Karlos Fuentes

[Xhuxhumaku]

XHELOZIA

» Dërguar më: 20/09/2010 - 09:25

KARLOS FUENTES

Xhelozia vret dashurinë, por jo dëshirën. Ky është ndëshkimi i vërtetë i pasionit të tradhëtuar. Urren gruan që prishi paktin e dashurisë, por vazhdon ta dëshirosh, sepse tradhtia e saj qe prova e vetë pasionit të saj. Xhelozia tregon se një lidhje dashurie nuk mbaron me mospërfillje. E dashura që na braktis duhet të ketë zgjuarsinë për të na fyer, poshtëruar dhe sulmuar egërsisht që të mos e harrojmë e të tërhiqemi me durim, që të vazhdojmë ta lakmojmë në emrin zvetënues të atij vullneti erotik që është xhelozia.
Norman Miler thotë se xhelozia është galeria e portreteve ku xhelozi është administratori i vetë muzeut. Unë vlerësoj se xhelozia është si një jetë brenda jetës tonë. Mund të marrim avionin e të kthehemi në qytetin tonë apo në një qytet të huaj, mund të thërrasim miqtë e, ndonjëherë, të falim armiqtë, po tërë kohën, jemi duke jetuar tjetër jetë, që, megjithëse brenda nesh, me ligjet e veta, është e veçantë. Ajo jetë brenda nesh është xhelozia e cila manifestohet fizikisht dhe, siç thotë një shprehje meksikane, na i bie zorrët në fyt. Një valë e tërbuar, e hidhur si shafran, që egërsohet, ngrihet e ulet nga zemra tek zorrët dhe nga zorrët tek seksi i paralizuar; një seks, tashmë, i pavlefshëm, i kthyer në invalid lufte. I shkreti organ, të vjen t’i varësh një medalje! E më vonë, një kurorë funebre. Por, kjo valë xhelozie nuk gëzon asgjë, dhe, për shumë kohë, nuk ndalet në asnjë pjesë të trupit. E përshkon trupin si një lëng i helmët dhe objektivi i tij nuk është ta shkatërrojë, por ta mbërthejë e ta shtypë, në mënyrë që një pjesë e atyre lëngjeve të ngjiten deri në kokë, të mbërthehen, ashtu të gjelbëra e të forta si luspa gjarpri, në gjuhën tonë, në shpirtin tonë, në vështrimin tonë.
Xhelozia na bën të ndihemi të përzënë nga jeta, sikur të na kishte vdekur një qenie e dashur. Veçse dhimbjen për një vdekje mund ta shfaqim. Përkundrazi, dhimbja që shkakton xhelozia duhet konsideruar e zezë dhe e helmët, ndryshe nuk evitohet dhimbja dhe grotesku i saj. Një xhelozi e ekspozuar i bën të tjerët të qeshin me ne. Është si të kthehesh në mituri, në atë moshë fatkeqe ku gjithçka që bëjmë publikisht - të ecurit, të folurir, të shikuarit - mund të jetë objekt gazi për tjetrin. Mituria dhe xhelozia na ndajnë nga jeta, na pengojnë ta jetojmë atë.

Përktheu nga spanjishtja:
Bajram Karabolli

Shënim: Përkthyesi Bajram Karabolli solli në shqip edhe artikullin e botuar javën e shkuar në Milosao “Ernesto Sabato: Jam tepër krenar për çka unë kam prej shqiptari”, shkëputur nga libri biografik i Julia Constenla “Sabato, el Hombre

[shigjeta]

KARLOS FUENTES

Shkrimtar meksikan (Carlos Fuentes 1928 – 2012), një nga prozatorët më të shquar të vendit të tij në gjysmën e dytë të shekullit XX dhe fillimit të këtij shekulli. Ka botuar 23 romane, mbi 15 vëllime me tregime, gati 20 ese dhe pesë vepra teatrale. Është i përmendur gjithashtu edhe si skenarist filmash, fushë në të cilën shpesh ka bashkëpunuar me Gabriel Garsia Markesin.
Mes veprave të tij më të njohura janë Vdekja e Artemio Cruz (1962), Aura (1962), Gringoja plak (1985). Vepra e tij ka influencuar letërsinë e Amerikës Latine dhe madje është përkthyer në disa gjuhë. Fuentes u lind më Panama nga prindër meksikanë. I ati ishte diplomat dhe e kaloi karrierën e tij në disa qytete kryesore, të tilla si Montevideo, Rio de Janeiro, Washington, Santiago, Quito, dhe Buenos Aires, ku i biri i tij pati mundësinë që të kalonte një periudhë të mirë të kohës. U kthye shpejt në vend, ku jetoi deri më 1965. Carlos u martua me yllin e kinemasë Rita Macedo nga 1959 deri më 1973, por u nda sepse pati shumë histori dashurie mes tij dhe Jeanne Moreau dhe Jean Seberg. Një skandal i madh e ndoqi pas kësaj dhe pak më vonë u martua me gazetaren Silvia Lemus. Ai u bë po diplomat dhe shërbeu në Londër, Paris dhe kryeqytete të tjera. Gjithsesi, ai bëri veç emrit në letërsi dhe karrierë në diplomaci në rrugën e të atit, dhe po ashtu dhe kurse në Brown, Princeton, Harvard, Universitetin e Pennsylvania, Columbia, Cambridge, dhe George Mason University.
Më 1957 kur ishte 30 vjeç botoi romanin e parë La región más transparente, i cili është bërë klasik. Carlos Fuentes i dha shumë Meksikës sepse e bëri kryeqytetin e saj rajon qendror të veprës së tij. Ai futet vazhdimisht në jetën meksikane dhe përzierjet spanjolle, indigjene dhe mestizo të saj. Më 1959 ai botoi Las Buenas Conciencias. Kjo e bëri shumë të njohur në vend. Kurse më 1960 botoi dy romane Aura (1962) dhe La muerte de Artemio Cruz (1962), që vlerësohen për përdorimin e stileve narrative moderne eksperimentale, por edhe që i dhanë famë ndërkombëtare dhe u përkthye gjerësisht . Më 1967, gjatë një takimi me Alejo Carpentier, Julio Cortázar dhe Miguel Otero Silva, Carlos Fuentes shpalli projektin e një serie biografish për baballarët e kombit meksikan. Më 1975 libri i tij Terra Nostra fitoi Çmimin venezeluan Rómulo Gallegos. Kurse romani i tij më 1985 Gringo viejo, ishte bestseller amerikan, i pari nga një autor jo amerikan dhe madje edhe u bë film, ku interpretoi Gregory Peck dhe Jane Fonda. Ai shkroi në të gjallë dhe shumë esse për politikën dhe kulturën...
Shkrimtari Karlos Fuentes është nderuar me rreth 25 çmime dhe vlerësime të ndryshme kombëtare e ndërkombëtare midis të cilëve: Xavier Villarrutia (1976) dhe Romulo Gallego (1977) për romanin “Toka jonë”, çmimin Ndërkombëtar Alfonso Reyes dhe Mendez Pelayo, çmimin Cervantes (1987), Princi i Asturias (1994), Don Kishoti i Mançës etj.
Proza e tij shquhet për zhvillimin dhe përsosjen e fantastikes si gjini letrare. Marrëdhënia e tij me fantastiken është tepër e veçantë. Kjo bie në sy sidomos te novela “Aura” që përfshihet në këtë vëllim. Po ashtu ky autor në fiksionet e tij është në kërkim të përhershëm të identitetit meksikan dhe të mitit. Të duket se gati i kundërvihet së arsyeshmes, por, në të vërtetë, vepra e Fuentes duhet kuptuar si një realitet tjetër, i ndryshëm dhe larg nga metodat shkencore.

Përktheu Bajram Karabolli


VARGU ME ORKIDÉ

- Shiko, pa shih: ja, filloi dimri.
Nga supet e qiellit binte mbi Panama një rrëke vilarësh të dukshëm që derdheshin, përmes tokës së plagosur te rrugët pranë, në Rrugën e Spanjës. Anëve të asfaltit ujrat e turbullta shkarkoheshin rrëmujshëm, duke e bllokuar vetvetiu grykën e drenazhit. Frymëmarrja e largët e qytetit, marshi i potereve, qëndronte pezull mbi avullin e trotuarëve, mbi zverkun e palmave, mbi trupat që rrinin poshtë tendave.
Dritë e fuqishme, e verdhë si shiu që trazohet me pluhurin. Murieli u zgjua. Ishte ora dymbëdhjetë e ditës. Kanatat e hapura të dritares lëkundeshin dhe nanurisnin ca fjalë proparoksitone të nënkuptuara; çarçafët rëndonin mbi trupin e tij. Hija e shkurtër e këmbëve të tryezës; qetësia sundonte kollën e njeriut. Ana tashmë nuk ishte; mbase do të kthehej mbasdite, e lagur, nga një shëtitje e kotë.
Murieli ngriti krahët dhe vuri duart mbi kokë. Brenda pak minutash, miza të gjelbra vizitonin hartën gri të trupit të tij dhe sqetullat pushtonin ajrin. Zbrazëti: shikonte vetëm kodrat e largëta, të prera nga thika e errët e ditës. Asnjë zog, asnjë parandjenjë. Vetëm kohë e kapur në lëmshin e elektricitetit. Luanin ngathtësisht hitanháfora*: vendi qe populluar nga ato, ishin si këmbët e tyre...
Alanhe, Guararé, Makarakas, Arraihan, Çirikí*.
Sambu, Çitré, Penonomé*.
Çikan, Kokolí, Portogandí... Ky ritëm ishte një mbrojtje.
Kur pushoi shiu, Murieli u ngrit me ballin e njomur. Shkoi në musandër për të kërkuar këpucët; ishin të mbuluara me një lym të blertë, njësoj si dhe librat e tij, të bëra qull, por që rezistonin për t’u lexuar. Në një pjatë kishte ca kubikë akulli që po jepnin shpirt; i vendosi mbi zverkun e vet dhe i ngjeshi fort, derisa iu kthye kolla. Pranë dritares, bimët e larmishme filluan të gufmonin krahët e tyre të hapur me maja të kuqe. Me to, rilindte dielli dhe një harlisje e lehtë: gjallërim paralitik i Bulevardit Qendror, linjë ndarëse e jetës, e flakur nëpër gjethet e mekura mbi kioskat e Santa Anës, e mbytur në një kruajtëse limoni, duar në të dy brigjet e Zonës së Kanalit, duke shtrirë nervat derisa të mos kapen. Murmurimat hynin në kokën e Murielit me pikatoren e djersës.
Në atë moment, Murieli ndjeu të kruara në kërbishte. Duke e kruajtur, e shtoi më shumë. Ishte edhe diçka tjetër... një kokërr që dukej se po merrte autonominë nga pjesa tjetër e trupit. Një nxitje prej magjije, apo mjekësie, e bëri të hidhej nga shtrati. Dreqi e di se ç’përbindsha tropikalë mund ta kishin pushtuar të tërin, mostra të bërë prej mishi, por, si gjithë të tjerët, të gurtë në shpirt dhe me një qeshje të vazhdueshme! Ishte dita, dita, e cila me një ngërdheshje gëzimi ruan terrin dhe fshirjen. Do të duhej të priste natën për të pushtuar dëshmitarët, për të ndier dritën dhe për ta shpërndarë me ritëm. Natën ishte vazhdimësia: ia plaste kumbia*, daullja, fshikëz rrahjesh dridhëse, jehona e paprerë e kërcitjeve të gotave; këto eliminonin lëvizjen e pafund që me qetësi ndodhte gjatë diellit. Nata, ishte koha midis lamtumirave.
Lagështirë e mallkuar! Gishtat rrëshqasin mbi ënjtjen, është e pamundur ta shtypësh dhe ta kruash. Dhe rritej, rritej derisa të shpërthente, medaljon poresh të ujshme. Murieli u zhvesh dhe, duke shtrembëruar zverkun, shkoi të shihte kërbishten në pasqyrë. Tashmë ishte e pamundur të kruhej pa neveri dhe pa e shtrydhur, në çast: petalet e verdha dhe ngjyrë manushaqe, metali i paformë i polenit, filizi bulbor: kishte lindur një orkidé, e mrekullueshme, plot simetri, e flashkët me indiferencën e saj ndaj terrenit të mugullimit.
Orkidé në kërbishte. Ndiente që visoren ia thithte me dhëmbët gjilpërëz, duke i futur rrënjët e veta në lëkurën e tij, duke mbrujtur trurin e tij kundër shkëmbit derisa të bëhet në sytë e tij një shkrep i verbër.
Por kishte probleme praktike të cilat duhet t’i përballonte. Si t’i vishte pantallonat? A do të kthehej lulja në brum? Filizi i orkidesë i diktonte me forcë, në qendër të nervave të tij, që jetën e lules ta lidhte me vetë jetën e tij. Nuk pati zgjidhje tjetër veç të priste pantallonat në formë rrethi në prapanicë, në mënyrë që orkideja të shpërthente e të lulëzonte publikisht për të. Dhe, me atë stolisje, nuk i erdhi fare turp që të dilte në rrugë: ka lloje dinjiteti që pranon gjithçka. Disa muaj pas Karnavalit, ndoshta e ngatërruan me një condition precedent: mbase u konsiderua si një mënyrë e re festive. E vërteta është që orkideja, duke bërë një shëtitje qesharake, u end në pazaret hindú, midis fustaneve të shtrënguara dhe bluzave të purpurta, nën vështrimin e bardhë* të zezakëve të Kalidonisë*, që ia ngulnin sytë si të gjarprit, me një inat të pakuptimtë. Orë e orë të tëra, shëtiti nëpër vapë, të cilën nuk mund ta pakësonte dot hijeshia plot freski e lules. Në kantinën Coco Pelao, Murieli e lagu me lëng frutash; lulja ndërroi ngjyrat dhe u krekos e kënaqur; petalet e saj përqafuan të ndenjurat e njeriut, e nxorën atë nga kantina dhe shtynë deri te portat e Happyland-it. Atë natë Murieli vallëzoi si asnjëherë; orkideja i jepte tonin, lëngjet e saj të qelbura shkonin deri te thembrat e valltarit, i futeshin në rrjetin kapilar, e zvarrisnin gjunjazi, e bënin të qante thatë dhe me tërbim. Nga rrënjët e orkideas dilnin me uturimë valë të ngjeshura, varg.

Çimbombó! Çimbombó!
Çimbombó! Mbylli plagët e mia,
bashkoi duart e mia,
Çimbombó, shëroje vaginën time,
ndale kohën,
më jep një shpresë
më jep një lot Çimbombço,
ndale qeshjen time
ndiqe fantazmën time,
më sill qetësinë
më bëj të flas spanjisht,
alambó,
vrite ritmin që të më besojë,
lidhi mushkëritë e mia,
mbushi me dhé e lule ekluzat,
të mos më shesë për hënën,
bëj ura me thonjtë e mi,
hiqma tatuazhin e yjeve,
Çimbmbó!

Kështu lutej orkideja, dhe të gjithë – marinarë të gjelbër, turistë, mulatë me kone të shtrembra – admironin bukurinë e trishtë të lules, lëvizjet e saj nga gudulisjet, shndërrimet e ngjyrës së saj në çdo pjesë muzikore. Orkideja ishte një thesar, i mbjellë sot në serën e kërbishtes së tij, por...! Në qoftë se kjo do të kishte lulëzuar, pse të mos kishin mugulluar më shumë, dhe më shumë, të vetme, në mutacione pa kufij? Orkideja që do të dilnin të ngrira, në avion, në një mijë qytete ku ende të kishte një grua me besim në trillime të sjellshme.
Murieli doli me vrap nga Happyland-i, duke gulçuar, pa ndaluar, deri te shtëpia e vet. Ana nuk ishte kthyer ende. Por, pak i interesonte. Shpejt e shpejt, u xhvesh dhe mori neshterin; pa iu dridhur dora hiç, preu një shpatull nga orkideja dhe e futi në një gotë me ujë. Nga kocka mezi i doli një cung i gjelbër.
Korrja e parë, njëzet dollar secila! Nuk i mbetej tjetër veç, i shtrirë në shtrat, të priste që, përditë, midis orës dymbëdhjetë dhe dy, të lulëzonte një e re. Kushedi, mbase do të shumëfishoheshin orkidetë: dyzet, tetëdhjetë, një qind dollarë në ditë.
Dhe ja, pa lajmëruar, pikërisht nga vendi ku qenkësh prerë lulja, mbiu një kunjë e ashpër dhe e ciflosur. Murieli nuk arriti të bërtiste; me një kërcitje çjerrëse, kunja u fut midis këmbëve të tij dhe, e lyer me gjak, vrapoi, e shpejtë, përmes rropullive të njeriut, duke përpirë nervat e tij, ngadalë dhe qorrazi, duke shkatërruar kristalet e zemrës. Tashmë s’ka ç’flitet dhe ç’shkruhet. Dhe ashtu u gdhi Murieli, i ndarë në mes, i ngulur në hu, me krahët të mbledhur në dy drejtime të ndryshëm. Petalet e orkidesë së fishkur në gotën pa ujë pasqyronin në sytë e vdekur të Murielit një valëzim të lehtë drite.
Jashtë, midis parafjalëve, Panamaja varte për dhëmbësh vetë qenien e saj. Pro Mundi beneficio*.
———————————————
* hitanháfora (jitanjáfora sp.) – lojë fjalësh.
* Alanhe, Guararé, Makarakas, Arraihan, Çirikí – provinca në Panama.
* Sambu, Çitré, Penonomé – qytete në Panama.
* Çikan, Kokolí, Portogandí – emra vendesh në Panama.
* kumbia (cumbia sp.) – muzikë vallëzimi panameze.
* vështrim i bardhë – vështrim përbuzës, koncept urrejtjeje i shumicës mbi pakicën, ndoshta e ka origjinën nga aparteidi në Afrikën e Jugut ku të bardhët i shikonin me urrejtje dhe neveri zezakët.
* Kalidonia – Bashki në Qytetin e Panamasë.
* Pro Mundi beneficio (lat.) – Për të mirën e Botës. Devizë e shkruar në stemën e Panamasë.

Panorama