u japin tërë konkursin e tyre të sinqertë qeveritarëve. Në vend të shajnë dhe të shpifin, në vend t'i madhësojnë veprat e liga dhe t'i vogëlsojnë veprat mira të qeveritarëve, në vend të kritikojnë me hatër, do të bëjnë më mirë t'u tregojnë udhën e mirë, t'i këshillojnë vëllazërisht dhe ngadonjëherë dhe të ndjejnë lajthimet e tyre. Dhe vetëm atëherë kur prova të gjalla na thonë se një prej tyre punon kundër idealit ose kundër interesit të përgjithshëm, atëherë le t'i biem kokës, atëherë le ta shfarosim.

Ata që mbajnë fuqinë në dorë, le të kuptojnë se vetëm duke pasur konkursin e shumicës do të mundin të punojnë. Dhe për t'u dhënë konkursin dhe besimin, shumica u kërkon të zhvishen prej rrobës së egoizmit dhe të ambicies, u kërkon të lënë mënjanë aksiomën e famshme "ashtu dua unë" dhe të dëgjojnë herë-herë zërin e opinionit publik. Deputetët tanë le të pushojnë së ëndërruari ministre dhe madhërira dhe, në vend që ta vrasin mendjen e tyre për intriga me qëllime vetjake, le të mendohen më mirë se në tërë këto kohë asgjë s'na treguan dhe asnjë përmirësim s'vepruan. Ata që s'janë të zotërit për tjetër gjë, veçse për intriga, le të japin dorëheqjen. Është shërbimi m'i madh që i mundin t'i sjellin Atdheut.

Për emrin e Zotit!

Pushoni një herë! Sprasuni prej udhës që keni marrë dhe e cila po na shpie në katastrofë. Bashkohuni, se "Fuqia në bashkim" gjendet.

Gjergj Bubani 1922

standard

Fjale qe vlejne dhe sot.(Shum e bukur Kat.)

[Xhuxhumaku]

Gjergj Bubani, Satiristi modern mes Çajupit e Nonda Bulkë

» Dërguar më: 31/10/2010 - 15:12

Kliton Nesturi

Tek unë, ashtu si te çdo njeri, bashkohen të tria kohët: e shkuara, e tashmja dhe e ardhmja. Të tashmen e shoh dhe e prek, por për të shkuar drejt së ardhmes ndodh që më duhet të shoh e të takoj të shkuarën. Shpesh, ajo mbetet alfa prej nga nis rrugëtimi ynë. Kjo është edhe arsyeja e takimit me Atë në këtë orë të vonë, këtë natë të ftohtë fundviti me erë dhe shi. E ndiej: Ai po qëndron i heshtur, ulur në poltronën e tij, duke pirë cigare, shoqëruar me një gotë raki mani të ardhur nga fshati i lindjes. Ka pesëdhjetë vjet që hesht. Pesëdhjetë vjet!... Një jetë të tërë. Flakët e zjarrit në vatër përpijnë trupin e një trungu të trashë, ndërsa ai qëndron sfidues në kështjellën e krijimtarisë së tij, të lartë, të fortë e të bukur… Është shumë i rëndësishëm ky takim, më tepër për mua, sesa për të. Nëpërmjet kësaj bisede do të mund të zbërthej disa kode, një epokë. Kjo, pra, më shtyn që të braktis rehatinë që më dhuron shtëpia në një natë të tillë, dhe të nisem e të shkoj në heshtje drejt tij. Bën ftohtë. Bie shi. Fryn shumë erë...


SHKRIMTARI
Mes njohjes dhe harrimit

“Për krijimtarinë origjinale, në prozë e në poezi, si dhe për përkthimet, Bubani mund të konsiderohet si një nga shkrimtarët e rinj më premtues të letërsisë bashkëkohore shqiptare.”
Prof. Gaetano Petrotta

Hesht për një çast. Duket sikur ajo që ke shkruar më parë për një njeri, qoftë ky i zakonshëm ose një hero, është gjithçka. Pra, si gjithçka, edhe e shkruara, ka një fund. Mendimet duhet të ndërpriten doemos diku. Hëm!... Por ja që jeta e dikujt dhe puna e tij qenka një pus i pafund, ndaj edhe grishesh që të vazhdosh më tej, për t’i shkuar njohjes sa më afër fundit. Nuk ka ardhur koha për t’i ndërprerë mendimet. Ka ende gjëra për të thënë, mjaft çështje për të përballur. Është një bashkëbisedim dhe në të njëjtën kohë, edhe një refleksion që vazhdon. Gjithçka ngjan si një labirint pa fund, ku e papritura përplaset me ty kudo, edhe atëherë kur mendon se je në hapat e fundit që të çojnë drejt daljes në dritë.
Kush është ky njeri? Nga vjen dhe ku ka ndër mend të shkojë? Cila është ambicia e tij?... Koha e kaluar në vendin tek i cili dielli lind nga Egjeu, është e mbështjellë me një pelerinë misteri. Në cilat katedra dhe biblioteka u edukua? Ç’labirinte përshkoi dhe ç’thesare mundi të shihte në atë botë ku ndodhen themelet e historisë dhe të kulturës së vjetër? Jeta e tij nuk rrodhi në trajtat e zakonshme, hapat e tij nuk rendën me ritmin e njerëzve të thjeshtë, por ishin në garë, në radhë të parë me kohën, e më pas me veten e të tjerët. Pak orë gjumë, një ushqim i ngrënë shpejt e shpejt, për t’u pasuar nga koha e gjatë mbi libra dhe shfaqje teatrore. Ndryshe nga të tjerët, ai e ndiente se jeta e tij shtrihej në një përmasë tjetër, më të madhe. Ishte mosha kur ëndrrat kthehen në ambicie, kur pasionet nisin të përvijohen më konkretisht. Në moshën njëzetenjëvjeçare Gjergj Bubani shfaqet si një shkrimtar me një stil të tijin, të plotë e të sigurt. Fjala e tij ka peshë dhe fraza qëndron e lidhur bukur. Gjetjet në krijimtarinë e tij janë interesante dhe ndërtimi strukturor ngjason me një shtëpi të fortë prej guri...
Muza ka rënë mbi një shpirt të ri. Ajo është e plotë, si hëna e bukur ose si dielli i pranverës. Gjergj Bubani është një shkrimtar që ecën rrugëve të Bukureshtit, ulet në një kafene dhe, duke tymosur duhan, në pritje të miqve me të cilët e ka lënë të shkëmbejë mallin dhe mendimet, nis të shkruajë. Atë çast, për të nuk është e rëndësishme se ku ndodhet, në Bukuresht a në Paris, në Korçë a në Kostancë, në Athinë a në Londër, në Tokë a në ndonjë tjetër planet. Pa dashur të lërë mënjanë të gjitha detyrat dhe preokupimet që jeta i vë përpara herë pas here, ai përpiqet që ta vjedhë kohën për të përmbushur frymëzimet e tij, që pa e kuptuar kthehen në qëllime, të cilat i japin më tepër kuptim ekzistencës së përkohshme të njeriut në këtë udhëtim mbi Tokë. Muza e tij lind kur të tjerët përreth kryejnë ciklin e zakonshëm të përditshmërisë; ajo është një dashnore çapkëne, pa tekat e së cilës nuk e kupton dot se sa e veçantë dhe e rrallë është ndjenja që të lidh me të. Në fund të fundit, muza nuk lind te cilido, dhe shkrimtar ose je, ose jo. Vetëm kur thellë brenda vetes e ndien se ke hyrë përfundimisht në këtë rrugë të pakthyeshme, je i vetëdijshëm se duhet të përballesh me sakrifica të pafundme. Në këtë udhë të mbushur me gjemba e gozhdë, patjetër që duhet të ecësh i mbathur me këpucë prej hekuri. Dhe, që t’i mbash ato, nuk është e lehtë. Pikësëpari duhet të fitosh luftën me veten, për t’u përballur më pas me botën e atyre që të rrethojnë e që mund të mos kuptojnë asgjë prej teje, asnjë shenjë, asnjë kod, asnjë lëvizje ose fjalë. Qysh në hapat e parë e kupton se nuk është e lehtë të jesh artist ose shkrimtar, ndaj dhe përgatitesh që në sfidat që të presin, të hysh me një shpirt të fortë dhe me nerva të çeliktë.

Deri në motin e trazuar 1920, kohë kur Gjergj Bubani u shfaq si shkrimtar, letërsinë shqipe e mësynë mjaft krijues të talentuar, shumica e të cilëve rendën të krijonin në gjininë e poezisë, poemës dhe dramës, kurse në prozë numri i tyre ishte aq i paktë sa, në raport me të parët, ishte i papërfillshëm. Kësisoj, nëse në poezi deri në këtë periudhë u formësua një lloj shkolle, kjo nuk mund të thuhet për prozën; krijimet në këtë zhanër mbetën deri në kufijtë “tërheqës” dhe, ndonëse që më 1887 Pashko Vasa kishte botuar romanin e parë të shkruar nga një autor shqiptar (“Bardha e Temalit”, në gjuhën frënge), prurjet në këtë gjini ishin të pakta, aq sa nuk mund të bëhet fjalë për një individualitet krijues letërsia e të cilit të dilte jashtë kornizave kombëtare.
Qysh në “prezantimin e parë”: “Më nëntë!...?”, botuar në dhjetor të 1920-ës te “Shqipëri’ e Re”, Gjergj Bubani spikat me individualitetin e tij. Në betejën e egër me letërsinë, ai ka zgjedhur të luftojë duke u mbështetur te satira e, për më tepër, me “armë shqiptare”: Një njeri i kthyer nga kurbeti, ku kishte ndryshuar edhe mbiemrin, kërkon të bëjë çdo gjë njësoj si në vendin nga ku kishte ardhur, por, fatkeqësisht për të, jeta shqiptare ka mbetur po aq e vjetër dhe e ngurtë sa dikur. Qysh prej rreshtit të parë e deri në fund, spikat sarkazmi. Për një shkrimtar, fillimet në krijimtari nuk janë asnjëherë të lehta, sidomos kur ai sfidon duke hedhur dorashkën e duelit në fushëbetejën e satirës. Pikësëpari duhet të kesh me vete dy armë: mprehtësinë dhe forcën për të reaguar ndaj dhembjes. E para ka të bëjë me atë që do të shkruash dhe mënyrën se si do ta realizosh, kurse e dyta, me menaxhimin e emocioneve, të cilat nuk duhet të kapërcejnë kufijtë aq sa ta vënë përfund krijuesin.
Në të gjithë krijimtarinë e tij, Gjergj Bubani mbështetet mbi Shqipërinë dhe shqiptarët, kudo që ata ndodhen, brenda vendit ose në emigracion, në vatrat e tyre a në rrugët e botës, ku fati i përplas shpesh pa mëshirë. Ai është një shkrimtar shqiptar që krijon duke u mbështetur në ngjarjet, historitë dhe karakteret që njeh. Kjo është edhe sfida që ka ai me letërsinë, me bashkëkohësit, të shkuarën dhe të ardhmen. Gjergj Bubani e njeh fuqinë e satirës: ajo është e madhe. Ndryshe nga zhanret e tjera, duke pasur një karakter më tërheqës, ajo përhapet më me lehtësi.
Toka mbi të cilën nisi të punonte Gjergj Bubani nuk ishte tepër djerrë. Qysh në çastin e parë kur mori penën për të shkruar, ai qe i vetëdijshëm se me të nuk fillonte dhe as mbaronte çdo gjë. Përkundrazi, fjalët dhe rreshtat që buronin prej tij, ishin një gur ose edhe një mur në kështjellën e madhe, të nisur më herët, por që maja nuk i shihej ende. Në thesarin e folklorit shqiptar një vend të rëndësishëm zënë edhe krijimet e ndryshme ku spikatin elementet e satirës e të humorit, si në temat familjare, ashtu edhe në ato shoqërore. Ndërkohë, nga shkrimtarët, i pari që prodhoi mbi këtë arë të madhe ishte Andon Zako Çajupi, një krijues brilant, i cili me të drejtë konsiderohet edhe si babai i satirës shqiptare.
Në literaturën e historisë së letërsisë shqiptare ka një hendek të madh, kur bëhet fjalë për zhvillimin e satirës. Ashtu, lehtë, pa bujë dhe zhurmë, vendoset një shkallëzim, një hierarki, e cila deri më sot është imponuar vazhdimisht. Vendi i patriarkut të satirës i është dhënë pa dyshim dhe me të drejtë Andon Zako Çajupit, për të cilin është botuar edhe numri më i madh i studimeve të kryera, qofshin si vëllime të mirëfillta ose edhe në trajtën e kumtesave shkencore, e që rëndom kanë zënë vend nëpër faqet e botimeve periodike. Kurrsesi nuk duhet thënë se është tepruar me studimin e Çajupit: fati më i madh për një shkrimtar është kur krijimtaria e tij tërheq një vëmendje të madhe, si nëpërmjet studimesh dhe analizash kritike, ashtu edhe te lexuesit. Krijimtaria e mirëfilltë, pavarësisht nga koha ose rrethanat se kur është shkruar, mbetet gjithnjë një burim i pashtershëm leximi dhe studimi.
Ndryshe nga mjaft krijues të tjerë, shqiptarët nisën ta rilexonin Gjergj Bubanin vetëm në fillim të shekullit XXI, gati një shekull që nga koha kur nisi të shkruante. Ky rilexim që sapo ka nisur, do të vazhdojë gjatë: çdo herë gjen tek ai mesazhe, kode, të cilat janë ftesa për refleksione. Ashtu si dikur, në fillimet e tij, Bubani shfaqet përherë i freskët, në stil, gjuhë dhe mendim.
Menjëherë pas Çajupit, kronologjikisht dhe artistikisht, kritika letrare socrealiste vendosi Nonda Bulkën, një tjetër autor brilant të satirës shqiptare. Por midis Çajupit dhe Bulkës, vendi i takon Gjergj Bubanit, si në përmasat kohore, ashtu edhe në risitë artistike. Duam apo nuk duam, duhet të pranojmë se Bubani, në krahasim me Andon Zako Çajupin, e ngriti satirën në një shkallë më të lartë, duke i dhënë një frymë më moderne. Bubani e shkëputi këtë zhanër nga romantizmi dhe e drejtoi në një udhë më konkrete, më të prekshme, më të ndjeshme. Satira e dalë nga mendja dhe pena e Gjergj Bubanit, ashtu si e gjithë krijimtaria e tij, është realiste, më moderne dhe më qytetare. Është pikërisht kjo rrugë e çelur prej tij, që bëhet toka mbi të cilën do të lëvrojnë krijimtarinë e tyre të gjithë satiristët shqiptarë që erdhën pas tij.
Nëpërmjet ngjarjes ai shkon në zemër të dukurisë, herë tërthorazi e herë në mënyrë të drejtpërdrejtë. Personazhet e tij janë konkrete, pjesëtarë të mjedisit ku ai jeton ose pjesë e kombit të tij. Kjo i jep krijimtarisë së tij të drejtën për të qenë gjithnjë e freskët. Natyrisht, në këtë përzgjedhje të Gjergj Bubanit nuk mund të mohohet edhe ndikimi i mundshëm nga satira rumune, shkrimtarët e së cilës u shquan si novatorë, duke lënë gjurmë të pashlyeshme jo vetëm në letërsinë e tyre kombëtare. Por, nëse satira rumune mund të ketë ndikuar në krijimin dhe përsosjen e stilit, temat dhe karakteret e Gjergj Bubanit janë kryekëput shqiptare.
Ashtu si shumë shkrimtarë që krijuan në këtë periudhë, edhe krijimtaria letrare e Gjergj Bubanit ndahet në poezi dhe prozë. Për vetë faktin se te ky autor, të dyja këto gjini gërshetohen me njëra-tjetrën deri në fund të krijimtarisë së tij, është e vështirë që t’i ndash si me thikë, në etapa kohore. I gjithë thesari i krijimtarisë së tij lindi, u zhvillua dhe u arkivua brenda një çerek shekulli.
Megjithatë, kjo nuk pengon askënd që t’i shohë këto dy gjini veçmas nga njëra-tjetra.

“Para pushkatimit”
Një ndër pikturat më mbresëlënëse në kujtesën e njerëzimit që në fillimin e shekullit XIX e këtej pa dyshim që është ajo e Francisko Gojës “Para pushkatimit”. Ka mjaft dramë në të, epizëm dhe ngadhënjim; është burrëria në çastin e mbramë. Ky është ngadhënjimi i heroit, i burrit të vërtetë. Kur vëren fytyrat e të dënuarve, sheh se reagimi i tyre është i ndryshëm përpara fatit të njëjtë. Gjithsesi, vëmendja të përqendrohet te heroi kryesor. Në fytyrën e tij urrejtja kthehet në forcë, në sfidë. Kjo e bën të pavdekshme këtë pikturë monumentale.
Sa herë që e mendoj Gjergj Bubanin në gjyq, kjo tablo më vjen ndër mend. Ka ngjashmëri ajo me fatin që pësuan të gjithë ata që u gjykuan në atë gjyq. Ndoshta, vetëm fati e shpëtoi Gjergj Bubanin për të mos qenë para togës së pushkatimit. Ai mundi të vinte vetëm për pak kohë “me leje” pranë nesh, për të marrë sërish rrugën për ku e nisën komunistët që në çastin që e arrestuan. Megjithatë, deri në fund, ai mbeti heroi i Francisko Gojës, që sfidon vdekjen dhe kundërshtarët para togës së pushkatimit.
* * *
Shiu ka pushuar. Edhe era e ftohtë gjithashtu. Ne qëndrojmë përballë njëri-tjetrit në heshtje. Është një heshtje e rëndë, brenda së cilës ndodhen guximi dhe sfida, jeta dhe harrimi, nga njëra anë, keqardhja, ndjenja e fajit dhe pendesa, nga ana tjetër. Koha kalon. Për jetën e një njeriu, pesëdhjetë vjet nuk janë pak, por në historinë e një kombi është vetëm një çast refleksioni. I rëndësishëm është rikthimi nga burgu i harresës.
Ne heshtim. Ai është fisnik dhe krenar, ashtu siç ka qenë gjithmonë, kurse unë ul kokën i turpëruar dhe fajtor për mëkatet që kanë bërë ndaj tij të tjerët.

milosao.

[Xhuxhumaku]

Shënimet e Brumbullit...në rrugët e Tiranës me Asdrenin

» Dërguar më: 31/10/2010 - 15:18



Në kohën kur djaloshi Gjergj Bubani nisi të shkruante, letërsia shqiptare ishte ende e re. Romani i parë shkruar
nga një autor shqiptar ishte botuar në frëngjisht nga Pashko Vasa, vetëm dyzet e katër vjet më parë, kurse drama e parë, “Besa”, e Sami Frashërit vetëm një vit para tij. Pra të dyja këto gjini të mëdha artistike nuk e kishin kapërcyer ende në moshë gjysmëshekullin.
Për më tepër, deri në fillim të shekullit të njëzet, ato mund të konsideroheshin si shkëndija të vetmuara. Luftërat dhe brengat që e shoqëruan periudhën e Rilindjes Kombëtare Shqiptare nuk ua lejuan luksin autorëve shqiptarë, të jetonin e të punonin si krijues të mirëfilltë. Asnjëri prej tyre nuk e shihte veten larg zhvillimeve të kohës, por kishin si objekt parësor të jetës së tyre, angazhimin në lëvizjen kombëtare. Me një vështrim të kujdesshëm vihet re se autorët e shumtë që debutuan asokohe, rendën pas gjinive të shkurtra si poezia dhe tregimi i shkurtër. Gazetat dhe revistat ishin të vetmet tribuna ku shpalosej krijimtaria letrare, krahas pikëpamjeve politike dhe refleksioneve shoqërore. Nisur nga hapësira e kufizuar e këtyre organeve, ne duhet të mirëkuptojmë edhe këtë rendje të letrarëve kah gjinitë e shkurtra.
Si pjesëtar i kësaj shoqërie, edhe Gjergj Bubani nuk mund të bënte dallim. Për të gazetaria, kjo sfiduese e heshtur dhe tinëzare e letërsisë, kishte ruajtur të njëjtin fat si për mjaft paraardhës, bashkëkohës ose pasardhës të tij. Në një luftë të egër dhe dinamike, ajo mundi që t’u rrëmbente atyre kohën, këtë aleate të çmuar, pa ndihmën e së cilës nuk mund të krijosh vepra të mëdha. Nisur nga ato çka Gjergj Bubani ka lënë vihet re se në prozën e tij mbizotëron eseja, pamfleti, skica letrare dhe tregimi i shkurtër. Karakteret e përshkruara prej tij janë shqiptare, ato reflektojnë mendësinë ecurinë jetësore të kohës. Në krijimet e tij shkrimtari Gjergj Bubani, nuk merret shumë me analizën dhe skalitjen e personazheve të tij, por me ngjarjet dhe epokën kur ata jetojnë, me paradokset që shoqërojnë udhëtimin e tyre në epokën që u ka rënë për risk ta jetojnë. Karakteret e tij shqiptare shpërfaqen ashtu siç janë realisht: megalomanë, fodullë, iluzionistë të pandreqshëm dhe egoistë të pangopur.

Gjergj Bubani i dha jetë Brumbullit - pseudonimi i tij kryesor - që shumë shpejt e bëri një personazh dhe organ letrar mjaft të dashur për masat. Një gjetje të tillë mund ta bëjë vetëm një mendje e hollë. Brumbulli është një kandër që fluturon dhe hyn kudo, madje edhe në vrrmat më të vogla e më të errëta. Pamja e tij e jashtme të ngjall sa bezdi, po aq edhe humor. Ai është i njëjtë me satirën, që përpiqet të hyjë kudo, duke synuar që të jetë dëshmitare e bezdisshëm për disa, që më në fund i thumbon me humor. Nëpërmjet këtij “Brumbulli”, ai e bëri satirën një gjini të dashur për masat, duke i dhënë kështu funksionin dhe qëllimin që realisht ajo ka.

Balkameni apo Negovani?
Mora Asdrenin pas krahu dhe duallmë të gjezdisim Tiranën,natën.
Është një e ëmbël natë magji, e ngrohtë dhe e parfumuar lart, në kubenë e katërt të qiellit, ertë janë zhdukur krejt dhe, në mes të asaj kaltërsie pa fund, hëna e rrumbullakët ka qëndruar në vend dhe ka shtënë buzën në gaz, sikur edhe ajo kërkon të atllet me ne të dy.
Heshtje e plotë, e ndërprerë prej tingullit të rëndë që lëshojnë kundrat tona, kur shkelin mbi trotuarin dikur të asfaltuar, sot gropa-gropa.
- Ku vemi? –Pyes poetin mërgimtar.
- Haj të të shpie në rruga “Papa Kristo Balkameni”!- përgjigjet Asdreni.
Kujtova në fillim se poeti, ndënë influencën e rrezeve të hënës së plotë, filloi të flasë përçart. E këqyra me keqardhje, këqyra edhe hënën, që m’u duk sikur buzëqeshje truimfalisht atje lart, në kubenë e kaltër të qiellit, dhe, me shpresë që ta sjell në vete, e pyeta ngadalë.
-Ku, maestro? Ku the të vemi?
-Në rruga “Papa Kristo Balkameni”, -m’u përgjigji qetë Murgu i Psalmevet.
-Negovani, doni të thoni.
-Edhe unë kështu e dija, Negovani, Papa Kristo Negovani. Ashtu e kisha dëgjuar, ashtu e kisha kënduar, ashtu e kisha përmendur. Por ja se po na del ndryshe. Dje, duke gjezdisur kot rrugëvet, pashë se, në çipin e një rruge, mbi një tabelë “prej zmallçi” – siç thua ti- qenka shkrojtur “Rruga Papa Kristo Balkameni”. U habita dhe ... e fotografisa, ta kem si kujtim.
- Kjo është një, sikur ty, pas vdekjes, në vend të të thonë Aleks Drenova, të ta vënë emrin Aleks Boboshtica!
- Pikërisht jo. Se nuk thonë Belkameni, por Balkameni!
Dhe poeti i ëndërravet dhe lotëvet pushoi dhe u fundos në mendime.

Futurizmat u zhdukën

- Tjetër ç’ke për të thënë, o Murg? – e pyes, që ta shkëpus nga ëndërrimet.
Kalonim tani rrugës “28 Nëntori”. Poeti shtie vështrimin përkarshi, në muret q’ishin lyer dikur në mënyrë futuriste, dhe , si me të qeshur, kërkon të më pickojë.
- Tani mund të mburresh, - më thotë. – Shkrimet e tua suallë, më në fund, edhe një përfundim: Ja, futurizmi i mureve u zhduk.
- Gabon, Maestro. S’është as i pari, as i fundit përfundim ky.
- Ashtu? Atëherë më jep një provë. Shkruaj në gazetë dhe lutu Bashkisë të mos i fshijë rrugët në mes të ditës dhe më të thatë, pse mua më trazon fort pluhuri që ngrihet përpjetë. Të shohim do të ta varë kush veshin?
- Qysh? Të shkruaj që të mos fshihen më rrugët?
- Të fshihen, por jo ditën e më të thatë. Gjetiu i fshijnë pas mesit të natës, kur s’ka njerëz nëpër rrugët.
- Këtë s’guxoj ta propozoj, maestro.
- Përse?
- Sepse natën njerëzit flenë, e pra, s’ka se kush e shef dhe kush e admiron Bashkinë duke fshirë rrugët.


Dritare të ndriçuara

Dalim në “Sheshin Skëndërbeg” dhe ia marrim më të djathtë.
Një varg gjatë kafeanash më ët dy anët. Por n’asnjë syresh nul luhet açik kumar, si qëmoti. Poeti është shumë i kënaqur nga ky konstatim.
Ndonëse mesnata kaloi, në shumë godina shifet dritë nëpër penxheret.
- Përse, vallë, rrinë aq vonë këta njerëz? –habitet këngëtori.
- Bëjnë letërsi, maestro. Merren me letra dhe letraturë Ndoshta këndojnë “Psalmet e Murgut”...Ku mund ta dish?!
Dhe, me marifet, e shtyj poetin nga Bulevardi.
Brumbulli
(Drita, v.II, nr.449, 18 maj 1938, f.3)

Kronika ime

1.
Kërkohet një adresë
Sot, kur vajta në zyrë me qëllim që të shkruaj kronikën time, gjej mbi tryezë këtë letër”
“Tiranë, 7 dhjetor 1936
I dashur Brumbull,
Ndodhem prej katër ditësh në Tiranë. Kam sjellë me vete një çun, djalin tem, Maliqin, me qëllim që ta shkruaj në Shkollën Qytetëse të kryeqytetit, q’u krijua në fillim të k.v. shkollor.
Kam plot 4 ditë që po e kërkoj Shkollën në fjalë dhe nuk e gjej dot; kam gjezdisur të gjitha sokaket, s’kam lënë arabaxhi pa pyetur, kam vënë edhe samsarëm nga ata që janë në pozitë që për disa lekë edhe dreqin të ta gjejnë, por Shkollën Qytetëse nuk e kam gjetur, kështu që të gjitha mostrafet shkuan kot.
Një e fundme shpresë më ka mbetur: Botimi i Vogël i “Dritës”.
Lutem, pra, të ma botoni lajmërimin që vijon, sa më shpejt. Do të kaloj nga zyrat e fletores dy herë në ditë, që të marr përgjigje.
Bashkangjitur ju lë çmimin e botimin edhe 5 fr.ari, t’ia jepni si shpërblim atij që do të më kallëzojë adresën e saktë.
Me nderime,
Alush Malushi
Nga Starova”
Ngjitur me letrën, shoh disa lekë, një dollar dhe këtë lajmërim:
KËRKOHET një adresë: Ata që dinë se ku është vendosur Shkolla Qytetëse e kryeqytetit, lutemi të më lajmërojnë, me një copë pusulle, në zyrat e fletores, dhe do të marrin si shpërblim, 5fr.ari.
Alush Malushi nga Starova.
p.konfirmitet
Brumbulli
(Dtita, v.I, nr.8, f.2, 8 dhjetor 1936).


Rektifikime
Rrojmë, siç duket, në eopkën e rektifikimeve.
Shqiptari është bërë tepër skrupuloz dhe i don të gjitha punët në rregull të plotë, njashtu, me pikën mbi i...
Shqiptari është bërë skrupuloz dhe ëshët gati të rektifikojë çdo gjë që lot sadopak nga vija e së vërtetës.
Ja për shembull: një hotelxhi tiranas u skandalizua që pse ë shkruajë gazeta se nëpunësi filan u intoksikua me qymyr në hotelin e tij. Dhe shpejton të rektifikojë: “Myshteri e kam dhe për t’u intoksikuar u intoksikua, por jo në hotel: jashtë, në nëj vizitë”. Sikur, po të intoksikoheshe brenda në hotel, do t’i kishte ndonëj faj hotelxhiu!
Dhe të tjera kësilloji për hotele dhe monokside karboni, për qivure dhe trasporte. Tani po na vjen një tjetër rektifikimi, në lidhje me Shkollën Qytetëse të kryeqytetit.
Është e vetmja përgjigje që na erdhi për atë botimin e vogël të mikut Laush Malushi, nga Starova. (Bereqaversën se më mbeti mua dollari.)
Rektifikimi thotë kështu, tesktualisht:
“Për të qenë një shkollë (qytetëse ose jo) duhen katër elemente kryesore: 1)Nxënës; 2) Godina; 3)Trupi profesoral; 4)Buxhet. Z.juaj kërkojeni elementin e dytë, godinën, dhe i jepni një dollar shpërblim atij që do të mundë t’ju japë adresën. Unë dollar nuk dua. Jam gati të bëj tramba me z.tuaj. Jam gati t’ju kallëzoj elementin e dytë, godinën, po të më kallëzoni z.juaj elementin e parë, nxënësit.
Elementët 3 dhe 4 janë: fshati që duket kallauz nuk do. Për të ekzistuar, duhet të ekzistojë diku Shkolla Qytetëse e kryeqytetit, por pyetja është: Ku dhe për kë?
Që të jemi në konformitet me dispozitat e Ligjës së Shtypit, po e botojmë rektifikimin e lartpërmendur.
Ç’të bësh? Shqipua u bë plesht-frevënës! Edhe pikën mbi i, e do dhe e kërkon.
Brumbulli
(Drita, v.I, nr. 11, f.2, 11 dhjetor 1936)

****
Brumbulli ishte një personazh që hynte kudo, festonte me miqtë, hante e pinte, mendonte dhe përjetësonte çastet e shënuara të jetës. Ishte ai që rrëfente për personazhet dhe historinë. Nëpërmjet dy shënimeve të përjetësuara nga Brumbulli ne mësojmë ardhjen e Asdrenit në Shqipëri gjatë kohës së Mbretërisë dhe njohim karakterin e tij, ashtu siç ka qenë në të vërtetë, sa hokatar me miqtë, aq edhe ironik dhe i rreptë me absurditetet e jetës shqiptare. Ndoshta, si pa e kuptuar, Brumbulli, na ka lënë një dokument të çmuar, të gatshëm për ta njohur e zbërthyer gjithnjë.

milosao