Bergman, regjisori që dashuronte filmat dhe femrat

[Xhuxhumaku]

Bergman, regjisori që dashuronte filmat dhe femrat

11/10/2010


Ingmar Bergman është një nga regjisorët më të mëdhenj të kohës sonë dhe është shndërruar në një mit, rreth të cilit po sillet një miniindustri e tërë kinematografike e libreske etj. Pjesa më e madhe tentojnë që të zbulojnë dhe zbërthejnë marrëdhëniet e tij me aktoret më të famshme dhe më të bukura të kohës, me të cilat Bergmani solli në jetë kryeveprat e tij. Harriet Anderson, Bibi Anderson, Liv Ullman, Gunnel Lindblom, Ingrid Thulin, Lena Olin dhe të tjera, prej mjeshtrit të madh u shndërruan në yje ndërkombëtare, për shkak të punës së tyre me Bergmanin. Në këmbim bukuria e këtyre femrave, inteligjenca, talenti skenik ndihmoi në rritjen e audiencës së filmave të regjisorit suedez, puna e të cilit doli dhe u vlerësua përtej kufijve të Suedisë. Por Bergmani ishte gjithmonë i pasionuar ndaj bukurisë femërore, ndaj detajeve të fytyrës, trupit, lëvizjeve. Ai përjetonte një emocion shumë të madh kur i fuste në fokusin e tij dhe i bënte pjesë të botës artistike të celuloidit. Sipas asaj çka thotë njëra nga këto aktore, Harriet Anderson, Bergmanit i pëlqente shumë që t’i quante bashkëpunëtoret e tij: “Aktoret e mia të vogla”. Që në fillim të karrierës së tij, në vitet ’40, e deri në fund të saj në vitet ’60, gratë kanë dëshmuar marrëdhëniet klaustrofobike të tij me seksin tjetër. “Ai donte që të ishte jashtëzakonisht pranë me aktoret e tij, i afërt për t’i mbështetur. Dikush e merrte këtë sjellje si një lloj manie”, thotë Mai Zetterling, që ka punuar me regjisorin e madh në vitin 1940. Vetë Ingrid Bergman, bashkëshortja e regjisorit dhe legjenda e pavdekshme e Hollivudit, shpesh ndihej keq nga mënyra e sjelljes së bashkëshortit ndaj aktoreve me të cilat punonte. Nëse dikush do të kërkonte një shpjegim psikologjik për këtë sjellje, pra për fiksimin e tij ndaj aktoreve, përgjigjja e parë që vjen është ajo e marrëdhënies së tij me të ëmën. “Mamaja është e bukur, është më e bukur nga ç’mund të imagjinohet, më e bukur nga Virgjëresha Mari apo Lilian Gish”, shkruan Bergman për të ëmën në romanin e tij autobiografik “Fëmijët e së dielës”. Ai e krahasonte atë me krijesën më të bukur tokësore dhe qiellore, njëherazi dhe për të, të gjitha aktoret me të cilat kishte punuar, edhe po të bëheshin bashkë nuk do të mund të arrinin bukurinë e së ëmës. Nga fundi i karrierës së tij ai bëri një film të shkurtër dokumentar, “Fytyra e Karinës” në vitin 1986, në të cilin rrëfente historinë e të ëmës përmes një përzgjedhjeje pamjesh të marra nga albumi i familjes. Në fotot e para, ajo shfaqet si një grua mrekullisht e bukur, por në pozat e mëvonshme ajo nis të plaket dhe të zbehet.

Devocioni i Bergmanit ndaj së ëmës jo gjithmonë iu rikthye. Së ëmës nuk i pëlqente gjithë ky adhurim dhe përpiqej që t’ia frenonte këtë ndjenjë edhe të birit. Sipas ish-bashkëshortes së Bergmanit, regjisori ishte gjithmonë në kërkim të një gruaje që i kujtonte të ëmën, e cila do t’i jepte stabilitetin dhe qëndrueshmërinë për të cilën ai kishte nevojë. Regjisori pati marrëdhënie me shumë bashkëpunëtore të tijat. Harriet Anderson kujton teksa diskutonte me regjisorin për të ardhmen e karrierës së saj, se ai ishte shumë i dhënë, por po aq i dhënë ishte me të gjitha aktoret që bashkëpunonte. Bergmani nuk mund të rrinte vetëm me një lidhje, pa u ushqyer vazhdimisht me pjalmin e romancave. Një mënyrë e tillë jetese ndikonte dashje pa dashje edhe në filmat që bënte Bergmani. Marrëdhëniet e tij dashurore ishin të pashmangshme me karrierën e tij. Jo më kot u martua 5 herë dhe në fund të jetës kishte një ushtri të vogël prej 5 ish-grash dhe një tufë fëmijësh, për të cilët kujdesej vazhdimisht. “Një herë në muaj kisha caktuar një ditë të posaçme kur nisesha për në postë për t’u dërguar paratë ish-grave dhe fëmijëve të Bergmanit. Për kohën ishte një shumë e madhe”, thotë një ish-sekretare e regjisorit. Atë Bergmani e kishte marrë në punë që në moshën 17-vjeçare dhe fillimi kishte qenë shumë i vështirë. “Bergmani kishte një reputacion të tmerrshëm. Bërtiste dhe sillej si i marrë kur gjërat nuk i shkonin mirë. Shpesh nuk ishte i lumtur dhe kishte probleme të vazhdueshme me stomakun, që ia prishnin humorin”. Ka pasur një periudhë në krijimtarinë e Bergmanit kur kritika ka qenë shumë e ashpër ndaj tij. Bëhet fjalë për mesin e viteve ‘50. Vetëm pas fitores së “Oskarit” dhe disa çmimeve në Kanë, Bergmani nisi që të shihej dhe konsiderohej ndryshe. Një nga shkaqet e pakënaqësive të Bergmanit ishin edhe marrëdhëniet e tij jo të mira me producentët e filmave. Ata nuk e kishin shumë qejf natyrën e tij dhe druheshin se filmat që bënte nuk do të prodhonin shumë para. Por Bergmani ishte gjenial edhe në mënyrën se si arrinte t’i bindte producentët dhe t’ua argumentonte se ku qëndronte thelbi i suksesit. Por ndaj aktorëve ai zakonisht ishte shumë pozitiv dhe dashamirës. Kjo, sepse mes tyre kishte një ndjenjë respekti të ndërsjellë dhe ata e admironin përkushtimin dhe talentin e mjeshtrit, i cili jepte tërë veten e tij dhe ngulmonte për përsosmërinë edhe të detajit më të vogël. Shpesh marrëdhënia mes aktoreve dhe regjisorit ishe një marrëdhënie mes të dashurish, pra të dyja palët prisnin nga njëra-tjetra përkushtim të plotë. Një nga aktoret më të mëdha të kohës, Bibi Anderson, u shpreh se ajo gjatë periudhës që punonte me Bergmanin ndihej sikur ecte në një litar. “Bergmani i pëlqen shumë njerëzit dhe sidomos bashkëpunëtorët e tij që vijnë me ide. Nëse nuk ka ide ai ndihet bosh e i vetmuar dhe në kërkim të burimeve të tjera të frymëzimit”, rrëfen Anderson. Ajo çka e bënte Bergmanin që të inatosej vërtet, ishte kur aktoret e veta e braktisnin, për shembull kur mbeteshin me barrë. Lena Olin, e njohur për rolin e saj në filmin “Lehtësia e papërballueshme e qenies”, u zu me Bergmanin pikërisht për këtë arsye. Kur Bergmani e pa shtatzënë dhe me vëmendje të shpërqendruar, e humbi interesin për të. Madje jo vetëm kaq. Ai u bë dukshëm armiqësor. Në autobiografinë e tij Bergmani shkruan fjalë nga më të mirat për Olin, megjithatë të shumtë janë dëshmitarët e shpërthimeve të jashtëzakonshme të inatit mes të dyve. Vite më pas, kur Olin, e cila ishte zhvendosur me gjithë familjen e saj në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, dëshironte që të kthehej e të bashkëpunonte me Bergmanin për një film, pa në takimin e parë një armiqësi të jashtëzakonshme tek ai, çka nuk e la që të vazhdonte ëndrrën e saj. Aktoret, që në njëfarë mënyre e kundërshtonin, apo edhe e “tradhtonin” Bergmanin, e dinin mirë se çdo të thoshte të ishe një nga personat që mjeshtri kishte inat. Harrit, për shembull, kujton se shpesh Bergmani, pas zënkave të tyre, i jepte role që në njëfarë mënyre reflektonin ata të dy, apo marrëdhënien që ata kishin. Një tjetër aktore, me të cilën Bergmani ishte i lidhur, ishte Liv Ulman. Për herë të parë ai e takoi aktoren norvegjeze kur ishte pjesë e një delegacioni nga Norvegjia, e cila vinte për të vizituar studiot e filmit në Suedi. Më pas pa një foto të saj me Bibi Anderson në sheshxhirimin e një filmi në vitin 1962 “Sumer is Short”. Ajo çka i bëri përshtypje Bergmanit ishte ndryshimi i madh, por edhe të përbashkëtat e jashtëzakonshme që kishin me njëra-tjetrën të dyja aktoret. Ngjashmëria e tyre i dha idenë për filmin “Persona” të vitit 1966, të cilin ai e quan ndryshe edhe “Sonatë për dy instrumente”. Për Ulman bashkëpunimi me Bergmanin ishte i jashtëzakonshëm. “Për herë të parë takova një regjisor, i cili diti të më nxjerrë në pah të gjitha vetitë e fshehura brenda. Bergmani kishte qëllim që të hynte shumë më thellë nga sa ia lejonte profesioni në jetët emocionale të aktoreve të veta. Të paktë janë ata regjisorë që kanë pasur një mani të tillë, kaq këmbëngulëse. Ai identifikohej me to dhe u jepte roleve të interpretuara prej tyre tiparet dhe veçantitë e marrëdhënieve që kishin me të vërtetë. Këto aktore ishin njëherazi për të ekzotike dhe misterioze. Thuajse të gjithë filmat që bëri pasqyrojnë këtë tipar të veçantë të krijimtarisë së tij dhe mënyrës së bashkëpunimit. Askush nuk mund të mohojë faktin se jeta personale e Bergmanit ishte një lëmsh i vazhdueshëm. Kishte raste kur egoizmi i tij dhe inati befasonin dhe tmerronin dukshëm bashkëpunëtorët, madje edhe aktoret e tij më të dashura. Përmes filmave të tij ne mësojmë shumë për karakterin kompleks që kishte, për problemet me taksat, me flirtet, me dashuritë e tradhtitë. Kjo njohuri nuk ia heq statusin prej artisti të jashtëzakonshëm. Ato thjesht e bëjnë atë më njerëzor.


shqip.