
Postuar mė parė nga
D@mian
Ku bazohesh ne perkthimet (2) dhe (1)?
Ne gjuhen homerike (dhe ne pergjithesi greqishten e lashte) fjala mendje thuhej νους (shqipto: nous).
A)
Iliada, ('popullore') sigurisht qe nuk ka filluar ketu:
μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
οὐλομένην, ἣ μυρί᾽ Ἀχαιοῖς ἄλγε᾽ ἔθηκε,
πολλὰς δ᾽ ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψεν
ἡρώων, αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν
οἰωνοῖσί τε πᾶσι, Διὸς δ᾽ ἐτελείετο βουλή,
ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καὶ δῖος Ἀχιλλεύς.
τίς τ᾽ ἄρ σφωε θεῶν ἔριδι ξυνέηκε μάχεσθαι;
Λητοῦς καὶ Διὸς υἱός: ὃ γὰρ βασιλῆϊ χολωθεὶς
νοῦσον ἀνὰ στρατὸν ὄρσε κακήν, ὀλέκοντο δὲ λαοί,
οὕνεκα τὸν Χρύσην ἠτίμασεν ἀρητῆρα
Ἀτρεΐδης: ὃ γὰρ ἦλθε θοὰς ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν
λυσόμενός τε θύγατρα φέρων τ᾽ ἀπερείσι᾽ ἄποινα,
στέμματ᾽ ἔχων ἐν χερσὶν ἑκηβόλου Ἀπόλλωνος
χρυσέῳ ἀνὰ σκήπτρῳ, καὶ λίσσετο πάντας Ἀχαιούς,
Ἀτρεΐδα δὲ μάλιστα δύω, κοσμήτορε λαῶν:
Ἀτρεΐδαι τε καὶ ἄλλοι ἐϋκνήμιδες Ἀχαιοί,
ὑμῖν μὲν θεοὶ δοῖεν Ὀλύμπια δώματ᾽ ἔχοντες
ἐκπέρσαι Πριάμοιο πόλιν, εὖ δ᾽ οἴκαδ᾽ ἱκέσθαι:
παῖδα δ᾽ ἐμοὶ λύσαιτε φίλην, τὰ δ᾽ ἄποινα δέχεσθαι,
ἁζόμενοι Διὸς υἱὸν ἑκηβόλον Ἀπόλλωνα.
Edhe teorikisht eshte veshtire per te kuptuar drejte nje gjuhe te vdekur kaq gjate duke filluar nga nje fragment historie te pakeputur prej shekujsh e cila ne kete redaktim fillon papritmas mu ne mes te konfliktit.
Dallohet qarte se situata qe krijon kjo hyrje ne iliade eshte saktesisht si nje ne rastin kur kthehesh ne shtepi; leshon TV dhe fillon te ndjekesh nje film aty ku e ke zene.
Fjalet e para qe degjon - pavaresisht ne cilen gjuhe - per ty nuk kane kuptim pavaresisht a i kupton ti ato. Gjuha eshte protokol i cuditshem; eshte teper e varur nga variabla kontekstuale dhe momentesh historike te aktualitetit ligjerues. E kjo ne te shumten e rasteve perben me teper se 60% te kuptushmerise se subjektit qe ato tentojne te pasqyrojne ne momentin e kohes narrative.
Andaj edhe paragrafet e para te redaktures se shkeputur nga trungu i madh i iliades se vertete, nuk kane mundesi te perkthehen as te kuptohen me lehtesi e aq me pak drejte edhe sikur te ishin shkruar ne shqipen e sotme. Ndonese paragrafet ne vazhdim shkojne duke u qartesuar sepse edhe kuptohen me lehte, pasi edhe zhvillimi 'pamjes' fillon te zevendesohet me thurje te reja e te plotesohet kuptimisht...
B)
Ne vargun e pare -nuk kemi vetem 1 problem - kemi nje varg problemesh!
Te shumeperfoluren: 1. μῆνιν; pastaj kemi te 'paperfoluren': 2. ἄειδε, pastaj: 3. θεὰ; por edhe: 4. Πηληϊάδεω. -E vetmja gje e sigurt eshte emri: 5. Ἀχιλῆος.
μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
Pra e tere fjalia eshte ambige dhe secila prej 4 fjaleve tjera mjegullon kuptimin e te ndervarurave te cilat poashtu jane variabile.
Per 1. μῆνιν e kuptuam se eshte obskure, tani duhet te kuptojme per obskuritetin e tjerave.
2. ἄειδε - vetem kusthimisht merr kuptimin: "kendo", "ligjero", "defto", "trego", "prij", id., "merr bajrakun", zbulo, ndrico...; por vetem ateher kur dijme sakte kuptimin e fjales se pare: μῆνιν.
Por ky eshte vetem fillimi i ambiguozitetit sepse fjala:
3. θεὰ, aty eshte krejtesisht pa vend - sidomos nese ngelet me aq. Kjo θεὰ mund te interpretohej ashtu si del sot ne perkthim vetem ne kontekstin global te paragjykimit te shekujve te fundit. Por ne nje ambient politesit, θεὰ nuk sqaron asgje, perkundrazi e shthur mendimin me teper.
- θεὰ (?) Cila perendeshe eshte e njohur si kengetare, (aq me pak) epike? -Kemi nje perendi qe i binte lyres; -tjeret i binin fyellit.: Asnjera!
Fjala θεὰ mund te perkthehet edhe si "te shikuarit", ...
4. Πηληϊάδεω. Te cilen edhe une e lash ashtu si e gjejme ne literaturen shqipe, Pelidit, ne fakt "Peleidit". Por edhe ketu kemi problem. Sepse kjo morfe [~άδεω] nuk na jep ate qe kemi thene, nje sufiks i tille sikur nuk thote se "jam sufiks".
Cka nese kjo fjale kerkon te lidhet me Peleiadet, qe ishin parathenese/parashikuese, dhe nga ky aspekt figurativisht [homeri eshte i njohur per figurativitetin e tij te pasur] -problemi eshte se ne kete menyre hasim ne konflikt me fanatizmin deist te periudhes se kopjes se 'pare' te iliades qe kemi dhe e cila i takon shekullit X. Sepse per te pranuar nje interpretim te mundshem sic na sygjeron kjo hipoteze, vijme deri te botekuptimi qe bie ndesh paragjykimin fanatik, dhe i cili shnderron nje vdeketar [ani qe gjysme perendi] si akter vendimtar prej te cilit mvaren edhe 'planet' e perendive ne qeill.
-Terheqja e akilit nga veprimi i parathene, pra abstenimi i tij nga pjesemarrja ne tradhetine dhe ljerat e perendive- e vinte ate ne nje pozite supremacie edhe ndaj perendive ne qiell.
Pra jo me kot thuhet se po te lindte Akili nga Zeusi me perendeshen Thetis, dhe jo nga vdeketari i padegjuar Pele, -do ta tejkalonte edhe Zeusin shumfish! Sepse ky do te ishte ne gjendje te ndryshonte edhe Fattumin, gje qe perendite nuk jane ne gjendje ta bejne.
C)
I tere paragrafi qe fillon me vargun: μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος, mbetet nje mister. I cili domosdo ka kaluar neper nje varg filtrash te absolutizmit ideoreligjioz, para se te na arrinte i interpretuar keshtu si eshte.
1. Per perendeshat nuk: ishte; ka qene; ose do te kete qene >>e zakonshme<< qe te kendojne te berat apo te paberat e njerezve ne toke. Por per te kunderten dihet.
2.Ne ate periudhe historike te zhvillimit psiko-emotiv te njeriut koncepti mendim nuk ishte aspak i diferencuar nga ngjyrosja emocionale. Pra mendimi ishte pazgjithshmerisht nje produkt heterogjen i racios dhe ndjejes qe vinin si koktej i kryer qendrimesh dhe vendimesh ne nje racion. - Nuein origjinalisht ishte poaq produkt i ndjeshmerise sa i intelektit. (dhe ky eshte nje 'udhekryq kuptimor i fjaleve qe dalin prej asaj rrenje).
3."nu~os" nuk rri fare larg "mendimit", pra eshte pjese semantike e ketij fjaleformimi.
Nu~os [gjithnje duke u bazuar ne gjuhen shqipe], eshte dicka e kryer; ndersa vet nocioni mendje nuk kishte asnje lidhje me trurin. Sepse dihet mire se ky kualitet i atribuohej zemres. Dhe kjo fjale rrinte shume larg asaj se sot quajme vertete mendim.
Pra fjaleformimi menin paperjashtimisht i takon ndjenjes [n]dijes ose vetedijes emocionale, sa edhe asaj racionale.
Pra per μῆνιν ἄειδε kemi mundesine e shumfishte te pershtatjes:
kthe-ia/nderro-ia/drejto-ia/udhezo-ia/ndrysho-ia/udhehiq-ia/ndico-ia
mendimin, per me sakte: ndjetin.
Krijoni Kontakt